Historia administracji 8.12.2010

Urzedy lokalne są wiązane z osobą władcy.

Funkcjonowanie urzędów w warunkach Reczypospolitej obojga narodów.

Są dwa rodzaje urzędów ziemskich:

1.Urzędy dygnitarskie-wyższe urzędy ziemskie

2.Urzędy niższe ziemskie.

Urzędy dygnitarskie:

Najwyzej stoją urzędy wojewody i kasztelana. Są to urzędy dygnitarskie.

1320-1764

Wojewoda-urząd lokalny najwyżej postawiony, jego ranga jest mniejsza niż z czasów piastowskich. Wojewoda był dowódcą pospolitego ruszenia. Wojewoda przewodniczy rozmaitym zgromadzeniom. Przewodniczy sejmikowi elekcyjnemu, sądom wiecowym, zwierzchnik woźnych sądowych. Do jego zadań należało sądownictwo nad ludnością żydowską. Wojewoda uzyskał nadzór nad miarami i wagami w miastach. Miał prawo ustalania cen na towary rzemieślnicze, one były ogłaszane-były to taryfy wojewodzińskie. Wojewoda był urzędnikiem, który dostępował zaszczytu uczestniczenia w radzie królewskiej. Rada Królewska to instytucja, doradzanie monarsze było sformalizowane. Rada Królewska przekształciła się w Senat więc wojewodowie znaleźli się w Senacie. Duża część to uprawnienia sądowe. Wojewoda mógł udzielić szlachcicowi azylu przed gniewem monarszym. Azyl to okres 6 tygodni. Monarcha mógł wpaść w gniew. Monarcha miał prawo orzec karę bez postępowania sądowego. Po 6 tygodniach wojewoda mógł wyprowadzić urzędnika poza granice kraju. Wojewdoa powoływał na własną rękę sędziego żydowskiego i prowadził sprawę na własną rękę. Najważniejsze zadanie wojewody to stanowisko wojewody dawało wejście do Senatu. Ma wpływ na bieg spraw państowowych.

Kasztelan-w XIII XIV wieku traci część uprawnień na rzecz starosty. Też stał na czele załogi wojskowej. Dowodził pospolitemu ruszeniu. Kasztelan zasiadał w radzie królewskiej oraz w Senacie.

W ziemi krakowskiej kasztelan krakowski wyprzedzał wojewodę krakowskiego. Bo normalnie było odwrotnie.

Pod koniec XIV wieku pojawiają się kasztelanowie konarscy. Skąd jest takie określenie? Jest to rozwinięcie słowa koń. W ziemi sieradzkiej, łęczyckiej wysokie miejsce zajmowali urzędnicy -koniuszowie. Oni pierwotnie troszczyli się o królewskie stadniny.

Podkomorzy-przeżywa również pewną ewolucję, kiedyś współpracował z komornikiem. Ma funkcje sądowe, zwłaszcza sądownictwo w prawach granicznych. W społeczeństwie posiadaczy ziemskich granice odgrywają dużą rolę.

Granice mogy ulec zatarciu. Podkomorzy odtwarzał granicę. Trzeba było po ustaleniu granic rozsądzić wszystkie sprawy, które z konfliktem granicznym się wiązały. Są to sprawy karne lub majątkowe. Funkcjonował nie w lokalu tylko na gruncie terenu spornego. Oprócz spraw sądowych, podkomorzy miał za zadanie badać czy rycerz odbywa sprawę pod właściwą horągwią. Był urzędiwym zastępcą sierot i wdów przed sądami.

Sędzia ziemski-rozpoznawał sprawy cywilne i karne. Rozpoznawał sprawę w komplecie trzy osobowym:sędzia ziemski, podsędek i pisarz. Pisarz prowadził protokół. Kandydatom nie był stawiany wymóg wyksztacenia prawniczego. Ani praktyki sądowej. On ma się cieszyć zaufaniem wybierającej go szlachty. Jest osobą zaufania społecznego. Wobec tego uznano że nie można służyć dwóm panom. Nie moze być osobą zaufania społecznego i królewskiego jednocześnie. Nie może być ktoś sędzią ziemskim i starostom.

Niepołączalność stanowisk-Incompatibilitas

Urzędy niższe jako efekt rozbicia na dzielnice się mnożyły. Stolnik, podstolnik, cześnik, miecznik. Co je cechuje?Są to urzędy honorowe. Żadne funkcje się z tym nie wiązały, horąży-strzegł horągwi.

Urzędnik wojski-czuwał nad bezpieczeństwem rodzin szlacheckich. Oprócz tego urzędy niższe to podsędek i pisarz ziemski.

Różne urzędy wynikały z potrzeby odznaczania. Są przepisy, które regulują w jakich okolicznościach przyznaje się ordery i zasługi. Jest to już świat XIX,XXw. Wtedy odznaczeń, orderów nie bylo. Wśród szlachty panowało:,,szlachta jest sobie równa". Był zakaz przyjmowania orderów ziemskich i tytułów.

Urzędnicy ziemscy byli mianowani dożywotniom, spośród szlachty osiadłej w danej ziemi. Musi być to osoba zasłużona, ciesząca się dobrą sławą. Powinien uchodzić za takiego co sie odznacza rozumem, rozwagą. Przy nadawaniu urzędów ziemskich król był skrępowany wolą miejscowej szlachty. Jeśli chodzi o obsadzanie wojewody i kasztelana król kierował się zdaniem rady złożonej z lokalnych możnowładców, a przy udziale urzędu sędziego i podsędka Sejmik przedstawiał kandydatów na każde wolne stanowisko. Sejmik, który zwołany po to żeby przedstawić kandydatów nazywany był sejmikiem elekcyjnym.

1764-1795

Omówienie administracji w tym okresie. Jest to okres reform. Najważniejsze było uchawalenie Konstytucji III maja. Reformy występowały bardzo licznie. Wszytskie przemiany odbywały się w trudnych warunkach. Rzeczpospolita traci swoją suwerenność, traci także swoje terytorium...Wszystko się odbywa w toku walki politycznej wewnętrznej. Reformy administracji idą w tym kierunku, że zastępuje się organy jednoosobowe organami kolegialnymi. Tworzą się rady, które pomagają we współrządzeniu państwem.

Pierwsza zmiana nastąpiła w 1764 roku.Objeła dwa działy administracji: reforma administracji skarbowej i wojskowej. W zakresie ustojowym. Pojawia się komisja skarbowa zamiast podskarbich. Są dwa człony RP, więc komisje są zdublowane :jest komisja skarbowa litewska i korony. Przepisy prawa nie pozwalały likwidować urzędów. Pokskarbiowie wchodzą w skład komisji skarbowych jako przewodniczący. Resztę wybiera Sejm w pewnej proporcji spośród senatorów i Izb Poselskich. Z jednoosobowego zarządzania przechodzi się na kolegialne, komisja w systemie kadencyjnym pracuje, nie ma dożywotniości. Jak długa kadencja to wyznacza to czas zebrania się kolejnego sejmu. Kadencja trwa od sejmu do sejmu. Komisja Skarbowa podlega kontroli Sejmu co 2 lata się rozlicza ze swojej działalności.

W tym samym roku została zmieniona administracja wojskowa. Hetmanów włączono do komisji wosjkowych. Członkowie powoływani są na dwa lata przez Sejm. Dwa lata po tym w 1766 roku następuje kontynułowanie reform przemianiania organów na kolegialne. Poniatowski był zwolennkiem reform. Jest próba skolegializowania urzędu kanclerskiego i marszałkowskiego. Nie powołano KOmisji Marszałkowskiej, natomiast kanclerzy i marszałkowie otrzymali asesorów, oni mieli głos stanowczy.

Powołano Komisję menniczą. Ta Komisja miała za zadanie reaktywować mennicę państową, która została zamknięta za rządów królów sasów.

Powołano komisję brukową dla Warszawy. Jej celem było uporządkowanie Warszawy, żeby były bruki a nie błoto....Po województwach utworzono komisje porządkowe, które miały podnieść miasta z upadku. Miały to być sprawy ekonomiczne miast. Terminem polskiego oświecenia to był właśnie dobry porządek. Były to komisje DOBREGO PORZĄDKU. Rozumiano przez to gospodarność, rządność.

Śmiałość z zmianach spowodowała reakcję polityczną. Była komisja i opozycja. Sąsiedzi Polski, carowa Katarzyna i król Pruski byli przeciwnkami reform. Była próba regresu w konfederacji radomskiej z 1777 roku. Konfederacja prosiła królową o pomoc, odbył się sejm skonfederowany, który próbował zahamować reformy. Sejm uchwalił prawa kardynalne. Ich treścią są zasadnicze kwestie ustrojowe państwa. Sejm nie mógł ich zmienić bo uzyskały gwarancję sąsiadów. Carowa gwarantowała niezmienność, nietykalność sprawa. Prawa kardynalne:elekcja króla, liberum veto, prawo wypowiadania posłuszeństwa królowi. Mimo próby zahamowania to pewne zmiany zostały przyjęte. Zreformowano same sejmiki. Reforma sejmików była istotna bo ustalono, że w sejmiku może uczestniczyć szlachcic, który ma ziemię, a jeżeli o szlachtę gołotę która zmiemi nie ma to może uczestniczyć tylko w sejmiku pod warunkiem że jest spokrewniona. Ogranicza się dosęp szlachty gołoty.

Sejmiki -pewna maniera zrywania sejmu z liberum veto przeniosła się też na sejmiki. Postanowiono, że uchawały podejmuje się większością głosów.

Dochodzi do I rozbioru Polski. W 1773 roku został zwołany Sejm aby ratyfikował traktat rozbiorowy. Trwał do 1775 roku. Sejm dokonał ważnych reform ustrojowych i w dziedzinie administracji.

W 1775 roku Sejm rozbiorwy powołal do życia Radę Nieustającą. Okazję do reform oświaty dał papież Klemens XIV który skasował zakon jezuitów.

Powołano Komisję Edukacji Narodowej. Przejawia się tu organizatorska funkcja państwa na polu oświaty. Zachowana jest ciągłość, organ tej jest kolegialny.

Komisje powołuje Sejm. Mimo że są dwa człony do Korona i Litwa to jedna komisja Edukacyjna dla obu. Dopiero kiedy władzę zdobyli targowiczanie to podzielili je na dwie w 1793 roku Sejm reaktywowała znowu tylko jedną, wspołną KEN dla Korony i Litwy. Komisja oprócz zadań systemu oświaty miała powierzone dysponowanie pewnym funduszem. Kasa pochodziła z majątku po zakonie jezuitów. On został upaństwowiony i przekazany KEN. Co składało się na ten fundusz?

-majątki ziemskie, które przed kasatą należały do jezuitów, one zostały wypuszczone szlachcie za czynszem-stały wpływ pienięzny

-kapitały ulokowane w różnych miejscach, napływały odsetki od tego.

Zarządzqać tym miała KEN i oczywiście stworzono kasę generalną przy tej komisji. Wartoąciowym był Karol Lelewel, ojciec Jachima Lelewela. Komisja Edukacji jest też sądem w sprawach skarbowych i sądem w sprawach nauczycieli i dla uczniów i studentów.