romantyz1


1.

Zagadnienia ogólne


Geneza nazwy

Nazwa romantyzm narodziła się w wyniku ewolucji słowa "romanus". Poprzez "lingua romana"(język rzymski, czyli łaciński) oznaczająca właśnie wcale nie łacinę, ale język ludowy powstały z przemieszania się łaciny, języków germańskich i galickich. Języki te do dzisiaj noszą nazwę języków romańskich. Z nazwy języka ludowego utworzono określenie utworów pisanych w tym języku "romance, romans, romant" - romancą zwano utwór drobny, romantami obszerniejsze powieści opowiadające o niezwykłych, awanturniczych, fantastycznych przygodach. I w tym właśnie sensie pojawił się po raz pierwszy w rękopisie w XV w. wyraz "romanticus - romantyczny".

Później przymiotnik "romantyczny" zaczęto używać do oznaczenia - pewnej specjalnej piękności w poezji, następnie romanse - dramat szekspirowski i hiszpański. To już było znacznie zbliżone do tego, w jakim terminu "romantyzm" używali przedstawiciele młodej generacji artystów i myślicieli w końcu XVIII i początku XIX w. tj. sami romantycy.


Chronologia i periodyzacja

Zwiastuny romantyzmu w Polsce zaczęły się pojawiać po ostatnim rozbiorze, czyli po roku 1795. Właściwy rozwój tego prądu przypadł na lata 1822-1863.

W roku 1822 ukazał się w Wilnie pierwszy tom "Poezji" Mickiewicza, stanowiący manifest i praktyczną propozycję literatury romantycznej. W roku zaś 1863 wybuchło powstanie styczniowe, zamykające serię związanych z romantycznym światopoglądem i polityką walk niepodległościowych.


Najważniejsze wydarzenia historyczne


Polska Świat

1824 - proces młodzieży wileńskiej; 1830 - 1831 - powstanie listopadowe; 1832 - początek intensywnej rusyfikacji i germanizacji; 11833 - wyprawa Zaliwskiego (próba powstania); 1839 - zniesienie unii brzeskiej; 1846 - próba powstania, rzeź galicyjska, koniec Rzeczypospolitej Krakowskiej; 1849 - rewolucja węgierska z udziałem Polaków; 1860 - 1861 - manifestacje patriotyczne w Warszawie; 1863 - 1864 - powstanie styczniowe. 1825 - Mikołaj I (do 1855); 1834 - przygotowanie jedności Niemiec - Niemiecki Związek celny; 1840 - 2842 - wojna chińsko - angielska; 1847 - manifest Marksa i Engelsa; 1848 - wiosna ludów; 1852 - Napoleon III; 1853 - 1856 - wojna krymska; 1861 - 1865 - secesja w USA; 1862 - Bismarc w Prusach.


Przemiany społeczne i gospodarcze

Wzrost ucisku rosyjskiego w Królestwie Polskim doprowadził do wybuchu powstania listopadowego 1830-31, zakończonego klęską. Emigracja polistopadowa (Wielka Emigracja) skupiła się gł. we Francji (Hotel Lambert, Towarzystwo Demokratyczne Polskie) i Anglii (Lud Polski). W 1846 wybuchła rewolucja krakowska, która po kilku dniach upadła, a Rzeczpospolitą Krakowską wcielono do Austrii; w Galicji z inspiracji władz austriackich doszło do antyszlacheckiej rewolty chłopskiej (tzw. rabacja galicyjska 1846). Podczas Wiosny Ludów 1848-49 wybuchło powstanie wielkopolskie i miały miejsce wolnościowe wystąpienia w Galicji, Polacy wzięli też udział m.in. w rewolucji węgierskiej (Legiony polskie). W Królestwie Polskim po 1831 władze rosyjskie stopniowo znosiły autonomię, rusyfikowały szkolnictwo i administrację; reakcją stały się polskie spiski patriotyczne, które wywołały represje władz; po 1856 zwiększyły one zakres swobód w Królestwie, a w reakcji na nasilenie się dążeń niepodległościowych prowadziły politykę represji i ulg (A. Wielopolski i autonomia); 1863 wybuchło powstanie styczniowe 1863-64, zakończone klęską, po której nastąpiła całkowita likwidacja odrębności ustrojowej Królestwa Polskiego a także m.in. rusyfikacja szkolnictwa. W zaborze pruskim po 1831 władze zniosły ograniczoną autonomię Wielkiego Księstwa Poznańskiego, germanizowano szkolnictwo; politykę tę zaostrzono po 1871. W stosunkowo najlepszej sytuacji była Galicja, gdzie już 1861 ustanowiono Sejm Krajowy,


Odkrycia naukowe i wynalazki techniczne


1823 - maszyna do pisania;

1825 - pismo Braillea;

1826 - prawo Ohma;

1829 - pierwszy silnik elektryczny;

1830 - szkot Andrew Ure - pierwszy termostat do regulacji temperatury do gorzelni whisky;

1831 - Winnerl - pierwszy chronoskop;

1837 - odkrycie Brewstera - załamanie światła; kolej z Paris - St. Germain;

1840 - telegraficzny alfabet Morse'a;

1843 - koparka zastępuje 180 robotników;

1847 - odkrycie nitrogliceryny;

1848 - zamki Yale'go;

1850 -druga zasada Termodynamiki;

1851- wprowadzenie kosiarek do zboża;

1852/53 - Łukasiewicz - lampa naftowa;

1857 - pierwsze odwierty ropy;

1861 - telefon by Bell;

1862 - TNT - trotyl.


Poglądy filozoficzne

Filozofia romantyzmu wyrosła ze zwątpienia w hasła oświeceniowe, ujmujące świat jako sprawnie funkcjonującą maszynę, której działaniem rządzą poznawalne rozumowo, niezmienne prawa - hasła obalone przez Wielką Rewolucję Francuską. Filozofowie romantyzmu proponowali odmienną wizję świata jako żyjącego i rozwijającego się organizmu.


Immanuel Kant głosił subiektywizm w postrzeganiu świata. Obraz świata zależy od poznającego go podmiotu. Do wrażeń zmysłowych bowiem człowiek dodaje wyobrażenia. Rozum ludzki tworzy pewne idee, przez które usiłuje uogólnić swe doświadczanie świata.

W tym nurcie filozofii mają swe źródła dwa naczelne hasła sztuki romantycznej - idealizm i indywidualizm.

Z nazwiskiem I. Kanta wiąże się także pojęcie z zakresu etyki - imperatyw kategoryczny- konieczność podporządkowania się jednostki temu, co jej zdaniem powinno stać się prawem powszechnym.


Jan Gottlieb Fichte woli, czynowi, ideałowi przyznawał pierwszeństwo przed rzeczywistością i materią. Jego filozofia oscylowała w kierunku idealistycznej metafizyki. Za jedną z najważniejszych wartości uznawał wolność. Ogromne znaczenie przypisywał możliwościom jednostki (indywidualizm). Jej możliwości kreacyjne stawiał na równi z mocą Boga.


Fryderyk Schlegl zajął się rolą artysty w społeczeństwie, głosił ideę sztuki spontanicznej oraz koncepcję uniwersalnej poezji, zbliżającej się do religii. Tworzenie było dla niego aktem boskiej kreacji, wczasie której artysta wznosi się ponad rzeczywistość ziemską, odrzuca wszelkie normy i prawa, dominuje nad swym dziełem i odbiorcą.


Wilhelm Schelling wprowadził do filozofii pojęcie absolutu, czyli jedynego bytu. Część widzialnego bytu to przyroda, część niewidzialna - duch. Kładł nacisk na rolę ludzkiej wyobraźni, symbolu i mitu. Przyrodę pojmował jako twórczą siłę, mającą charakter duchowy. Sztukę traktował jako sposób poznania rzeczywistości, najwyższy ludzki twór. Artysta przestaje naśladować świat zewnętrzny, usiłuje dotrzeć do "ducha", do nieskończoności (irracjonalizm, intuicjonizm). Głosił koncepcję miłości romantycznej jako uczucia, które ma wymiar kosmiczny - od miłości zmysłowej, miłości do kobiety poprzez więź z bliźnimi, z narodem sięga aż w sferę nieskończoności.


Georg Wilhelm Fryderyk Hegel głosił, że byt, a więc i historia, to zjawiska intelektualne, które nieustannie się rozwijają. Rozwój ten ma charakter logiczny. Dzieje świata nie są mozaiką przypadkowych wydarzeń, lecz celowym wcielaniem się "ducha świata" w losy narodów, które powołane są do pełnienia swoich misji w dziejach. W sposób szczególny dziejowe posłannictwo pełnią jednostki wybitne.


Filozofia romantyzmu (zwłaszcza niemieckiego) miała charakter metafizyczny i idealistyczny, odrzucała empiryzm oraz realizm.


Prądy artystyczne


Sztuka romantyzmu

Muzyka

W muzyce prekursorem nowych tendencji stał się Ludwig van Beethoven, który do swoich utworów wprowadził żywioł emocji i uczuć. Ważną rolę odegrała idea synestezji, czyli odbierania świata za pomocą różnych wrażeń zmysłowych, wzajemnie się przenikających.

Malarstwo

Cechuje się ono zainteresowaniem naturą jako samoistnym, tajemniczym bytem, a także człowiekiem i jego samotnością. Romantycy operowali bogatą paletą kolorów, zestawieniami kontrastowymi oraz posługiwali się symboliką.

*Fascynacja naturą przyczyniła się do rozwoju ogrodnictwa.

Romantyzm cechował się dążeniem do integracji wszelkich sztuk, zacierania granic między słowem, muzyką i obrazem.


Typowe gatunki literackie

dramat współczesny, historyczny, filozoficzny (Byron, Goethe, Mickiewicz, J. Słowacki, Z. Krasiński, M.J. Lermontow);

epopeja (Pan Tadeusz – A. Mickiewicz);

wiersz – (liryki i poezje – m. in. Norwid);

proza egzotyczna (Krasiński, M. Czajkowski);

powieść historyczna (H. Rzewuski, Z. Kaczkowski, J.I. Kraszewski), współczesna (J. Korzeniowski, N. Żmichowska, także Kraszewski), psychologiczna (J.W. Goethe), społeczna (G. Sand), fantastyczna (także nowela – E.A. Poe);

gawęda (W. Pol i W. Syrokomla);

komedia obyczajowa (A. Fredro);

ballada (A. Mickiewicz);

powieść poetycka (A. Mickiewicz, A.S. Puszkin).


Charakterystyczne cechy stylu

Romantyzm nie ma cech odrębnego stylu, jest rozumiany raczej jako wyraz postawy światopoglądowej, artystycznej i uczuciowej. Znamionuje go pojmowanie sztuki jako przejawu odrębności cywilizacyjnych, narodowych i osobowych oraz jako ekspresji przeżyć wewnętrznych twórcy, wyolbrzymienie roli sztuki, artysty i doznania estetycznego, wybujały indywidualizm i subiektywizm, odrzucenie przekonania o racjonalnym charakterze twórczości artystycznej, zwrot ku poznaniu intuicyjnemu i twórczej roli wyobraźni. Postawa ta zaowocowała zarówno ogromnym rozszerzeniem repertuaru tematycznego wyobrażeń, jak też różnorodnością form artystycznych. Źródłami nowych tematów stały się mitologie celtycko-germańskie (Pieśń o Nibelungach, Pieśń Osjana), poezja nieklasyczna (Dante, W. Szekspir, J. Milton) i współczesna (J.W. Goethe, G. Byron), ludowe podania, narodowe legendy.

Malarstwo. Swoboda tematyczna znalazła upust w wyobrażeniach fantastycznych, nie skrępowanych tradycyjnymi ramami ikonograficznymi. Skodyfikowany język alegoryczno-symboliczny zastąpiło działanie emocjonalnym nastrojem albo indywidualna, często ezoteryczna symbolika. Potrzeba odwoływania się do przeszłości zrodziła wielką popularność malarstwa historycznego, zwł. podejmującego wątki narodowe, zarówno o anegdotycznym, jak historiozoficznym charakterze. Kult natury nadał nową rangę malarstwu pejzażowemu, zyskującemu w twórczości panteistycznie nastrojonych romantyków niemieckich wymiar sakralny, ale przybierającemu też charakter udramatyzowanej wizji lub przyrodniczej obserwacji. Wobec braku jednolitości stylowej terminem romantyzmu określa się wiele nurtów malarskich i indywidualnych dokonań.

Architektura i rzeźba. W odniesieniu do architektury termin romantyzmu jest stosowany wobec niektórych malowniczych, na ogół nieregularnych budowli epoki historyzmu, zwł. neogotyckie (rezydencje w formie zamków, zameczków, willi włoskich, pawilony parkowe). Typowym wyrazem idei romantyzmu były stylizowane naturalne założenia ogrodowe (park krajobrazowy), z budowlami lub ich ruinami w różnych stylach historycznych i egzotycznych. W rzeźbie znamion romantyzmu upatruje się w dziele artystów podejmujących typową romantyczną tematykę i operujących dynamiczną, nie klasycyzującą formą (F. Rude).


2.


Bunt romantyczny :


Jest to bunt wyrażający się w wielu dziedzinach :

- ideologii (przeciw feudalnemu ustrojowi, magnaterii )

- estetyki (przeciw estetyce poprzedniej epoki)

- obyczjowości (nowe stroje, fryzury)


Od końca wieku XVIII poglądy i uczucia ludzi w całej Europie ulegały gwałtownym przemianom. Były one skutkiem wielkich wydarzeń historycznych oraz szybkiego rozwoju nauk. Dotychczasowy porządek świata został przewrócony do góry nogami - nie można przewidzieć przyszłości (krwawa rewolucja we Francji, wojny Napoleona), rozpadła się wiara we wszechmoc ludzkiego rozumu (racjonaliści z oświecenia byli bezradni wobec widocznych klęsk historycznych). Jedynym wyjściem wobec zawiedzionych nadziei osiemnastowiecznych filozofów było nowe, romantyczne spojrzenie na świat, które obali dawne reguły i sposoby poznawania świata.

Toteż młodzi w całej Europie zbuntowali się przeciw zacieśnianiu horyzontów umysłowych człowieka do granic wyznaczonych przez poprzednie pokolenie. Zbuntowali się przeciw wszelkim zakazom, w życiu i sztuce. Dawali temu wyraz łamiąc zasady obyczajowe, pisząc namiętnie o miłości i rozpaczy, domagając się pełnej swobody dla myśli. Interesował ich nieskończony, ogromny świat. Chcieli wyobraźnią ogarnąć to, czego nie zdołała wyjaśnić nauka. Stawiali mnóstwo pytań, nie zrażając się tym, że nie potrafią znaleźć jednoznacznych

odpowiedzi. Powoływali się bowiem na słowa Szekspira : "Są dziwy w niebie i na ziemi, o których nie śniło się waszym filozofom".

W Polsce wobec ówczesnej sytuacji politycznej (zabory) bunt romantyczny odnosił się przede wszystkim do walki o wolność i gotowości do ofiarowania życia za ojczyznę - wyrażał się gwałtownym działaniem, bezkompromisowością i poświęceniem.


Mazurek Dąbrowskiego (Pieśń Legionów)

- utwór ten wyraża wolę politycznego życia Polaków mimo utraty własnego państwa

-" Jeszcze Polska nie zginęła póki my żyjemy" buntuje się polski naród przeciw niewoli i uciskowi ciemiężców

- ludzie zachowali istotę narodowości polskiej mając świadomość sytuacji politycznej i sprzeciwiając się jej

- Pieśń Legionów daje początek nowemu sposobowi myślenia (charakterystycznemu dla wieku XIX) o narodzie i ojczyźnie - rozpacz ustępuje miejsca nadziei, poczucie końca i upadku - wezwaniu do męstwa i zwycięstwa


Oda do młodości - Adam Mickiewicz

- zawiera charakterystyczne dla buntu romantycznego :

* gwałtownośc wezwań do przemiany świata, rewolucji

* wiarę w zwycięstwo wolności

* szalony entuzjazm

- egoizmowi "starych" przeciwstawia altruizm "młodych"

- nawiązuje do tradycji antycznej - mit o greckiej bogini Hebe i Heraklesie pozwala przedstawić młodość w kategoriach czynu i świętości


Warszawianka - Casimir Delavigne (czyt. delawiń)

- Karol Sienkiewicz - stworzył jej polską wersję

- utwór związany z atmosferą i programem powstania listopadowego jest przykładem poezji tyrtejskiej (Tyrteusz z VII w p.n.e.) - poezji pobudzającej do walki

- formułował ideały patriotyzmu i postaw politycznych - wzywał Polaków do gwałtownej i bezkompromisowej walki o niepodległość, żołnierskiego bohaterstwa i natychmiastowego poświęcenia

- autorzy nadali "Warszawiance" formę wzniosłej , retorycznej pobudki i apelu

- posłużyli się hasłami takimi jak : "dzień krwi i chwały", "górny lot Białego Orła", "tryumf albo zgon", "śmiertelny sen na łonie matki-ojczyzny"


Giaur - George Byron

- na pierwszy plan wysuwa się problematyka indywidualistycznego buntu głównego bohatera wobec norm i zasad społecznych ; postawę Giaura charakteryzował skrajny indywidualizm, sprzeciw wobec powszechnie uznawanym normom i zasadom ; motoren jego działań były silne namiętności - miłość i nienawiść

- pierwsza scena - to opis Grecji, pięknego kraju, znajdującego się w niewoli tureckiej ( kontrast pięknej przyrody greckiej z okrucieństwem najeźdźców) ; przywołując pamięć o dawnej świetności państwa podczas bitwy pod Termopilami, autor nawołuje do podjęcia walki o przywrócenie niepodległości

"Powstań! te dawne , zapomniane boje

Odnów i przywłaszcz (...)"


- refleksje Byrona na temat istoty wolności, tożsamości w przekładzie Mickiewicza zyskały niezwykłą wyrazistość

"Walka o wolność, gdy raz się zaczyna,

Z ojca krwią spada dziedzictwem na syna"



"Choroba wieku" :


Postawa ludzi, którzy są niezadowoleni z życia, lecz nie robią nic, by to zmienić. Postawa ta wynikała z poczucia bezradności ludzi, którzy znaleźli się pomiędzy dwoma nurtami ideologicznymi i kulturowymi (między racjonalizmem oświeceniowym i buntem romantycznym). "Chorobę wieku" charakteryzuje przede wszystkim bierność, szarzyzna życia, niemożność zaspokojenia własnych ambicji , a co się z tym wiąże, brak sensu życia - egzystencja w takiej rzeczywistości staje się cierpieniem. Frustracja i brak wiary będące wynikiem chaosu powstałego z nagłej zmiany światopoglądu ludzi ma swoje odzwierciedlenie w utworach takich jak :


Spowiedź dziecięcia wieku - Alfred de Musset

- klimat zwątpienia i beznadziejności

- geneza frustracji i szażyzny życia - wynika ona między innymi z klęski Napoleona (nawet ludzie ambitni załamali się)


Hernani - Victor Hugo

- utwór nawiązuje do hiszpańskich idei honoru

- gna pierwszy plan wybija się ideowy bunt młodego pokolenia, którzy łamali zasady treści i formy




Miłość romantyczna :


Była uczuciem na miarę wielkich namiętności romantycznego bohatera. Podobnie jak on pełna sprzeczności, zmysłowa, zmieniała człowieka i świat przez niego widziany. Była wspaniały, uniesieniem, rozkoszą, w której bohater bez reszty się zatracał. Miłość nie znosiła kompromisów, więc zakochany znajdował się na przemian w stanie niebiańskiego szczęścia lub gwałtownej rozpaczy, nasuwającej samobójcze myśli. Romantyczna miłość jest przeważnie nieszczęśliwa i kończy się śmiercią jednego lub obydwóch kochanków.


Cierpienia młodego Wertera - Johann Wolfgang Goethe

- nadrzędnym tematem utworu jest miłość rozumiana jako uczucie idealne, platoniczne i nieszczęśliwe

- uczucie Wertera musi pozostać nie spełnione, gdyż jego wybranka ma narzeczonego, którego prawdziwie kocha ; sprawia to, że bohater przeżywa swoje uczucie w duszy i myślach ; miłość do Lotty staje się dla niego największą wartością, jedyną treścią jego życia i przyczyną głębokiego cierpienia ; miłość jest chorobą, uczuciem nie podlegającym ludzkiej woli

- silne i głębokie uczucie jest pełnią człowieczeństwa, lecz także stanowi siłę destrukcyjną, niszczącą psychikę zakochanego i sprowadzającą na niego nieszczęście

-tragiczne, nie spełnione uczucie może prowadzić do obłędu, morderstwa lub samobójczej śmierci (jak staje się w przypadku Wertera)


Dziady - IV część - Adam Mickiewicz

- romantyczna miłość sprowadziła na głównego bohatera cierpienie i popchnęła na drogę samobójstwa

- jego wyobrażenia o miłości ukształtowane były przez młodzieńczą lekturę "książek zbójeckich"("Cierpień młodego Wertera" - Goethego i "Nowej Heloizy" - Rousseau)

- Gustaw spotkał w swoim życiu kobietę idealną ("boską kochankę"), w której odnalazł wszystkie cechy doskonałej romansowej kochanki

- Gustaw wierzył, że dusze kochanków połączone są przez Boga tak silną więzią, iż nikt nie jest wstanie zerwać jej nawet po śmierci

- doskonała miłość sprowadza jednak na bohatera nieszczęście, okazuje się, że ideał nie może być realizowany na ziemi, bo w naszej ułomnej rzeczywistości z góry jest skazany na klęskę

- Gustaw przestrzega ludzi przed miłością na ziemi :

"Bo kto na ziemi rajskie doznawał pieszczoty

Kto znalazł drugą swojej połowę istoty (...)

Kto za życia choć raz był w niebie,

Ten po śmierci nie trafi od razu".


Konrad Wallenrod - Adam Mickiewicz

- uczucie Konrada do ukochanej Aldony zostało podporządkowane miłości do ojczyzny

- świadomość niewoli kraju i wynikającty stąd moralny nakaz poświęcenia się walce narodowowyzwoleńczej niszczy swoje życie uczuciowe i gubi Aldonę

- młoda kobieta (Aldona) zamyka się w wieży, aby tam spędzić resztę swoich dni

- nocne rozmowy między kochankami ukazują przegraną obojga bohaterów; Wallenrod opłakuje swą miłość, tłumacząc własne postępowanie honorem i poczuciem obowiązku; Aldona rozpacza i tęskni świadomie rezygnując z prawa do szczęśliwego życia



"Choroba wieku"


3.


Preromantyzm i przełom romantyczny w Anglii, Niemczech i we Francji oraz w Polsce.

Preromantyzm rozumie się jako zespół tendencji w kulturze europejskiej drugiej połowy XVIII i początku XIX wieku przygotowujących nadejście romantyzmu. Były wyrazem odmiennego od klasycystycznego pojmowania zadań i istoty sztuki. Dostrzeżono swoistość języka poetyckiego, pojawiły się pojęcia wyobraźni, geniuszu, oryginalności, odstępowanie od sztywnych reguł twórczości i zainteresowanie twórczością ludową jako pierwszym etapem rozwoju twórczości artystycznej. Preromantyczna literatura związana z sentymentalizmem, wprowadziła bohatera wyobcowanego ze świata. Znamienna była fascynacja średniowieczem, głównie stylem gotyckim np. w angielskiej powieści grozy oraz rozpowszechnienie ballady. Tendencje preromantyczne prezentuje twórczość literacka m.in. J. Macphersona, E. Younga, F. G. Klopstocka, K. Brodzińskiego, związane z problematyką narodową - u J. Ursyna Niemcewicza, A. J. Czartoryskiego.

W sztukach plastycznych przejawy preromantyzmu uwidoczniły się najwcześniej w Wielkiej Brytanii, zyskując tu szczególną wyrazistość. Elementy mistycyzmu wizjonerstwa i fantastyki znalazły odzwierciedlenie w twórczości J. H. Fusslego i W. Blake'a. W malarstwie francuskim preromantyczna nastrojowość dominowała w pejzażach H. Roberta i C. J. Verneta. W Polsce wyraził się w próbach podejmowania tematyki historycznej - F. Smuglewicz.


Manifesty romantyczne.

-Adam Mickiewicz:"Oda do młodości", "Romantyczność"

-Kazimierz Brodziński "O klasyczności i romantyczności"

-Słowacki "Testament mój"

-Krasiński "Psalmy przyszłości"

-S. Coleridge i W. Wordsworth: "Lyrical Ballads"

-teatr - Hugo: wstęp do dramatu "Cromwell'


Przełom w teatrze francuskim. Rola Stendhala i W. Hugo. Nowa formuła teatru i dramatu. Cyrk Olimpijski i nowe techniki teatralne.

Nowa myśl teatralna była związana z romantyczną myślą poetycką i dramatem ukształtowanym w opozycji do reguł klasycystycznych.

We Francji radykalnie zmienił się styl przedstawień w Comedie Francaise po objęciu w 1825 dyrekcji przez barona Taylora. Przełomowe znaczenie miało wystawienie w 1830 "Hernaniego" V. Hugo z dekoracjami P. L. Ciceriego - czołowego dekoratora tego okresu, który zapoczątkował nowy rodzaj scenicznego malarstwa. Typ przedstawień, których główną cechą była widowiskowość, ukształtowały się nie bez wpływu teatrów miejskich np. Cirque Olimpique (Cyrk Olimpijski), Porte-Saint-Martin. Wystawiano w nich repertuar interesujący mieszczan, robotników czyli dramaty obyczajowe, historyczne (Hugo, A. Dumasa - ojca), melodramaty historyczne, egzotyczne, feerie. Postulaty teatru romantycznego najlepiej realizowała opera i balet, które w najdoskonalszy sposób łączyły cudowność z elementami ludowymi i historyzmem.

Stendhal (Henri Beyle 1783 - 1842) pisarz francuski. Bojownik o romantyzm we Francji. W 1827 ogłosił pierwszą powieść - "Armancję". "Czerwone i czarne", "Pustelnia parmeńska" -arcydzieła powieści psychologicznej i realistycznej Nowatorstwo Stendhala wynika z zespolenia XVIII - wiecznego racjonalizmu i sensualizmu z romantyczną wrażliwością, indywidualizmem i kultem energii. W pełni doceniła go dopiero krytyka współczesna uznająca go za wielkiego realistę, mistrza analizy psychologicznej, podkreślająca nowatorstwo jego stylu i techniki powieściopisarskiej.

Hugo (Victor Marie 1802 - 1885) - francuski pisarz i polityk. Przywódca i teoretyk romantyzmu. W dziedzinie teatru zasłynął jako autor manifestu francuskiego romantyzmu w przedmowie do dramatu "Cromwell" (1827). Główne jego sztuki - dramaty wierszem: "Hernani, czyli Honor kastylski" i "Ruy Blas".


Nastąpił rozwój techniki teatralnej. Na dekoracje składały się malowane na płótnie obrazy, rozczłonkowane na kulisy, prospekt, paludementy (sufit). Nastąpiło rozbicie symetrii dekoracji i wprowadzono symetrię skośną. Pionierskim rozwiązaniem było oświetlenie gazowe. Kostium teatralny miał dokładnie określać wiek, charakter, pochodzenie, sytuację majątkową postaci.


Rola L. Sterne'a, E. Younga, W. Scotta, S. Coleridge'a i W. Wordswortha oraz J. Macphersona w kulturze angielskiej.

Laurence Stern (1713 - 1768) pisarz i duchowny angielski. Wybitny przedstawiciel prozy sentymentalnej. Pisarz oryginalny i eksperymentujący. W swoim głównym dziele "Życie i myśli J. W. Pana Tristrama Shandy" w sposób wirtuozerski parodiował ustalające się dopiero konwencje formy powieściowej. Stosował tzw. konstrukcję fragmentaryczną lub otwartą i wprowadził technikę strumienia świadomości.

Edward Young (1683 - 1765) poeta angielski. Autor zapomnianych klasycystycznych tragedii i wierszy satyrycznych. Poemat "The Complaint, or Night Toughts on life, Death and Immortality" pisany wierszem białym, przesycony melancholijno - posępnym nastrojem śmierci i grobu, atmosferą tajemniczości, zawierający religijne rozważania nad indywidualnym losem człowieka przyniósł mu sławę jednego z czołowych prekursorów europejskiego romantyzmu.

Walter Scott (1771 - 1832) pisał powieści o tematyce historycznej: "Waverley", "Rob-Roy", "Narzeczona z Lammermooru". Wydarzenia dotyczą walk wyzwoleńczych Szkocji. Realizm powieści polega na odtworzeniu tzw. kolorytu historycznego, czyli cech obyczajowych i charakterów ludzkich właściwych danej epoce. Pod tym względem Scotta uważać należy za twórcę nowożytnej powieści historycznej. Autor często wprowadzał do utworów sceny i obrazy wspaniałych uczt, turniejów, uroczystości dworskich, opisy przepychu wnętrz pałacowych, bogactwa strojów itp. Był mistrzem w odtwarzaniu kolorytu minionych epok i prowadzeniu intrygi fabularnej.

Samuel Coleridge (1772 - 1834) angielski poeta, krytyk i filozof. Poeta tzw. Szkoły Jezior. Jego wydany wspólnie z W. Wordsworthem tom "Lyrical Ballads" (1798) stał się manifestem angielskiego romantyzmu. Jego liryki i poematy cechuje baśniowa fantastyka, wizyjność, symbolika o podłożu mistycznym. Zwolennik idealistycznych filozofów niemieckich, pierwszy w literaturze angielskiej dążył do oparcia krytyki literackiej na podstawach filozoficznych.

William Wordsworth (1770 - 1850) poeta angielski. Współautor "Lyrical Ballads" - głosił w nim pochwałę nieskrępowanej uczciwości, prostoty języka oraz konieczności dostrzegania rzeczy niezwykłych w zwyczajnych, codziennych doświadczeniach człowieka. W jego twórczości dominuje ekspresja metafizycznych doznań, zwłaszcza wspomnień, intensywnych przeżyć z dzieciństwa i przeświadczenie o własnej nieśmiertelności. Największy poemat "The Prelude" zawiera refleksje nad własnym rozwojem intelektualnym, uczuciowym, moralnymi artystycznym. W 1843 otrzymał tytuł poeta laureatus.


Powieść gotycka i powieść historyczna.

Narodzona z tendencji preromantycznych powieść gotycka zwana jest także powieścią grozy. Posiada sensacyjną akcje rozgrywającą się w scenerii gotyckich zamków i klasztorów, w atmosferze fantastyki i tajemniczości. Obfituje w elementy makabryczne.

Powieść historyczna ukształtowała się w epoce romantyzmu. Najbardziej przyczynili się do tego W. Scott i V. Hugo. Charakteryzuje się realizmem ukazania faktów historycznych oraz realiów właściwych dla danej epoki.


Okres "burzy i naporu" a właściwy romantyzm niemiecki.

Okres "burzy i naporu" - okres preromantyczny datowany jest na 1767 - 1785. Nazwa pochodzi od utworu F. Klingera "Sturm und Drang". Był to literacki protest przeciwko rozbiciu Niemiec na państewka feudalne, despotyzm władzy książąt, uciskowi mieszczan i chłopów, upadkowi gospodarczemu i kulturalnemu. W literaturze preromantycy domagali się zawierania uczuć, ludowości. Protestowali przeciw sztywnym poetykom (w dramacie za wzór uważali Szekspira). Główni przedstawiciele to Goethe, Schiller, Burger, Klinger, Herder..


Idealiści niemieccy o istocie świata i sztuki oraz rola poety.

Formacja idealizmu niemieckiego ukształtowała się na przełomie XVIII i XIX w. Główni jej przedstawiciele to I. Kant, G. Fichte, F. i W. Schlegell, G. Hegel, F. J. Schelling. Z jednej strony inicjowała transcendentalizm, z drugiej zaś strony idealizm w wersji monistycznej a zarazem dynamicznej, historycznej.

Poetę podnosili do rangi boga, gdyż ma kontakt z absolutem. Poezja jest manifestacją absolutu. Poeta tak jak Bóg ma moc twórczą.

-August Wilhelm Schlegel:

"poezja romantyczna umie najrozmaitsze uczucia wyrazić"

"znajdujemy w niej zawsze coś nieodgadnionego"

"myśl do nieskończoności się wznosi"

-Friedrich Schlegel:

"powołaniem jest[...]ponowne zjednoczenie wszystkich rozdzielonych gatunków poezji[...]zbliżenie poezji z filozofią i retoryką"

"sprawić, aby poezja była żywa i towarzyska, a życie i społeczeństwo poetyckie"

"ona jest nieskończona"

"wszelka poezja jest albo powinna być romantyczna"

-Joseph Schelling

"wiecznym pojęciem człowieka o Bogu, jest to co zwykło się nazywać genialnością"

"każde prawdziwe dzieło sztuki jest dziełem absolutnie koniecznym"


Piękno ballad Goethego i Schillera (analiza wybranych tekstów: "Król elfów", "Rybak", "Śpiewak", "Rękawiczka").

"Król elfów" - "Król olch" - motyw króla olch Goethe zaczerpnął z Herdena, który z kolei wziął go z duńskiego. Podobieństwo brzmienia wyrazów "olcha" i "elf" w tym języku, doprowadziły do pomyłki.

Syn z ojcem jadą na koniu. Syn widzi króla elfów z córkami, którzy kuszą go, a opierającego się zabierają gwałtem. Chłopiec umiera w drodze.

Elementy preromantyczne:

-folklor źródłem fascynacji i pomysłów

-przenikanie i oddziaływanie na siebie światów: realnego i fantastycznego

"Rybak" Johanna Wolfganga Goethego - rybak łowi ryby, gdy z jeziora wyłania się "piękność dziewicza". Gani zajęcie mężczyzny, który pozbawia życia i swobody niewinne stworzenia. Urzeka go pięknem śpiewu i wzbudza w nim miłość do jeziora. Rybak idzie za jej radą i topi się we wzburzonej wodzie. Świat realny i fantastyczny spotykają się ze sobą. Dla zwykłych śmiertelników jest to niebezpieczne. Nie są odporni na czary i nieznane piękno, które może być dla nich zgubne.

"Śpiewak" Goethego nawiązuje do okresu średniowiecza. Śpiewak podróżuje po dworach oferując swe usługi. Nie należy on jednak do świata feudalnego. Nie interesują go typowe dla tego okresu nagrody. Złoto nie ma dla niego wartości, gdyż odebrałoby mu wolność. Jedyną wartością jest dla niego sztuka. Charakteryzuje go radość życia. Jego geniusz zasługuje na zaszczyty i eksponowanie. Ze śpiewakiem tym utożsamiają się poeci romantyczni.

"Rękawiczka" jest balladą napisaną przez Friedricha Schillera. Opowiada o rycerzu, który nie godzi się z przyjętymi konwenansami. W czasie przedstawienia z dzikim lwem Marta rzuciła chustkę na arenę z dziką bestią. Do Emroda zaś rzekła, aby ją podał, jeśli naprawdę ją kocha. Rycerz bez namysłu skoczył po chustkę i wrócił na krużganek. Jednak zamiast ją damie oddać, cisną jej nią w twarz i odchodząc powiedział, że nie potrzebuje takiej miłości. Złamał kodeks rycerski. Jest tu poruszony problem obrony indywidualizmu i buntu przeciw bezsensownym regułom, które niczemu nie służą. Ukazana jest absurdalność i archaiczność panującego porządku.


Ponadczasowe wartości "Fausta".

Główny bohater - doktor Faust to średniowieczny alchemik, mądry starzec, który przebadał wiele ksiąg, lecz wiedzy, której szukał, nie znalazł. Nauka nie wyjaśniła mu istoty życia i śmierci, przemijania, dobra i zła. Zwątpił więc w księgi i zawarł pakt z diabłem. W zamian za swą duszę uzyskał znów młodość oraz możliwość podróżowania w czasie i przestrzeni. W wiecznym dążeniu i aktywności nie wolno było mu wypowiedzieć słów: "Chwilo trwaj!", nastąpił jednak moment, gdy Faust wypowiedział te słowa. A jednak anioły uratowały go z diabelskich sideł, za trud wiecznego dążenia do prawdy.

W "Fauście" ukazane są odwieczne i ponadczasowe dążenia człowieka:

-pragnienie wiecznej młodości

-protest przeciw przemijaniu

-chęć posiadania wiedzy absolutnej - tajemnicy życia i śmierci

Zaspokojenie tych pragnień nie może urzeczywistnić się bez popełnienia ciężkiego grzechu paktowania z siłami nieczystymi. Wiedzę absolutną da nam dopiero śmierć.


"Zbójcy" Goethego wyrazem świadomości twórców okresu "Sturm und Drang".

W następstwie intrygi pierworodny syn hrabiego Moora, Karol, zostaje wygnany. Nie widząc innego wyjścia, wznieca bunt przeciw "jałowym konwencjom" i staje na czele bandy zbójców. Plan zemsty kończy się połowicznym sukcesem. Ginie główny reżyser intrygi, jego brat Franciszek. W ręce bandy wpada jednak ukochana Karola - wierna Amalia. Postawiony wobec tragicznego wyboru między lojalnością wobec towarzyszy, a miłością do kobiety, Karol zabija Amalię i oddaje się w ręce sprawiedliwości.

"Zbójcy" zapowiadają dramat romantyczny i typowego romantycznego bohatera. Wzorem dla młodego Goethego był Szekspir. Typowe dla preromantyzmu jest w tym utworze ukazanie człowieka skłóconego ze światem - "szlachetnego zabójcy". Zdecydował się podjąć walkę z feudalnym światem i zginął, broniąc ideałów wolności jednostki i sprawiedliwości społecznej.



Dramatyczna biografia Schillera.

Friedrich Schiller (1759 - 1805) niemiecki poeta, dramatopisarz, estetyk, teoretyk teatru. Najwybitniejszy oprócz J. W. Goethego przedstawiciel niemieckiego klasycyzmu. W młodzieńczym okresie twórczości powodował nim bunt przeciw stosunkom feudalnym, ograniczającym prawo jednostki do indywidualnego rozwoju. Wyrazem tej postawy były dramaty "Zbójcy" (1781), "Intryga i miłość" (1784). Publikacja "Zbójców" wywołała konflikt z księciem. Schiller został zmuszony do opuszczenia księstwa. Duży wpływ na niego wywarły studia nad historią Niemiecką, filozofią I. Kanta, kulturą i sztuką antyczną. W ich wyniku powstały rozprawy historyczne, np. "Historia wojny trzydziestoletniej" (1790 - 1792). Schiller ukazuje w nich silne poczucie sprzeczności między ideałem, a rzeczywistością. Podjął próbę zintegrowania człowieka nowożytnego, jako "bytu rozdartego", przez umoralniający wpływ sztuki. W latach 1795 - 1797 wydawał czasopismo "Die Horen", 1796 - 1800 "Musenalmanach", w których drukował też Goethe. Wyrazem przyjaźni i współpracy obu poetów są satyryczne dystychy "Ksenie" (1796). W 1799 roku Schiller osiadł w Weimarze. W ostatnim dziesięcioleciu, zwanym okresem klasycznym, powstały liczne liryki, słynne ballady (Rękawiczka, Graf Habsburg, Pierścień Polikratesa, Pieśń o dzwonie). W twórczości dramatycznej przeważała tematyka historyczna (Maria Stuard -1801, Wilhelm Tell -1804). Friedrich Schiller odegrał ważną rolę w kształtowaniu się romantycznej literatury narodowej.


Spór klasyków z romantykami w Polsce:

Fazy, przebieg, formy polemiki, najważniejsze wypowiedzi.

Charakterystyka obu obozów.

Rola K. Brodzińskiego, J. Śniadeckiego, A. Mickiewicza, M. Mochnackiego.


Zanim powstały utwory takie jak "Oda do młodości" Mickiewicza, w środowiskach intelektualnych Warszawy i Wilna rozpoczęła się trwająca 10 lat polemika między zwolennikami literatury klasycystycznej i romantycznej. Polemika ta, choć dotyczyła spraw estetycznych i literackich, miała wyraźny podtekst światopoglądowy i polityczny. Była wyrazem narastających napięć między szukającymi ugody z zaborcą zwolennikami świata wartości feudalnych, a wyznawcami nowoczesnego typu patriotyzmu, młodymi "zapaleńcami", którzy zdecydowani byli zdyskredytować tradycyjne wartości i zmienić świat w sposób rewolucyjny.

Dyskusję tę rozpoczął w roku 1918 Kazimierz Brodziński- poeta i krytyk literacki, profesor UW, autor poematu sielankowego "Wiesław". Napisał rozprawę "O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu poezji polskiej"(tekst- podręcznik do klasy drugiej, str. 47), ogłoszoną w "Pamiętniku Warszawskim". Autor przeciwstawił się ahistorycznej metodzie ujmowania zjawisk literackich. Brodziński wiązał twórczość ze stosunkami politycznymi, a nawet religijnymi. W analizie dziajów literatury europejskiej stwierdził, że "do klasyczności potrzeba mieć więcej udoskonalony gust, do romantyczności więcej udoskonalone czucie". Postulował, aby polska literatura wyrażała ducha narodu i jego aspiracje. Podkreślał sielskość polskiej poezji, zalecał Polakom wzorowanie się na obywatelskiej postawie przodków- rolników.

Na propozycję Brodzińskiego, by uznać romantyzm za równorzędny wobec klasycyzmu kierunek literacki, zareagował m. in. Jan Śniadecki- profesor matematyki i astronomii na Uniwersytecie Wieleńskim, zwolennik oświeceniowego racjonalizmu i klasycyzmu. Napisał rozprawę "O pismach klasycznych i romantycznych" (podr. str. 50), ogłoszoną w "Dzienniku Wieleńskim" w 1819 roku. Zaatakował w niej idealistyczną filozofię niemiecką i kulturę ludową jako dwa wsteczne i zacofane źródła romantyzmu.

Jako przeciwnik Śniadeckiego wystąpił Maurycy Mochnacki, czołowy teoretyk polskiego romantyzmu i działacz polityczny, który w licznych artykułach, a następnie w dziele "O literaturze polskiej w wieku XIX" (1830) (podr. str. 53) wyłożył teoretyczne podstawy literatury romantycznej, scharakteryzował jej właściwości i funkcje. Literaturę uznał Mochnacki za wyraz świadomości narodowej, za przejaw "uznania się narodu w jestestwie swoim", czyli rozpoznania przez naród własnej istoty i sensu swego istnienia. Taką funkcję pełniła literatura w XIX wieku, utrwalając w świadomości zbiorowej obowiązek walki o wolność. Romantyczne wyzwanie do walki ze starym światem i jego kulturą miało zatem aspekt polityczny. Do rozprawy Jana Śniadeckiego bezpośrednio ustosunkował się w 1825 roku w rozprawie "Niektóre uwagi nad poezją romantyczną z powodu rozprawy Jana Śniadeckiego 'O pismach klasycznych i romantycznych' " (podr. str. 51). Odrzucił w niej tezę Sniadeckiego, że romantyzm jest jedynie naśladowcą starożytnych lub francuskich wzorów.

Ze Śniadeckim oraz innymi klasykami polemizował również wielokrotnie Adam Mickiewicz m. in. we wstępie do "Ballad i romansów" (1822), oraz w rozprawie "O krytykach i recenzentach warszawskich" (1829).

Bunt młodych romantyków przygotowała w pewnym sensie sytuacja społeczna i polityczna, w jakiej wyrastali. W kraju pod zaborami każdy przejaw samodzielnej, światłej myśli był zwalczany jako niebezpieczny politycznie. Na ziemiach nie rozwijających się trudno było o awans zawodowy, o karierę, czy realizację planów literackich. Bacznie też obserwowano zrzeszającą się młodzież.


Echa sporu światopoglądowego w balladzie "Romantyczność" i sporu estetycznego w III części "Dziadów".


"Romantyczność"

"... 'Słuchaj, dzieweczko!'- krzyknie wśród zgiełku

Starzec i na lud zawoła-

'Ufajcie memu oku i szkiełku,

Nic tu nie widzę dokoła.


Duchy karczemnej tworem gawiedzi,

W głupstwa wywarzone kuźni.

Dziewczyna duby smalone bredzi,

A gmin rozumowi bluźni.' "


Aluzja do Jana Śniadeckiego i jego rozprawy "O pismach klasycznych i romantycznych". Świadczy o tym umieszczony w rękopisie przypis poety odsyłający do "Dziennika Wieleńskiego z 1819 roku, w którym ukazała się rozprawa Śniadeckiego.

®patrz również podpunkt "'Romantyczność' jako programowy utwór romantyczny"


Scena "Salon warszawski" z III części "Dziadów"

Młodzi romantycy prowadzą dyskusję o literaturze narodowej. Atakują jałowość klasyków i sentymentalistów, żądają, by poezja miała charakter patriotyczny, by wyrażała narodowe cierpienia i ideały, by mówiła o współczesności, o jej wszystkich, nawet najbardziej drastycznych problemach. Tak więc w sytuacji narodowej klęski Mickiewicz żądał od poezji, by angażowała się w narodową współczesność, objaśniała jej sens i równocześnie odsłaniała tajemnicę przyszłości. Miała więc to być poezja zaangażowana, prorocza (profetyczna) i tyrtejska.


"Romantyczność" (podr. str. 117) jako programowy utwór romantyczny.

"Romantyczność" uznawana jest za manifest postawy romantycznej. Narratorem jest w niej obserwator spoza tłumu z miasteczka. Relacjonuje on i interpretuje wydarzenia, przeciwstawiając się opinii uczonego Starca. Podkreślając duże możliwości nauki w poznawaniu budowy materii (ale tylko materii!)- "Widzisz świat w proszku, w każdej gwiazd iskierce"- wprowadza on jednocześnie nowe kategorie poznawcze: intuicję orza czucie i wiarę, prawdy podświadomości, bowiem zmysły w przekonaniu romantyków nie dają pewności w poznaniu. Jest więc "Romantyczność" utworem w pewnym sensie filozoficznym, dotyczącym nie tylko teorii poznania, lecz i teorii wartości.

Mickiewicz, tożsamy z narratorem, staje po stronie ludu wierzącego w świat pozamaterialny, szczególnie po stronie tych, którzy cierpią i poprzez cierpienie mają kontakt ze zjawiskami tajemniczymi. Podstawa wiary w to, co widzi dziewczyna z ludu, w siłę jej uczuć, współczucie dla niej, wskazują na to, że romantycy poszerzyli wiedzę o człowieku, próbując poznać stany podświadomości, intuicji, szaleństwa. Karusia jest w istocie szalona, zachowuje się jak obłąkana, co wcale nie zmniejsza prawdy jej odczuć. Kategoria szaleństwa bowiem zyskała u romantyków całkowiecie nową interpretację. W chorobach psychicznych widzieli przejaw geniuszu, w szaleńcu- istotę mającą możliwość kontaktów ze światem pozaziemskim. Dlatego ludzie prości traktują Karusię jako istotę wyższą, której należy wierzyć.


Elementy oświeceniowe i klasyczne oraz romantyczne w "Odzie do młodości". (podr. str. 24)

elementy oświeceniowe i klasyczne elementy romantyczne

klasyczny gatunek liryczny- oda temat- młodość

ideały przyjaźni i jedności gwałtowność uczuć, zapał młodości i entuzjazm

dobro społeczeństwa jest ważniejsze niż dobro jednostki ważny jest postęp i rozwój indywidualizm- na czele pokolenia młodych stoi jednostka, odpowiedzialna za wolność i sprawiedliwość na świecie

motywy antyczne- historia Heraklesa sięgnięcie poza sferę rozumu- do wyobraźni

poetyka klasyczna: styl wysoki, hiperbolizacja, charakterystyczne sformułowania: "nektar żywota", "obszar gnuśności zalany odmętem", kontrast swobodna konstrukcja składniowa, chaos treści, różnorodność w budowie wersu i strofy

hasło rewolucji francuskiej: "Gwałt niech się gwałtem odciska

wiara w możliwość ulepszenia świata chęć tworzenia nowego świata- bunt romantyczny

"Jednością silni, rozumni szałem"- ukazuje dwoistość ody, która łączy oświeceniową mądrość z heroizmem i romantycznym zapałem.

treść romantyczna- forma klasyczna


Historia motta do "Ody do młodości".

"Stare formy padają w ruiny"

Motto "Ody do młodości" zostało zaczerpnięte przez Mickiewicza z wiersza Friedricha Schillera. Mickiewicz napisał swoją odę pod wpływem twórczości Schillera, a zwłaszcza jego "Hymnu do radości" (podr. str. 29)

Później motto zostało usunięte z "Ody do młodości".


Polemika światopoglądowa w wierszu "W Weronie" (podr. str. 408).

W wierszu tym, C. K. Norwid nawiązuje do dziejów miłości Romea i Julii, potomków skłóconych rodów Montekich i Capulettich. Losy kochanków były tematem tragedii Shakespeare'a, polskiego poetę zaś fascynuje trwanie legendy o wielkiej miłości i stosunek do niej wyrażany przez ludzi nad grobem Romea i Julii. Ironicznie skomentowana nieczułość ludzi mądrych i uczonych przeciwstawiona została przyrodzie, współczującej i rozumiejącej tragizm ludzkich losów.



4.

Fascynacja średniowieczem w epoce romantyzmu: geneza, przejawy, przykłady literackie (polskie i obce). Wpływ teatru średniowiecznego na dramat romantyczny. Fascynacja ludem i jego kulturą w epoce romantyzmu: geneza, przejawy, konsekwencje światopoglądowe i estetyczne, lud jako autorytet w kwestiach poznawczych i etycznych oraz świadek historii (przykłady w twórczości A. Mickiewicza – ballady, II część Dziadów, Konrad Wallenrod). Potęga natury w świetle ballad A. Mickiewicza. Fascynacja Szekspirem w epoce romantyzmu. Nawiązania do koncepcji dramatu, typu bohatera, konkretnych utworów (przykłady).


Fascynacja średniowieczem w epoce romantyzmu: geneza, przejawy, przykłady literackie (polskie i obce).

Romantyzm zwrócił się ku przeszłości. Zamierzchłe minione czasy podniecały wyobraźnię swą tajemniczością, przyciągały czasy legendarne, średniowiecze, ale także narodowe dzieje umacniające poczucie narodowej tożsamości i odrębności. Poetom, odczytującym zjawiska z przeszłości, często o utajonym znaczeniu, przyznawano zdolności przewidywania przyszłości, miano ich za wieszczów.

Przeszłość stanowiła fascynujące pole dla wyobraźni. To tam, w bliżej nieokreślonym "średniowieczu", w czasach "gotyckich", osadzano akcję ponurych i przejmujących grozą wydarzeń, tam były tajemnicze zamki, szlachetni rycerze i okropne widma, tam rozgrywały się wydarzenia przerażające i dawały o sobie znać moce nadprzyrodzone. Tam lokowano wątki sensacyjne, elementy perwersji, horror.

Przykłady:


Wpływ teatru średniowiecznego na dramat romantyczny.

Formy teatru średniowiecznego miały istotny wpływ na kształt i treść dramatu romantycznego. Misteria np. cechowały luźna kompozycja, a oprócz wątków głównych jednocześnie trwające epizody równoległe. Do misterium nawiązuje Adam Mickiewicz w Dziadach cz. II . Bohaterem średniowiecznych moralitetów był człowiek dokonujący wyboru pomiędzy niebem a ziemią, który musiał wybrać trudną drogę życia, za co czekała go kara lub nagroda. Bohater romantyczny miał jeszcze trudniejszy wybór, gdyż u niego cnota i grzech nie były pojęciami tak wyraźnie zarysowanymi, a jego duszą targały namiętności i uczucia.


Fascynacja ludem i jego kulturą w epoce romantyzmu: geneza, przejawy, konsekwencje światopoglądowe i estetyczne, lud jako autorytet w kwestiach poznawczych i etycznych oraz świadek historii (przykłady w twórczości A. Mickiewicza – ballady, II część Dziadów, Konrad Wallenrod).

Charakterystyczne dla romantyków jest sięganie do folkloru (baśnie, pieśni). Przekonanie o wyższości poznania intuicyjnego nad rozumowym powodowało odwoływanie się do ludu jako źródła wiedzy o człowieku i świecie. W balladzie Romantyczność lud wierzy w świadectwo Karusi a nie mędrca, jako że jest przekonany o istnieniu irracjonalnego świata. Ważne jest poznanie sercem, duszą oraz intuicją. Uczuciami i wiarą może posługiwać się jedynie prosty lud. Człowiek nie mający wykształcenia widzi zdaniem Mickiewicza świat ciekawszy, a poza tym jest w stanie poznać to, co nie jest dostępne w żaden sposób dla mędrca. Lud jest wykładnią zasad moralnych, zaś natura strażnikiem tych wartości.

Dziady cz. II ukazują wspólnotę między światem żywych i umarłych oraz ich nierozłączność, w którą wierzy lud. Jest on autorytetem w kwestiach nie tylko poznawczych (kierowanie się uczuciami i intuicją), ale i etycznych. Zawarte w tym utworze przestrogi pomagają realizować pełnię człowieczeństwa według ludowych obyczajów. Aby zasłużyć na życie wieczne, należy doświadczyć na ziemi wszystkiego co ludzkie i z szacunkiem traktować innych. Ziemska egzystencja nie może polegać na zapewnieniu sobie szczęścia kosztem innych.

Prosty lud stoi nie tylko na straży wartości moralnych, ale jest sumieniem całego narodu i jako świadek historii, podtrzymuje jego tradycje. Tak został przedstawiony w pieśni Wajdeloty w Konradzie Wallenrodzie:

"O wieści gminna! ty arko przymierza

Między dawnymi i młodszymi laty:

W tobie lud składa broń swego rycerza,

Swych myśli przędzę i swych uczuć kwiaty.

Arko! tyś żadnym niezłamana ciosem,

Póki cię własny twój lud nie znieważy."

Lud pomaga budować narodową tradycję, i nie pozwala zginąć rzeczom ważnym dla całego narodu.


Potęga natury w świetle ballad A. Mickiewicza.

Przyroda w balladach A. Mickiewicza potrafi sprzyjać ludziom, ale także niemiłosiernie karać tych, którzy na to zasłużyli. Potęga sił natury przeraża człowieka w swojej bezwzględności i przypomina, że nie sposób uniknąć kary, jeśli popełniło się grzech. W balladzie Świteź natura jest egzekutorem, któremu nikt nie umknie; grzech i wina nie zostaną zapomniane, właśnie dzięki niej.

Natura jest groźna, tajemnicza i nie pozbawiona wpływu na ludzkie życie. Człowiek poddany działaniu sił niewiadomego pochodzenia często nic nie rozumie, jednak należy pamiętać o tym, że światem rządzi sprawiedliwość.


Fascynacja Szekspirem w epoce romantyzmu. Nawiązania do koncepcji dramatu, typu bohatera, konkretnych utworów (przykłady).

Wielokrotnie nawiązywano do Szekspira. Twórcy niemieccy przejęli od niego to, co najgorsze (skomplikowanie akcji do nieprzyzwoitego poziomu, chaos spowodowany z zerwaniem z regułami klasycyzmu). Tym niemniej w podobny sposób wprowadzano ciekawe typy charakterologiczne i sploty intryg. Ze szczególną uwagą prezentując stany psychiczne swych bohaterów. Były to postaci nieprzeciętne, uwikłane w konflikty wewnętrzne i zewnętrzne. Praktycznie we wszystkich dramatach możemy spotkać się z wyjątkową głębią psychologiczną i możliwie dokładnym przedstawieniem ich stanu duchowości.

Wśród licznych nawiązań do utworów Szekspira można wymienić takie utwory jak:


5.


Giaur Werter Gustaw

przeżywali nieszczęśliwą miłość

działa przeżywa wewnętrznie ucieka do rzeczywistości

uważa samobójstwo za tchórzostwo nie potrafi odnależć się w świecie

zabija nie jest zdolny do zemsty chce zabić tych, którzy go skrzywdzili, ale jest zbyt uczciwy

energicznie przeżywa uczucia przeżywa w samotności miłość odizolowała go od rzeczywistości

opuszczony, samotny, nie ma przy nim nikogo czuje się samotny ma wielu przyjaciół, ale czuje się samotny

lepiej zginąć niż żyć bez miłości mówi o trzech rodzajach śmierci: -ciała -rozdzielenie kochanków potępienie (śmierć wieczna)

nie żałuje życia, tylko śmierci ukochanej po śmierci ukochanej będzie mógł opuścić ziemię


Bohater bajroniczny

Ż

szlachetna jednostka, której nie udało się za życia


Bohater werteryczny


Podobieństwo losów romantycznego twórcy i romantycznego bohatera

A. Mickiewicz


J. Słowacki


Z. Krasiński


J. W. Goethe


G. G. Byron


Romantyczni samobójcy

Werter


Kordian


Hrabia Henryk


Konrad Wallenrod


Gustaw


Przyjaciel i opiekun, duchowy mistrz- rola


Monologi i spowiedzi

Giaur


Kordian

Stąd czarne myśli nad światem rozwinę

Ciszej! Słuchajmy... o te lody się ociera

Modlitwa ludzka, po tych lodach droga

Myślom płynącym do Boga."


Konrad Wallenrod

"Gotow-em umrzeć, czegoż chcecie więcej? (...)

Patrzcie na tyle zagubionych tysięcy,

Na miasta w gruzach, w płomieniach dzierżawy. (...)

Ja to sprawiłem; jakem wielki, dumny,

Tyle głów hydry jednym ściąć zamachem!

Jak Samson jednym wstrząśnieniem kolumny

Zburzyć gmach cały, i runąć pod gmachem!"


Konrad ("Dziady")

Zastanawia się czym jest poeta w społeczeństwie i czy on sam jest dla ludzi śpiewakiem. Ludzie nie potrafią zrozumieć poety, nie słuchają go, więc on znajdzie sobie innego słuchacza: Boga i naturę.

"Ja chcę władzy, daj mi ją lub wskaż inną drogę!"

"Ja bym mój naród jak pieśń żywą stworzył,

I większe niźli Ty zrobił dziwo,

Zanuciłbym pieśń szczęśliwą!"

"Kłamca, kto Ciebie nazwał miłością,

Ty jesteś tylko mądrością"

"Ja i ojczyzna to jedno

nazywam się Milion- bo za miliony

kocham i cierpię katusze"

"Odezwij się- bo strzelę przeciw Twej naturze, (...)

Krzyknę, żeś Ty nie ojcem świata, ale..."


*Zapowiedzią Wielkiej Improwizacji jest Mała Improwizacja

Konrad ma wizje, wydaje mu się, że jest orłem w przestworzach i spoglądając na ziemię chce dojrzeć przyszłe losy narodu, ale widok przesłania mu ogromny kruk, wprowadzając zamęt w jego umyśle.


Specyfika losów polskiego bohatera romantycznego - motyw przełomu wewnętrznego. Bohater romantyczny wobec sił dobra i zła. Diabeł jako bohater literatury romantycznej. Motyw sądu nad bohaterem w dramacie romantycznym. Bohater romantyczny o sensie swojego życia. Bohater romantyczny wobec innych ludzi. A. Mickiewicz o dumie i indywidualizmie bohatera romantycznego. Ewolucja postawy bohatera w twórczości poety. Motyw pychy i pokory. Gustaw, Konrad, Jacek Soplica, Kordian - porównanie.


Specyfika losów polskiego bohatera romantycznego polega na pewnej dwuetapowości, bohater ulega przemianie. Punktem wyjścia jest jego młodość, wielka miłość (Kordian, Gustaw), poezja (Hrabia Henryk), werteryzm (pełen emocji, nadwrażliwy, nieszczęśliwie zakochany człowiek). Potem następuje etap I - prywatny, kiedy nasz bohater odgrywa rolę nieszczęśliwego kochanka. W ten sposób zbliżamy się do momentu przełomowego, w którym następuje metamorfoza bohatera (Jacek Soplica ® ksiądz Robak; Gustaw ® Konrad), niejasne samobójstwo (Kordian) lub popełnia on dla dobra sprawy zbrodnię (Jacek Soplica). Następnym jest etap II - publiczny. Bohater staje się bojownikiem o wielką sprawę - ojczyznę (Kordian, Konrad), wolność (Hrabia Henryk). W następnej kolejności przedstawiona zostaje nam scena finałowa, po której nie wiemy co stało się z bohaterem i nie znamy jego przyszłości.

Wyjątki od schematu: Kordian - samobójstwo i przeistoczenie się w spiskowca oddziela etap wędrówki po Europie, w czasie której poznaje on i ocenia świat z jego wartościami. Hrabia Henryk - w I etapie jego miłość kończy się szczęśliwie - ślubem (rodzina jest nietypowa), a walkę podejmuje w obronie swojej klasy społecznej - nie kraju, jego biografia kończy się śmiercią. Jacek Soplica - nie próbuje samobójstwa, zbrodnię (przypadkowe zabójstwo Stolnika Horeszki) popełnia w interesie prywatnym, następuje jego rehabilitacja, biografię zamyka śmierć.

Momenty przełomowe:

 przemiana Gustawa w Konrada w więzieniu utworzonym w klasztorze Bazylianów;

 Kordian doznajje przemiany podczas swych podróży na Mount Blanc;

 Jacek Soplica przemiania się w księdza Robaka;

Bohater romantyczny poprzez próbę samobójczą (niezależnie czy była zakończona powodzeniem, czy też nie) popełnia grzech ciężki, a więc przeciwstawia się Bogu, który jest najwyższym uosobieniem sił dobra. Generalnie bohater romantyczny poprzez swoje zwątpienie skłania się ku siłom zła.

W Nieboskiej komedii:

siły zła dziewica ("cień nałożnicy") - skłania męża do opuszczenia żony, a Hrabia przyznaje, że jej nie kocha i mówi dziewicy: "O każdej chwili Twoim jestem."

czarny orzeł - nawołuje do walki, utwierdza w poczuciu wyższości, obiecuje sławę

siły dobra miłość do żony i dziecka

miłość bliźniego

W Kordianie siły dobra i zła uosabiane są przez Boga i szatana, którzy manipulują ludźmi, a przez nich historią.

W Dziadach (cz. III) siły dobra prezentują Bóg i Aniołowie, natomiast siły zła - szatan (Belzebub, Mefisto - w zależności od upodobań autora - odnosi się do wszystkich utworów romantycznych z postacią tzw. diabła [patrz poniżej]) i Złych Duchów. Konrad skłania się w stronę sił zła, kiedy duchy walczą o jego duszę - ratuje go niecierpliwość diabła. W Małej i w Wielkiej Improwizacji Konrad bluźni przeciw Bogu, a więc staje po stronie sił zła. Zarzuca mu brak miłości i milczenie, uważa że sam kocha świat, pragnie władzy od Boga, aby mógł poprowadzić naród (przypomina postawę Prometeusza), chce być prorokiem i jako dumny orzeł sięga po przyszłe wydarzenia, lecz oślepiony przez kruka nie widzi ich. Konrad pyszni się władzą, którą ma osiągnąć, popada w coraz głębszą dumę, wywyższa się ponad Boga.

Diabeł występuje w większości utworów romantycznych pod różnymi imionami, często jego tożsamości musimy się domyślać. Tak jest w Kordianie, gdzie w Przygotowaniu szatani ustalają bieg historii, wprowadzają swoje postacie ("produkują" kolejnych przywódców powstania listopadowego), natomiast Mefistofel zostaje posłany aby "obłąkać żołnierza". Pojawia się on w dalszej części utworu trzy razy:

1) wśród ludu na placu zamkowym okryty czarnym płaszczem śpiewa wraz z ludźmi - ostrzega ich, że wino, które piją teraz, będzie trzeba następnego ranka przemienić w krew (porównanie do zmartwychwstania Chrystusa), przepowiada nadejście powstania.

2) wychodzi z komnaty cara, a był tam dlatego, że chciał go zabić, lecz jak sam mówi: "tak we śnie do ojca mojego podobny."

3) w szpitalu wariatów odwiedza Kordiana jako Doktor i chce doprowadzić go do ostatecznego obłędu, odebrać mu jego duszę, uświadamia mu, że jest bezradny, "poświęca się za nic", śmieje się z idei walki o wolność.

W Nieboskiej komedii Mefisto ukazuje się Hrabiemu, wyśmiewa jego głupotę, ponieważ ten dał się skusić złym duchom, nie ma w nim miłości, nie potrafi zrealizować się w życiu osobistym.

W III cz. Dziadów Diabły i Belzebub ukazują się w sypialni Senatora i chcą zabrać jego duszę do piekła, decydują, że w nocy będą katować ją w piekle, a na czas dnia przywrócą ją Senatorowi (wspominają o pozwoleniu cara).

Motyw sądu pojawia się w większości utworów romantycznych. Tak stało się z Hrabią Henrykiem, którego osądzenie widział jego syn Orcio w twierdzy Świętej Trójcy. Chór Głosów sądzi Hrabiego:

"Za to, żeś nic nie kochał, nic nie czcił prócz siebie,

prócz siebie i myśli twych, potępion jesteś - potępion na wieki".

Sądzony jest również Konrad, lecz jego sądzą Archaniołowie (jeden oskarża, drugi broni). Jego winą jest odrzucenie wszystkiego co Boskie - na swoją obronę ma miłość do narodu; wystąpił przeciw Niemu dla dobra ludzi. Uratowała go pokora księdza Piotra, bo to on "wniósł pokój w dom pychy".

Bohaterowie romantyczni, jako samobójcy, nie mieli poszanowania dla własnego życia i nie widzieli w nim sensu. Werter nie mógł pogodzić się ze światem, jego życie było ciągłym cierpieniem - również z powodu niemożliwej do spełnienia miłości. W podobnej sytuacji był Kordian, lecz jego próba samobójcza nie powiodła się, a później jego stosunek do życia zmienił się i chciał je poświęcić za wolność narodu. Natomiast Gustaw to również samobójca, który odebrał sobie życie z powodu nieszczęśliwej miłości, lecz odrodził się jako Konrad, aby walczyć w obronie ojczyzny.

Wszyscy byli osamotnieni, a wcześniej zawiedli się na kobiecie. W związku z tym byli nieufni i podejrzliwi wobec ludzi. Konrad Wallenrod i Kordian mieli swoich opiekunów - duchowych mistrzów (Halbana i Grzegorza), którzy byli ich jedynymi przyjaciółmi. Chociaż obydwaj poświęcili się za lud, nie mieli wśród niego przyjaciół. Natomiast Werter i Hrabia Henryk mieli tylko po jednym prawdziwym przyjacielu (Wilhelmie i Jakubie). Werter potrafił odnaleźć się w towarzystwie, ale nie był przez nie akceptowany. Gustaw, kiedy się zakochał, zapomniał o swoich przyjaciołach, przestał nawet dostrzegać cierpienie innych ludzi, a kiedy zawiódł się na ukochanej, został zupełnie sam. Po przeistoczeniu w Konrada chciał poświęcić się za naród, poprowadzić go do wolności.

Bohaterowie Adama Mickiewicza są wielkimi patriotami, którzy poświęcili miłość i szczęście za walkę w obronie narodu. Każdy z bohaterów romantycznych poety ma własną osobowość, historię i określony cel. Konrad Wallenrod poświęca szczęście rodzinne i własny honor, by stać się szpiegiem w szeregach wroga i w ten sposób ocalić swoją ojczyznę przed najazdem. Jacek Soplica, jako jeden z niewielu bohaterów romantycznych, bierze ślub - chociaż nie z ukochaną kobietą. Mimo swojego występku (patrz wyżej) jego postawa zostaje zrehabilitowana, podczas działalności konspiracyjnej, kiedy jest już księdzem Robakiem. Wielką indywidualnością jest Konrad, który uważa się za równego Bogu, nazywa Go tyranem i podważa jego wszechwładność. Za pośrednictwem natchnienia wznosi się ponad innych ludzi, tylko on może dokonać aktu tworzenia, więc jest poetą - kapłanem sztuki, którego poezja może docierać do krańców wszechświata. Chce rządzić nim poprzez swoją wewnętrzną siłę.

Ewolucja postawy bohatera mickiewiczowskiego zawarta jest powyżej, jako "specyfika losów polskiego bohatera romantycznego".

Porównanie postaw bohaterów:

Gustaw Konrad Jacek Soplica Kordian

Nieszczęśliwy kochanek, popełnia samobójstwo, oskarża ukochaną o niewierność i wyrachowanie, gdy ona bierze ślub dla złota z innym. Kochał ją bardziej niż Boga, poza nią nie widział ani świata, ani innych ludzi. Przeistacza się z Gustawa, a miłość do kobiety zmienia w miłość do ojczyzny, jest oskarżony o spisek. To poeta, który ma dar proroctwa, potrafi improwizować. Zostaje opętany przez Złe Duchy (epilepsja), wybawia go ksiądz Piotr, odprawiając egzorcyzmy Nieprzytomnie zakochany w Ewie Horeszkównie, przez przypadek zabija jej ojca, potem bierze ślub, ale jego małżeństwo jest bardzo nieudane. Nie ucieka się do samobójstwa - chce odpokutować za grzechy. Oszukany w młodzieńczej miłości do Laury, potraktowany przez nią szyderczo, chce popełnić samobójstwo - bezskutecznie. Zwiedza świat, dowiadując się o potędze pieniądza, nim rządzącego. Przeżywa metamorfozę na szczycie Mount Blanc. Staje się jednym ze spiskowców powstania listopadpwego, jest niedoszłym zabójcą cara. Poświęca się za swój kraj.


6.

Romantycy o roli poety i poezji oraz o sile słowa poetyckiego (np. "Konrad Wallenrod", III część "Dziadów", "Kordian", "Beniowski", "Nie-Boska Komedia"). Bohater romantyczny jako poeta. Refleksje o własnej twórczości i swej roli jako poety w poezji Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego. Polemika między Mickiewiczem a Słowackim.

Cechu gatunkowe ballady, powieści poetyckiej, poematu dygresyjnego, dramatu romantycznego (na wybranych przykładach). Dramat romantyczny wobec tradycji antycznej i szekspirowskiej (porównanie). Pojęcia: synkretyzm, groteska, ironia romantyczna, synteza sztuk (przykłady). Funkcja motta w utworze romantycznym (przykłady). Heksametr polski (przykłady).Wiersz sylabotoniczny (przykłady).



ROMANTYCZNA KONCEPCJA POETY I POEZJI


Z romantycznym poglądem na człowieka i kosmos wiązała się ściśle nowa koncepcja poezji.

Romantycy traktowali poezję jako absolut, wszechpotężną siłę twórczą lub jako tajemniczy głos "wnętrza". W ten sposób zacierali przedziały między poezją a naturą, między literaturą a życiem.

"Objawianie" poezji było nadprzyrodzonym darem wywyższającym poetę ponad zbiorowość, świadczącym o jego geniuszu. Akt twórczy traktowany był niejednokrotnie jako boska czynność kreacyjna ("Dziadów" część III, "Beniowski"). Jedynie romantyczny poeta – obok prostego ludu – zdolny był odkrywać i wyrażać tajemniczą istotę natury, a tym samym własnego "ja". Rozumiał bowiem "język", jakim "przemawia" do człowieka natura, historia , a komunikowane treści "spirytualne" wyrażał w sposób symboliczny, a więc najlepiej jej odpowiadający. Pisał o tym Maurycy Mochnacki w utworze "O duchu i źródłach poezji w Polszcze".

Romantycy uświadamiali sobie także sprzeczność, jaka istnieje między metafizycznym charakterem poezji a możliwościami przekazywania jej za pomocą słowa, za pomocą literackiej kreacji, która z natury rzeczy, jak każdy wytwór człowieka, jest ograniczona. Niemożliwość wyrażania w słowie, w literackiej konstrukcji wszystkich "wewnętrznych" tajemnic natury i człowieka stanowiła dramat romantycznego poety ("Dziadów" część III, "Nie-Boska komedia") i prowadziła do pomysłów wiązania literatury z innymi dziedzinami sztuki, z muzyką, z malarstwem.

Romantycy byli przekonani, że stwarzają nowe, oryginalne wartości w dziedzinie kultury. Eksponowali więc mocno ów kreacyjny charakter poezji, przeciwstawiając go kopiowaniu natury i literackich wzorów, czyli tzw. mimetyzmowi. Dzieło literackie było zatem tworem swobodnej, niczym nie skrępowanej, bezgranicznej w swoich możliwościach poznawczych i kreacyjnych wyobraźni poety.

Twórczości literackiej, jako jednemu ze sposobów docierania do istoty wszechrzeczy, przypisywali wartości poznawcze. Poezja miała odkrywać dla niewtajemniczonych ukryte treści i objaśniać je , miała wyrażać niewyrażalne. Romantycy byli przekonani, że usiłowanie odkrycia "niewidzialnego", "wewnętrznego" jest konieczne i możliwe. W wykładzie z 20 grudnia 1842 r. Mickiewicz stwierdził nawet, "że najwyższe pojęcia filozofii spirytualistycznej można wyjaśnić językiem potocznym", czyli dla każdego dostępnym.

W związku z tym literatura została przez romantyków obarczona odpowiedzialnymi zadaniami. Szczególną rolę miała odegrać wobec własnego narodu. Miała mu objawiać "prawdy żywe", miał pomagać narodowi "poznać się w jestestwie swoim", wskazywać odpowiednia ideały i perspektywę przyszłości.

Dzieło literackie musiało więc odznaczać się odpowiednią siłą ekspresji, aby mogło spełniać te doniosłe funkcje społeczne.

Po roku 1831 literatura romantyczna rzeczywiście zaczęła przewodzić narodowi. Organizowała jego świadomość, kształtowała "duszę narodu". Jej zaś twórcy byli reprezentantami narodu wobec opinii światowej.

Romantyczny poeta, uważany za jednostkę genialną, wybraną, spełniał wówczas rolę polityka, ideologia, przywódcy lub wieszcza, umiejącego poruszać zbiorową wyobraźnię i zbiorowe emocje. Wyrażając pragnienia zbiorowości, literatura romantyczna stała się po raz pierwszy w naszych dziejach siłą polityczną. Tą ogromna rolę społeczną mogła odegrać dzięki żywemu zaangażowaniu się – z różnych oczywiście punktów widzenia – w praktykę ówczesnych walk społecznych i niepodległościowych.

Odgrywała ją również dzięki swej nowej estetyce. Romantycy, nawiązując do ludowego widzenia świata i ludowej twórczości oraz do literackiej tradycji baroku, uważanej niekiedy za polskie średniowiecze, rozwinęli nowe poczucie piękna. Zanegowali przede wszystkim klasycystyczny podział świata na rzeczy tzw. piękne i brzydkie, godne i niegodne poezji. W związku z tym awansowali do godności sztuki motywy i tematy, które literatura oświecenia uważała za nieestetyczne: ludowego bohatera, świat ludowych wierzeń, zrewoltowany tłum, sceny tortur lub egzekucji, pierwotną naturę, prowincjonalny lub egzotyczny (najczęściej orientalny) obyczaj oraz język itd. Dzięki temu uzyskiwali nowe środki literackiej ekspresji i pożądane nastroje.

Pragnąc zbliżyć literaturę do życia, romantycy łamali wszelkie dotychczasowe prawidła i wzory poezji. Mieszali swobodnie sytuacje tragiczne i komiczne, motywy realne i fantastyczne, rodzime, folklorystyczne i biblijne, wyszukane poetyckie metafory i prozaizmy (nawet wulgaryzmy); mieszali lirykę z dramatem, dramat z epiką itd. Uzasadnienie tego znajdowali w twórczości Shakespeare'a, Dantego, Calderona oraz nowszych poetów, których przyjęli za własnych poprzedników : Goethego, Schillera, Byrona Scotta, a później Mickiewicza.

Wyznawana przez romantyków jedność świata miała się przejawiać w powszechnej syntezie motywów, kategorii estetycznych, gatunków i różnych rodzajów sztuk. Stąd usiłowania poetów zmierzające do wyzyskania w literaturze również doświadczeń z zakresu malarstwa i muzyki.

Niemożliwość wyrażenia w utworze całej kosmicznej jedności prowadziła do powstawania dzieł "otwartych", fragmentarycznych, ukazujących jedynie cząstkę owej wielkiej całości. Owe "fragmenty" można było następnie kontynuować i układać w cykle.

Operując nowymi środkami wyrazu, wprowadzając nową problematykę, literatura romantyczna rozszerzyła równocześnie zasięg swego oddziaływania. Była zrozumiał i czytywana już nie tylko przez elegancką publiczność salonowa, ale także, jak złośliwie określali klasycy – przez "litewskie pomywaczki". W rezultacie romantycy zdemokratyzowali literaturę, stworzyli model literatury ogólnonarodowej, dostępnej dla wszystkich.



0 WIZERUNEK BOHATERA ROMANTYCZNEGO


Historyczne warunki, w jakich rozwija się literatura polskeigo romantyzmu, powodują, że jej najważniejszym postulatem staje się w tym okresie patriotyzm. Jest on przede wszystkim wewnętrzną formą uczuciowości romantycznej. Mickiewicz w postaciach Konrada Wallenroda i Gustawa – Konrada tworzy typ bohatera , który powiada :


"Teraz duszą jam w moją ojczyznę wcielony,

Ciałem połknąłem jej duszę,

Ja i ojczyzna to jedno."

Dziady cz. III sc. II, w. 257-59,


i który nie może znaleźć szczęścia w domu, w ognisku rodzinnym, "bo go nie było w Ojczyźnie".

Patriotyczna służba polskiej literatury okresu romantyzmu spowodowała, że nie wystąpił w innej w takiej formie, jak w pozostałych literaturach europejskich, lub też został przezwyciężony typowy wczesnoromantyczny indywidualizm rozumiany jako poczucie sprzeczności i niepogodzenia się ze światem. Spowodowało to zwrot jednostki ku jej własnemu wnętrzu, zasklepienie się w nieustannej analizie własnych przeżyć i różne formy ucieczki od rzeczywistości: od nostalgicznej podróży bohaterów Byrona przez ucieczkę w świat książek i marzeń aż po samobójstwo młodego Wertera.

W utworach polskich romantyków taka postawa oznacza jedynie kryzys duchowy młodzieńca szukającego celu w życiu, stan psychiczny przed wyborem właściwej drogi. Bohater przezwycięża jednak ten stan w imię wartości ponadindywidualnych – społecznych i narodowych, a jego bunt, wynikły z poczucia nieprzystosowalności marzeń i rzeczywistych warunków życia, realizuje się w wystąpieniu w imię zbiorowości. Romantyzm polski stworzył modelową, mającą liczne kontynuacje, literacka sytuację p r z e m i a n y d u c h o w e j jednostki, która rezygnuje z osobistego szczęścia w imię obowiązku patriotycznego, stając się – mniej lub bardziej dosłownie – nowym, pełniejszym człowiekiem ; np.:

· Alf Ţ Konrad Wallenrod

· Gustaw Ţ Konrad

· Jacek Soplica Ţ ksiądz Robak


1 REFLEKSJE O WŁASNEJ TWÓRCZOŚCI I SWEJ ROLI JAKO POETY


a) Adam Mickiewicz


· ballada Romantyczność ze zbioru Ballady i romanse, jest programową i poetycką polemiką z ideami klasycznymi. Inaczej interpretują ból i widzenie Karusi liudzie wsi, inaczej zaś mędrzec (szkiełkiem i okiem mierzący świat). Poeta, rzecz jasna, opowiada się po stronie ludu i dziewczyny.


· w liryku lozańskim Nad wodą wielką i czystą, autor podsumowuje cały swój dorobek. Stwierdza, że jako poeta jest za mało twórczy, umie jedynie odtworzyć to co widzi, nie potrafi nic wykreować.


· w Wielkiej Improwizacji autor obawia się o losy poety, poety – twórcy, który ,,myśl dobyw sam z siebie" i dlatego właśnie może porównywać się z Bogiem. Pogląd ten prowadzi do wyobcowania, do oderwania się od ludzi, gdyż nie są oni w stanie zrozumieć poezji geniusza. Postawa ta prowadzi do dumy, samouwielbienia, a w alszej konsekwencji do narastającej samotności i wyobcowania.


· w ,,wierszu płaczu", jak określił utwór ,,Polały się łzy…" Julian Przyboś, autor płacze wspominając swe życie (choć mężczyźnie to nieprzystoi). Jest to żal i szloch nad życiem własnym, nad klęską. Przyboś stwierdza, że ,,Polały się łzy", to odkrycie nowych dróg rytmiki.


b) Juliusz Słowacki


· utwór ,,Hymn" (Smutno mi Boże) to osobista refleksja, pełen tęsknoty romantycznej utwór z podróży na Wschód. Autor stwierdza, że dokonał się, czuje pustkę w życiu. Świadomość tworzenia świata pomimo braku celu w życiu.


· swoją sytuację opisuje w wierszu ,,Rozłączenie". Jest to poetyckie zobrazowanie sytuacji rozstania, tęsknoty i uczucia oraz stwórczej roli poety, który potrafi obalić i ułożyć od nowa słowem krajobraz.


· ,,Testament mój", to poetycki testament Słowackiego. Poeta opisuje swą samotność, misję, jaką sobie wyznaczył, wizję poezji, która zdolna jest ,,zwykłaych zjadaczy chleba w aniołów przerobić". Autor pozostawi po sobie jedynie poezję, która wywrze wpływ na świat, jest on bowiem bezdzietny.

,,Lecz zaklinam – niech żywi nie tracą nadziei

I przed narodem niosą oświaty kaganiec;

A kiedy trzeba – na śmierć idą po kolei,

Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec!…"

· w ,,Grobie Agamemnona" autor porusza szereg ważnych temetów: kwestię poezji i talentu, natchnienia, porównanie Polski i Termopil, obraz i ocenę Polski. Słowacki jest w depresji. Gdy grał na harfie Homera pękła struna. Jest to dla niego oznaka, że nie był wystarczająco dobrym twórcą. Nie bez znaczenia na ocenę samego siebie miało złe przyjmowanie przez ludzi jego twórczości. Nikt nie jest w stanie go zrozumieć.


2 POLEMIKA MIĘDZY MICKIEWICZEM A SŁOWACKIM

Juliusz Słowacki był dziesięć lat młodszy od Mickiewicza. Uznany został za drugiego wieszcza polskiego romantyzmu i wcale się z pierwszym nie lubił. Gdy Słowacki przyjechał do Paryża, Mickiewicz, który przebywał już tam w glorii pierwszego poety wybranego narodu nie pomógł Słowackiemu włączyć się w życie emigracji. Poza tym akurat opublikowano pierwsze utwory Słowackiego – zupełnie nie pasujące do gorącej i popowstaniowej atmosfery na emigracji. Zarzucono mu, że pomija sprawy narodu, on zaś uniósł się honorem. I stało się ! Na słynnej uczcie u Januszkiewicza, wydanej z okazji objęcia przez Mickiewicza katedry w College de France, obaj wieszczowie stoczyli bój – był to pojedynek na improwizacje. Wydarzenie to było tematem patetycznego, pełnego dumy zakończenia Beniowskiego. Była to aluzja do niedawnego pojedynku "drugiego" z "pierwszym" .

[…] Bądź zdrów, wieszczu !

Tobą się kończy ta pieśń, dawny boże.

Obmyłem twój laur w słów ognistych deszczu

I pokazałem, że na twojej korze

Pęknięcie serca znać – a w liści dreszczu

Widać, że ci coś próchno duszy porze.

Bądź zdrów ! – A tak się żegnają nie wrogi,

Lecz dwa na słońcach swych przeciwnych – Bogi.


Także "Kordian" jest nieustającą polemika Słowackiego z Mickiewiczem. Słowacki polemizuje z mitem romantycznego pokolenia, ukazuje jego słabości. Idei mesjanizmu przeciwstawia winkelriedyzm. Inaczej pojmował rolę poezji narodowej.

W "Prologu" skrytykował też mit wieszcza narodowego, który usypia naród, podsyca jego wysokie mniemanie o sobie, karmi go mitami. Poezja taka jest demobilizująca, nie sprzyja tworzeniu realnych programów, ani nie pobudza jednostek do czynu. Poeta, zdaniem Słowackiego, ma służyć narodowi, być jego śpiewakiem.

W wierszu "Do matki" Słowacki chciał udowodnić, że potrafi pisać tak jak Mickiewicz.


3 Przebieg sporu Mickiewicza i Słowackiego


1832 - Paryż

· Słowacki – publikacja dwóch pierwszych tomików ,,Poezji".

· Mickiewicz – publikacja III części ,,Dziadów"

Nieprzyjazny nastrój wobec Słowackiego, jest atakowany on sam a nie jego poezja. Równocześnie kultywowany jest kult Mickiewicza, jako wieszcza. Słowacki nie rwezygnuje z odrębnej drogi i walki o sławę wielkiego poety. Słopwacki opuszcza Paryż.


1833 – 1835 – Genewa

· słowacki pisze ,,Kordiana" – polemika z ,,Dziadami"

Ä ,,Dziady" - Polska mesjaszem narodów: obraz cierpienia, mesjanizmu i biernej męki.

Ä ,,Kordian" – Polska Winkelriedem narodów: obraz czynu i aktywności w wlace ze złem historycznym.



1841

· Słowacki pisze ,,Beniowskiego"

Ostra odpowiedź Słowackiego na krytykę ,,Balladyny" i zawartych w niej elementów fantastycznych. Słowacki jest oburzony, że jeśli Mickiewicz umieszcza owe elementy śiwta fantastycznego to nikt nie ma o to do niego pretensji i nikgt się nie oburza.

W czasie uczty u Januszkiewicza (patrz też wyżej), Słowacki ,,wskrzesza wieszcza" swoja improwizacją. Mickiewicz podjął wyzwanie.

Słowacki wie jednak, że nie wygrał gdyż nadzsedł kres świetności literackiej Mickiewicza. Uważa się za silnego, czuje się wielki. Wyraża jednak uznanie dla Mickiewicza w ,,Beniowksim".


Cechy gatunkowe ballady, powieści poetyckiej, poematu dygresyjnego.

Ballada- gatunek obejmujący pieśni o charakterze epicko- lirycznym, nasycone elementami dramatycznymi, opowiadające o niezwykłych wydarzeniach legendarnych lub historycznych. Fabuła ballady charakteryzuje się szkicowością, zawiera zwykle momenty tajemnicze i zagadkowe, jej dominatę stanowi jakieś jedno wyraziści zarysowane zdarzenie. Przedstawione postacie są silnie stypizowane (jakaś cecha podstawowa). Narracja ballady jest w wysokim stopniu zsubiektywizowana, w jej obrębie pojawiają się często partie dialogowe.

Na przełomie wieków XVIII i XIX balladę ludową uznano za jedną z zasadniczych form folkloru i za jeden z prawzorów twórczości poetyckiej (Goethe; Schegel; bracia Grimm).

W Polsce dopiero "Ballady i romanse" (1822) Mickiewicza uznane zostały za manifest programowy naszego romantyzmu. Stworzyły obowiązujące na naszym gruncie konwencje ballady (tzw mickiewiczowska).


Powieść poetycka- ukształtowany w okresie romantyzmu gatunek poezji narracyjnej, powstały z połączenia elementów epickich i lirycznych. Rozbudowany utwór wierszowany zawierający fabułę nasyconą momentami dramatycznymi i odznaczała się zsubiektywizowaniem opowiadania i opisu (narrator nie unika wynurzeń na temat własnych przeżyć, komentuje). Fabuła miała luźną i fragmentaryczną kompozycję, była pełna niedomówień i zagadkowości. Przykładem polskiej powieści poetyckiej jest "Konrad Wallenrod" Mickiewicza, na zachodzie zaś Giaur Byrona.


Poemat dygresyjny- ukształtowany w romantyzmie gatunek poezji narracyjnej łączący elementy epickie z lirycznymi i dyskursywnymi. Jest to rozbudowany utwór wierszowany o charakterze fabularnym, mający fragmentaryczną i pozbawioną rygorów kompozycję, złożony z luźnych epizodów spojonych zwykle wątkiem podróży bohatera. Na plan pierwszy, przed fabułę wysuwa się w nim zazwyczaj postać narratora, który traktuje opowiadane zdarzenie w sposób żartobliwy i ironiczny (ironia romantyczna), dając do zrozumienia, że stanowią one dla niego tylko pretekst do wypowiadania różnorodnych refleksji. Dygresje nadają szczególny charakter całemu utworowi i decydują o swoistości stylu. Narrator zwraca się w nich wprost do czytelnika, dyskutuje z nim, igra z jego oczekiwaniami lub też komunikuje swoje przeświadczenia. Poematy dygresyjne pisał Byron- "Don Juan"; Puszkin- "Eugeniusz Onegin"; Słowacki- "Beniowski", w późniejszych czasach jego tradycje podjął J. Tuwim w "Kwiatach polskich".


Dramat romantyczny. Dramat romantyczny wobec tradycji antycznej i szekspirowskiej.

Dramat romantyczny (ukształtowany w dobie romantyzmu w opozycji do reguł dramatu klasycznego, w nawiązaniu do szekspirowskiego i hiszpańskiego- m.in. melodramatu) zrywa model klasycznego dramatu. Brak w nim zachowania zasady trzech jedności (miejsca, czasu, akcji), nie ogranicza liczby postaci i akcentuje sceny zbiorowe. Charakteryzuje go synkretyzm- łączenie różnych gatunków literackich (np. z liryki- pieśni, monologi; z epiki- opowiadania) oraz mieszanie wzniosłości z prozaicznością, patosu z groteską, realności z fantastyką.. W dramacie romantycznym występują zarówno sceny realistyczne jak i fantastyczne (dużą rolę odgrywa natura i wymiar metafizyczny), co było zakazane w dramacie antycznym, a po raz pierwszy zostało wprowadzone w dramacie szekspirowskim. Dramat ten łamie antyczne zasady decorum oraz czystości estetyk. Bohater miał rysy człowieka romantycznego- wyrażał romantyczny światopogląd, idee, nawet wtedy gdy akcja toczyła się w czasach historycznych. Był kimś wybitnym i wrażliwym, niezwykłe cech osobowości wywyższały go ponad innych. Radykalnej zmianie uległa działalność chóru, którego liczebność została znacznie zredukowana, bądź w ogóle z niego zrezygnowano. Dramat romantyczny cechuje również synteza sztuk, czyli obecność zjawisk plastycznych i muzycznych. Wiele dzieł tych cechuje niesceniczność (wiele miejsc, bohaterowie, opowiadania, kompozycja, autorzy nie liczyli się z wymogami sceny). W dużym stopniu decyduje o tym również fragmentaryczność kompozycji, jej otwarcie (niedokończenie), oraz brak pojęcia chronologii wydarzeń, co stanowczo różni ten rodzaj dramatu od wcześniej poznanych.

Do najsłynniejszych dramatów romantycznych należą "Dziady"- Mickiewicz; "Nie- Boska komedia"- Krasiński; "Fantazy" Słowacki, "Maria Tudor"- V. Hugo


Pojęcia: synkretyzm, groteska, ironia romantyczna, synteza sztuk.

Synkretyzm- łączenie różnych gatunków literackich (np. w IVcz. Dziadów- liryczne pieśni więźniów, monologi; -epickie opowiadanie w Ustępie, oraz opowiadania więźniów)


Groteska- zjawisko występujące w różnych gatunkach literackich. Może być jednym z wielu chwytów (często występuje obok absurdu, parodii, paradoksu) a może być tak, że cały utwór jest groteską. Groteskowość polega na:

1. ukazaniu form przerażających, osobliwych, wyolbrzymionych, monstrualnych, ekscentrycznych (np. pojedynek na miny)

2. pomieszania nastroju komizmu, tragizmu, błazenady (np. w chwili rozpaczy scena humorystyczna)

3. wprowadzenia absurdu w toku akcji

Okres burzy i naporu oraz romantyzm podniósł jej rangę dostrzegając w niej przejaw kreacyjnej swobody artysty i imaginacyjnego opanowania rzeczywistości. Polegało to na deformacji i powiązaniu kontrastów- co miało odpowiadać realności świata, w którym także wszystko jest pomieszane. Groteskowe, ostre, szokujące kontrasty mocniej potęgowały wrażenia, niż potok słów. Elementami groteski posłużył się Słowacki w fantazyjnych scenach "Balladyny" i "Śnie srebrnym Salomei".


Ironia romantyczna- wykształcona na gruncie filozofii niemieckiego romantyzmu (F Schegel; F W Schelling). Koncepcja postawy artysty wobec świata, charakteryzująca się:

1. absolutną przewagą czynnika podmiotowego nad przedmiotowym, subiektywnego nad obiektywnym, Ja nad nie- ja, snu nad jawą, twórczej fantazji nad rzeczywistością etc.

2. traktowaniem twórczości jako gry ujawniającej przeciwieństwa rządzące bytem i sztuką, a pozwalającej na uzyskanie wobec nich dystansu.

W sferze reguł literackich ironii romantycznej odpowiadało m.in. igranie utrwalonymi w tradycji konwencjami literackimi i wartościami estetycznymi, łączenie pierwiastków sprzecznych i dysonansowych, tragicznych i komicznych, wzniosłych i niskich, realistycznych i fantastycznych (groteska), literackich i ludowych, moralistycznych i libertyńskich, eksponowanie dominacji artysty nad dziełem, a bohatera nad światem przedstawionym.

Koncepcje ironii romantycznej znalazły szczególnie znaczący wyraz w twórczości Byrona; Heinego; Puszkina; Słowackiego ("Fantazy"- rozdzierający serce monolog Jana skwitowany westchnieniem Idalii: "O! cudowna scena!..."); Norwida.

Ironia romantyczna to inaczej trzeźwy dystans, który jest warunkiem odnalezienia prawdy poza pozorami, poza "sztucznością" sztuki. To dystans, prowadzący do ustawicznego rozbijania własnych wrażeń, do formułowania ich wciąż od nowa, po to by dotrzeć do głębi prawdy.


Synteza sztuk- obecność różnego rodzaju zjawisk optycznych, słuchowych, plastycznych i innych w dramacie romantycznym.


Funkcja motta w utworze romantycznym.

Motto- cytat postawiony przed tekstem utworu lub jego fragmentu, oświetlający zamysł autora, cechy charakterystyczne rozwijanego przezeń tematu lub ideologię dzieła. Poprzez umieszczenie motta pisarz daje często klucz do znaczeń swego utworu, a równocześnie sygnalizuje fakt jego osadzenia w określonej tradycji myślowej i literackiej.

Najbardziej charakterystycznym mottem użytym w utworze romantycznym są słowa polityka i historyka florenckiego Nicolo di Bernardo dei Machiavielliego, które Adam Mickiewicz wykorzystał jako sygnalizację przesłania i problematyki poruszanej w dramacie pod tytułem "Konrad Wallenrod.

"Macie bowiem wiedzieć, że są dwa sposoby walczenia...

trzeba być lisem i lwem"

Słowa te pochodzą z XVIII księgi "Księcia"- dzieła Machiavellego, która to wspomina o sposobie dotrzymywania obietnic przez książąt i sygnalizuje problem walki metodą lwa, ale także lisa. Użyte przez Mickiewicza motto miało skłonić do refleksji na temat zagrożeń jakie niesie z sobą walka konspiracyjna. Jego nie dokładna analiza zaowocowała błędną interpretacją dramatu jako bezpośredniego wezwania do walki przez autorowi współczesnych, czego efektem był zryw listopadowy.


Heksametr polski.

Heksametr polski to wiersz wzorowany na heksamerze antycznym, występujący w rozmaitych formach rytmicznych. Używany najczęściej w funkcji stylizacyjnej jako sygnał archaicznej epickości i powagi. Początki jego przypadają na przełom XVIII i XIX wieku. Ukoronowanie tego nurtu wersyfikacyjnych poszukiwań oraz stabilizację jednego z trwałych wzorców heksametru polskiego przyniosła Pieśń Wajdeloty z "Konrada Wallenroda" Mickiewicza (wzorowany na iloczasowym heksametrze antycznym), który po przełożeniu na akcentową prozodię polszczyzny przybrał następującą postać:

- _ (_) / - _ (_) / - _ (_) /- _ _ / - _

Podstawową regułą tego przekładu była zmiana sylaby długiej na akcentowaną, a krótkiej na nie akcentowaną.


Wiersz sylabotoniczny.

Wiersz sylabotoniczny- jest to nowy system wersyfikacyjny, który pojawił się w romantyzmie. Charakteryzował go jeden rytm uzyskiwany przez występowanie w tych samych miejscach sylab akcentowanych.


/ zestój akcentowy- zespół wyrazów mających wspólny akcent

stopa- powtarzający się układ sylab akcentowanych i nie akcentowanych

[(- _ _)-daktyl; (- _)- trochej; (_ - _)- amfibrach]

- sylaba akcentowana

_ sylaba nie akcentowana

* akcent zagłuszony


Po morzach wędrował- był kiedyś Farysem

/ (-) (-_) / (_-_) / (*) (-_) / (_-_) /

Pod palmą spoczywał, pod ciemnym cyprysem

/ (_) (-_) / (_-_) / (_) (-_) / (_-_)

Z modlitwą araba był w gmachach Khaba

(_-_) / (_-_) / (*) (-_) / (_-_)

Odwiedzał proroka grobowiec.

(_-_) / (_-_) / (_-_)


"Duma o Wacławie Rzewuskim" J Słowacki


7.

Motyw tęsknoty za ojczyzną w poezji romantycznej. Motyw pielgrzyma w liryce romantycznej. "Sonety krymskie" jako pamiętnik Pielgrzyma; nawiązanie do "Wędrówek Childe Harolda" Byrona. "Sonety krymskie" jako próba dotarcia do tajemnicy Wschodu. Rozważania na temat potęgi natury i znikomości człowieka w "Sonetach krymskich". "Pan Tadeusz" jako utwór pisany "ku pokrzepieniu serc". Elementy krytycyzmu w "Panu Tadeuszu" (np. Postać Maćka Dobrzyńskiego). Obraz Litwy w twórczości A. Mickiewicza. Zadania emigracji według A. Mickiewicza. Ocena emigracji. Motyw podróży w utworze romantycznym i jego funkcja ideowa (przykłady). Pejzaż jako temat poezji romantycznej (najpiękniejsze obrazy gór, morza, jezior, lasów - przykłady). Nowatorstwo artystyczne wiersza "Rozłączenie". Motyw przyrody polskiej i obcej w utworze romantycznym - zestawienie.


Motyw tęsknoty za ojczyzną w poezji romantycznej.

Patrz też podpunkt - obraz Litwy w twórczości A.Mickiewicza

A. Mickiewicz przedstawia ten problem między innymi w "Sonetach krymskich"

musi sięgnąć do jego kraju." [Goethe]

"W takiej ciszy! - tak ucho natężam ciekawe,

Że słyszał bym głos z Litwy. - Jedźmy, nikt nie woła"


Motyw pielgrzyma w liryce romantycznej. "Sonety krymskie" jako pamiętnik Pielgrzyma; nawiązanie do "Wędrówek Childe Harolda" Byrona.

"Wędrówki Childe Harolda" - poemat dygresyjny, tytułowy bohater wyrusza w świat żeby odnaleźć w nim swoje miejsce, nie zna celu wędrówki.

Adam Mickiewicz w swoich sonetach przedstawia rzeczywistość widziana oczami Pielgrzyma, opisuje jego wewnętrzne przeżycia i przemyślenia.

"Stepy akermańskie"

"Burza" - pozostali pasażerowie są przerażeni, jednak Pielgrzym się nie boi, nie potrafi, jest osamotniony, stwardniały, nie ma za co się modlić, z kim się żegnać.

"Pielgrzym"

"Bajdary" - (piękna dolina krymska) moment zapomnienia, kiedy podmiot liryczny zatraca się w pięknie Krymu, stara się zapomnieć w czym pomaga mu szaleńcza jazda na koniu, upaja się tym - podobna sytuacja w "Żegludze"

"Droga nad przepaścią w Czufut-Kale"

"Ajudach" - przeżycia poety są natchnieniem dla jego twórczości.

Patrz też punkt - motyw podróży...


"Sonety krymskie" jako próba dotarcia do tajemnicy Wschodu.

Przez nawiązania do poezji islamskiej wprowadza do "Sonetów krymskich" lokalny, orientalny koloryt, a używanie licznych słów arabskich, nie dających się znaleźć w polskich słownikach wywoływało furię warszawskich klasyków. Orient jest wyraźnie obecny w jego sonetach o ruinach muzułmańskiej przeszłości na Krymie, gdzie grób jawi się jako ważny symbol przemijania ludzkich namiętności, a obraz nocy, gdzie "powietrze tchnące wonią, tą muzyką kwiatów" ["Ałuszta w nocy"], prowadzi na myśl motywy poezji arabskiej, pełnej zmysłowej kontemplacji.


Rozważania na temat potęgi natury i znikomości człowieka w "Sonetach krymskich".

Pod wpływem potęgi natury Pielgrzym pojmuje znikomość życia przenosi się w świat metafizyki. Przedstawione jest to np. W sonecie "Droga nad przepaścią w Czufut-kale"

"Mirzo, a ja spójrzałem! Przez świata szczeliny

Tam widziałem - com widział, opowiem - po śmierci,

Bo w żyjących języku nie ma na to głosu."

W sonetach przedstawiona jest potęga natury w opozycji do znikomości człowieka i cywilizacji.


"Pan Tadeusz" jako utwór pisany "ku pokrzepieniu serc".??

"Pan Tadeusz" przedstawia wyidealizowany obraz "kraju lat dziecinnych",Polski.Obraz ten dla emigracji miał być swoistego rodzaju przypomnieniem o kraju o jego przeszłości. Pisze

"O Matko Polsko! Ty tak świeżo w grobie

Złożona - nie ma sił mówić o tobie!"

a zarazem wyraża nadzieje że w przyszłości kiedy Polska odzyska niepodległość, przyszłe pokolenia będą wspominać i płakać nad losami swych przodków (teraz nie czas na to).


Elementy krytycyzmu w "Panu Tadeuszu" (np. Postać Maćka Dobrzyńskiego).

Krytykę wyraża Maciek nad Maćkami:

" A głupi wy! Na kim się mleło, na was skrupi.

To póki o wskrzeszeniu Polski była rada,

O dobru pospolitym, głupi u was zwada?

Nie można było, głupi, ani się rozmówić,

Głupi, ani porządku, ani postanowić

Wodza nad wami, głupi! a niech no kto podda

Osobiste urazy, głupi, u was zgoda!"

Maciek nie wierzy również w zwycięstwo Napoleona, podkreśla że Armia napoleońska jest obca i niekoniecznie jej sukces musi wiązać się z powstaniem Państwa Polskiego.

Mickiewicz wyraża swój krytycyzm dotyczący Polaków niejako między wierszami.

W epilogu zarzuca Polakom, że nie wiedzieli co robić i dochodzą do tego po czasie. Polacy mobilizują swoje siły kiedy jest już za późno, improwizują i ponoszą ogromne koszta, nie są zorganizowani i sumienni. Zawiść, wybuchowość, lenistwo i egoizm, podziały, nie uczą się na własnych błędach.


Obraz Litwy w twórczości A. Mickiewicza.

Litwa w twórczości A.Mickiewicz jawi się jako raj na ziemi kraina mlekiem i miodem płynąca, oczywiście przedstawia problemy jakie spotykają cały kraj, ale jest to zawsze jego ukochany kraj lat dziecinnych. Pisze o nim w "Panu Tadeuszu"

"Kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanie

Święty i czysty jak pierwsze kochanie"

albo w inwokacji:

"Litwo! Ojczyzno moja! Ty jesteś jak zdrowie;

Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie,

Kto cię stracił. Dziś piękność twa w całej ozdobie

Widzę i opisuję, bo tęsknie po tobie."

Daży ją wielką miłością , nawet podziwiając piękno Stepów Akermańskich tęskni za jej pięknem:

"Litwo! Piały mi wdzięczniej twe szumiące lasy

Niż słowiki Bajadaru, Salhiry dziewice,

I weselszy deptałem twoje trzęsawice

Niż rubinowe morwy, złote ananasy." ("Pielgrzym")

Obraz Litwy Adam Mickiewicz przedstawił przede wszystkim w "Panu Tadeuszu", ale również akcja tłumaczonego przez niego "Giaura" Byrona, odbywa się na Litwie. Wątki litewskie można również dostrzec w większości utworów mickiewiczowskich


Zadania emigracji według A. Mickiewicza.

Emigranci powinni zwiastować duchowo przemieniony świat zmaterializowanym narodom zachodu. Wiązało się to z ideą mesjanizmu.


Ocena emigracji.

Przedstawiona została w epilogu "Pana Tadeusza". Mickiewicz:

Przynosząc z miasta uszy pełne stuku

Przekleństw i kłamstwa, niewczesnych zamiarów,

Zapóźnych żalów, potępieńczych swarów!"

Działalność emigracji oceniał również J.Słowacki na przykład w swoim poemacie "Anhelli"


Motyw podróży w utworze romantycznym i jego funkcja ideowa (przykłady).

Bohater romantyczny jest niedostosowany do życia w świecie, więc aby odnaleźć się w nim wyrusza w podróż. W podróż wyruszają:

Pejzaż jako temat poezji romantycznej (najpiękniejsze obrazy gór, morza, jezior, lasów - przykłady).

Góry:

Obraz gór przedstawił A. Mickiewicz w swoich "Sonetach krymskich"np "Góra Kikineis"

" Spójrzyj w przepaść - niebiosa leżą na dole,

To jest morze; - śród fali zda się, że ptak-góra,

Piorunem zestrzelony, swe masztowe pióra

Roztoczył kręgiem szerszym niż tęczy półkole


I wyspą śniegu nakrył błękitne wód pole.

Ta wyspa żeglująca w otchłani - to chmura!

Z jej piersi na pół świata spada noc ponura;

(...)"


Morza:

Przedstawione w trzech "Sonetach krymskich" A. Mickiewicza: "Cisza morska", "Żegluga", "Burza"

"Już wstążkę pawilonu wiatr zaledwie muśnie,

Cichymi gra piersiami rozjaśniona woda;

Jak marząca o szczęści narzeczona młoda

Zbudzi się, aby westchnąć, i wnet znowu uśnie.


Żagle na kształt chorągwi gdy wojnę skończono,

Drzemią jakby na masztach nagich; okręt lekkim ruchem

Kołysze się jak gdyby przykuty łańcuchem;

(...)" ["Cisza morska"]


" Wiatr! - wiatr! - dąsa się okręt, zrywa się z wędzidła,

Przewala się, nurkuje w pienistej zamieci,

Wznosi kark, zdepta fale i skroś niebios leci,

Obłoki czołem sieka, wiatr chwyta pod skrzydła." [ "Żegluga" ]

Motyw morza można odnaleźć również w "Hymnie" J. Słowackiego:

"Dzisiaj na wielki morzu obłąkany,

Sto mil od brzegu i sto mil przed brzegiem,

Widziałem lotne w powietrzu bociany

Długim szeregiem."

Jeziora:

Opis jezior dotyczy ballad mickiewiczowskich "Lilie", "Świteź", "Świtezianka", warto również zwrócić na opisy strumienia z "Pana Tadeusza"


lasy:

Przedstawiane w wielu utworach np. "Pan Tadeusz"

"Byłgaj z rzadka, zarosły pokryty murawą;

Po jej kobiercach, na wskroś białych pniow brzozowych,

Pod namiotem obwisłych gałęzi majowych,

Snuło się mnóstwo kształtów..." ["Pan Tadeusz"]


Nowatorstwo artystyczne wiersza "Rozłączenie".

Opis jeziora - ma ono kolor błękitu, jest częścią nieba położoną, zwaloną na ziemię. Obraz jest bardzo dynamiczny:

"Nie wiesz, że trzeba niebo zwalić i położyć

Pod okna, i nazwać jeziora błękitem."

Słowacki jest oryginalny, jego sposób opisów jest nowy. Wprowadza obowiązkowo wiele środków stylistycznych.

Motyw przyrody polskiej i obcej w utworze romantycznym - zestawienie.

Obrazy zagraniczne:

obrazy polskie:


8.


Tyrteizm

Tyrtejska poezja tj. poezja pobudzająca do walki ( nazwa pochodzi od imienia greckiego poety Tyrteusza z VII w. p.n.e.) Formułowała ona charakterystyczne dla tego czasu ideału patriotyzmu i postaw politycznych: wzywała Polaków do gwałtownej i bezkompromisowej walki o niepodległość, do żołnierskiego bohaterstwa, do natychmiastowego złożenia ofiary z własnego życia, do zemsty za krzywdy wyrządzone narodowi. Ukazywała wszystkim perspektywę wolności za cenę walki i śmierci, "tryumfu albo zgonu". Wolności nadawała najwyższą rangę, żądała bezwzględnego utożsamienia się z ojczyzną. wyrażała romantyczne ideały (wolności, republikanizmu, demokratyzmu) oraz sposoby politycznego myślenia (walka zbrojna z tyranią i braterstwo ludów).


Motywy tyrtejskie w polskiej literaturze romantycznej (zestawienie)




Portrety bohaterów w liryce romantycznej

"Armia siedmiogrodzka" Sandor Petofi- Józef Bem

"Bema pamięci żałobny rapsod" C. K. Norwid- Józef Bem

"Uspokojenie" J. Słowacki- Jan Kiliński

"Jan Tarnowski" J. U. Niemcewicz- Jan Tarnowski

"Śmierć pułkownika" A. Mickiewicz- Emilia Plater

"Reduta Ordona" A. Mickiewicz- gen. Ordon

"Sowiński w okopach Woli" A. Mickiewicz- Gen. Sowiński


Odzwierciedlenie zdarzeń historycznych i faktów współczesnych w utworze romantycznym (np. wojny napoleońskie insurekcja kościuszkowska, powstanie listopadowe, proces filomatów, spisek koronacyjny)


Czasy napoleońskie - "Pan Tadeusz" A. Mickiewicz - autor ukazuje przygotowania cesarza do wojny z carem w latach 1811-1812. Mickiewicz opiera się na swoich wspomnieniach z lat dziecinnych, a historię stara się przedstawić obiektywnie. Jednak opis bitwy zawarty w księdze IX jest wyimaginowany.

"Pan Tadeusz" – historia stanowi tło historyczne poematu - konfederacja barska od 1768 Maciej Dobrzyński brał udział w konfederacji, Stolnik Horeszko - w obradach Sejmu Czteroletniego (obrońca reform i konstytucji ks II), Jacek Soplica - w walkach napoleońskich; serwis Sopliców obrazował Sejm Czteroletni

koncert Jankiela - ks XII - wydarzenia historyczne z przeszłości: konstytucja 3 Maja, Targowica, Insurekcja kościuszkowska, rzeź Pragi, legiony polskie we Włoszech


Wojna krzyżacko - litewska xiv/xv – fikcja literacka, wspomnianej wojny nigdy nie było, choć konflikty zbrojne krzyżacko-litewskie miały miejsce w historii. Nie było mistrza krzyżackiego o nazwisku Wallenrod.


Powstanie Listopadowe – "Dziady III" A. Mickiewicz – obrazu walk nie odnotowano, autor pokazuje nam tylko represje popowstańcze, a o przebiegu walk możemy dowiedzieć się z relacji naocznych świadków – zgodne z prawdą historyczną. Występują także liczne postacie historyczne, w tym także Nowosilcow. Możemy także odnaleźć obrazy społeczeństw polskiego i rosyjskiego – patrz bardzo niżej.


Spisek Koronacyjny – "Kordian" – Józefa Juliusz Słowacki – nigdy nie doszedł do skutku, niektórzy histerycy są zdania, że takie wydarzenie w ogóle nie miało miejsca w naszej historii.


Przeszłość i przyszłość w Panu Tadeuszu - obraz ocena

Przypomnienie czasów stanisławowskich. Schyłek Polski szlacheckiej. Jak każda epopeja Pan Tadeusz rozgrywa się w momencie przełomowym. Kampania Napoleona Bonapartego może przynieść wolność (na przykład 1806 rok - walki Bonapartego w poznańskiem). Krytyka poprzedników (między innymi Potockiego). Przyszła Polska ma być sprawiedliwa, nowa = złota Polska. Autor ukazuje jak bardzo liczą na Napoleona. Był nadzieją dla Polaków. Gdy wojska napoleońskie przechodziły Mickiewicz miał 13 lat, dlatego ukazuje bitwę jako Arkadię swojej młodości

koncert Jankiela - ks XII - wydarzenia historyczne z przeszłości: konstytucja 3 Maja, Targowica, Insurekcja kościuszkowska, rzeź Pragi, legiony polskie we Włoszech


Pan Tadeusz jako romantyczna epopeja narodowa

Pan Tadeusz - ostatnia polska epopeja. Brak świata antycznych bogów - zanika dwuplanowość akcji - świata bogów i ludzi. Zamiast tego jest burza, która zastępuje moce olimpijskie.

Epos:

bohater zbiorowy - szlachta;


Diagnoza przyczyn klęski powstania listopadowego w twórczości Słowackiego (Kordian, Grób Agamemnona)


Kordian Grób Agamemnona

Podkreślając wielkość i szlachetność działań powstańczego pokolenia Słowacki ukazywał jednocześnie jego moralną i polityczną niedojrzałość, nieumiejętność stworzenia nowej etyki walki o wolne państwo bez króla, brak odwagi, by sięgnąć po władzę polityczną. Poprzez biografię Kordiana ukazywał tragizm tego pokolenia. Przywódcy powstania przestraszyli się jego republikańskiego charakteru i mniej lub bardziej świadomie zmierzali do zaprzepaszczenia szansy jaką otwierali przed narodem skazujący się na ofiarę szlachetni zapaleńcy i straceńcy typu Kordiana. Ukazując szeroko przyczyny klęski patrzył z ogromnym niepokojem na perspektywę odzyskania niepodległości. Przerażała go popowstaniowa beznadziejność oraz brak wiary narodu we własne możliwości. W Kordianie przeciwstawił się Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji klęski w kategoriach wzniosłego cierpienia i mesjanistycznego powołania narodu. Odpowiedzialność za klęskę, za słabość narodu, za brak w nim prawdziwego bohaterstwa, za jego małość i słabość duchową ponosi polska szlachetczyzna, ów "czerep rubaszny", którym przykryta jest "dusza anielska" ludu. Krytyczną wymowę ma zestawienie klęski polskiej z Cheroneą [338 r. p.n.e. Macedonia pokonuje Greków, którzy tracą niepodległość - przyp. red.] i przeciwstawienie współczesnego pokolenia Polaków bohaterskim obrońcom obozu termopilskiego.


Ocena społeczeństwa polskiego w Grobie Agamemnona. Wizja wolnej Polski w utworze

Polsko ! Lecz ciebie błyskotkami budzą/;

Pawiem narodów byłaś i papugą,

A teraz jesteś służebnicą cudzą. -

Słowacki krytykuje szlachtę, wytyka jej wiele wad i nałogów, którymi doprowadziła kraj do upadku. Obarcza ją odpowiedzialnością za słabość narodu, małość i tchórzostwo oraz za klęskę powstania listopadowego, za brak w nim prawdziwego bohaterstwa.


Grób Agamemnona kończy się wspaniałą wizją przyszłej Polski w której nie będzie rozdwojenia, gdyż "czerep rubaszny" zostanie zrzucony, i w której narodzi się prawdziwa wielkość i prawdziwe bohaterstwo. Symbolem tej Polski jest "posąg z jednej bryły".

Tragizm spiskowców w świetle wiersza Do matki Polki (autor – Adam Mickiewicz)

Jest to jeden z najbardziej przejmujących utworów lirycznych. Ten pełen patriotycznego bólu wiersz napisał Mickiewicz będąc we Włoszech w lipcu 1930 roku. Było to na kilka miesięcy przed wybuchem powstania listopadowego. Utwór ukazuje tragiczny los polskich spiskowców. Młodych patriotów czeka męczeństwo, zesłanie lub śmierć na szubienicy. Straszliwy ucisk każe im ukrywać swe uczucia, a miłość do ojczyzny nakazuje od dzieciństwa przygotowywać się do walki, choćby nawet bój nie przyniósł chwały, a męczeństwo nie dało "zmartwychwstania". Pełen gorzkiej ironii zwraca się poeta z wezwaniem do matki, by dzieci swoje zaprawiała do męczeństwa:

Wcześnie mu ręce okręcaj łańcuchem,

Do taczkowego każ zaprzęgać woza,

By przed katowskim nie zbladnął obuchem

Ani się spłonił na widok powroza.


Ocena spisku jako formy walki Konrad Wallenrod i Kordian


Konrad Wallenrod Kordian

Konrad Wallenrod był odczytany przez młodych ludzi jako wezwanie do walki, do spisku. Nie taki jednak był zamiar Mickiewicza. Tytułowy bohater staną w obliczu tragicznego wyboru. Przed podjęciem wiążącej decyzji myślał nad konsekwencjami swego wyboru. Wiedział. że jest w stanie pomóc Litwinom, wybór nie był jego własny, nie był zgodny z jego honorem. Ocalenie Litwy przypłacił własnym życiem. Czy spisek może być skuteczny? Spisek sam w sobie nie jest walką. Może do niej prowadzić, może lecz nie musi być skuteczny. Jakie wątpliwości moralne przeżywali spiskowcy? Do tej pory Polacy uznawali etos walki rycerskiej. Walka spiskowca nie była czymś naturalnym. W tradycji polskiej nie było również królobójstwa, a morderstwo cara było nie zgodne z zasadami moralnymi chrześcijanina. Dlaczego ten spisek nie mógł zakończyć się powodzeniem? Nikt, żaden z powstańców, nie myślał, co będzie po tym, jak już zabiją cara. Nie myśleli, że uderzy na nas sprowokowana Rosja, jak i również jej sprzymierzeńcy – Państwa Świętego Przymierza.


Tragizm postaci Konrada Wallenroda

tragizm Konrada obrazem tragizmu wielu polskich rewolucjonistów;


Motyw honoru w Konradzie Wallenrodzie i Cydzie

Konrad Wallenrod Cyd

Wybiera drogę podstępu i zdrady, kłamstwa i zbrodni, która jest drogą niezgodną z etosem rycerskim i jako średniowieczny rycerz ceniący nade wszystko honor więcej niż życie, sam uważa tę drogę za niemoralną i przeklina ją, ale wyboru nie ma, to jest droga jedyna; sumienie jego nigdy nie zaaprobowało tej formy działania, budzi on moralny sprzeciw, ale jest równocześnie nakazem. HONOR najwyższa wartość nadająca sens ludzkiemu życiu; wartość bezcenna, której podporządkowane są zarówno działania jak i uczucia; dążenie do doskonałości wynikające z głębokiej miłości, kierowanej rozumem i nieugiętą wolą Różne pojmowanie honoru przez poszczególne osoby dramatu Rodyk - jako obowiązek wobec rodu, obrona swej czci, dobrego imienia, godności osobistej, oraz walka o sławę, a przede wszystkim w obronie ojczyzny, rozumiana jako spłata długu wobec niej Królewna - jako obowiązek wobec państwa wynikający z jej pozycji społecznej Chimena - jako obowiązek wynikający z reprezentowania przez nia wysokiego rodu arystokratycznego Diego - jako dobra sława rodu za wszelką cenę (gotowość poświęcenia nawet życia syna i traktowanie wojny z wrogiem jako okazji do podniesienia honoru rodu. Gomez - jako obowiązek źle rozumiany i utożsamiany z pychą oraz z jego niewłaściwym stanowiskiem odnośnie zasług dla państwa.


Porównanie postaw i poglądów Kordiana i Prezesa

Postawa Prezesa (J. U. Niemcewicza) - ostrożność, konserwatyzm, ugodowość wobec cara; uważa, że zabicie go wzmorzy represje, sprzeciwia się walce; jego zaklęcia i argumenty w sporze z Kordianem przeciwko zabójstwu cara:

Prezes, mający pełną zasług przeszłość, tłumi zapał młodzieży spiskowej zgromadzonej w podziemiu i gotowej do czynu, usiłuje ją przerazić, rad by nawet przekreślić dawne swe prace, byle nie służyły robocie spiskowej.

W dramacie Słowackiego skrytykowana została ideologiczna postawa Kordiana jako działacza politycznego. Nie negując w najmniejszym stopniu szlachetności i patriotyzmu Kordiana, akcentując mocno jego zdolność do najwyższych poświęceń, podkreśla Słowacki jednocześnie, że wszystko to podporządkowane było fałszywym ideom, a w najlepszym razie - naiwnym urojeniom. Sam Kordian, jako romantyczny marzyciel, oderwany od rzeczywistości fantasta, poeta, nie nadawał się do roli przywódcy spiskowców, gdyż rola ta wymagała cech żołnierskich, nie poetyckich. W swej działalności politycznej Kordian liczył tylko na własne siły, nie rozumiejąc, że walkę z caratem może wygrać tylko zryw ogólnonarodowy. Wreszcie naiwnie rozumował. że wystarczy zabicie cara by jakoś "automatycznie" nastąpiło odrodzenie Polski. Krytyka tej naiwności politycznej, pełnej młodzieńczej szlachetności i zapału, ale pozbawionej zdrowego politycznego rozsądku, zwracała się wyraźnie przeciwko spiskowcom, którzy wywołali powstanie, ale którzy pokierować tym powstaniem nie potrafili. Byli bowiem szlachetnymi zapaleńcami, mieli najczystsze cele patriotyczne, zdolni byli do poświęcenia się, tylko nie rozumieli swojwj młodzieńczej naiwności, że działając w oderwaniu od mas ludowych, nie mając określonej idei społeczno-politycznej, nie umiejąc pokierować walką na dłuższą metę - nie mogli wygrać. Ich dziełem był tylko jednorazowy zryw (noc listopadowa), ale już nazajutrz całą władzę oddali w ręce dygnitarzy typu Czartoryskiego, Chłopickiego, Skrzyneckiego i innych.



Konrad Wallenrod, Konrad z Dziadów, Kordian jako patrioci (porównanie)

Konrad Wallenrod :

Konrad:

Kordian:


Wallenrdodyzm, prometeizm, winkelridyzm

Wallenrdodyzm - postawa bohatera romantycznego zaczerpnięta z poematu A.Mickiewicza Konrad Wallenrod charakteryzująca się tym, iż bohater oprócz tego, że posiada typowe dla romantyka cech, działa jeszcze drogą podstępu i zdrady, ale dla wyższych wartości, dla dobra ogółu, ojczyzny (nie dla celów osobistych) i to działanie tzw. fałszywej maski staje się przyczyną jego konfliktu wewnętrznego i prowadzi do jego klęski.

prometeizm - postawa przejawiająca się postępowaniem mającym na celu dobro jakichś grup społecznych czy też ludzkości jako całości wyrażająca bunt przeciwko potęgom wyższym i normom krępującym wolność ducha. (mit. Prometeusz)

winkelridyzm - (Winkelried - bohater szwajcarski z XIV wieku, który poświęcając swe życie umożliwił rodakom zwycięstwo w bitwie pod Sempach w 1386 roku) Postawa polegająca na poświęceniu życia, zdrowia jednostki na korzyść ogółu. (Kordian - monolog na Mont Blanc)


MAGDA

Interpretacja sensu dziejów narodu polskiego w III części "Dziadów" i w "Kordianie".


"D Z I A D Y" "K O R D I A N"

Widzenie księdza Piotra - siła duchowa księdza, pokora. Sąd nad Konradem - Ks. Piotr wziął winę Konrada na siebie, ponieważ wierzył, że Konrad się poprawi, a on odpokutuje za jego winy. Ewa modliła się za Konrada (poetę, który wydał tomik wierszy i jest w więzieniu), dzięki czemu diabły nie miały dostępu do Konrada. Widzenie Ewy - Ewa widziała jak jedna z róż ożywa i mówi w rodzaju męskim. Konrad nie został skazany. Konrad przeciwstawił się Bogu, ale zrobił to dla narodu, ponieważ kochał naród i Matkę Boską. Widzenie ks. Piotra 40 i 4 = wskrzesiciel narodu, poprowadzi naród do zmartwychwstania, ale przedtem nastąpi śmierć = ukrzyżowanie = rozbiory Piłat = Francuz, czyli Napoleon Konrad liczy na odnowienie narodu rosyjskiego, który wystąpi przeciwko tyranowi Polacy czekają na 40 i 4, tak jak naród wybrany czekał na Mesjasza. Polacy uważają się za naród wybrany, ponieważ cierpią i odpokutują winy innych narodów europejskich. Polska jest Chrystusem narodów. Monolog na Mont Blanc - Kordian zastanawia się czy walczyć za naród. Utracił dziecinne złudzenia i nie wystarczy mu sił, by tego dokonać. "Polska Winkelriedem narodów! Poświęci się, choć padnie jak dawniej! Jak nie raz! Nieście mię chmury! Nieście wiatry! Nieście ptacy!" Przeciwstawienie się idei mesjanistycznej, która usypia naród, powoduje jego bierność, nie pobudza ludzi do walki. Pożądany jest bohater czynny, zaangażowany, który ma aktywnie uczestniczyć w walce narodowowyzwoleńczej. Prolog - [osoba I] naród nie jest gotowy do walki, ponieważ właśnie poniósł klęskę i powinien odpocząć. [osoba III] zapowiada osąd rycerzy, czyli przegranych z powstania. Będzie prezentować swój program, będzie budzić dożycia (motyw zmartwychwstania). Ci ludzie będą działać.


MESJANIZM - pogląd przypisujący jednostkom lub narodom szczególne posłannictwo wobec ludzkości. W literaturze polskiej wyraża przekonanie o szczególnej roli Polski w dziejach świata, roli Mesjasza narodów.


Nawiązania do Biblii w "Dziadach" III i w "Kordianie" i ich funkcja ideowa.

"D Z I A D Y" "K O R D I A N"

Podobieństwo narodu polskiego do izraelskiego jako narodu wybranego, oczekującego od Boga wybawienia z niewoli = mesjanizm - Polska Chrystusem narodów motyw biblijnego proroka (Milijon + Konrad) motyw wodza, wieszcza owianego romantycznym kultem wielkiego czynu (Ks. Piotr, Wielka Improwizacja - Konrad porównujący się do stwórcy, krytykujący Boga) bajka A. Goreckiego (Adam został wygnany z raju, ale Bóg nie chcąc, by zginął, dał mu ziarno zboża. Szatan zapragnął przechytrzyć Boga i zakopał ziarno, które wykiełkowało i dało plony) "Dziady" to próba odczytania dziejów ludzkości, a zwłaszcza narodu polskiego poprzez Biblię jako zmaganie się idei dobra (sprawa polska odniesiona do rangi dobra) ze złem (car, Nowosilcow, doktor BŔcu) - forma przypowieści biblijnej wywóz dzieci na sybir w kibitkach - porównanie do rzezi niewiniątek dokonanej przez Heroda porównanie ciała skatowanego więźnia - Wasilewskiego do ciała Chrystusa (aby osiągnąć cel konieczne jest cierpienie) Widzenie Ks. Piotra - diabły, kuszenie, pokora Biblijna symbolika - 40 i 4 wskrzesiciel narodu; Piłat - Francuz = Napoleon Prolog - scena w której występują anioły oraz dobre i złe duchy Motyw biblijnego proroka (Kordian) Mefistofeles - diabeł = zło (nieznany śpiewak, doktor, postać w sypialni cara) Astarot – diabeł Przygotowanie - scena, w której szatan wywołuje z kotła przywódców powstania listopadowego (Chłopicki, Krukowiecki, Skrzynecki, Czartoryski, Niemcewicz, Lelewel) Bunt Szatana przeciwko Bogu = bunt Polaków przeciwko carowi Wizja apokaliptyczna "Pani - patrz tam na niebo... oto duchy Danta. Tam się na starym drzewie wichrzy szpaków stado, Zaleciały przlotem i do snu się kładą, Wiatr przez noc będzie liście zbijał - one prześnią Noc całą, drzew ginących kołysane pieśnią; Anioł przeczucia śpiącym wskaże lotu szlaki, A gdy się zbudzą, drzewo powie...: Lećcie ptaki. Nie mam już dla was liści, jam się zestarzało Przez noc, kiedyście spały..." Cytaty z Ewangelii w Kwestiach Pierwszej Osoby w Śpiewie Nieznajomego


W widzeniu Ks. Piotra jest zapowiedź męczeństwa i upadku Polski. Z męczeństwa ma się jednak narodzić mąż - zbawiciel, rycerz, zbawca ludów i narodów.


III część "Dziadów" jako studium despotyzmu: obraz martyrologii polskiej młodzieży; los dekabrystów ("Do Przyjaciół Moskali"); car i jego urzędnicy; kaci a ofiary sytemu; obraz i ocena społeczeństwa polskiego; obraz i ocena społeczeństwa rosyjskiego; negatywny wpływ systemu na człowieka (różne przykłady);obraz, narodu, stolicy imperium (dokładna analiza wierszy z "Ustępu".


SCENA I

W klasztorze Bazylianów zamienionym na więzienie w Boże Narodzenie, dzięki łaskawości polskiego kaprala, odbyło się spotkanie więźniów, głównie filomatów i filaretów, w celi Konrada. Rozmawiali o prześladowaniach, aresztowaniach i represjach carskich.

Młodzi ludzie zostali wtrąceni do więzienia z powodu rzekomego udziału w spisku, który wymyślił Nowosilcow.

W litewskich domach panuje atmosfera strachu i terroru, ponieważ w każdej chwili ktoś może zostać bezpodstawnie aresztowany i już nigdy nie powrócić.

"I śledztwo, i sąd cały toczy się tajemnie;

Nikomu nie powiedzą, za co oskarżony,

Ten, co nas skarży naszej słuchać ma obrony;

On gwałtem chce nas karać - nie unikniem kary."


Więźniowie siedzą w małych, dusznych, nieoświetlonych celach. Ludzie tracili kontakt ze światem.

Byli żywieni podłym , nieświeżym jedzeniem. W razie choroby nie zapewniano opieki lekarskiej.

Aby wydobyć z aresztowanych pożądane zeznania, stosowano chłostę oraz wywierano niszczący wpływ na psychikę więźniów (długie, męczące przesłuchania, odosobnienie, brak kontaktu z rodziną).

Źródłem informacji byli nowi więźniowie - Jan Sobolewski, kiedy go zamknięto, opowiedział o dzieciach wywożonych w kibitkach na Sybir.

Car wysyłając na śmierć dzieci i młodzież chce wyniszczyć ideę kierującą działaniami patriotów, ale jego metody powodują skutek odwrotny do pożądanego.

Nawet jeżeli car wymorduje wszystkich to idea przetrwa i urośnie w siłę, narodzą się nowi spiskowcy. Gdyby nie atmosfera trwogi i zastraszenia, nikt nie wiedziałby o walce.


SCENA VII - SALON WARSZAWSKI

Adolf opowiadał o Cichowskim, którego aresztowano tuż po ślubie. Żeby odwrócić uwagę, upozorowano samobójstwo i nie zawiadomiono rodziny.

Okazało się, że Cichowski żyje po dwóch latach, kiedy ktoś przypadkiem usłyszał jego głos wśród wielu innych.

Przez następne trzy lata przesłuchań nic nie wyjawił. Starano się wydobyć z niego zeznania prostymi metodami:

Kiedy go uwolniono maił tak zniszczoną psychikę i stracił kontakt ze światem, że nie poznał żony ani dziecka.

Więzienie wywarło wpływ na jego wygląd - utył, skóra mu zżółkła, zbladł, stracił włosy.


SCENA VIII - PAN SENATOR

Jan Rollison przebywał w klasztorze dominikanów, był torturowany przez sadystę - Botwinkę.

Jego matka przyszła do senatora, by błagać o litość, ale on szydził z jej cierpienia i okłamał ją. Otworzył okno celi chłopaka, by umożliwić mu popełnienie samobójstwa.


"DO PRZYJACIÓŁ MOSKALI"

Dekabryści = Rosjanie, którzy działali przeciwko carowi.


Aleksander Bestużew został zesłany na Sybir i pracował w kopalni

Konrad Rylejew zginął haniebną śmiercią przez powieszenie.


Dosięgły ich represje za próby obalenia carskiego despotyzmu, przeciwstawianie się władzy. Niektórzy, by ratować życie, zaczynali mówić, a tym samym wyrzekali się godności, zaprzedali się i zdradzili sprawę, o którą walczyli.


"Teraz na świat wylewam ten kielich trucizny,

Żrąca jest i paląca mojej gorycz mowy,

Gorycz wysysa ze krwi i z łez mojej ojczyzny,

Niech zrze i pali, nie was, lecz wasze okowy."

Mickiewicz chciał przekonać Rosjan poprzez "Dziady" III, że powinni zacząć walczyć o wolność. Jeżeli nie przeciwstawią się carowi, niczego nie osiągną.


CAR I JEGO URZĘDNICY

Senator Nowosilcow - skorumpowany, walczył o wyższą pozycję, władzę, chciał się przypodobać carowi, wykorzystując m.in. wiedzę i znajomości doktora BŔcu.

Botwinko - sadysta, nieludzko traktował więźniów mu podległych

Koleski Regestrator - syn oficera

Sowietnik - członek komisji śledczej

Pułkownik - nazywał młodszych stopniem od siebie motłochem

Bajkow

Pelikan

Gubernator - płaszczy się przed Senatorem


To dwulicowi ludzie, dla których liczą się tylko pieniądze, a ich bogiem jest car, który rozdaje stanowiska.


KACI A OFIARY SYSTEMU

Jan Rollison - Nowosilcow umożliwił mu samobójstwo

Cichowski - został zabity zanim umarł, system zabił w nim ludzkie odruchy, uczucia

Dzieci kibitkami jadące na Sybir


Ale ofiarami nie są jedynie młodzi ludzie występujący przeciwko carowi, ale także osoby, które są mu wierne, a doprowadzają się do zguby, jak doktor przez chciwość i zbytnie zaufanie do wroga. To nie tylko Polacy, ale i Rosjanie żyjący w strachu, skazani na terror.


OBRAZ I OCENA SPOŁECZEŃSTWA POLSKIEGO

SCENA VII SALON WARSZAWSKI


W salonie Zygmunta Krasińskiego, zwolennika polityki ugodowej spotykali się różni ludzie. Tam toczył się spór klasyków z romantykami.

Przy stolikach siadywali arystokraci rozmawiający po francusku o błahostkach - TOWARZYSTWO STOLIKOWE.

Przy drzwiach po polsku rozmawiali młodzi patrioci polscy. Poruszali sprawy ważne dla narodu. Uważali, że historia Cichowskiego powinna zostać opisana, ale Towarzystwo Stolikowe sprzeciwiło się temu.

Kiedy arystokraci postanowili zająć się poezją, jeden z klasyków (Kajetan Koźmian) zaproponował "tysiąc wierszy o sadzeniu grochu" (ziemiaństwo), ale damy uważały, że literatura francuska bardziej do nich przemawia, a poza tym nie rozumiały polskich wierszy. Pojawił się problem czy należy mówić o sprawach aktualnych dla narodu (historia Cichowskiego). Klasycy uważali, że nie, bo Polacy ponoć wolą sielanki jako naród łagodny i ten temat do nich nie pasuje.


Literat: "Nasz naród się prostotą, gościnnością chlubi,

Nasz naród scen okropnych, gwałtownych nie lubi..."


Po drugie to temat zbyt świeży i kwestia ta odbiega od reguł klasycystycznych, by o nim pisać.


TOWARZYSTWO STOLIKOWE:

Ludzie ci, związani z kręgami dworskimi uważali się za elitę, ale ta elita przeżywała kryzys, ponieważ Warszawa przestała być centrum towarzyskim (Nowosilcow wyjechał do Wilna), a w stolicy nie było innych dworów.

To ludzie, którzy swoją postawą reprezentowali uniżenie i służalczość wobec zaborców, kosmopolityzm, tchórzostwo, karierowiczostwo, całkowicie ignorowali politykę, wykazywali bierność w życiu narodu. Ich rozmowy ograniczały się do wymiany poglądów na temat balów i przyjęć.

Towarzystwo stolikowe jest ugodowe w stosunku do wroga, boi się słuchać o tym, co dzieje się naprawdę.


"O takich rzeczach słuchać nie bardzo bezpiecznie,

A wyjść w środku powieści byłoby niegrzecznie" - Szambelan


Arystokracja, nie zna sytuacji kraju, a mimo to domaga się władzy.

Aby zbliżyć się do dworu są gotowi pozwolić na to, by ich żony pracowały jako pokojówki. Schodzą na psy, są zdegradowani, to już nie elita, bo to, co reprezentują, stawia ich w negatywnym świetle, są uważani za zdrajców.


MŁODZIEŻ:


Elita ma znaczenie tylko we własnym gronie, dla reszty społeczeństwa nic nie znaczy, jest bezwartościowa. Patrząc na naród należy spojrzeć głębiej (Bajka Goreckiego).

Mickiewicz uznał społeczeństwo polskie za zróżnicowane. Część - zdrajcy - umożliwia zaborcy zapanować nad krajem, są tez tacy, którzy zaprzedadzą się.


OBRAZ I OCENA SPOŁECZEŃSTWA ROSYJSKIEGO:

Społeczeństwo rosyjskie jest bardzo liczne i rozwarstwione. Niektórzy pragną realizować swoje ambicje, pozostają bierni w stosunku do systemu, są tez tacy, którzy chcieliby się przeciwstawić, ale się boją. Dla nich na otwartą walkę jest za wcześnie, bo otwarta walka nie jest dla niewolników,.


" Nie dziw,że nas tu przeklinają,

Wszak to już mija wiek,

Jak z Moskwy w Polskę nasyłają

samych łajdaków stek"



USTĘP:


"Droga do Rosji"


OBRAZ ROSJI JAKO KRAJU

Rosja to wielka, pusta kraina, która sprawia złowrogie wrażenie, jest jak karta, którą można zapisać, używając ludzi jako liter, których użyje Bóg i wtedy nakreśli obraz kraju szczęśliwego (motyl), bądź Szatan, który stworzy państwo nieszczęśliwe, despotyczne (ćma).

"Oko nie spotka ni miasta, ni góry,

Żadnych pomników ludzi ni natury;

Ziemia tak pusta, tak niezaludniona,

Jak gdyby wczora wieczorem stworzona."


"Kraina pusta, biała i otwarta

Jak zgotowana do pisania karta...."

W Rosji żyją ludzie wielu narodowości ("niejednego jest matką narodu") podobni do krainy, w której żyją. Są przystosowani do warunków, nie pokazują swych uczuć, są skryci. Ich rozwój duchowy się nie zaczął i może pójść w dwóch kierunkach: dobro=motyl lub zło=ćma.


"Spotykam ludzi - z rozrosłymi barki,

Z piersią szeroką, z otyłymi karki (...)

Lecz twarz każdego jest jak ich kraina,

Pusta, otwarta i dzika równina."


Drogi zostały wytyczone geometrycznie, bez względu na to, co stanie na przeszkodzie. Są ekonomiczne, wytyczone optymalnie, są łatwym rozwiązaniem, nie liczą się z ludźmi. Można na nich spotkać kibitki i wielonarodowościowe wojsko.

Rosja jest więzieniem narodów.


"Tu widzisz Mogoła (...)

A tam chłop biedny z litewskiego sioła..."


Dowódcy starają się oszczędzać nawet na jedzeniu, żeby przypodobać się carowi lub zagarnąć pieniądze kosztem niewinnych ludzi.


"Cóż, że połowę wymorzą tej zgrai?

Kiedy połowę będą mogli złupić."


Wszystkie oddziały ustępują kibitce, mimo że nikt nie wie, kogo wiozą w środku (skazańcy wyglądają dumnie, więc są brani za arystokratów lub potomków króla).

Ludzie boją się cara, myślą, że on rządzi światem, że jest niezniszczalny.

Wszystko jest utajone, nikt o niczym nie wie.






"Przedmieścia stolicy"

Wszędzie widać przepych i naśladownictwo (Wenecja Północy)


"(...) obok japońskie, mandaryńskie kioski

Albo z klasycznych czasów Katarzyny

Świeżo małpione klasyczne ruiny."


Zimą car przenosi się do centrum, a wraz z nim przenosi się też cała elita. Przedmieścia pustoszeją.

Aby zrealizować zachcianki cara konieczne było osuszenie bagien i wbicie pali, przy tej pracy zginęło wielu ludzi.


"Na tym przedmieściu padłe sługi carów (...)

Ocean naszej krwi i łez wyleli"


"Petersburg"

Petersburg to kaprys cara, który kazał zbudować miasto, nie licząc się z ludźmi. Chciał, aby wszystko było najlepsze, monumentalne, wykorzystał do tego więźniów politycznych.


"Ma Wenecję, Paryż, Londyn drugi,

Prócz ich piękności, poloru, żeglugi."


Ludzie spacerują po mieście, starają się być w orszaku cara, bo to zaszczyt. Szli według określonej hierarchii, pozycji społecznej.


"Idą marszałki, damy, urzędniki,

W róznych abcugach: pierwszy, drugi, czwarty,

Jako rzucane z rąk szulera karty,

Króle, wyżniki, damy i niżniki..."


"Pomnik Piotra Wielkiego"

Spotkało się dwóch ludzi (Mickiewicz i Puszkin), zaczęli rozmawiać o pomnikach.


POMNIK CARA - został przedstawiony na nieopanowanym koniu, który mógłby stratować wszystkich, wchodzących mu w drogę, ale cara to nie obchodzi. Gdyby pomnik został zrobiony z lodu, słońce, które niesie ze sobą wyzwolenie od despotyzmu, roztopiłoby go i runąłby w przepaść.


POMNIK CESARZA - cesarz umieszczony na spokojnym rumaku, który dba o to, by nikogo nie zdeptać.


"Dzień przed powodzią petersburską 1824. Oleszkiewicz"

Powódź jest jak potop (Stary Testament), który jest karą dla tych, którzy prześladują ludzi. Car kiedyś nie był tak okrutny, stał się despotą pod wpływem aniołów (Konrad także wybrał zło, ale miał mniejsze możliwości). Despota nie rodzi się despotą.

Za winy cara zginą najpierw najmniej winni, którzy cierpieli z jego sprawą. Obalenie cara nie jest łatwe.


"On tak zły nie był, dawniej był człowiekiem;

Powoli wreszcie zszedł na tyrana,

Anioły Pańskie uszły, a on z wiekiem

Coraz to mocniej wpadał w moc szatana."


"Przegląd wojska"

PLAC MARSOWY służył do przeglądów wojska, tam car oglądał i trenował je. Zachowywał się przy tym jak kokietka idąca na bal.


"Kokietka idąc na bal do pałacu

Nie tyle trawi przed zwierciadłem czasu,

Nie robi tyle umizgów, grymasów,

Ile car co dzień na tym swoim placu."


Doskonale wyszkolone wojsko posłuży mu do zatrwożenia ludzi.

Mimo że ćwiczenia są wykonywane przez wojsko rutynowo, schematycznie, ludzie zbierają się na placu, bo to jedyna towarzyska atrakcja w mieście.

Na placu jest mnóstwo wojska, panuje chaos, żołnierze są wszyscy tacy sami, jednostajni jak robactwo. Żeby ich rozróżnić, trzeba dokładnie i uważnie się przyglądać lub mieć doskonały wzrok jak biolog zajmujący się badaniem robactwa.


"Bohatery tak podobne sobie,

Tak jednostajne! Stoi chłop przy chłopie..."


Ludzie stracili wartość, stali się przedmiotami, bardziej liczą się konie.

Oddziały, które ogląda car są dobrze przeszkolone, reprezentacyjne. Reszta jest umierająca.

W wojsku panuje zakłamanie. Ludzie i car są okłamywani. Oficerowie kradną przy każdej okazji, by zdobyć pieniądze na alkohol i grę w karty.


"Świecą się wwzyscy, lecz nieświatłem własnym,

Promienie idą na nich z oczu pańskich;

Każdy jenerał jest robaczkiem jasnym,

Co błyszczy pięknie w nocach świętojańskich;

Lecz skoro przejdzie wiosna carskiej łaski,

Nędzne robaczki tracą swoje blaski."


Cara od dziecka wychowywano na tyrana, wdrażano mu despotyzm. Poznał tylko zły świat. Nawet nie wie, że może być inaczej, jednak ucywilizował Rosję.


"Ledwie z kolebki dziecko wyjdzie carskie,

Zaraz do tronu zrodzony paniczyk

Ma strój kurtki kozackie, huzarskie,

A za zabawkę szbelkę i - biczyk."


Europa nie zrozumie istoty despotyzmu, zna tylko powierzchownie obrazy wspaniałego imperium, ale nie zdaje sobie sprawy z jego barbarzyństwa, a car może spróbować kiedyś podbić Europę, lecz ona tego nie zauważy (będzie widzieć tylko to, co zechce). Europa nie dostrzega niebezpieczeństwa.


Żołnierze boja się cara. Gorszym przeżyciem jest dla nich niełaskawe spojrzenie cara niż śmierć.

Przegląd wojska nie zaznajamiał cara z wojną. On bawił się żołnierzami jak narzędziami, zabawkami. Ludzie się dla niego nie liczą. Człowiek staje się rzeczą, ale nie powinien pozwolić na takie traktowanie, bo w ten sposób zatraca swoja osobowość. Bezgraniczne poświęcenie nie godzi się człowiekowi, to domena psa. W Rosji człowiek jest uzależniony od systemu, który jest jak maszyna, a człowiek to trybik, bez którego i tak wszystko będzie działać, a jeśli nie, to można go zastąpić innym.

Powinien się liczyć nie tylko heroizm niewoli, ale przede wszystkim heroizm buntu.


CAR I JEGO OTOCZENIE W "KORDIANIE"

Car Mikołaj I

Wielki Książę


Rosjanie i Polacy w "Kordianie" i III części "Dziadów"

"Kordian":

przywódcy powstania, którzy doprowadzili do jego upadku: Chłopicki, Krukowiecki, Skrzynecki, Czartoryski, Niemcewicz, Lelewel

spiskowcy: Prezes, Ksiądz, Podchorąży, Szyldwach

Grzegorz - stary sługa (opowieść o Janku, co psom szył buty)

Posolici ludzie, którzy są obojetn (podarli czerwone płotno - symbol rewolucji); podziwiają cara, ale go nienawidzą; akceptacja sytuacji; rezygnacja

Szlachta - podobnbie jak u Mickiewicza służalczość i dążenie do zdobycia pozycji wśród carskich dostojników; kobiety chętne do zawierania bliższych znajomości z dygnitarzami rosyjskimi

Ubezwłasnowolnieni, za,knięci w szpitalach wariatów, w więzieniach


PRAWDY MORALNE W TWÓRCZOŚCI A. MICKIEWICZA (BALLADY, "DZIADY", "KONRAD WALLENROD")


BALLADY:

"Świteź" - żołnierze, którzy zrywali kwiaty na miejscu rzezi, umierali

"Świtezianka" - młodzieniec złamał obietnicę, za co został ukarany - na zawsze uwięziono jego duszę

"Lilie" - motyw kary za męzobójstwo

"Rybka"

"Pani Twardowska"

"To lubię"

"Romantyczność" "Miej serce i patrzaj w serce"

"Czucie i wiara silniej mówią do mnie

Niż mędrca szkiełko i oko"


W balladach zostały podważone dotychczasowe sposoby poznawania świata - racjonalizm, zaczęło się liczyć wnętrze uczucia.

Pojawia się w nich problem moralności ludowej (wina i kara, przy czym kara wymierzana jest w swiecie fantastycznym).


"DZIADY" II

1. duchy lekkie = dzieci

kto za życia nie doznał cierpienia i bólu, nie poznał rozpaczy, ten nie może być szczęśliwym w niebie

2. duchy ciężkie = widmo pana

kto ziemskim życiu był okrutny i bezwzględny, tego czeka potępienie

okrucieństwo wobec bliźniego, krzywda społeczna jest winą, której nie można odkupić

3. duch sredni = Zosia

kto nie żył pełnią człowieczeństwa nie może zasłużyć na zbawienie

człowiek musi żyć dla ludzi nie dla siebie, musi umieć kochać


"DZIADY" II

"Kto za życia choć raz był w niebie,

Ten po smierci nie trafi od razu"

Nauka Gustawa:

Jeżeli ktoś był szczęśliwy na ziemi, nie uzyska od razu zbawienia, ponieważ nie został poddany pewnej próbie. Z tego wynika, że nie warto być w życiu szczęśliwym, bo w euforii szczęścia można zatracić się.


"KONRAD WALLENROD"

motto: "Książę" Machiavellego

W sytuacjach, które tego wymagają, można złamać dane słowo.

W walce człowieka są elementy zwierzęce, lisa - walka podstępna i lwa - walka otwarta.

Polacy mogliby przystąpić do walki sposobem lwa, ale wtedy zgodziliby się na przegraną, natomiast kierowanie się zasadami lisa, nie zgadza się z zasadami moralnymi. Kiedy nie ma możliwości, trzeba uciec się do podstępu.


Tytuł przyjaźń nienawiść zdrada sprawiedliwość kara zemsta

"Cierpienia młodego Wertera" J.Goethe Jedyny przyjaciel Wertera - Wilhelm; o charakterze jednostronnym

"Giaur" G.Byron Leila utopiona przez Hassana za zdradę Giaur mści się za smierć ukochanej

"Konrad Wallenrod" Nienawidził Niemców, więc podszył się pod zabitego przez siebie człowieka i knuł spisek od wewnatrz Podczas bitwy z Litwinami przeszedł na ich stronę i zabrał ze sobą Halbana Mogła dosięgnąc go kara za zdradę zakonu, ale popełnił przedtem samobójstwo Odszedł od ukochane j Aldony, by zemścić się na Krzyżakach

"Hamlet" Szekspir Jedyny przyjaciel - Horacy, reszcie nie ufał Zdradził go własny wuj, który pozbawił życia jego ojca Zemsta za śmierć ojca




10.

Bohaterowie, idee i historia w wierszach C. K. Norwida. Losy ludzi wybitnych w społeczności ludzkiej, motyw nieśmiertelnej idei, cierpienie i ofiara warunkiem nieśmiertelności ("Fortepian Szopena", "Bema pamięci żałobny – rapsod", "Do obywatela Johna Browna", "Coś ty Atenom uczynił, Sokratesie…"). Motywy biblijne i mitologiczne w "Fortepianie Szopena" i ich funkcja ideowa. Wymowa zakończenia utworu. Ocena cywilizacji współczesnej w twórczości C. K. Norwida. Dialog z odbiorcą w poezji C. K. Norwida. Nowatorstwo poezji C. K. Norwida. Losy poety i jego dorobku potwierdzeniem przemyśleń zawartych w poezji.


"Fortepian Szopena"

Wiersz związany jest z wydarzeniami powstania styczniowego. Dnia 19 września 1863 roku z okien pałacu Zamoyskich w Warszawie oddano strzał do generał – gubernatora rosyjskiego Berga. Wtedy to żołnierze carscy zdemolowali i spalili budynek, a przez okno wyrzucono na bruk fortepian Szopena.

W swym wierszu Norwid uznaje Szopena za tego, któremu udało się zerwać z wszelkim naśladownictwem. Jego muzyka jest nie tylko najdoskonalszą sztuką polską, ale zarazem należy do najdoskonalszych osiągnięć sztuki całej ludzkości od czasów najdawniejszych. Nic więc dziwnego, że Norwid przeżył bolesny wstrząs na wieść, że tak brutalnie potraktowano fortepian wielkiego twórcy, instrument, który w wyobraźni poety był symbolem muzyki Szopena. Sztuka wielkiego kompozytora osiągnęła doskonałość, ale ludzkość do niej jeszcze nie dorosła.

Utwór ma budowę trójczłonową. W części pierwszej nawiązuje poeta do spotkania z Szopenem i wypowiada uwagi na temat sensu ludzkiego życia oraz znaczenia i charakteru muzyki polskiego kompozytora. Porównuje pianistę do mitycznego Orfeusza (twórcy muzyki, rozszarpanego przez nimfy) i Pigmaliona (który ożywił wyrzeźbiony przez siebie posąg kobiety). Te przywołania określają twórczość kompozytora jako idealną i nieśmiertelną. Muzyka zyskuje wartość ponadczasową, śmierć kompozytora nie będzie oznaczała kresu jego dzieła. W rozumieniu poety muzyka Szopena łączy w sobie cechy klasycznego piękna, wartości narodowe oraz pierwiastek boski. Naznaczona geniuszem sztuka, zbliża się do absolutu, symbolizowanego w wierszu przez postać Chrystusa. Muzyka Szopena jest dla C. K. Norwida syntezą polskiej narodowości i historii. W drugiej części utworu podmiot liryczny przechodzi do rozważania nad ogólną istotą sztuki. Jednak boska sztuka w zetknięciu z ułomną rzeczywistością skazana jest na klęskę, nie da się bowiem zrealizować ideału na ziemi. Wyrazem odrzucenia przez ludzkość genialnej muzyki Szopena stanie się w utworze obraz zniszczenia fortepianu mistrza, stanowiący przedmiot opisu ostatniej części wiersza. Instrument, symbol sztuki, zostaje wyrzucony przez okno:

"Jękły – głuche kamienie:

Ideał – sięgnął bruku"


"Bema pamięci żałobny – rapsod"

Jest to utwór poświęcony pamięci Józefa Bema, majora artylerii w powstaniu listopadowym, bohaterskiego wodza powstania węgierskiego w roku 1849, zmarłego w roku 1850.

Treścią utworu jest obraz pogrzebu zmarłego bohatera. Uważne odczytanie poucza jednak, że nie jest to pogrzeb rzeczywisty, ale poetycko stylizowana wizja. Miecz ozdobiony wawrzynem, gromnice, proporce, chorągiew – nadają obrazowi wygląd średniowiecznego pogrzebu rycerskiego. Pojawiają też inne charakterystyczne składniki obrazu, jak zwłoki zmarłego w zbroi wiezione przez bojowego rumaka, niesiona za nim broń, sokół myśliwski, płaczki z naczyniami na łzy, młodzieńcy bijący w topory i tarcze. Jak widzimy nie szło Norwidowi o sprawozdanie z autentycznego pogrzebu, ale o wizję pogrzebu bohatera, za pomocą której złożył mu poetycki hołd.

Mówiąc o hołdzie musimy sobie uprzytomnić jaką ideę reprezentuje w dziejach gen. Józef Bem. Ten bohater polski i węgierski jest tu ucieleśnieniem idei walki o wyzwolenie z niewoli własnego i innych narodów. Oddając mu cześć, wielbił Norwid równocześnie tę ideę, która wyrażała się w haśle "za waszą i naszą wolność", a w której miłość własnego narodu zespala się ściśle z uczuciem braterstwa dla całej ludzkości.

Ale to nie wszystko, co Norwid wyraził w swym utworze. Ustęp V ukazuje moment dojścia orszaku pogrzebowego do czarnej czeluści grobowej. Wtedy uczestnicy pogrzebu kłują włócznią rumaka umarłego wodza, zmuszają go do przesadzenia grobu i idą za nim "dalej, dalej", bez końca. Obraz ten wyraża myśl, że śmierć bojownika wielkiej idei nie kończy jego roli dziejowej. Pamięć o nim żyje i pobudza do walki następne pokolenia. W końcowej części wizji widzimy, jak korowód pogrzebowy zmienia się w pochód postępowych sił ludzkich wśród walki i zwycięstwa w wolną przyszłość.


"Do obywatela Johna Browna"

Idea walki o wyzwolenie wszystkich ujarzmionych narodów i ras, idea braterstwa ludów łączy z rapsodem o Bemie wiersz "Do obywatela Johna Browna". Tytuł utworu odnosi się do dzielnego i szlachetnego obywatela USA, który walczył o zniesienie hańbiącego ludzkość niewolnictwa Murzynów. W roku 1859 na czele 15 spiskowców opanował arsenał wojenny, ale po zaciekłej obronie musiał się poddać. Obwiniono go o zdradę stanu i skazano na śmierć przez powieszenie.

Norwid napisał dwa bliźniacze w treści, różne w formie wiersze ku czci bohaterskiego starca, a właściwie poetyckie odezwy na rzecz idei, o którą walczył. Drugi z nich ma tytuł "John Brown".

Smutne przewidywania nie kończą utworu. Wprost przeciwnie. Ostatnie wersy to apoteoza tyrtejskiej poezji, która ukazuje nadzieję przyszłego świtu wolności:

"Bo pieśń nim dojrzy, człowiek nieraz skona,

A niźli skona pieśń, naród pierw wstanie".

Ten lapidarny dwuwiersz zawiera głęboką myśl. Jednostka może dać życie za wolność; wstający do boju naród może ją wywalczyć. Pobudzająca do boju poezja przeżyje wielu poległych bojowników wolności. Czyn Browna stanie się inspiracją dla przyszłych pokoleń, egzekucja bohatera nie pogrzebie jego idei.

Utwór odznacza się wielką oryginalnością ujęcia tematu. Nadał mu poeta formę poetyckiego listu, o którym wie, że może już nie zastanie przy życiu skazanego na śmierć adresata. Wielkim walorem jest obrazowość stylu. Najbardziej dramatyczny, a zarazem wrzący uczuciem pogardy dla okrutnych wrogów wolności jest obraz agonii powieszonego bohatera, który w drgawkach przedśmiertnych usiłuje piętą "precz odepchnąć planetę spodloną".


"Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie…"

Wiersz napisany został w 1856 roku z okazji sprowadzenia prochów A. Mickiewicza do Paryża. Perypetie życiowe poety i spory, jakie wybuchły po jego śmierci, stały się dla C. K. Norwida punktem wyjścia do refleksji na temat relacji między wybitną jednostką a społeczeństwem. W pierwszej części utworu podmiot liryczny przypomina tragiczny los wielkich postaci, które ni zrozumiane i lekceważone przez współczesnych za życia, po zgonie doczekały się spóźnionego uznania i sławy. W kolejnych zwrotkach C. K. Norwid wymienia: Sokratesa (otrutego, a później uhonorowanego spiżowym posągiem), Dantego (wygnańca z rodzinnej Florencji, chowanego w kilku miejscach), Kolumba (którego prochy wiecznie przenoszono z miejsca na miejsce), Cameosa (jego grób zniszczyło trzęsienie ziemi), Kościuszkę (mającego dwa groby) i wreszcie Mickiewicza.

W drugiej części utworu podmiot, zwracając się do zmarłego poety, ironicznie przewiduje, iż dopiero przyszłe pokolenia docenią zasługi wieszcza:

"A lać ci będą łzy potęgi drugiej

Ci, co człowiekiem nie mogli Cię widzieć…"

Śmierć Mickiewicza staje się pretekstem do wypowiedzenia uogólnionej refleksji na temat losu jednostek wybitnych, wyprzedzających myślą swoje pokolenie. Regułą historii jest nieprzystawalność geniusza do czasów, w których żyje. Jego nowatorstwo z trudem znajduje zrozumienie dopiero wśród potomnych:

"Bo glina w glinę wtapia się bez przerwy,

Gdy sprzeczne ciała zbija się aż ćwiekiem

Później… lub pierwej…"


Twórczość literacka Norwida była bogata i różnorodna. W spuściźnie jego znajdujemy najwięcej utworów lirycznych małych rozmiarów, obok nich poematy poświęcone rozważaniu problemów społecznych, estetycznych i filozoficznych, poematy fabularne, dramaty, nowele, rozprawy pisane prozą. Norwid tworzył dużo, stale pogłębiał i doskonalił swe dzieła. Niemałe też czynił wysiłki, by je wydawać. Raz tylko udało mu się wydać cały tom swoich utworów ("Poezje"). Najczęściej poszczególne utwory rozsyłał do redakcji pism oraz do znajomych w nadziei, że mu je pomogą ogłosić drukiem. Ogromna większość tych prób nie dała rezultatów. Wiele rękopisów Norwida zginęło, niektóre ukazały się we współczesnych pismach. Krytyka przemilczała je, wśród znajomych krążyła legenda o zmarnowanym poecie – dziwaku, który rzekomo utopił swój talent w ciemnej, niezrozumiałej mistyce. Niekiedy odwiedzano go w nędznym mieszkaniu paryskim jak osobliwość, aby zobaczyć u sufitu zawieszony hamak, który służył mu jako łóżko, rzekomo na pamiątkę odbytej podróży morskiej. Wkrótce po śmierci zapomniano o nim zupełnie. Dopiero w ostatnich latach XIX wieku "odkrył" Norwida poeta Zenon Przesmycki (pseudonim Miriam), który następnie blisko 50 lat poświęcił wyszukiwaniu jego utworów, publikowaniu ich i objaśnianiu. Norwid "zmartwychwstał", a twórczość jego zyskała wielu miłośników, komentatorów i prawdziwych znawców.

Dzięki pilnym poszukiwaniom odzyskaliśmy sporo utworów Norwida, nie wiadomo jednak, jak dużo ich przepadło. W przytułku Św. Kazimierza, gdzie Norwid zmarł, zarządzające tą instytucją zakonnice spaliły zawartość dużego kufra – spuściznę po wielkim samotniku. Być może spłonęły z nim razem rękopisy prac literackich.

Jako poeta w małym stopniu nawiązuje do tradycji romantycznej, przede wszystkim wybiega naprzód. W poezji jego odnajdujemy cechy symbolizmu, które go zbliżają do współczesnych poetów francuskich. Jego oryginalna jedyna w swoim rodzaju poetyka pełna przemilczeń i niedomówień oparta na subtelnych aluzjach czyni go prekursorem nowoczesnej poezji. Poezja Norwida odznacza się głębokim humanitaryzmem i patriotyzmem. Miłość ojczyzny łączy się u Norwida z miłością całej ludzkości. Wyciągnął on braterską dłoń do szlachetnych przedstawicieli innych narodowości, ras, obcych mu wyznań religijnych, solidaryzował się z wszystkimi ówczesnymi ruchami narodowowyzwoleńczymi. Jego twórczość cechuje miłość ludu, współczucie dla wszelkich cierpień, miłość prawdy, nienawiść fałszu i niesprawiedliwości, bezkompromisowość poglądów, zachwyt dla piękna natury i wielki kult sztuki.

Norwid z niepokojem patrzył na rozwój kapitalizmu, pociągający za sobą wzrost przemysłu, zalewającego rynek standardową lichotą wyrobów fabrycznych i powodującego upadek rzemiosła artystycznego i sztuki ludowej. Wywołało to u niego niechęć do przemysłu, którego produkcja masowa nie spełnia żądania poety, aby każdy wytwór rąk ludzkich był piękny, tak jak piękne są wyroby czystej sztuki ludowej.



Wyszukiwarka