Epoka w historii europejskiej.
Starożytność średniowiecze renesans
1450 rok- druk
306- wst Konstantyna Wlk. na tron Knzpola 1453- up. Knzpola
378- bitwa pod Adrianopolem. Rzym-Wizygoci 1492- Kolumb
476- obalony cesarz zach-rzymski Romulus Augustulus. 1517- Luter.
Renesans: -media aetas -czasy skaż kult antycznej -wieki ciemne(szczV–X w)(brak źródeł inf.).
Kultura uniwersalna, przeplatająca elementy starożytnej kult. Rzymian, barbarz. (Germanów, Celtów, Słowian i innych), silnych wpływów chrześcijańskich, kultury arabskiej oraz elementów oryginalnych.
Całość kultury, mentalności i sztuki średniowiecza zdominował temat wiary. Najwyższą, bo jedyną stałą wartością był Bóg. Surowy, niedostępny, obserwujący i oceniający. Człowiek wyznający takiego boga był mały, słaby i bojaźliwy, całkowicie podległy Stwórcy. Małość ta wynikała z jego śmiertelności, bez życia wiecznego wszystko traciło sens z powodu swej przemijalności. Człowiek żył w poczuciu mierności wszystkiego (Kohelet – vanitas vanitarum-omnia vanitas), musiał pamiętać o swej skończoności (memento mori) i dążyć ku doskonałości żyjąc w ascezie, ubóstwie, wyrzekając się przyjemności, a sprawy swoje poświęcając jedynie Bogu (ora et labora). Średniowiecze – szczyt skupienia na sprawach wiary. Filozofie: augustynizm (hierarchia), tomizm (podporządkowanie), franciszkanizm (umiłowanie stworzenia).
Łacina – zjednoczenia kulturowe. Pod koniec VIII wieku nastąpił podział języka klasycznego na mowę ludową i uczoną. Mowa ludowa - zalążek języków narodowych, łacina - mowa wykształconych środowisk europejskich.
Kościół – piecza nad szkolnictwem - jednolite pod względem organizacyjnym i metodycznym. Podstawa nauczania – septem artes liberales: gramatyka, dialektyka (w filozofii nazwa metody rozumowania albo teoria ontologiczna ujmująca rzeczywistość w aspekcie dynamicznym), retoryka, arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka. Sieci szkół parafialnych, przyklasztornych.
Książka - podstawowe narzędzie pracy i źródło wiedzy. -klasztorne skryptoria -później wyspecjalizowane warsztaty kopistów.
Książki - pergamin lub papier (Cai Luna 105 n.e., Europa 2 poł. XII wieku – rozpowsz.XIV w.). -bogato zdobione -miniatury, inicjały, bordiury, ozdoby roślinne, motywy zwierzęce, symbole. Johanna Gutenberga-1455-era książki drukowanej [ruchoma czcionka Pi Sheng 1048 r.].
Rzadkość umiejętności czytania oraz sposób powielenia książek, ręczny i bogate zdobienia, sprawiał że książki miały dużą wartość materialną, czasem wycenianą na kilka wsi.
Charakterystyczną cechą literatury średniowiecznej jest jej szczególne zaangażowanie w kwestie religijne i świeckie, duchowe i społeczne. Literatura służyła określonym celom: pouczeniu i wychowaniu, potępieniu zła i afirmacji dobra, poszerzeniu wiedzy, pokazywaniu wzorców osobowych. Dlatego tak chętnie tworzono zalecane do naśladowania ideały osobowe, np. świętego, rycerza, władcy.
Obok oficjalnego nurtu literatury istniała także poezja "rozrywkowo-prześmiewcza".
Społeczeństwo niejednolite – warstwy - stany, różne pod względem praw i obowiązków.
W okresie średniowiecza wykształciło się społeczeństwo feudalne oparte na poddaństwie i hierarchii.
Władcy, książęta, wyższe duchowieństwo, rycerstwo, rzemieślnicy i chłopi.
Chłopi bezbronni - łatwo ulegali najeźdźcom. IX w. - system feudalny.
Ziemia król >pan> nadawał ziemię chłopom, broni swoich pracowników przed najeźdźcami, ci w zamian na niego pracują.
Podatki: 1. danina, czyli płatność w naturze, 2. pańszczyzna - praca odrobkowa na ziemiach pana, 3. dziesięcina, czyli dziesięć procent z dochodów dla Kościoła, 4. czynsz.
Gospodarka - produkcja rolna i hodowla, handel wymienny.
W folwarkach żelazne narzędzia (pług, kosa). Powstają manufaktury - przedmioty codziennego użytku – ubrania, narzędzia, broń. Wyodrębnienie nowej gałęzi gospodarki - rzemiosła. Podział na rzemieślników i handlarzy. Miasta wyrastały na skrzyżowaniach szlaków handlowych (lądowych lub wodnych (Wenecja)) oraz na terenach bogatych w potrzebne surowce czy dobrych do uprawy roli. W miastach - cechy rzemieślnicze i gildie kupieckie. Miasta i wsie przetrwały w takiej formie, aż do odrodzenia, w którym upadł feudalizm i system lenny. Ale nowo powstałe miasta wpisały się już na stałe w gospodarcze mapy Europy.
Sztuka chrześcijańska Wschodniego Cesarstwa Rzymskiego (Bizantyjskiego).
Założenie Konstantynopola (330) podział Cesarstwa (395) czasy Justyniana (VI wiek) koniec -1453 (Turkowie zdob Knzpol).
Przedłużenie greckiej sztuki starożytnej architektura(głównie sakralna). malarstwo pod postacią malowideł ściennych, mozaik i obrazów (ikon). rzemiosło, rzeźba (zwłaszcza figuralna) pełniła funkcję marginalną.
(·wczesnobizantyjski; obejmował kształtowanie się sztuki, jej rozkwit za panowania Justyniana oraz ikonoklazm (726-843);
·średniobizantyjski, złote czasy sztuki; (843-1261) dynastia macedońska, dynastii Komnenów;
·późnobizantyjski, rozciągający się od 1262 do 1453 roku; dynastia Paleologów.)
Ośrodkiem była przede wszystkim stolica, Konstantynopol, a zasięgiem obejmowała Grecję i półwysep Bałkański. Jej wpływy docierały na półwysep Apeniński, na Sycylię, Ruś. Za Justyniana Portugalia, Włochy, Ukraina, basen Morza Czarnego, Turcja i północne wybrzeże Afryki. Wpływy są zauważalne w architekturze Armenii, Gruzji i Rusi, a nawet w Polsce.
Wędrówki ludów IV-V w. przyspieszyły podział Cesarstwa rzymskiego na Wschodnie i Zachodnie (395 r.) a później upadek zachodniej części cesarstwa (476 r.)
330 r. Konstantyn Wielki postanowił zbudować Nowy Rzym. Przenosi stolicę cesarstwa rzymskiego do Bizancjum, niewielkiej kolonii greckiej. Centrum miasta: gmach senatu, kościół Hagia Sophia, pałac cesarski.
Sztuka związana była z ideologią chrześcijańską oraz cesarską.
Ścisły związek władzy świeckiej i religii osiągnął szczyt w Cesarstwie Bizantyjskim, gdzie cesarz był władcą absolutnym, niemal despotą, reprezentował państwo i wiarę. Rządy: cesarz, wyższe duchowieństwo, wojskowi - sprawy polityczne, społeczne, kulturalne. Dwór cesarski mecenasował sztuce- funkcje: religijna, dekoracyjna i gloryfikująca władcę.
Architektura - przejęcie tradycji wczesnochrześcijańskich, rzymskich, hellenistycznych i orientalnych, zwłaszcza perskich.
Architektura sakralna dominuje; świecka zachowana jest szczątkowo.
IV i V wiek – kościoły Knzpola powtarzały plan trójnawowej bazyliki, od VI wieku także plan centralny.
Jednak najbardziej typowy plan kościoła bizantyńskiego pojawił się po okresie ikonoklazmu (726-843); była to budowla na planie krzyża greckiego wpisanego w kwadrat, z 5 kopułami i trzema absydami (pomieszczenie na rzucie półkola, półelipsy lub wieloboku, dostawione do bryły świątyni i otwarte do jej wnętrza).
Malarstwo mozaikowe, ścienne, miniaturowe i tablicowe (ikony).
Przed ikonoklazmem - niewiele zabytków przetrwało do dziś. Ikonoklazm - 726 obrazoburstwo, czyli ikonoklazm. - zakazano wykonywania i czczenia obrazów, -niszczono także już istniejące. Na polecenie Leona III usunięto wizerunek Chrystusa znad wejścia do pałacu w Konstantynopolu (liczne rozruchy). W 730 - edykt cesarski zabraniający kultu obrazów. - masowe niszczenie ikon, niszczenia lub zamalowywania fresków i mozaik. Nieliczne ocalały.
Początek IX w - próby przywrócenia kultu obrazów. Największym zespołem sprzed VIII wieku jest zespół zabytków w Rawennie. Do najlepiej zachowanych należą mozaiki przedstawiające cesarza Justyniana i jego żonę Teodorę wraz z orszakiem, umieszczone w prezbiterium kościoła San Vitale. Pozy, gesty, układ szat - dostojne i schematyczne. Twarze – portrety wiernie odtwarzającymi rysy pary cesarskiej i wyższych dostojników.
Istniały przepisy określające sposoby pisania ikon. Malowidła te przedstawiały świętych, zawierały treści teologiczne. Kompozycja ikon jest zazwyczaj centralna i statyczna, postacie malowane płaską plamą, obwiedzioną ciemnym konturem, gesty i ruch dostojny.
W Polsce wpływy bizantyjskie są widoczne w niewielkim stopniu. Pierwsi Jagiellonowie: Władysław II i Kazimierz Jagiellończyk do wykonania malowideł w najważniejszych kościołach Polski zapraszali malarzy z Rusi i Serbii.
Inaczej kształtowano detale architektoniczne.
Oprócz liści akantu, motywem dekoracyjnym stosowanym do zdobienia kapiteli są różne formy plecionek oraz motywy figuralne w postaci ptaków i zwierząt.
We wnętrzach budowli wznoszonych w VI wieku pojawia się ikonostas oddzielający nawę główną od sanktuarium.
Najazdy arabskie - obszar Cesarstwa Bizantyńskiego dość szybko zmniejsza się. Nie zawsze, wraz z utratą ziem, następował zanik oddziaływania sztuki bizantyjskiej. Klasztor św. Katarzyny zbudowany w IV wieku u stóp góry Synaj przetrwał mimo niesprzyjających okoliczności. Prześladowania mnichów podczas ikonoklazmu -> emigracja do południowej Italii -> przeniesienie założeń sztuki bizantyńskiej (Rawenna i Wenecja(bazylika św. Marka)). Mistrzowie bizantyńscy byli wielokrotnie zapraszani do udziału w budowie italskich świątyń.
Ruś wraz z chrztem przejęła osiągnięcia Bizancjum, uznała je za własne i po asymilacji z tradycjami rodzimego, drewnianego budownictwa, ukształtowała własną sztukę, w której przetrwały elementy sztuki bizantyńskiej.