Literatura:
Jan Turowski „SOCJOLOGIA Wielkie Struktury Społeczne”
Rozdział VIII „Klasy i warstwy społeczne – koncepcje teoretyczne’
Rozdział IX „Przemiany struktury klasowej i warstwowej w społeczeństwach współczesnych”
Rozdział X „Przemiany struktury zawodowej we współczesnych społeczeństwach”
Pisząc pierwszą pracę z Socjologii chciałem wyjaśnić pojęcia socjologiczne, wyodrębnienie socjologii jako nauki i podziały wewnętrzne z jakimi boryka się współczesna socjologia. W drugiej pracy chciałbym wgłębić się w niektóre rozdziały i przedstawić je bardziej szczegółowo. Społeczeństwa ludzkie same w sobie są zróżnicowane. Wyróżniamy cztery zasadnicze rodzaje różnic:
Biologiczno - fizyczne
Demograficzne
Psychiczne
Społeczne
W naukowym ujmowaniu klas społecznych wyodrębniamy dwie orientację: Ekonomiczną, Funkcjonalną.
Różnią się one:
Poglądami na genezę klas społecznych
Poglądami na charakter klas społecznych
Oceną roli klas dla struktury całego społeczeństwa
Oceną moralna nierówności społecznych
Stanowisko ogólne ujmuje klasy społeczne jako wytwór stosunków gospodarczych i sposobów produkcji. Uwagę przywiązywano do opisów struktury klasowej i oceny ich roli w społeczeństwach. Henri Saint-Simon wyróżniał dwie klasy: produkcyjną (przedsiębiorcy, robotnicy, rolnicy) czyli ci którzy tworzą dochód narodowy i nieprodukcyjną (ludzie którzy żyją z cudzej pracy). Współczesnym przedstawicielem poglądu wiążącego podziały klasowe w społeczeństwie uważamy Alaina Touraine’a. Określa On klasy społeczne jako grupy wyznaczone przez sytuacje w procesie produkcji. Dzisiaj nie posiadacze ale ich menadżerowie, technologowie produkcji, eksperci oraz politycy decydują o inwestycjach, produkcji, rozdziale dóbr i usług. Specjaliści i decydenci inspirują mody i upodobania, kształtują podaż i popyt. Tak doszło do wytworzenia się klasy decydentów i biernych wykonawców.
Marks dzieli klasy społeczne na zbiory ludzi posiadających środki produkcji i ludzi żyjących z pracy najemnej. Głosi koncepcje dwóch faz powstawania i rozwoju klasy społecznej.
Faza klasy „ w sobie” oznacza okres w którym robotnicy nie są świadomi swego położenia wspólnego i wspólnych interesów.
Faza „ klasy dla siebie” następuje gdy ludzie zaczynają być świadomi i podejmują działania zmierzające do zmiany swego położenia. Władysław Kwaśniewicz uważa teorię klas Marksa za teoretyczny wzorzec strukturalnej analizy społeczeństwa. Zakłada, że nierówność dostępu do posiadania środków produkcji stanowi podstawowy czynnik podziału społeczeństwa na odłamy o odmiennym położeniu ekonomicznym. Założenia te kwestionuje w swojej teorii Max Weber. Klasy społeczne według Niego to zespoły osób o „różnych szansach życiowych” na rynku kapitalistycznym gdzie panuje konkurencja i współzawodnictwo.
Weber uznawał współzawodnictwo „wojny o ceny” , „wojny o wysokość płac”. Konflikty miały jednak charakter ekonomiczny. Wg. Webera walka klas odbywa się wyłącznie w sferze gospodarczej.
Źródłem istnienia klas społecznych są konieczności funkcjonalne. Wg. Kingsleya Davisa i Wilberta E. Moore’a aby społeczeństwo mogło funkcjonować musi tworzyć różne rodzaje pozycji i rozdzielać je miedzy ludzi.
Nowoczesne społeczeństwo wg. Talcotta Parsona składa się z wielu podsystemów. Jednym z najważniejszych jest system zawodowy uwarunkowany podziałem pracy, wzajemnej wymiany dóbr i usług między ludźmi wykonującymi różne role zawodowe.
Pod wpływem reform ustrojowych społeczeństwa i ich struktura klasowa ulegają przemianom. W diagnozie tych przemian nie ma jednak jednomyślności. Koncepcja trwałości podziału na klasy głosi że pomimo ogromnych przemian gospodarczych podział na klasę pracującą i klasę biznesu utrzymał się.
Wg. teorii równowagi interesów J.K.Galbraith klasy społeczne uległy ogromnym zmianom. W XX wieku w Ameryce własność środków produkcji przeszła we władanie akcjonariuszy i stała się dostępna wszystkim. Powstały trzy najważniejsze siły społeczne: kapitaliści, robotnicy i rolnicy(farmerzy), które wzajemnie się równoważąc wywierały nacisk na władze polityczne i adminstaracyjne. Przeciwdziałało to tworzeniu się nierówności społecznych.
Trzecia teoria głosi że zmiany ewolucyjne i programowe w rozwoju gospodarczym doprowadzają w krajach kapitalistycznych do dekompozycji klas społecznych i przekształcenia się w strukturę warstw społecznych oraz do opanowania konfliktów klasowych. Zdaniem R. Dahrendorfa właściciele kapitału, przekształconego na akcje tracą panowanie ekonomiczne i polityczne. Nie są już posiadaczami konkretnych banków czy przedsiębiorstw, ale akcjonariuszami, a produkcją kierują menadżerowie. Zyski zdobywane są nie tyle przez wyzysk pracy najemnej, ile przez udoskonalenia techniczne i zwiększanie skali produkcji. Dekompozycji uległa też klasa robotnicza. Postęp techniczny zróżnicował robotników pod względem kwalifikacji. Klasa robotnicza rozpadła się na grupy zawodowe podzielone w zakresie wykonywanych czynności i poczuciu łączności zawodowej. Następuje znaczny wzrost klasy średniej, która już rodzi się zdekomponowana. Składa się bowiem z wielu grup pracowników umysłowych o różnym poziomie wykształcenia i kwalifikacji. Grupy te nie działają zbiorowo.
Po II wojnie światowej w krajach socjalistycznych chciano zlikwidować klasy społeczne, poglądy zmieniły się jednak po skonfrontowaniu złożonej teorii z rzeczywistością. Wg. stanowiska doktrynalnego w krajach socjalistycznych miedzy innymi w Polsce w latach 50-tych XX wieku przyjęto że dzięki rewolucji socjalistycznej, wskutek likwidacji burżuazji i mieszczaństwa znikł konflikt klasowy.
W Polsce w 1958 r. – w państwie socjalistycznym wzrosła pozycja wysoko wykwalifikowanych robotników, a spadła inicjatywy prywatnej. Badania potwierdziły, że stanowisko zawodowe i kwalifikacje są wskaźnikiem o przynależności warstwowej, a ludzie ze względu na tę przynależność doceniają się jako społecznie wyżsi lub niżsi. Mimo zasad polityki socjalistycznego państwa struktura społeczna nie uległa zmianom w kierunku równości i sprawiedliwości. Przeciwnie, nierówności pogłębiły się w zakresie materialnych warunków bytu, poziomu życia, dochodów, dostępu do wykształcenia i władzy.
W społeczeństwach na przełomie wieków kształtowały się zmiany w strukturach zawodowych. Ze społecznego punktu widzenia pod pojęciem „zawód” rozumiemy zbiorowość ludzi wykwalifikowanych wykonujących określone czynności. Grupy te łączy poczucie solidarności, wspólności wielu spraw, którymi są zainteresowani.
Podział społeczeństw na zawody jest bardzo istotny. Eliminuje konieczność współdziałania osób niewykwalifikowanych, prowadzi do uzyskania większej wydajności i wyższej jakości wyrobów. Dla celów polityki gospodarczej i socjalnej Międzynarodowa Organizacja Pracy wydała w 1958 r. dokumenty klasyfikujące zawody. W Polsce sklasyfikowano 2400 formalnie określonych zawodów.
Colin Clark i Jean Fourasti’e wprowadzili podział zawodów na trzy grupy:
Zawody pierwotne
Rolnictwo
Leśnictwo
Zawody przemysłowe
Przemysł
Budownictwo
Usługowe
Usługi gospodarcze
Usługi społeczno – kulturalne
Śledząc proporcję zatrudnienia ustalono wiele zmian dokonujących się pod wpływem uprzemysłowienia. W XIX i XX wieku w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo obserwujemy spadek zatrudnienia w zawodach pierwszych a jednocześnie wzrost zatrudnienia w zawodach przemysłowych i usługowych.
W Polsce po II wojnie światowej zatrudnienie w rolnictwie i leśnictwie zmniejszyło się o około połowę. Zatrudnienie w przemyśle wzrosło trzykrotnie, usługi natomiast rozwijały się słabo. Istota zmian polegała na tym, że w danym dziale gospodarki np. rolnictwie dokonują się przekształcenia polegające na wytworzeniu w ich obrębie nowych zawodów o charakterze przemysłowym lub usługowym. W rolnictwie wyłaniają się przemysły zaopatrzenia w środki produkcji (maszynowy, chemiczny – nawozy, pasze) oraz przetwórczy (ziemniaczany, tytoniowy).
Wraz z postępem technicznym zacierają się różnice pomiędzy pracą administracyjno – biurową a produkcyjną. W coraz większym stopniu bowiem pracownicy umysłowi korzystają z maszyn, a praca produkcyjna traci charakter czynności manualnych.
Analizując zmiany struktury klasowej, warstwowej, przemiany struktury zawodowej stwierdzamy, że grupy zawodowe są osią integrującą współczesne społeczeństwo. Przygotowanie do wykonywania w życiu określonego zawodu, uzyskanie kwalifikacji staje się jedną z najważniejszych wartości życiowych. Ciągłe dążenie do perfekcji jest dla wielu ludzi nie tylko źródłem utrzymania ale i samorealizacją w społeczeństwie. Niestety duże odsetki ludności na świecie, wykwalifikowane do wykonywania określonego zawodu pozostają bez pracy. Jest to jeden z wielkich problemów społecznych ludzkości.