Nazwa
ośrodka: Regionalna
Agencja Restrukturyzacji “ODNOWA” sp. z o. o.
w
Suwałkach, Centrum Informacji Gospodarczej przy RAR"INWESTOR"
sp. z o. o. w Rudzie Śląskiej, PARP
Tytuł pakietu: Charakterystyka zmian w systemie emerytalno - rentowym w Polsce
Grupa: Reforma Systemu Ubezpieczeń Społecznych
Autor: Tadeusz Kłaczkowski
Aktualizacja: Ewa Matzanke
Data aktualizacji: 20.10.03r.
1. Stosowanie zasad nowego systemu emerytalnego w zależności od wieku pracowników.
Reforma
systemu emerytalno - rentowego obejmuje wszystkich podlegających
obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. Zasady podlegania
ubezpieczeniu społecznemu reguluje Ustawa
o
systemie ubezpieczeń społecznych z dnia 13 października 1998 r.
(Dz. U. Nr 137 , poz. 887) .
Reforma w różny sposób traktuje pracowników w zależności od ich wieku. I tak:
* urodzeni po 31 grudnia 1968r. (wiek do 30 lat) są objęci automatycznie nowym systemem. Ich składka będzie dzielona między I i II filar.
* urodzeni po 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r.(wiek 30-50 lat),zostaną
również objęci nowym systemem. Pozostawiona będzie im jednak możliwość wyboru, czy
chcą ulokować całość swojej składki w I filarze czy chcą podzielić składkę pomiędzy I i II filar, a więc czy zainwestować część składki w otwartym funduszu emerytalnym o
charakterze kapitałowym (II filar). Istotne jest, że decyzja tych osób o uczestnictwie w
jednym (I) czy obu (I iII) filarach będzie decyzją ostateczną. Nie będzie można jej zmienić.
* urodzeni przed 1 stycznia 1949 r. (wiek 50 lat i więcej) - i tylko oni oraz obecni emeryci - pozostaną w dotychczasowym starym systemie, będą otrzymywały emeryturę według dotychczasowych zasad.
Nabyte przez nich prawa emerytalne będą gwarantowane.
Ponadto
nowe
zasady nie będą dotyczyć osób
urodzonych po 31 grudnia 1948 r., jeżeli
w
momencie wejścia w życie nowego systemu:
- będą uprawnione do wcześniejszego wieku emerytalnego (bo pracowały w warunkach szkodliwych np. górnicy, lub szczególnych np. nauczyciele),
- zgodnie z zasadami obowiązującymi w starym systemie mogłyby przejść na wcześniejszą emeryturę nie później jednak niż do końca 2006 r. i w tym czasie pracowały w warunkach szkodliwych lub w szczególnym charakterze,
- pracują w służbach mundurowych. Osoby, które taką służbę rozpoczną po wprowadzeniu nowego systemu, zostaną objęte nowym systemem.
2. Eliminacja okresów nieskładkowych.
W dotychczasowym systemie do emerytury liczą się - oprócz lat pracy i płacenia składek - również tzw. okresy nieskładkowe, np. okres studiów lub zasadniczej służby wojskowej.
W
nowym systemie, w którym każdy dostaje tyle ile do niego włożył,
okresy nieskładkowe
w
dotychczasowym rozumieniu nie istnieją. Każdy okres, w którym
faktycznie nie płaci się składki musi być pokryty wpłatami do
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z budżetu państwa lub innych
źródeł. Źródła finansowania składek określa Ustawa z dnia 13
października
1998 r.
o
systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137 z 1998r., poz.
887).
Generalnie
składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe finansują , z
własnych środków,
w
równych częściach, ubezpieczeni i płatnicy składek.
Składki na ubezpieczenia chorobowe finansują w całości, z własnych środków, sami ubezpieczeni.
Składki na ubezpieczenia wypadkowe finansują w całości, z własnych środków, płatnicy składek.
Od tych reguł są wyjątki. I tak na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe:
osób prowadzących działalność pozarolniczą,
osób objętych dobrowolnym ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym,
finansują w całości z własnych środków sami ubezpieczeni.
Składki na ubezpieczenia osób odbywających służbę wojskową oraz odbywających zastępcze formy służby wojskowej oraz składki na ubezpieczenia chorobowe osób odbywających zastępcze formy służby wojskowej, finansuje w całości minister właściwy do spraw obrony narodowej, ze środków będących w jego dyspozycji.
Składki na ubezpieczenia emerytalne osób pobierających zasiłek stały lub gwarantowany zasiłek okresowy z pomocy społecznej, finansują w całości ośrodki pomocy społecznej ze środków będących w ich dyspozycji.
Składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób przebywających na urlopach wychowawczych lub pobierających zasiłek macierzyński, finansuje w całości budżet państwa.
Składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe bezrobotnych, finansują w całości powiatowe urzędy pracy z funduszu pracy.
Składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i wypadkowe osób duchownych, finansują duchowni i Fundusz Kościelny.
3. Minimalny wiek emerytalny i minimalna emerytura.
W nowym systemie nie ma ustawowego wieku emerytalnego. Jest wiek minimalny - co oznacza, że na emeryturę będzie można przejść dopiero po osiągnięciu tego wieku. Został on ustalony na poziomie 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Każdy, kto osiągnie minimalny wiek emerytalny, będzie mógł sam zdecydować, kiedy chce przejść na emeryturę. W nowym systemie, osoba która zdecyduje się pracować dłużej niż wynosi wymagane minimum, otrzyma później znacznie wyższą emeryturę (szacuje się, że od 7 do 10% za każdy dodatkowy rok pracy).
W nowym systemie emerytalnym zostanie zachowana minimalna emerytura. Będzie ona przysługiwać osobom, które:
z I i II filaru nie uzyskały emerytury wyższej niż minimalna,
skończyły 65 lat (mężczyźni), 60 lat (kobiety),
przepracowały co najmniej 25 lat (mężczyźni), 20 lat (kobiety).
Minimalna emerytura będzie dofinansowana z budżetu państwa.
4.Wysokość emerytury zależna od czasu i wysokości płaconych składek.
Zasadniczym celem reformy jest ścisłe powiązanie wysokości emerytury z sumą składek wpłacanych przez całe życie przez danego pracownika, a także z wiekiem, w jakim przejdzie on na emeryturę.
Emerytura w nowym systemie będzie wypłacana a dwóch obowiązkowych lub z trzech - dwóch obowiązkowych i dodatkowego dobrowolnego - źródeł. Emerytura będzie zależna od:
zarobków w całym okresie pracy, a co za tym idzie od sumy wpłaconych składek,
stażu pracy,
wzrostu funduszu płac,
skuteczności inwestowania w II filarze,
oszczędności w III filarze.
Wysokość emerytury w I filarze będzie zależeć od sumy wszystkich składek zgromadzonych przez pracownika podczas wszystkich lat pracy. Składki będą rejestrowane na koncie każdego ubezpieczonego. Emerytura w I filarze będzie liczona według wzoru:
Emerytura w I filarze = Indeksowana suma składek ubezpieczonego
średnie oczekiwane dalsze trwanie życia x 12.
Emerytura w I filarze wypłacana będzie dożywotnio i będzie gwarantowana przez państwo.
Suma
składek zapisana na indywidualnym koncie ubezpieczonego w funduszu
emerytalnym FUS będzie kwartalnie waloryzowana. Dla osób, które
podjęły pracę przed 1999r. będzie ona dodatkowo wzbogacona o ich
kapitał początkowy (informacja o kapitale początkowym
w
pakiecie pt. “Zasady działania nowego systemu emerytalnego”).W
wybranym przez ubezpieczonego dniu przejścia na emeryturę,
zgromadzony kapitał zostanie podzielony przez średnie dalsze
trwanie życia
określone dla osób w danym wieku. Jest to wielkość statystyczna
wyliczona przez GUS. W nowym systemie emerytalnym średnia ta będzie
obliczana statystycznie dla całej populacji w danym wieku (dla
obydwu płci łącznie). Średnia długość trwania życia wynosi
obecnie:
- dla osób w wieku 60 lat - nieco ponad 18 lat
- dla 65 - latków - ok. 14,5 lat
- dla 70-latków - 0k. 11,4 lat.
Nawet jeżeli ktoś będzie żył dłużej niż wynosi przeciętna długość trwania życia, będzie dostawał emeryturę w obliczonej wysokości do końca życia.
5. Zasady przyznawania rent inwalidzkich.
We
wrześniu 1997 r. prawo do renty zostało uzależnione od stopnia
utraty zdolności zarobkowania, a nie stopnia utraty zdrowia.
Niezdolną do pracy w rozumieniu projektu ustawy
o
emeryturach i rentach z ubezpieczenia społecznego jest osoba, która
całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej
z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania
zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Całkowicie niezdolną
do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność
do wykonywania jakiejkolwiek pracy.
Częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.
Przy ocenie stopnia i trwałości niezdolności do pracy oraz rokowania co do odzyskania zdolności do pracy uwzględnia się:
stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji . Wprowadzono trzy rodzaje rent.
możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne.
Trwałą niezdolność do pracy orzeka się, jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy.
Okresową niezdolność do pracy orzeka się, jeżeli według wiedzy medycznej istnieją rokowania odzyskania zdolności do pracy.
Zachowanie
zdolności
do pracy w warunkach specjalnych, określonych w przepisach
o
rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób
niepełnosprawnych, nie stanowi przeszkody do orzeczenia całkowitej
niezdolności do pracy.
W przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych orzeka się niezdolność do samodzielnej egzystencji.
Oceny niezdolności do pracy, jej stopnia oraz ustalenia daty powstania niezdolności do pracy, trwałości lub przewidywanego okresu niezdolności do pracy, związku przyczynowego niezdolności do pracy lub śmierci z określonymi okolicznościami, niezdolności do samodzielnej egzystencji, celowości przekwalifikowania zawodowego, dokonuje w formie orzeczenia lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Orzeczenie lekarza orzecznika stanowi dla organu rentowego podstawę do wydania decyzji w sprawie świadczeń przewidzianych w ustawie, do których prawo uzależnione jest od stwierdzenia niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji.
Osobie, która spełniła warunki do uzyskania renty z tytułu niezdolności do pracy, przysługuje:
renta stała - uprawnia do niej jedynie trwała, całkowita lub częściowa utrata zdolności zarobkowania
renta okresowa - należy się wtedy, gdy leczenie daje szansę na powrót do pracy
Osobie spełniającej warunki do uzyskania renty z tytułu niezdolności do pracy, w stosunku do której orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie lub niezdolność do służby, przysługuje renta szkoleniowa przez okres od 6 do 36 miesięcy na czas przyuczenia do nowego zawodu.
W nowym systemie renty będą wyliczane na takich samych zasadach jak obecnie. Kiedy rencista osiągnie minimalny wiek emerytalny. będzie mógł wybrać między dotychczasowym świadczeniem, czyli rentą, a emeryturą wyliczoną w oparciu o jego oszczędności zgromadzone
w ramach I i II filaru nowego systemu