TRENER I JEGO ROLA W SPORCIE

1. Trener to specjalista kierujący całokształtem przygotowań wychowanka do zawodów, albo inaczej - to główny organizator, kierownik i wykonawca podstawowych działań w sporcie. Najpełniej zdefiniował to pojęcie Żukowski twierdząc, że trener - to nauczyciel sportu - specjalista od kierowania zespołem młodych ludzi za pomocą różnorakich środków. Zawód ten wymaga gruntownej wiedzy medycznej oraz

psycho-socjo-pedagogicznej, a jednocześnie podstawowej znajomości wybranej dyscypliny z całym bogactwem teorii i praktyki treningu sportowego, modyfikowanej dynamicznym rozwojem sportu.

2. Świadectwem jakości pracy trenera jest rezultat sportowy osiągany przez jego wychowanków. W złożoności stojących przed nim zadań jednym z najważniejszych jest prawidłowo prowadzony proces rekrutacji, selekcji, planowania i szkolenia. Od tego jak trener dobierze zawodników i zaplanuje pracę i jak ją bedzieorganizowałw głównej mierze będą uzależnione wyniki jego pracy.

3. Nie mniej ważna w tym zawodzie jest funkcja wychowawcza. Związana z tym problematyka winna być bliska szkoleniowcom nie tylko ze względu na cele ogólne, ale również dlatego, że coraz częściaj dostrzegany jest bezpośredni wpływ oddziaływania wychowawczego na uzyskiwane wyniki sportowe.

4. Do dalszych nieodzownych czynności trenera, działającego w określonym środowisku społecznym, zalicza się także spełnianie przez niego funkcji działacza społecznego i popularyzatora sportu oraz wykonywanie podstawowych działań kierowniczych ( planowanie, organizowanie, przekazywanie poleceń, koordynowanie, kontrolowanie), których nie da się oddzielić od zabiegów szkoleniowo-selekcyjnych i

wychowawczo-organizacyjnych.

5. Jeszcze nie tak dawno wielu autorów wiązało zadania trenera przede wszystkim z prowadzeniem treningów oraz stwarzaniem warunków do tych zajęć. Obecnie ciężar jego obowiązków zawodowych przemieszcza się bardziej w kierunku pracy umysłowej, ponieważ tzw. działalność praktyczna ( trening i zawody) staje się coraz częściej terenem poczynań badawczych. Trener nie może bowiem liczyć na znaczniejszy sukces w swej pracy bez określonej wiedzy opartej na zdobyczach nauki oraz czynionych obserwacjach. Dzięki takim zabiegom zwiększa się zasób informacji o zawodniku, prowadzący w rezultacie do świadomego kierowania procesem szkoleniowo-selekcyjnym i - co jest nie mniej ważne - do

samokształcenia oraz stałego śledzenia literatury fachowej.

6. Z powyższego przeglądu wynika, że obowiązki spoczywające na trenerze ( w obcowaniu z zawodnikiem) są nie tylko złożone, ale i trudne. Przy założeniu, że powinny być do tego skuteczne, muszą w praktyce integrować szeroko pojęte zadania szkoleniowe, wychowawcze i organizacyjne. Stanowią one bowiem o prestiżu tego zawodu, zaliczanego obecnie do profesji pedegogicznych.

7. Dążenie do uzyskiwania coraz lepszych rezultatów sportowych powoduje ciągłe doskonalenie wszystkich czynników mających na nie wpływ. Jednym z nich jest odpowiedni teoretyczny wzór trenera. Zadanie to nie jest jednak łatwe i jednoznaczne. Wzorzec taki powinien zatem obejmować :

a) kwalifikacje zawodowe ( wykształcenie, staż trenerski i zawodniczy, ciągłe dokształcanie się itd. ),

b) strukturę osobowości ( cechy charakteru, normy moralne itd. ),

c) umiejętności pedagogiczne ( łatwy kontakt, duża wiedza, umiejętność przekazywania poleceń itp. ),

d) cechy zewnętrzne, na które wpływaja m.in. dbałość o własne ciało ( higiena osobista, zdrowie ), wiek, strój itp.

TERNER :

W zawodzie trenera legitymacją jakości jego pracy jest wynik zawodnika, zespołu przez niego trenowanego. We współczesnym sporcie trener ponosi już określoną odpowiedzialność za wyniki swej pracy, działalność jego nabiera wyrażnie cech pracy publicznej, poddawanej częstym sprawdzianom, szerokiej kontroli. Proces treningu sportowego obejmuje całą osobowość zawodnika, a nie jak dawniej tylko fizyczną jego stronę.

Znaczna większość trenerów pracuje w klubach, centralnych instytucjach i organizacjach sportowych i ich można uważać za typowych przedstawicieli tego zawodu. Znajdują się oni z tej racji w określonym kręgu, układzie społecznym i organizacyjnym. Sytuacja ta powoduje, że jakość ich pracy jest związana i zależna, oprócz uwarunkowań osobniczych, od sprawności funkcjonowania tego układu. Szczególnie specyficznymi układami są kluby sportowe. Trenerzy działają w nich na zasadzie jednego z elementów tego układu - w lepszych lub gorszych warunkach do pracy szkoleniowej, wychowawczej i organizacyjnej. Obowiązkiem każdego trenera jest zatemnależyte rozpoznanie zasady działania i wewnętrznego mechanizmu, nawiązanie odpowiednich stosunków interpersonalnych, zorientowanie się w strukturze organizacyjnej i znalezienie w niej swego miejsca, zapoznanie się z warunkami pracy i zrozumienie swych obowiązków i zadań. Wszystko to razem wzięte wymaga nieraz od trenera dostosowania się do nieprzewidzianych sytuacji i stanów oraz nieoczekiwanych wcześniej warunków pracy.

Możemy wyróżnić trzy wyznaczniki autorytetu trenera : trener winien skutecznie nauczać, właściwie wychowywać i dobrze organizować.

Pozytywny lub destruktywny wpływ na autorytet trenera wywierają na przykład : brak uregulowanych prawnych podstaw, kaprysy pseudodziałaczy, małe umiejętności trenera, zawiść, chlubna przeszłość zawodnicza trenera, osobiste walory itd. Złożoność autorytetu trenera polega na istnieniu i działaniu innych "autorytetów " i " sił " społecznych. Tworzą je na przykład : pozycja sportu w społeczeństwie, poglądy zawodników, opinia publiczna, rodzina trenera, sędzia sportowy itp. Siły te najczęściej bierna na co dzień, aktywizują się dopiero zwykle w momentach konfliktowych, przełomowych, decydujących.

W organizacji pracy, metodach i postawie ogólnej trenera na treningu uwidacznia się cała wiedza pedagogiczna i sportowa trenera, tam formuje się i etapami realizuje przewidziany w planie stosunek zawodników do pracy, zespołu, sędziego, przepisów.

Ważnym czynnikiem budującym układ stosunków wzajemnych między trenerem a zawodnikami jest system kontroli i oceny zawodnika stosowany przez trenera. Jest to w sporcie problem bardziej złożony, niż się często przypuszcza. Prawidłowo zaplanowany zawiera dwie strony : sportową i pedagogiczno - psychologiczną i jest faktycznie wyrazem swego rodzaju " robienia polityki " przez trenera.

Jedną z najbardziej istotnych czynności w kierowaniu jest podejmowanie decyzji. Uświadomienie sobie że " decydowanie jest to dokonywanie nielosowego wyboru w działaniu" prowadzi nas do stwierdzenia, że trener w trakcie walki sportowej i wszystkich etapów przygotowań do niej zmuszony jest do wielokrotnego wybierania sposobów działania własnego i zawodników spośród różnych znanych sobie wariantów.

Trener w czasie walki sportowej lub w toku przygotowania się do niej musi działać szybko, zdecydowanie, możliwie trafnie z punktu widzenia celowości działania, a więc podejmuje ryzyko. Trener z racji swych obowiązków dydaktycznych, wychowawczych i po prostu obywatelskich ma nie tylko prawo do podejmowania ryzyka. Ryzyko jest jego obowiązkiem, gdyż ryzyko to jest atrybutem jego zawodu.