Co obecnie jest przedmiotem nauki socjologicznej, czym się ona interesuje i jak?
Socjologia spisuje i wyjaśnia zjawiska i procesy zachodzące w zbiorowościach ludzkich. W ten sposób został także wstępnie określony przedmiot socjologii. Najogólniej mówiąc socjologia jest nauką o społeczeństwie. Nie jest ona usystematyzowana, ale składa się z szeregu ogólnych praw ustalających zależności przyczynowe między faktami, sytuacjami a postępowaniem ludzi, między ich motywami, dążeniami i działaniami. Są to np. takie uogólnienia czy prawa naukowe jak: każdy człowiek szuka przede wszystkim swoich korzyści; przyjaciel jest gotów pomagać w potrzebie; ludzie na ogół przestrzegają przepisów prawa; każdy człowiek szuka przede wszystkim przyjemności; każdy człowiek jest próżny, lubi się chwalić i lubi, gdy się o nim mówi dobrze itd.
Kiedy więc chcemy kogoś o coś prosić lub do czegoś namówić, lub osiągnąć jakiś cel, wtedy dokonujemy kalkulacji i obliczamy, jakie cechy posiadają ludzie, na których chcemy wywrzeć jakiś wpływ, tzn. wywołać pozytywną reakcję wobec naszych dążeń, obliczamy jakie ogólne reguły mają tu zastosowanie, odpowiednio wybieramy metodę działania, środki działania i odpowiednio je stosujemy. Słowem każdy człowiek zachowuje się jakoś w dowolnej sytuacji, jeśli chce osiągnąć zamierzony cel, musi korzystać z określonej teorii socjologicznej i o dziwo okazuje się, że taką teorię posiada gdyż często zamierzony cel osiąga.
Socjologia potoczna jest oparta na zdrowym rozsądku, na uogólnieniach codziennych doświadczeń w sposób często emocjonalny, niesystematyczny i niezweryfikowany. Socjologia naukowa opiera się na systematycznych badaniach, na posługiwaniu się ustalonym aparatem pojęciowym, na sprawdzaniu hipotez i twierdzeń.
Spróbujmy teraz określić bliżej zakres badań. Przede wszystkim socjologowie muszą dokonać jakiegoś podziału lub klasyfikacji ogółu zjawisk i procesów zachodzących w życiu społecznym, żeby na tej podstawie dokonać systematyzacji swoich badań. Wyróżniamy we współczesnej socjologii następujące działy badań i teorii ogólnych:
a). Działy badające instytucje społeczne takie, jak: rodzina, instytucje wychowawcze, instytucje polityczne, instytucje naukowe oraz wszelkie inne rodzaje instytucji.
b). Działy badające różne typy zbiorowości i grup ludzkich, takich jak różnego rodzaju małe grupy, kręgi społeczne, zbiorowości terytorialne jak wieś, miasto i inne, kategorie zawodowe, warstwy i klasy społeczne oraz kasty. Zbiorowości tworzące się na podstawie posiadania wspólnej kultury itp.
c). Działy badań nad procesami społecznymi, takie jak: procesy dezorganizacji społecznej (alkoholizm, przestępczość, prostytucja, procesy migracji i ruchliwości społecznej).
Te tylko pobieżnie wskazane działy socjologii nazywa się czasami socjologią szczegółową. Zadaniem tych działów jest systematyczny opis poszczególnych dziedzin i wyjaśnienie zachodzących w niech zjawisk.
Zadaniem socjologii ogólnej jest tworzenie teorii wszelkich konfliktów występujących w społeczeństwach ludzkich. Socjologia ogólna od samego początku rozwija dwie teorie o powszechnym zasięgu, a mianowicie teorię struktur społecznych zwaną niekiedy teorią grup społecznych lub teorią społeczeństwa. Stara się ona uogólnić wyniki badań nad różnymi typami i formami zbiorowego życia ludzi i ustalić jego ogólne prawa. Drugą teorią jest teoria rozwoju czy też, mówiąc ogólniej, teoria zmian tzn. zarówno rozwoju jak i regresji zbiorowości społecznych. Uogólnia ona wyniki badań nad zjawiskami przemian zachodzących w różnych grupach, zbiorowościach. Punktem jej wyjścia są opisy przebiegu procesów i zmian w ich natężeniu.
Obie te teorie ogólne dostarczają działom socjologii szczegółów aparatu pojęciowego, ogólnych dyrektyw badawczych, hipotez kierowniczych i pozwalają na zastosowanie do poszczególnych działów szczegółowych schematów wyjaśniających.
Zarówno socjologia szczegółowa jak i socjologia ogólna posługują się w swoich badaniach różnymi metodami. Musimy odróżnić sprawy i metody działań stosowane w socjologii i metodę socjologiczną, która polega na zastosowaniu pojęć i teorii socjologicznych do wyjaśniania zjawisk badanych przez inne nauki np.: metoda socjologiczna może być stosowana w psychologii, gdzie przy jej pomocy szuka się społecznych wyznaczników zachowań ludzkich, lub w ekonomi, gdzie ekonomista wyjaśniając przebieg procesów gospodarczych, odwołuje się do takich czynników, jak struktura grup, w których te zjawiska przebiegają.
2. Struktura społeczna może być przedstawiana w kategoriach grup, co oznaczać może to pojęcie? Wymień rodzaje grup społecznych i wybraną z nich scharakteryzuj.
Grupą społeczna jest pewna ilość osób (co najmniej trzy) powiązanych systemem stosunków uregulowanych przez instytucje, posiadających pewne wspólne wartości, oddzielonych od innych zbiorowości wyraźna zasadą odrębności. Mogą istnieć grupy nie posiadające odrębności formalnej, lecz działające na podstawie organizacji nieformalnych. Grupa nieformalną jest więc grupa o ścisłym tego słowa znaczeniu. Każda grupa musi posiadać własne wartości, tzn. jakiś ośrodek skupienia (lokal, gmach), symbole (pieczęć, odznakę, hasło), idee wyróżniające jej cele czy ideały, przedmioty materialne (majątek, nieruchomości, itp.). te wszystkie elementy są niezbędne do rozwinięcia w grupie poczucia wspólności i przynależności do grupy. Dla powstania grupy istotne są więc cztery warunki, tzn.:
istnienie zasady odrębności
organizacji wewnętrznej
świadomości „my”
dalszych wartości.
Podstawowym elementem grupy są członkowie. Aby zostać członkiem jakieś grupy trzeba choć częściowo zinternalizować jej wartości, trzeba się zidentyfikować z jej zbiorowymi dążeniami, uznać jej cele za własne. Niektóre grupy jak np.: zakony, partie polityczne, organizacje wojskowe absorbują prawie całkowicie osobowości swoich członków, pozostawiając im bardzo małą sferę prywatności. Przez członkostwo w grupach realizuje się przynależność człowieka do społeczeństwa globalnego. Każda grupa stawia swoim członkom różna wymagania i wymaga przystosowania się do jej wartości, uznawania jej wzorów, wykonywania funkcji, przez które grupa trwa i rozwija się. A więc każda grupa określa wzór fizyczny człowieka, tzn. wygląd zewnętrzny (wojsko, zakony). Grupa określa wzór moralny członka, czyli zespół cech moralnych, jakie członek powinien przejawiać w swoim postępowaniu np.: kluby sportowe wymagają od swoich członków postępowania fair play.
I wreszcie grupa określa funkcje członka, czyli zakres czynności wykonywanych dla utrzymania ciągłości życia grupy i dla jej rozwoju. Grupa żyje poprzez aktywność swoich członków.
Skład grupy to członkowie i ich cechy osobiste lub społeczne. Struktura grupy to układ wszystkich elementów, nie tylko członków i zasad ich wzajemnego przyporządkowania. A więc struktura to to samo co budowa.
Socjologowie rozróżniają w grupach większych i w pełni rozwiniętych mikrostrukturę i makrostrukturę. Mikrostruktura to ułożenie jednostek, ich ról i stosunków w całość mniej lub bardziej zharmonizowaną. O mikrostrukturach mówimy przede wszystkim w grupach małych, wtedy mikrostruktura jest jedyną jej strukturą. W literaturze socjologicznej możemy spotkać wiele różnych prób klasyfikacji grup. Socjolog E.E. Eubank podaje siedem zasad stosowanych w klasyfikacji:
1). na podstawie przynależności etnicznej lub rasowej
2). na podstawie poziomu rozwoju kulturalnego
3). na podstawie typów struktury występującej w grupach
4). na podstawie zadań lub funkcji spełnianych przez grupy w szerszych zbiorowościach
5). na podstawie przeważających typów styczności między członkami
6). na podstawie różnych rodzajów więzi występujących w grupach
7). klasyfikacje na innych zasadach.
Bardzo często spotykany jest podział na grupy duże i małe. Grupy małe posiadają strukturę prostą, tzn. nie posiadają żadnych podgrup. Natomiast duże to takie, które nie wchodzą już jako części składowe do jeszcze większych grup.
Dalszy podział wyróżnia grupy formalne i grupy nieformalne, pierwotne i wtórne. Wreszcie wyróżniamy grupy na podstawie ich pozycji zajmowanej w społeczeństwie, czyli klasy społeczne.
Jedną z grup społecznych jest rodzina. Jest ona jedyną grupą rozrodczą, tzn. grupą rozmnażającą się nie przez przyjmowanie członków z zewnątrz, lecz przez rodzenie dzieci. Drugie zadanie grupy polega na przekazywaniu dzieciom dziedzictwa kulturowego szerszych grup, takich jak klasy społeczne, naród. Rodzina może się rozwijać także przez adopcje dzieci i wtedy spełnia tylko drugie z wymienionych powyżej zadań. Rodzina jest grupą złożoną z osób połączonych stosunkiem małżeńskim i rodzicielskim. Są to dwa podstawowe stosunki decydujące o powstaniu i istnieniu rodziny. Spójność wewnętrzna powoduje, że rodzina jest istotną grupa pierwotną, tworzącą się w sposób naturalny w toku spontanicznego zaspokajania potrzeb. Powstaje w większości przypadków na podstawie przywiązania emocjonalnego, wzajemnego pożądania seksualnego, a więc w pierwszej fazie istnienia jest połączona najsilniejszą więzią uczuciową. Funkcje spełniane przez rodzinę w szerszych zbiorowościach można ująć w następujących punktach:
a). Utrzymanie ciągłości biologicznej społeczeństwa wymaga płodzenia, pielęgnacji, kształtowania, wychowywania dzieci. Prowadzenie gospodarstwa domowego wymaga gromadzenia majątku, kalkulowanie bogactwa zabezpieczenie bytu dzieci i starości.
b). Utrzymanie ciągłości kulturowej przez przekazywanie potomstwu języka, obyczajów, wzorów, zachowań – słowem dziedzictwa kulturowego.
c). Rodzina nadaje pozycję społeczną swoim dzieciom wraz z przekazywanym dziedzictwem kulturowym.
d). Rodzina zapewnia jednostkom zaspokojenie potrzeb emocjonalnych, potrzeb intymnego współżycia, potrzeb zwierzania się z przeżyć konfliktowych.
e). Rodzina sprawuje także kontrolę nad postępowaniem swoich członków, a przede wszystkim młodego pokolenia.
Ze względu na hierarchię prestiżu i władzy w rodzinie, wyróżniamy rodziny patriarchalne, w których władzę sprawuje ojciec, matriarchalne, w których władzę sprawuje matka. Istnieją także rodziny egalitarne we współczesnych społeczeństwach, gdzie władzę sprawuje i ojciec i matka.
Stosunki między małżonkami, rodzicami i dziećmi jak również stosunki między krewnymi są określone prawem, obyczajem, religią, tradycjami, wzorami wzajemnych oddziaływań, zaangażowaniem uczuciowym członków. Zadania i funkcje rodziny są zbyt ważne dla istnienia społeczeństwa jako całości, by mogły pozostać tylko sprawą indywidualną jej członków. Istnieje duży zakres prywatności w życiu rodziny przy jednoczesnym bardzo dużym skoncentrowanym skupieniu kontroli społecznej nad życiem każdej rodziny.