Przyczyny występowania owadów to czynniki:1)abiotyczne- temp, wilgotność, światło, prądy powietrza, gleba, ukształtowanie terenu-działają niezależnie od zagęszczenia populacji; temp 0 fizjolog- hamuje aktywność życiową . powyżej tej temp (tzw. Progu życia) zaczyna się aktywność lub rozwój gat. jest wadą genetyczną stałą dla gatunku +2-+25ْC a)owady absorbują wodę z powietrza całą powierzchnią ciała lub pobierają ją z pokarmu. Strata 1/3 wody prowadzi owada do śmierci. Są gatunki: -hydrofilne- lubią wilgotne środowisko -kserofilne-lubią środowisko pozbawione wilgoci. Ruchy powietrza pionowe i poziome mogą przenosić owady na znaczne odległości. Przenoszenie bierne-np. gąsienice na kilkudziesięciu km. 2)biotyczne: -pokarm, wrogowie naturalni, konkurencyjność(ich działanie zależy od zagęszczenia populacji org. szkodliwych.
Prawdopodobieństwo przeżycia szkodnika jest zwykle odwrotnie proporcjonalne do zagęszczenia populacji.) W zależności od rodzaju pobieranego pokarmu: -saprofagiczne -żywiące się martwymi resztkami roś -fitofagi- zjadające roś -zoofagi- zjadające inne zwierzęta(pasożyty, parazytoidy) -neurofagi- zjadające trupy innych zwierząt -koprofagi- zjadające kał *monofagi-gatunki owadów żyjące kosztem 1 gatunku roś czy zwierzęcia *digofagi- żyjące kosztem kilku, zwykle spokrewnionych gatunków *polifagi-wielożerne *pantofagi-wszystkożerne. Wrogowie naturalni:W znacznym stopniu znacznie wpływają na populację szkodników. Szkodniki roś atakowane są przez patogeny , takie jak: • wirusy powodujące wirozy (cytoplazmatyczne i jądrowe, poliedrozy i granulozy) • bakterie powodują bakteriozy(gat Bacillus turingeusis, Bacillus cereus) •grzyby (Boveria, Metarrhizium, Auisopliae, Entomophora-owadomórki). Pasożytnictwo-jeden z partnerów stale lub okresowo żeruje na powierzchni(ektopasożyt) lub wewnątrz(endopasożyt) lub wewnątrz innego zwierzęcia żywiciela istopniowo go eksploatuje i zabija Superpasożytnictwo-składanie jaj w ciele żywiciela. Pasożytami mogą być:nicienie( szczególnie- neoplectanide), niektóre muchówki(rączycowate), liczne błonkówki(kniszynkowate, bleskotkowate, mączelkowate, gąsiennicznikowate). Drapieżnictwo polegające na tym , że przedstawiciel jednego gatunku (drapieżca) zabija i ewentualnie zjada osobniki innego gat.Drapieżnikami owadów mogą być inne owady( ważki, niektóre muchówki, chrząszcze, biedronkowate, kusakowate, biegaczowate, błonkówki, mrówki). Owady zjadane są również przez płazy, gady, ptaki, ssaki. ENTOMOFAGI-(drapieżcy, pasożyty, parazytoidy) mogą one prowadzić drapieżny styl życia w różnych stadiach rozwojowych(larwy czy stadium dorosłe) Pasożyty mogą żyć w jajach(kruszynki) - Larwach(bleskotki, mączelkowate, gąsiennicznikowate) - Dorosłe(mszycarze) Konkurencyjność: Przy pewnym zagęszczeniu populacji pojawia się konkurencja o pokarm, o przestrzeń, wewnątrzgatunkowa i międzygatunkowa. U owadów szkodliwych w magazynach dochodzi do kanibalizmu. Zagęszczenie populacji prowadzi do obniżenia płodności. Czynniki antropogeniczne -oddziaływanie człowieka, zmniejszenie zalesienia, zagospodarowanie odłogów, urbanizacja, industrializacja, uprawa gleby (nawożenie), ograniczenie liczby gat roślin, wprowadzanie nowych odmian, masowe stosowanie ŚOR. Nisza ekologiczna-nie tylko miejsce zajmowane przez populacje ale wszystkie warunki i czynniki oddziałujące na populację i rolę w łańcuchu pokarmowym. Funkcją populacji jest jej rozrodczość , czyli ilość płodności. Zbyt duża rozrodczość prowadziłaby do wyczerpania zapasów pokarmowych. Śmiertelność podczas rozwoju powinna być. Śmiertelność 98%. Gradacja-masowe pojawienie się szkodnika. Wtedy, gdy potencjał biotyczny jest duży a warunki środowiska sprzyjają rozwojowi szkodnika. Zaczyna się od liczebności normalnej potem wzrost do stanu ostrzegawczego potem wybuch gradacji i z nim wiążą się straty gospodarcze. Retrogradacja- gradacja spada i powrót do poziomu równowagi. Metody zwalczania szkodników -zapobiegawcze(prewencyjne) kwarantanna, zabiegi agrotechniczno - higieniczne, hodowla i uprawa roś odpornych -bezpośredniego zwalczania(interwencyjne) mechaniczne, fizyczne, biologiczne, chemiczne. Łącznie wszystkie sposoby określa się jako metodę intergrowaną. Grupa metod ekologicznych agrotechniczne, biologiczne Biotechniczne Stosowanie repelentów i antyfridantów, hormonów, feromonów, met fizycznych Metody genetyczne - np. wypuszczanie sterylnych samców Kwarantanna:Zespół zabiegów mających na celu zabezpieczenie przed rozprzestrzenianiem się ważnych gospodarczo czynników. Zbiór przepisów i rozporządzeń.1.kwarantanna wewnętrzna- nadzoruje obrotem materiału roś wewnątrz kraju, trudne do egzekwowania. 2.kwarantanna zewnętrzna-odnosi się do wymiany towarów za granicą. Próg zagrożenia-czyli najniższą liczebność populacji agrofaga grożącą przy dalszym wzroście stratami wyższymi niż strata tolerowana dla całej uprawy. Próg szkodliwości-czyli takie nasilenie agrofagów, po przekroczeniu którego następuje zniżka plonu danej rośliny. Próg opłacalności-czyli najniższe nasilenie agrofaga, przy którym opłaca się zwalczanie. Metody zapobiegawcze agrotech – hodowlane: -rejonizacja uprawy-decyzja co do uprawy, bierzemy pod uwagę rodzaj gleby, war klimatyczne, występowanie chorób i szkodników na danym terenie np. sytuowanie hodowli ziemniaka nasiennego w pasie nadmorskim gdyż jest mniejsza możliwość zarażenia wirozami. Zmianowanie-okres po jakim ponownie można wprowadzić roś , zależy od takich cech jak możliwość przetrwania szkodnika. Przestrzenne rozmieszczenie upraw- np. bliskie sąsiedztwo zadrzewień sprawia niebezpieczeństwo zagrożenia upraw ale bytują tam też wrogowie naturalni. Izolacja przestrzenna-uniemożliwia przenoszenie się na sąsiednie pola. Uprawa roli :na liczebność szkodników ma wpływ każdy zabieg agrotechniczny. Zaraz po zbiorze należy wykonać podorywkę, która niszczy samosiewy i chwasty uniemożliwiając rozwój szkodników. Ginie wiele szkodników glebowych oraz diapauzujących w glebie. Termin siewu- z nasion wysianych w optymalnym okresie uzyskuje się roś silniejsze o łatwiej regenerujących się tkankach. Gęstość siewu-gdy posiane zbyt gęsto powstają war sprzyjające do porażenia. Termin zbioru z pola-jak najwcześniejszy ponieważ osypujące się ziarna zbóż prowadzą do powstania samosiewów sprzyjających do powstania nowych pokoleń. Mechanizmy stanowiące podstawę odporności: 1.tolerancja- wiąże się ze zdolnością rośliny do szybkiej regeneracji , krzewienia się lub kompensacji. (wykorzystywanie przez roś sąsiednie przestrzeni i skł pokarm po zniszczonej roś). Roś tolerujące szkodnika dają taki sam plon jak roś nie porażona. 2.brak akceptacji-odzwierciedla to, że szkodnik niechętnie żeruje na tej roś, niechętnie się rozmnaża lub unika takiej roś. bodźce chem (lipidy, cukry). 3.antybioza-polega na tym że roś niekorzystnie wpływa na biologię i ekologię szkodnika wskutek obecności określonych zw chem zawartych w jej tkankach - szkodliwe działanie pokarmu roś na szkodnika. Zaburzenia w rozwoju owada. Mogą wpływać na zmniejszenie przyswajania pożywienia. 4.nadwrażliwość- polega na tym że roś izoluje szkodnika dzięki szybkim morfologicznym i histologicznym zmianom prowadzącym do zamierania komórek wokół szkodnika. Np. zaatakowane przez nicienie korkowacieją i zostaje on unieruchomiony. SCELIOZWIĄZKAMI lub MEDIATORY: Są to natural subst org wytwarzane przez org żywe znajdujące się w środ, regulujące ich wzrost i zachowanie się. a)Alleozwiązki-subst o dział międzygat, dzielimy je na:1) allomony - wywoł korzystne dla org wytwarzającego je fizjolog lub behawioralne reakcje org innego gat np. (jady, repelenty) subst uniemożliwiające żerowanie owada na roś 2) kairomony-subst wydzielane do środ które wywołują reakcje korzystne dla org odbierającego je 3) synomony- wywołują reakcje korzystne dla org wytwarzającego i odbierającego je 4)apneumony-subst wytwarzane przez materiały, wywołujące fizjolog, behawioralną reakcję, może być korzystne dla 1 gat a niekorzystne dla innego b)Feromony- subst wydzielane do środ i wywołujące określoną reakcję osobników tego samego gat -są to wydzielane przez org zw chem na które osobniki tego samego gat reagują określonym zachowaniem się lub rozwojem (informatory wewnątrz gat) -podział ich w zależności od pełnionych funkcji: 1)feromony płciowe-najczęściej wydzielane przez samice, rzadziej przez samce w celu wabienia samców 2)afrodyzjaki- feromony wydzielane przez samce po spotkaniu samicy 3)feromony alarmu-są wydzielane do środ, ostrzegają osobniki tego samego gat o niebezpieczeństwie ( np. obecności drapieżcy) 4)feromony znacznikowe -np. robotnice mrówek zostawiają na swoich szlakach ślady, u owadów pasożytniczych samice po złożeniu jaj do ciała gospodarza znaczy je i nie jest tam już składane drugie jajo. Metody bezpośrednie WALKI z owadami -mechaniczne: (odstraszanie, zbieranie i zabijanie, wyłapywanie na przynętę, niszczenie żywicieli pośrednich.)np. zakładanie siatek w oknach, uszczelnianie przechowali, na pniu drzew opaski lepowe (pędzik przedzimek) , połowy na światło-samołówki wabiące i zabijające owady żerujące nocą (owocówki, rolnice),niszczenie trzmieliny-niszczenie zimujących jaj mszycy trzmielinowo - burakowej , niszczenie chwastów ( 1-sze pokolenie bielinka kapustnika rozwija się na chwastach). -fizyczne-polegają na wykorzystaniu niskiej i wysokiej temp oraz na wykorzyst różnego rodzaju promieniowania. Niską temp rzadko, gdyż owady łatwo przeżywają okresy krytyczne. Praktycznie wietrzenie magazynów. METODY BIOLOGICZNE: 1.introdukcja- wprowadzanie wrogów naturalnych na dany teren szkodników, których nigdy tu nie było np.sprowadzenie z Ameryki Pół . ośca korowkowego ,naturalnego wroga bawełnicy korówki. 2.okresowa kolonizacja org. - nie na stałe tylko na dane potrzeby (wrogów naturalnych).stosuje się w szklarniach np. dobroczynek szklarniowy przeciw przędziarką,,dobrotnicą szklarniową ,przeciw mącznikowi szklarniowemu. 3.ochrona miejscowych org . pożytecznych. Jest to poprawa warunków bytowania i ochrony przed niszczejącym działanie zabiegów chemicznych np. zawieszenie skrzynek lęgowych dla ptaków owadożernych , zapewnienie pożywienia owadom pasożytującym i drapieżnym przez wysiew w sadzie roś nektarodajnych oraz zakładanie żywopłotów, Stosowanie preparatów mikrobiologicznych, które działają selektywnie, stosowanie selektywnych pestycydów w sposób dostosowany do bionomii pasożyta, drapieżców i szkodników. SZKODNIKI MAGAZYNOWE:; roztocza: rozkruszek mączny i drobny ,- owady: chrząszcze (wołek zbożowy, ryżowy i gad pokrewny, trojszyk ulec .trojszyk większy, mącznik młynarek, skórek zbożowy, kapturnik zbożowiec),motyle(mklik mączny, mól ziarniak,omacnica spichrzanka), - gryzonie szczur wędrowny , śniady mysz dom). SZKODNIKI ZBÓŻ: -występ agrofagów na zbożach, ogranicz plonu, straty 30-40 % plonów -na zbożach gł biotycznymi czynnikami są choroby, ale również mogą występ szkod: 1.wielożerne szkodniki glebowe: węgorek niszczyk, drutowce( osiewnika ciemnego i rolowca), pędraki( chrabąszczy), gąsienice(rolnic) turkuć podjadek, 2.wielożerne szkod naziemne: pomronik polny, gryzonie, ptaki, owady -występ szkod wiąże się z gospod ekstensywnym, niską kulturą rolną , niskim poziomem chemizacji, nicienie , węgorek pszenicznik, mątwik zbożowy, roztocze rodz- brzuchowate( Brzuchacz łąkowy).