ALERGIA POKARMOWA

Renata Bator

ALERGIA POKARMOWA

Zespół objawów klinicznych ( narządowych, układowych ) powstałych w organizmie ludzkim w następstwie spożycia pokarmu (-ów ) lub związków do niego dodanych, będący wynikiem nieprawidłowej odpowiedzi immunologicznej ustroju.

SŁOWNIK POJĘĆ

Alergia pokarmowa - to niepożądana reakcja pokarmowa, u podłoża której leżą mechanizmy immunologiczne.

Nietolerancja pokarmowa - to każda niepożądana reakcja na pokarm, w której nie udowodniono udziału układu immunologicznego.


Nadwrażliwość pokarmowa - to termin używany wymiennie z alergią i nietolerancją pokarmową oraz innymi niepożądanymi reakcjami na pokarm, poza sytuacją, gdy ich przyczyny mają podłoże czysto psychologiczne.


Awersja pokarmowa - oznacza wstręt i unikanie pewnych pokarmów z przyczyn czysto psychologicznych.

Objawy alergii pokarmowej

Reakcje skórne :

 pokrzywka (obrzęk naczynioruchowy),

 atopowe zapalenie skóry,

 grudzik uczuleniowy,inne zmiany z

towarzyszącym świądem, suchość skóry

Pokrzywka

Charakteryzuje się

powstawaniem zmian skórnych

pojawiających się i znikających

szybko bez pozostawienia

śladu

Postać ostra najczęściej

występuje po spożyciu leków,

mleka, ryb lub jajek.

Postać przewlekła jest mniej

obfita i utrzymuje się dłużej,

najczęściej po spożyciu

aspiryny.

Reakcje z układu oddechowego:

utrzymujący się katar lub stale zatkany nos,

nawracające infekcje górnych i dolnych dróg oddechowych,

zapalenia uszu,

obrzęk krtani,

astma,

Objawy żołądkowo-jelitowe:

kolka brzuszna

wymioty i biegunka

brak apetytu

nieprawidłowe stolce (biegunki, zaparcia)

bóle brzucha, nudności

nieprawidłowe przyrosty masy ciała,

Reakcje neurologiczne:

ciągłe rozdrażnienie, nadmierna ruchliwość,

zaburzenia snu,

migrena, bóle głowy,

Reakcje uogólnione:

wstrząs anafilaktyczny (zagrożenie życia)

Jakie pokarmy uczulają najczęściej

W Polsce najczęściej

uczulają:

- jaja

- mleko

- orzechy

- soja

- ryby

- białka zbóż

- cytrusy

Uczulające produkty pochodzenia zwierzęcego

0. mleko krowie

Szczególnie dotkliwie odczuwają skutki tej alergii niemowlęta i dzieci.

Wynika to z faktu, że jest ono najważniejszym i jednocześnie podstawowym składnikiem pokarmowym w tym wieku, a więc tym samym, głównym potencjalnym alergenem, mogącym wywoływać nieprawidłowe reakcje immunologiczne.

Ponadto objawy kliniczne po spożyciu mleka krowiego mogą być wynikiem nie tylko alergii na zawarte w nim białko, ale także nietolerancji cukru mlecznego – laktozy.

0. białko jajka
   
   Białko jaja składa się z około 20 frakcji.

U osób wrażliwych objawy uczulenia, ze wstrząsem anafilaktycznym włącznie, mogą wystąpić po kontakcie już z bardzo niewielką ilością tego białka (spożycie, obecność w powietrzu, np. podczas smażenia).

0. Ryby
   
   Objawy niepożądane, podobnie jak w przypadku alergii na białka jaja kurzego, mogą pojawić się po spożyciu mięsa lub na drodze inhalacyjnej (smażenie, gotowanie) i są często tak samo burzliwe.

Skorupiaki i mięczaki, pomimo dużej siły alergizującej, nie stanowią u nas większego problemu ze względu na to, że nie są w naszym kraju powszechnie spożywane.

Ryby i owoce morza

Alergie na skorupiaki nie są

powszechne u dzieci, w

większości cierpią na nie

osoby dorosłe

Reakcje alergiczne na ryby

mogą być udziałem zarówno

dzieci jak i dorosłych

Popularność alergii na owoce

morza jest znacznie większa

w tych krajach w których

obserwuje się duże spożycie

ryb i skorupiaków

Właściwości alergizujące mogą ponadto wykazać:

0. mięso wołowe,

1. cielęce,

2. kurze.

Alergiczne rośliny

0. białka zbóż (gluteny)

Alergen ten odpowiada za chorobę trzewną (trwałą nietolerancję glutenu, enteropatię glutenozależną), wymagającą leczenia dietetycznego przez całe życie, przejściową nietolerancję glutenu, wymagającą diety eliminacyjnej przez około 2 lata, i wreszcie alergię na gluten;

0. soja i inne motylkowe (groch, fasola, soczewica, bób);

1. orzechy arachidowe;

2. psiankowate - pomidor, ziemniak, papryka;

3. baldaszkowate - seler, marchew, pietruszka, kminek;

4. gorczyczne - kapusta, kalafior, rzodkiewka, chrzan, rzepa;

5. niektóre owoce - jabłka, cytrusy, ananasy, banany

Dodatki do żywności

0. Substancje naturalne i syntetyczne dodawane do żywności, w celu poprawy walorów produktów spożywczych, tj. smaku, zapachu, barwy, konsystencji, trwałości, mogą także być odpowiedzialne za wywoływanie niepożądanych reakcji pokarmowych.
   
   Substancjami tymi są: barwniki, kwas benzoesowy, glutaminian sodu, estry kwasu hydroksybenzoesowego, dwutlenek siarki, siarczany, substancje słodzące, spulchniające.
   
   
   

Powiązanie środków konserwujących z alergiami

Wśród wielu stosowanych aktualnie dodatków do żywności, źródłem największych problemów są takie substancje chemiczne jak:

0. benzoesan sodu

1. kwas sorbowy,

2. dwutlenek siarki,

3. tartrazyna,

4. glutaminian sodu

5. oraz azotyny i ich pochodne.

Związki te mogą powodować alergie, w tym

- pokrzywkę,

- obrzęk naczynioruchowy,

- zapalenie błony śluzowej nosa,

- astmę,

- a nawet reakcje anafilaktyczne.

0. Do niebezpiecznych konserwantów zaliczają się również siarczyny.

1. W ostatnich latach opisano szereg nagłych zgonów, których przyczynę upatrywano w nadwrażliwości na te związki.

2. Dwutlenek siarki zawarty w różnorodnych konserwowanych artykułach spożywczych i napojach, również w winie, może wywoływać astmę.

0. Osoby cierpiące na astmę aspirynową są szczególnie predysponowane do napadu astmy po spożyciu żywności zawierającej nawet małe ilości benzoesanu sodu.

1. Benzoesan sodu jest najbardziej niebezpiecznym konserwantem zawartym w niektórych sosach, niektórych ketchupach i w serze.

2. Nie wszystkie sosy i ketchupy zawierają benzoesan, dlatego tak ważne jest sprawdzanie ich składu na etykietach. (Symbol benzoesanu sodu to E211).

enzoesan sodumoże również występować naturalnie w

cynamonie,

herbacie

owocach jagodowych.

Stała ekspozycja na niskie dawki benzoesanu sodu powoduje przewlekłe alergie (u 8,8% osób cierpiących na nieżyt błony śluzowej nosa).

Jest on również znanym czynnikiem wywołującym pokrzywkę u przynajmniej 10% osób podatnych na to schorzenie.

W Polsce wprowadzono obowiązek znakowania składników alergennych, takich jak:

0. zboża zawierające gluten, a więc pszenica, żyto, jęczmień, owies zwyczajny, pszenica oplewiona (orkisz, kamut lub ich szczepy hybrydowe);

1. skorupiaki, jaja, ryby, orzeszki ziemne / orzeszki arachidowe, nasiona soi, mleko (łącznie z laktozą);

2. migdały, orzech laskowy, włoski, nerkowiec, orzech pekan, orzech brazylijski, pistacja, orzech pistacjowy, orzech makadamia;
   
   
   

0. seler, gorczyca, nasiona sezamu;

1. dwutlenek siarki i siarczyny w stężeniach powyżej 10 mg/kg lub 10 mg/l w przeliczeniu na SO₂.

Nietypowe alergie

0. Nadwrażliwość pokarmowa, manifestująca się w najwcześniejszym okresie życia dziecka, może wskazywać na niekorzystne działanie alergenów już w czasie ciąży i karmienia piersią.

1. Pokarmami najczęściej wtedy uczulającymi, pomimo niespożywania ich przez noworodka czy niemowlę, są: mleko, jaja, ryby, owoce cytrusowe, zboża, mięso wołowe i kurze, ziemniaki, czekolada.
   
   
   
   
   

0. Trzeba pamiętać, że często nie jeden, lecz kilka pokarmów jednocześnie może być odpowiedzialnych za niepożądane objawy kliniczne.

0. Ciekawym zjawiskiem jest występowanie niepożądanych objawów u osób, które wykazują jednocześnie nadwrażliwość na alergeny pokarmowe, wziewne lub kontaktowe - jest to tzw. reakcja krzyżowa.

Przykłady reakcji krzyżowych:

0. alergia na pierze i jednocześnie na jaja, drób;

1. alergia na roztocza i jednocześnie na krewetki;

2. alergia na trawy oraz chwasty i zarazem na marchew, ziemniaki, jabłka, sezam.

LECZENIE ALERGII POKARMOWEJ

0. polega na wprowadzeniu diety eliminacyjnej która eliminuje szkodliwy składnik zastępując go pod względem odżywczym przez inny nieszkodliwy.

0. Jeżeli choroba polega na nadwrażliwości na określony składnik pokarmowy ( bądź grupę pokrewną) to eliminacja jego powinna doprowadzić do ustąpienia objawów bądź ich złagodzenia.

1. Zasadą diety eliminacyjnej jest nie stwarzanie zagrożenia dla rozwoju dziecka, nawet w przypadku wieloletniego stosowania.

2. Czas stosowania diety jest różny określony dla przebiegu choroby oraz czynnika alergizującego.
   
   
   

Istota diety eliminacyjnej:

0. eliminacja nietolerowanego składnika pokarmowego,

1. dostarczanie innych składników odpowiednich pod względem jakościowym i ilościowym (białko krowie >białko sojowe),

2. ominięcie niedoskonałych etapów trawienia i wchłaniania poprzez zastępowanie określonych składników przez takie, które nie wymagają ww. etapów. ( laktoza > glukoza, fruktoza).

Cele diety eliminacyjnej :

0. wyciszenie reakcji immunologicznej w przewodzie pokarmowym,

1. zmniejszenie przepuszczalności bariery śluzówkowej,

2. ochrona błony śluzówkowej,

3. nabywanie tolerancji na szkodliwe obecnie składniki pokarmowe.

Alergie pokarmowe

0. Najczęściej zaczynają się u dzieci odstawionych od piersi w 2-3 mies. życia.

0. Białko mleka krowiego, jakie maluch dostaje w butelce, jest pierwszym poważnym alergenem, z którym styka się jego jeszcze niedojrzały przewód pokarmowy.

0. Przy uczuleniu na mleko podaje się dziecku specjalne mieszanki bezmleczne, dostępne w aptekach. (Niektóre zrobione są na bazie soi i trzeba uważać, gdyż z czasem może dojść do uczulenia na soję).

1. Z diety trzeba też wykluczyć wszystkie przetwory mleczne: kefiry, śmietanę, twarożek, masło.

2. Jeśli dziecko jest uczulone na jajka, nie może jeść potraw, które je zawierają: omletów, majonezów, kremów, lodów i makaronów.
   
   
   
   
   
   

0. Co kilka miesięcy,w porozumieniu z lekarzem można sprawdzać, czy malec toleruje już uczulające wcześniej pokarmy.

Uwaga!!!

Czasami objawy alergii na białko mleka pojawiają się u niemowlęcia karmionego tylko piersią. Wtedy to mama musi wykluczyć ze swojej diety mleko, sery, masło, czasem wołowinę i cielęcinę.

0. U większości dzieci objawy alergii pokarmowej zanikają do 3. roku życia, gdyż ich przewód pokarmowy "dorośleje", u niektórych specjalnej diety trzeba przestrzegać aż do wieku szkolnego, a czasem i dłużej.
   
   
   

Karmienie piersią zapobiega alergiom u dzieci

0. Lekarze często podkreślają zalety karmienia piersią i namawiają mamy do jak najdłuższego utrzymania tego sposobu odżywiania niemowlęcia.

1. Alergolodzy podkreślają, że dzieci długo karmione piersią rzadziej chorują na choroby alergiczne w późniejszym wieku.

2. Wskazuje na to coraz większa liczba badań.

0. Składniki immunologiczne przekazywane niemowlętom to między innymi :

- przeciwciała (ważny element chroniący dziecko przed zakażeniami w pierwszych miesiącach życia),

- czynniki regulujące odpowiedź układu odpornościowego (zwane immunomodulatorami),

- czynniki przyspieszające dojrzewanie systemu immunologicznego

- oraz substancje o działaniu przeciwzapalnym.

0. Okazuje się jednak, że skład mleka u karmiących kobiet jest różny, gdyż zależy w dużym stopniu od diety i to on decyduje o właściwościach pokarmu chroniących przed chorobami alergicznymi.

1. Najskuteczniejszą redukcję zachorowań na alergie odnotowano u dzieci matek spożywających duże ilości warzyw i owoców oraz tłuszczu roślinnego.

2. Nie wystarczy jednak samo karmienie piersią.

3. Ponieważ składniki pożywienia przenikają do mleka, bardzo ważne jest, jak odżywia się matka.

Zasady leczenia dietetycznego

0. Prawda I - rozpoczynając dietę, nie wystarczy poprzestać na wyeliminowaniu szkodliwego składnika.

1. Zanim zostanie on z diety usunięty trzeba poznać wszystkie dostępne możliwości zastąpienia go innym , podobnie wartościowym.

2. Eliminowanie bez uzupełnienia to błąd, który nie tylko doprowadza do zubożenia jadłospisu dziecka, ale przede wszystkim pozbawia go cennych składników potrzebnych do wzrostu i rozwoju, a więc: białka, witamin, mikroelementów itd.
   
   
   

0. Dieta dziecka musi być urozmaicona, w małych ilościach powinny być podawane różnorodne pokarmy.

1. Dieta jednostajna, ograniczona do np. 10 stałych składników staje się niebezpieczna, gdyż zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia kolejnych reakcji alergicznych na produkty stałe w większych ilościach podawane choremu.

0. I tak, jeśli wykluczamy gluten i kukurydzę, nie bazujemy wyłącznie na ryżu i ziemniakach.

1. Rozszerzamy dietę wprowadzając: sorgo, jagły, grykę, amarantus, czy tapiokę.

Tapioka ( granulat )

0. Powstaje ze skrobi manioku.

1. Zawiera bardzo dużo lekkostrawnych węglowodanów i niewiele białka.

2. Jest pozbawiona smaku i nie powoduje alergii.

3. Stanowi ważny składnik diety bezglutenowej i niskobiałkowej.

0. Hreczka, czyli gryka zwyczajna (Fagopyrum esculentum) to tak zwane "zboże rzekome".

1. Jej bogate w skrobię, trójgraniaste orzeszki doskonale nadają się do produkcji kaszy i mąki

Zalety Amarantusa

- wysoka zawartość białka o wartości przewyższającej białko mleka

- nienasycone kwasy tłuszczowe ważne w zmniejszaniu ryzyka rozwoju miażdżycy i chorób serca

- tokotrienole i włókno strawne obniżające poziom cholesterolu

- duża zawartość skwalenu opóźniającego procesy starzenia się organizmu

- niefermentujące włókno spożywcze obniżające ryzyko występowania chorób nowotworowych

- dwukrotnie więcej błonnika niż otręby owsiane

- duża zawartość cennych żywieniowo składników mineralnych takich jak żelazo, wapń, magnez, fosfor, potas oraz znaczna zawartość wit. z grupy B oraz wit. A, E i C

- nie zawiera glutenu, może więc być cennym składnikiem diety dzieci chorych na celiakię

0. Prawda II – wprowadzenie nowych składników musi odbywać się stopniowo!!

1. Wszystkie nowe produkty muszą być wprowadzane bardzo ostrożnie, w małych ilościach i dłuższych odstępach czasu.

2. Najlepiej zaczynać od jednego produktu, obserwując reakcję dziecka po podaniu jego małej ilości np. w poniedziałek, przy powtórzeniu posiłku np. w piątek.

3. Jeżeli jakieś niepokojące objawy wystąpią pomiędzy tymi dawkami lub bezpośrednio po nich to oznacza, że składnik ten jest szkodliwy i trzeba go unikać.

0. Prawda III – dieta musi być lekkostrawna.

0. Każdy alergik, zwłaszcza pokarmowy ma w mniejszym lub większym stopniu uszkodzoną śluzówkę układu pokarmowego.

1. Istnieje więc ryzyko choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy jako konsekwencji wieloletniego uczulenia na kurz i roztocza kurzu domowego, a np. w pyłkowicy często dochodzi do krzyżowego uczulenia pomiędzy pyłkiem roślin (przyczyną pyłkowicy), a składnikiem pokarmowym np. pyłek brzozy i jabłko.

0. W takich przypadkach wskazane jest zwłaszcza na początku diety podawania żywności gotowanej, rozdrobnionej i lekkostrawnej.

1. Należy wyeliminować potrawy tłuste, pieczone, smażone np. mięsa, frytki, naleśniki.

2. Pozwoli to na zmniejszenie wrażliwości układu pokarmowego, jego regenerację i odbudowę.
   
   
   

0. Nie wolno również podawać wywarów z mięsa; każdego, gdyż są one ciężkostrawne.

1. Zupy powinny być przygotowywane z wody, jarzyn, oleju tłoczonego na zimno z dodatkiem kasz, płatków i ewentualnym dodatkiem mięsa (gotowanego oddzielnie).

2. Zupa nie powinna stanowić zbyt obciążającej części posiłku, bo wtedy trudno liczyć na apetyt w dalszej części obiadu czy kolacji.

3. Najlepsze są zupy lekkie, nie zagęszczone mąką, z małą ilością oleju i dodatków w postaci makaronów i kasz.

0. Ważne jest również to, że do trawienia każdego nowego produktu układ pokarmowy chorego musi się „przygotować.”

1. Niekiedy przyczyną wymiotów, biegunki, ból brzucha, niestrawności, nie jest reakcja alergiczna na pożywienie lecz fakt, iż organizm nie jest w stanie go strawić, bo albo podano go jednorazowo zbyt wiele, albo ma on trudności z jego przyswojeniem.

0. Prawda IV – jak najmniej wędlin!

1. Aby nie przeciążać uszkodzonego i wrażliwego układu pokarmowego, lepiej zrezygnować z wędlin.

2. Obecnie każda wędlina zawiera więcej niekorzystnych dla alergików dodatków (soja, kazeina, konserwanty, barwniki, przeciwutleniacze), niż czystego mięsa.

3. Lepiej i zdrowiej jest podawać mięso gotowane (bez wywaru) z królika, przepiórki, jagnięcia, indyka lub dziczyzny, pieczone w folii aluminiowej lub rękawach foliowych, oczywiście rozdrobnione.

Prawda V – nawyki żywieniowe człowiek kształtuje sobie w dzieciństwie

0. I właśnie dlatego, powinniśmy przyzwyczajać dziecko do potraw spełniających wymogi nowoczesnego żywienia zaspakajającego potrzeby odżywcze, estetyczne i konsumenckie.

1. Dziecko, które ciągle coś je: chrupki, cukierki, owoce lub pije soki, nie chce jeść posiłków głównych.

2. Wyrabiając złe nawyki żywieniowe doprowadzamy do rozregulowania procesów trawiennych, niestrawności i otyłości, początków wielu poważnych schorzeń.

0. Prawda VI – bezpieczeństwo jedzenia

1. Bardzo często zdarza się, że dziecko aktywnie uczestniczy w zabawie, mając w rączce np. chrupki, cukierki lub ciastka.

2. Jest to ogromnie niebezpieczne.

3. Roześmiane, rozgadane, biegające dziecko bardzo łatwo może się jedzeniem zachłysnąć lub zakrztusić.

4. Dotyczy to głównie dzieci małych i alergików, u których dość często występuje wiotkość krtani, a tym samym mają one większą możliwość zachłyśnięcia się pokarmem.

Dziękuję