Rola i rodzaje inwestycji w rozwoju przedsiębiorstwa.

1. Czynniki warunkujące podejmowanie działalności inwestycyjnej.

2. Pojęcie i cel inwestycji.

3. Rodzaje inwestycji.

4. Sposoby finansowania inwestycji.

Inwestycje warunkują rozwój przedsiębiorstwa, umożliwiają dzięki utrzymaniu
i powiększeniu zdolności produkcyjnej, nie tylko wytwarzanie pożądanych
i nowoczesnych wyrobów, ale determinują również koszt oraz jakość ich wytworzenia. Biorąc pod uwagę długofalowe efekty zainwestowanego kapitału w obiekty majątku rzeczowego, podstawowe znaczenie ma precyzyjne przeprowadzenie badań przedinwestycyjnych. Dotyczyć one powinny rynków zbytu (marketingu), sposobu finansowania, pozyskiwania czynników produkcji oraz dystrybucji wyrobów
i świadczenia usług. Podjęcie decyzji o realizacji programu inwestycyjnego bądź jego składowych, tj. pojedynczych przedsięwzięciach i zadaniach powinno opierać się głównie na kryteriach ekonomiczno-finansowych zgodnie z formułami rynku inwestycyjnego bez rezygnowania ze znaczenia społeczno-gospodarczego inwestycji dla branży, regionu czy układu gospodarczego kraju. Oprócz rzeczowo-finansowych oraz terminowych aspektów realizacji inwestycji istotne znaczenie mają aspekty podmiotowe. Przygotowaniem i wykonawstwem inwestycji w większości przypadków zajmują się specjalistyczne firmy.

W obecnej gospodarce rynkowej sam mechanizm rynkowy jest istotnym czynnikiem działalności inwestycyjnej. Stymuluje on lub hamuje procesy inwestycyjne między innymi poprzez ceny, konkurencję, kształtowanie przepływu środków rzeczowych
i finansowych pomiędzy różnymi podmiotami gospodarczymi. W rozwiniętej gospodarce rynkowej alokacja zasobów inwestycyjnych dokonywana jest głównie pod wpływem impulsów płynących z rynku, choć nie są one wystarczającą podstawą do podejmowania decyzji inwestycyjnych. Rynek określa bieżące uwarunkowania gospodarcze, natomiast działalność inwestycyjna odbywa się w wydłużonym okresie, a więc decyzje inwestycyjne dotyczą przyszłych celów.

Podejmowanie różnych przedsięwzięć rozwojowych jest niezbędnym warunkiem funkcjonowania przedsiębiorstw wynikających z:

• systematycznego pogłębiania specjalizacji z równoczesnym zwiększaniem elastyczności oferty rynkowej;

• konieczności dostosowania poziomu technologii i produkcji do wymagań odbiorców;

• potrzeby systematycznego dostosowywania się do ogólnych wymagań postępu naukowo-technicznego, a więc coraz szerszą normalizacją i typizacją oraz szerokim stosowaniem elektrotechniki i mikrokomputerów;

• nieodzownością ciągłego dostosowywania charakteru firmy do warunków lokalnych (konieczność uwzględniania wymagań ochrony środowiska, ale równocześnie możliwość korzystania z efektów synergii).

Czynniki te sprawiają, że każda firma musi podejmować działalność inwestycyjną.

Decyzje inwestycyjne przedsiębiorstw są uzależnione od czynników zewnętrznych jak i wewnętrznych.

Na zachowania inwestycyjne przedsiębiorstwa wpływają takie czynniki zewnętrzne jak:

• Wielkość spodziewanego popytu na produkty oferowane przez firmę - jest to czynniki podstawowy, jeśli nie założymy, że popyt wzrośnie, to nawet przy spodziewanym korzystnym kształtowaniu się pozostałych czynników skłaniających do inwestowania trudno przedsiębiorstwu podjąć decyzję o inwestowaniu.

• Koszt pozyskania kapitału obcego i dostępność funduszy zewnętrznych - przedsiębiorstwo korzystając z funduszy obcych będzie zainteresowane kosztem pozyskania kapitału obcego, ale również przedsiębiorstwo korzystające wyłącznie
  z kapitału własnego w finansowaniu inwestycji musi przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych uwzględnić koszt kapitału obcego. Zaniechanie inwestycji (finansowanej ze środków własnych) daje bowiem możliwość ulokowania własnych środków finansowych na korzystnie oprocentowaną lokatę. Również dostępność funduszy ma duże znaczenie, gdyż może zachęcić lub zniechęcić przedsiębiorstwo do inwestowania.

• Oddziaływanie państwa w sferze podatkowej, stosowanie określonych ulg podatkowych i kształtowanie prawa w dziedzinie inwestycji. Państwo posiada też wpływ na poziom stopy procentowej i stóp pokrewnych (dyskontowa i inne) i na kształtowanie się kursów walut, które to czynniki wpływają na podejmowane przez przedsiębiorstwo decyzje inwestycyjne.

Do najistotniejszych czynników wewnętrznych, wpływających na inwestycje przedsiębiorstwa można zaliczyć:

• Stopień wykorzystania posiadanych mocy produkcyjnych - niepełne wykorzystanie zdolności produkcyjnych (jeśli nie jest utrzymywane celowo) wstrzymuje decyzję
  o inwestowaniu.

• Wysoki stopień zużycia posiadanych składników majątkowych (budynków, maszyn, urządzeń). Znaczne zmniejszenie produktywności majątku, spowodowane wysokim zużyciem fizycznym lub zużyciem ekonomicznym, może stanowić podstawę do podjęcia decyzji inwestycyjnej.

• Skłonność kadry kierowniczej do ponoszenia ryzyka i jej oczekiwania związane
  z wpływem efektów inwestycji na ich własne kariery zawodowe.

• Możliwości finansowe firmy.

Można powiedzieć, że inwestycje to celowo wydatkowane środki firmy skierowane na powiększenie jej dochodów w przyszłości. Inwestycje w wyniku przekazanego kapitału finansowego powiększają majątek rzeczowy, majątek finansowy i wartości niematerialne i prawne. O podstawowym znaczeniu i celowości inwestycji decyduje osiągane w ich wyniku zwiększenie produkcji i usług (materialnych i niematerialnych).

Inwestycje dzielą się na:

• produkcyjne, czyli nakłady, których bezpośrednim skutkiem jest powiększenie produkcji materialnej i dochodu narodowego. Są to przede wszystkim inwestycje przemysłowe, budowlane oraz rolne i leśne, a także inwestycje w dziedzinie usług materialnych, tj. kominikacji i obrotu towarowego;

• nieprodukcyjne, które przyczyniają się do poprawy warunków pracy i warunków bytowych ludności (budownictwo mieszkaniowe, urządzenia socjalne i kulturalne).

Inny podział inwestycji to:

1. inwestycje rozwojowe, mające na celu odpowiednie powiększenia majątku trwałego, przede wszystkim przez budowę nowych obiektów, a także przez generalną rekonstrukcję obiektów istniejących, tworząc w ten sposób podstawy do rozwoju;

2. inwestycje restytucyjne (odtworzeniowe) mające na celu zastąpienie lub odtworzenie częściowo zużytych urządzeń produkcyjnych lub usługowych i utrzymanie ich na nieobniżonym poziomie wartości środków trwałych.

Ostatni wreszcie podział inwestycji to:

1. inwestycje intensywne, których realizacja łączy się z wprowadzaniem nowych osiągnięć technologicznych, w wyniku których osiąga się efekty techniczo-ekonomiczne wyższe od osiąganych w obiektach istniejących, a więc znaczny przyrost produkcji dóbr lub usług, spadek zużycia energii, obniżenie pracochłonności itp.

2. inwestycje ekstensywne, oznaczające realizację obiektów podobnych do istniejących, zastosowanie technologii już sprawdzonych w praktyce.

Generalnie można wyróżnić trzy zasadnicze grupy inwestycji:

• inwestycje materialne;

• inwestycje niematerialne;

• inwestycje finansowe.

Inwestycje materialne polegają na nabyciu terenów, lokali, wyposażenia i instalacji, zawsze uwzględnianych w bilansie aktywów przedsiębiorstwa. Ich celem jest:

• utworzenie nowych zdolności produkcyjnych przy uwzględnieniu przyszłego zapotrzebowania na dany produkt;

• utrzymanie zdolności produkcyjnej na określonym poziomie poprzez zastępowanie zużytych maszyn i urządzeń przy uwzględnieniu okresu ich eksploatacji;

• wzrost zdolności produkcyjnej w celu zapewnienia rozwoju przedsiębiorstwa,

• orientację w kierunku nowej działalności zarówno w zakresie nowych wyrobów, jak
  i nowej technologii wytwarzania;

• realizację programu wzrostu wydajności w celu zmniejszenia kosztów wytwarzania, poprawy jakości wyrobów (np. automatyzację i robotyzację itd.).

Oprócz wyżej wymienionych inwestycji, mających na celu produkcję lub wzrost wydajności , do inwestycji materialnych zalicza się również:

• inwestycje ustawowe, wymagane przez prawo, np.: inwestycje związane
  z bezpieczeństwem pracy, ochroną środowiska itp.;

• inwestycje socjalne, których celem jest poprawa warunków życia i pracy zatrudnionego personelu (restauracje, biblioteki);

• inwestycje prestiżu, których celem jest stworzenie tzw. image przedsiębiorstwa (biurowce, sklepy luksusowe).

Inwestycje te są niezbędne lecz ich opłacalność jest pośrednia i trudna do wyznaczenia. Są one odpowiednikiem grupy inwestycji nieprodukcyjnych.

Inwestycje niematerialne generalnie nie figurują w bilansie przedsiębiorstwa. Są one traktowane jako dodatkowe obciążenia i w efekcie nie stanowią na początku majątku przedsiębiorstwa. Uzupełniają one inwestycje materialne i realizowane są przed,
w trakcie lub po zrealizowaniu inwestycji materialnych.

Możemy wyróżnić 4 kategorie inwestycji niematerialnych

• badania i rozwój - orientacja w stronę produktu i techniki;

• szkolenie - orientacja w stronę ludzi i kwalifikacji;

• marketing, studia i działania handlowe - orientacją w stronę rynku potrzeb;

• programy informatyczne - orientacją w stronę zastosowania informatyki.

Inwestycje na badania i rozwój zasadniczo poprzedzają inwestycje materialne, ponieważ ich celem jest poprawienie, zaadaptowanie lub zaproponowanie nowych procedur lub środków produkcji. Inwestycje kształcenia załogi są realizowane w tym samym czasie, co inwestycje materialne i pozwalają na efektywne wykorzystywanie maszyn i urządzeń przez ich użytkowników. Inwestycje oprogramowania realizowane są w następstwie nabycia sprzętu komputerowego, natomiast inwestycje dotyczące działań handlowych realizowane są po uruchomieniu produkcji danego wyrobu.

Inwestycje finansowe polegają na nabyciu papierów wartościowych, akcji i udziałów innych przedsiębiorstw. Najprostszą formą zainwestowania posiadanych środków jest zakup obligacji (np. Skarbu Państwa). Obligację są formą pożyczki, którą pożyczkodawca zobowiązuje się zwrócić inwestorowi w ściśle określonym czasie i na ściśle określonych warunkach. Warunki umowy między inwestorem a pożyczkobiorcą nie mogą ulec zmianie. Zaletą obligacji jest to, że inwestor praktycznie nie ponosi żadnego ryzyka, jednakże zysk z posiadania obligacji jest stosunkowo niewielki.

Inną formą inwestycji finansowych jest zakup akcji lub udziałów przedsiębiorstwa. Posiadanie akcji lub udziałów może przynosić dochody z dwóch źródeł:

• wzrost wartości akcji na giełdzie papierów wartościowych,

• udział w zyskach przedsiębiorstwa (dywidendy).

Zaletą tej formy inwestowania są wyższe, aniżeli w przypadku zakupu obligacji, zyski (oczywiście wówczas gdy przedsiębiorstwo dobrze prosperuje), natomiast wadą - ryzyko utraty części, a nawet całości zainwestowanego kapitału (w przypadku upadłości przedsiębiorstwa). W związku z powyższym inwestor, przed podjęciem decyzji o zakupie akcji danego przedsiębiorstwa, powinien dokładnie zapoznać się
z jego kondycją finansową oraz perspektywami działalności, natomiast po zakupie akcji na bieżąco śledzić jego wyniki finansowe.

Wszystkie inwestycji finansowe mają jednakże ten sam wykładnik: w każdym przypadku inwestor powierza zarządzanie swoim kapitałem innemu przedsiębiorcy.

Podjęcie decyzji o samodzielnym zarządzaniu własnym kapitałem, czyli
o uruchomieniu własnej działalności gospodarczej, wymaga od przyszłego inwestora przeprowadzenia szczegółowej analizy rynku, na którym zamierza on podjąć działalność gospodarczą, opracowania projektu inwestycji oraz dokonania oceny jego rentowności. Projekt inwestycyjny stanowi podstawę realizacji inwestycji. Czas życia projektu rozpoczyna się od momentu zapoczątkowania prac przygotowawczych, poprzez realizację i eksploatację inwestycji, aż do momentu likwidacji. Faza realizacji inwestycji zawiera w sobie te wszystkie zadania, które są związane z wykonywaniem prac inwestycyjnych, aż do momentu ich całkowitego zakończenia. Natomiast faza eksploatacji inwestycji obejmuje okres od momentu oddania obiektu inwestycyjnego do użytkowania do momentu zaniechania działalności (likwidacji obiektu inwestycyjnego). Czas życia projektu obejmuje cztery fazy: fazę przygotowawczą (m.in. sporządzenia projektu inwestycyjnego, rozpoznanie terenu, ekspertyzy prawne); fazę realizacji inwestycji; fazę eksploatacji inwestycji; fazę likwidacji inwestycji. Poszczególne fazy mogą w czasie “zachodzić” na siebie. Jeszcze w trakcie inwestycji jej część może być już użytkowana, a okres likwidacji inwestycji może się zbiegać z końcową fazą jej eksploatacji. Z kolei rozpoczęcie realizacji inwestycji może nastąpić jeszcze przezd zakończeniem prac przygotowawczych. Zjawiska te mogą doprowadzić do relatywnego skrócenia czasu życia projektu inwestycyjnego.

Określenie możliwości inwestycyjnych zazwyczaj wiąże się z potrzebą analizy następujących czynników:

1. zasobów naturalnych i możliwości ich wykorzystania,

2. modelu rozwoju gospodarki,

3. wielkości i struktury przyszłego popytu na dobra i usługi,

4. struktury przemysłu w krajach rozwijających się o podobnych uwarunkowaniach naturalnych i technicznych,

5. rozmiarów i struktury importu oraz możliwości ewentualnej jego substytucji.

Każda inwestycja związana jest z ponoszeniem nakładów, których wydatkowanie mają zrekompensować późniejsze wpływy. Do kosztów inwestycji zalicza się m.in.:

1. nabycie gruntów oraz innych składników majątku trwałego oraz koszty ich montażu,

2. opłaty z tytułu użytkowania terenów w okresie budowy oraz z tytułu uzyskanych lokalizacji pod budowę,

3. odszkodowania za dostarczenie obiektów zastępczych i przesiedlenie osób z terenu zajętych na potrzeby inwestycyjne,

4. koszty założenia zieleni i stref ochronnych,

5. koszty napraw i remontów wykonanych przed przekazaniem środka trwałego do użytkowania,

6. koszty dokumentacji projektowej inwestycji,

7. koszty badań geologicznych, geofizycznych oraz pomiarów geodezyjnych,

8. koszty przygotowania terenu pod budowę,

9. koszty nadzoru autorskiego, inwestorskiego i generalnego wykonawcy,

10. koszty prób montażowych,

11. ubezpieczenia majątkowe budowanych środków trwałych,

12. odsetki, prowizje i różnice kursowe od kredytów i pożyczek za okres realizacji inwestycji.

Przy planowaniu finansowania inwestycji powinny zostać uwzględnione potencjalne możliwości finansowania inwestycji. Kapitały pozyskiwane przez firmy można podzielić na dwie grup tj. na kapitały własne i kapitały obce. Kapitały własne pozyskiwane przez podnoszenie kapitałów firmy np. emisja akcji spółki akcyjnej, zwiększenie wkładów wspólników spółki cywilnej, jawnej czy komandytowej, podnoszenie kapitału spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. W przypadku każdej z wymienionych spółek uchwałą wspólników można zatrzymać część lub nawet całość wypracowanego zysku, który zostaje przeznaczony na finansowanie inwestycji przedsiębiorstwa. Kapitały inwestycyjne mogą być również pozyskiwane w wyniku sprzedaży majątku firmy. Drugim źródłem finansowania inwestycji są kapitały obce pozyskiwane przez zaciąganie kredytów bankowych lub emisję obligacji. Jednak dwie wymienione grupy nie wyczerpują możliwości finansowania inwestycji. Firmy mogą korzystać z darowizn rzeczowych i pieniężnych, subwencji, dotacji i leasingu oraz ze specyficznych form pozyskiwania kapitału przy wykorzystaniu instrumentów rynku kapitałowego.

Potencjalne możliwości finansowania inwestycji zależą od wielu czynników. Forma prawna przedsiębiorstwa jest tu z pewnością decydującym czynnikiem. Zgodnie
z przyjętymi w Polsce rozwiązaniami prawnymi tylko spółki akcyjne mogą być notowane na giełdzie. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością nie może być spółką publiczną, natomiast obligacje mogą emitować wyłącznie podmioty posiadające osobowość prawną, działające na podstawie przepisów kodeksu handlowego. Stan prawny firmy, jej wielkość, pozycja na rynku, wizerunek, stan majątkowy i finansowy decydują o możliwości pozyskania kapitału. Jeśli chodzi o inne źródła pozyskiwania kapitału jak: kredyt bankowy, dotacje, darowizny, leasing, to te formy pozyskiwania kapitału są dostępne dla wszystkich form organizacyjno-prawnych podmiotów gospodarczych.

Zasadność decyzji inwestycyjnej można uzyskać po odpowiedzi na pytania:

1. Czy zasadne jest ekonomicznie podjęcie zaplanowanej inwestycji?

2. Który spośród realnych wariantów (projektów) inwestycyjnych cechuje się największą efektywnością?

Każda inwestycja powinna doprowadzić do wzrostu przedsiębiorstwa i wzrostu jego zysków. Inwestycje rzeczowe i inwestycje we własność dokonują tego poprzez wzmocnienie materialnego potencjału przedsiębiorstwa. Inwestycje finansowe powinny zwiększyć posiadane przez przedsiębiorstwo środki pieniężne, umożliwiając finansowanie dalszego wzrostu wewnętrznego. Inwestycje niematerialne, działając pośrednio na zwiększenie potencjału przedsiębiorstwa w różnych sferach jego działalności, powinny przyczynić się do osiągnięcia wzrostu przedsiębiorstwa i wzrostu jego zysków w długim okresie czasu.

Literatura:

1. Inwestycje przedsiębiorstwa, H. Walica, Akademia Ekonomiczna im. K Adamieckiego, Katowice 1996

2. Inwestycje przedsiębiorstw w warunkach gospodarki rynkowej, Akademia Ekonomiczna im. K. Adamieckiego, Katowice 1994

3. Inwestycje przedsiębiorstw, K. Dziworska, Uniwersytet Gdański, Gdańsk 1993

4. Inwestycje rzeczowe i kapitałowe, J. Różański, M. Czerwiński, Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi, Łódź 1999

5. Ekonomika i zarządzanie małą firmą, B. Piasecki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Łódź 1998