r1238 VVTGTNSMMDORYPEZ2WIKQTFEE4CBO2MIMS7EIAY











P O L I T Y K A P R Z E M Y S Ł O W A














Barbara Leśniak

Agnieszka Wójciak


Ekonomia III rok

Grupa V


P O J Ę C I E I C E L E P O L I T Y K I P R Z E M Y S Ł O W E J



Wśród kierunków polityki gospodarczej krajów kapitalistycznych istotną rolę odgrywa polityka przekształceń strukturalnych. Nie można bowiem pokonać trudności gospodarczych, osiągnąć akceptowanego poziomu bezrobocia i niskiej inflacji bez należytych dostosowań i przekształceń strukturalnych.

Polityka przekształceń strukturalnych odnosi się do całej gospodarki. Jednakże w praktyce zawęża się do poszczególnych jej działów, jak na przykład przemysł, rolnictwo, zasoby siły roboczej, lub określonych regionów.

Pomimo, że udział przemysłu w tworzeniu produktu narodowego pozostaje nie zmieniony lub maleje na korzyść wzrostu usług, przemiany gospodarcze w tej dziedzinie mają decydujące znaczenie w kształtowaniu przeobrażeń strukturalnych w całej gospodarce.

Określenie „polityka przemysłowej” nie jest jednoznacznie definiowane ze względu na to, że każdy instrument polityki gospodarczej oddziałuje w mniejszym lub większym stopniu na przemysł.

Jednak nie wszystkie formy interwencji państwa w dziedzinie przemysłu składają się na politykę przemysłową. Wyłącza się z niej interwencje, które mają wpływ na przedsiębiorstwa przemysłowe, ale wynikają ze świadomego oddziaływania jak na przykład koszt kredytu, który ma wpływ na wyniki i decyzje przedsiębiorstw.

W literaturze, polityka przemysłowa najczęściej definiowana jest jako „ działalność interwencyjna państwa prowadzona w stosunku do przemysłu, a polegająca na modyfikacji alokacji dokonywanej przez rynek”.1

Polityka ta może być stosowana zarówno do przemysłu jako całości (charakter makroekonomiczny), jak i do sektorów (gałęzi, branż) przemysłowych lub przedsiębiorstw.

Według opracowań OECD podstawowym przedmiotem polityki przemysłowej jest oddziaływanie na kierunki i rozmiary inwestycji, na przykład inwestycje przemysłowe, badania i rozwój.

Uważa się, że obok instrumentów makroekonomicznych, które wpływają na inwestycje pośrednio od strony popytowej i podażowej ( wzrost popytu globalnego, spadek regulacyjnego oddziaływania państwa) równie ważne jest oddziaływanie bezpośrednie i selektywne na przykład oddziaływanie na decyzje inwestycyjne w danych branżach czy przedsiębiorstwach. Działania te przeważnie zmierzają do osiągnięcia takich celów, jak na przykład spadek stopy bezrobocia, poprawa bilansu płatniczego, podwyższenie ogólnej efektywności procesu gospodarowania. Stosuje się je wówczas, gdy występują niedoskonałości procesów rynkowych, gdy podmioty gospodarcze nie są zdolne do osiągnięcia potencjalnej wydajności w sensie statycznym i dynamicznym.2 W sensie statycznym oznacza to, że przedsiębiorstwo zadawala się produkcja niższą niż wynikałoby to z posiadanych przez niego zdolności wytwórczych, a ceny ustala na poziomie wyższym niż koszty i jest ono w stanie utrzymać taki stan rzeczy używając środków eliminujących potencjalną konkurencję. W sensie dynamicznym oznacza to, że przedsiębiorstwo nie inwestuje w sferę badań i rozwoju lub w rozwój zdolności wytwórczych na wystarczającym poziomie, a co za tym idzie nie osiąga potencjalnych korzyści będących rezultatem niższych kosztów i wypuszczania lepszych produktów na rynek. Może to mieć wyraz w niezdolności do konkurowania na rynkach światowych a w następstwie w wolniejszym rozwoju lub nawet zaniku określonych dziedzin przemysłu.


Polityka przemysłowa przeciwdziała głównie dynamicznym ułomnościom rynku przez wspomaganie otoczenia przedsiębiorstw, finansowanie pewnych kierunków badań naukowych, zainteresowanie przedsiębiorstw działalnością innowacyjną, a także ułatwianie przenikania innowacji technologicznych z jednych gałęzi do innych, ułatwianie dostępu do innowacji.







Wyróżniamy dwa typy działań polityki przemysłowej:

1. Aktywny, który ma za zadanie pobudzanie zmian strukturalnych w przemyśle, innowacyjności oraz podnoszenie efektywności i konkurencyjności międzynarodowej przedsiębiorstwa przemysłowego poprzez na przykład podejmowanie programów restrukturyzacyjnych całych gałęzi, rozwój infrastruktury, dostaw urządzeń i komponentów, zapewnienie dopływu odpowiednio wykwalifikowanej siły roboczej.

2. Działania o charakterze defensywnym

Są to działania ochronne, które maja na celu :


Polityka przemysłowa, wywierając wpływ na alokacje zasobów między poszczególnymi sektorami i gałęziami gospodarki, faworyzuje jedne kosztem innych, wskutek czego wpływa również na ich konkurencyjność na rynkach światowych. Skutki polityki przemysłowej są różnorakie i z reguły trudno wymierne.3






P O W O D Y I N T E R W E N C J I P A Ń S T W A W F U N K C J O N O WA N I E P R Z E M Y S Ł U


Interwencja państwa w funkcjonowanie przemysłu w Stanach Zjednoczonych pojawiła się pod koniec kryzysu z 1929 roku. W Japonii mamy do czynienia z przykładem współdziałania Ministerstwa Przemysłu i Handlu z przedsiębiorstwami. Republika Federalna Niemiec rozwijała interwencjonizm na szczeblu państwa federalnego, ale również na szczeblu landów.

W swoich opracowaniach OECD stwierdza, że ingerencja rządu w politykę przemysłową polega na kierowaniu dodatkowych zasobów kapitału do: wybranych inwestycji, określonych rodzajów przedsiębiorstw, pojedynczych sektorów, branż czy produktów.


Jednym z argumentów przemawiającym za prowadzeniem polityki przemysłowej jest niedoskonałość funkcjonowania mechanizmu rynkowego, która objawia się:

Mechanizm rynkowy nie jest doskonałym regulatorem gospodarki. Jeśli jakaś gałąź gospodarki uznawana jest za strategiczną, to jej kształtowanie nie może być pozostawione rynkowi. Interwencja państwa ma rozległe uzasadnienie gospodarcze, społeczne i polityczne.

Funkcjonowanie mechanizmu rynkowego wiąże się z powstaniem efektów zewnętrznych, zarówno pozytywnych jak i negatywnych. Jeśli jakiś rodzaj działalności powoduje powstanie pozytywnych efektów zewnętrznych, które nie przypadają w całości ich wytwórcom uzasadnione jest przejęcie części kosztów ich wytworzenia. Przykładem tego typu działalności jest budowa infrastruktury technicznej, tworzenie norm technicznych, norm jakościowych, badania naukowo-techniczne. Korzystne efekty zewnętrzne prowadzą do wzrostu konkurencyjności gospodarki na rynku światowym.

Standardowym przykładem negatywnego efektu zewnętrznego jest degradacja środowiska naturalnego przez przemysł. W tym przypadku konieczna jest interwencja państwa powstrzymująca ten proces.

Odmienność kryteriów decyzji inwestycyjnych inwestora prywatnego i publicznego to kolejny powód interwencji państwa. Inwestor prywatny najczęściej nie liczy się z zewnętrznymi efektami podejmowanych inwestycji.

Następną przyczyną prowadzenia polityki przemysłowej jest zbyt wolna reakcja rynku, która nie pozwala wpłynąć na wzrost produkcji, wydajności pracy oraz na poprawę konkurencyjnej pozycji przemysłu.4



I N S T R U M E N T Y P O L I T Y K I P R Z E M Y S Ł O W E J


Instrumenty polityki przemysłowej są liczne. Do najbardziej typowych należą: ulgi podatkowe, subwencje, kredyty, pożyczki, gwarancje, przyspieszoną amortyzację, cła, kontyngenty, standaryzacja.5 Ich wybór zależy od charakteru typów oddziaływania; bodźcowego, regulacyjnego i bezpośredniego.


Przy stosowaniu oddziaływania bodźcowego najczęściej spotykanym instrumentem są subsydia. Wpływają one bezpośrednio lub pośrednio na ceny. Zaliczamy do nich: ulgi podatkowe, ulgi celne, dostęp do preferencyjnych kredytów, zakupy od władz po cenach niższych niż rynkowej zakupy władz po cenach wyższych niż rynkowe.

Subsydia kierowane są do sprzedającego lub do kupującego, występują na rynku dóbr i usług oraz na rynku czynników produkcji, mogą mieć charakter powszechny lub selektywny.

Selektywne subsydiowanie to zróżnicowanie tempa amortyzacji różnych grup majątku. Roczne stawki amortyzacyjne wahają się od 1,5 % do 50 %.


Tabela 1 Wykaz rocznych stawek amortyzacyjnych

Nazwa środków trwałych

Stawka %

Budynki mieszkalne

1,5

Maszyny, urządzenia i aparaty przemysłów rolnych


7,0-8,5

Urządzenia techniczne

8,5-10,0

Maszyny rolnicze i gospodarki leśnej

10,0-12,5

Telefony komórkowe

15,0-20,0

Pojazdy mechaniczne, szybowce

17,0-20,0

Zespoły komputerowe

30,0

Przenośniki zgrzebłowe ciężkie i lekkie w kopalniach węgla


50,0


Źródło: Załącznik do rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 17 stycznia 1997 r. (poz. 35)



Selektywne subsydiowanie to także możliwość podwyższania stawek amortyzacyjnych „na terenie gminy o szczególnym zagrożeniu wysokim bezrobociem strukturalnym albo w województwie lub rejonie administracyjnym zagrożonym recesją i degradacją społeczną, których wykaz ustala Rada Ministrów.”6



Oddziaływanie regulacyjne państwa polega na nakładaniu na podmioty gospodarcze określonych ograniczeń, ustalaniu reguł zachowania i kontroli ich przestrzegania.



Regulacja w przemyśle powinna spełniać cztery warunki:

  1. Pomagać w zmniejszeniu bezpośrednich kosztów produkcji

  2. Obniżać bariery rozwoju przedsiębiorczości (np.; zmniejszając zakres formalności wymaganych przy tworzeniu przedsiębiorstw), liberalizować warunki zwalniania zatrudnionych

  3. Zmniejszać zniekształcenia systemu cen, które powodują nieefektywną alokacje zasobów, a wynikają np.; z nadużywania przez niektórych producentów dominującej pozycji rynkowej

  4. Sprzyjać zmianom w technologii7

Zmiany regulacji w przemyśle doprowadziły do prywatyzacji, a co się z tym wiąże, do zmniejszenia zaangażowania państwa w procesie produkcji przemysłowej. Następne zmiany dotyczyły zmniejszenia pomocy i ochrony udzielanej upadającym , nie przynoszących zysków gałęziom przemysłu. Dotyczy to głównie przemysłu hutniczego, stoczniowego, włókienniczego oraz odzieżowego.

W przemyśle lekkim (włókienniczy, odzieżowy i skórzany ) funkcjonuje ponad 50 tysięcy firm, z czego tylko około 1300 zatrudnia powyżej 50 pracowników. W większości branża ta jest już sprywatyzowana. Jeszcze dziesięć lat temu większość odzieży sprzedawanej na polskim rynku pochodziła z zakładów państwowych, zatrudniających kilka, a nawet kilkanaście tysięcy osób. dzisiaj zakłady te ocenia się przez pryzmat elastyczności i mobilności. W Próchniku zatrudnienie zmalało z 4 tys. do 800 osób, a największe swego czasu Zakłady Przemysłu Bawełnianego im. J.Marchlewskiego w Łodzi, zatrudniające 20 tys. pracowników, już nie istnieją.

Obecnie naj trudniejsze chwile przeżywają branże skórzana i włókiennicza. W tej drugiej sprzedaż w 1998 roku spadła o 18,4 %. W 1998 roku w Łodzi zbankrutowało ponad 7,5 tys. firm odzieżowych i tekstylnych. Z pewnością nie chodzi tu o niską jakość wyrobów. Około 80 % eksportu stanowi przerób uszlachetniający, czyli produkcja dla znanych zagranicznych marek. Modena podpisała umowę z Pierre’em Cardinem. Próchnik szyje płaszcze dla Hugo Bossa. Także Vistula i Wólczanka współpracują z kilkoma zachodnimi odbiorcami.

Polski przemysł mógł konkurować z zachodnimi producentami dzięki niskim płacom. W przemyśle lekkim są one niższe o 30-40 % od przeciętnych i 10 razy niższe niż w Europie Zachodniej. Jednak płacowa konkurencyjność polskiej siły roboczej spada i zachodni zleceniodawcy zaczynają przenosić przerób na Ukrainę, Litwę czy Białoruś, gdzie koszty robocizny są niższe nawet o połowę.8 Popyt na eleganckie ubrania w Polsce jest stosunkowo niewielki. Ocenia się go na 1-2 mln klientów rocznie.

Problemem przemysłu lekkiego jest nasycenie rynku własną i importowaną produkcją. Rocznie sprowadza się do kraju 85 tys. ton odzieży używanej. W Unii Europejskiej obowiązują oznakowania produkowanych wyrobów. Pozwala to ograniczyć przemyt i produkcję w szarej strefie. W Polsce przepisy te obowiązują jedynie krajowych producentów. Taki liberalizm, łącznie z nieprecyzyjnymi przepisami celnymi, stwarzają importerom pole do nadużyć. Na granicy można zadeklarować pełnowartościowy wyrób jako czwarty gatunek zaniżając jego wartość. Często spotykaną praktyką jest sprowadzanie z Włoch rajstop i pończoch w belkach jako odpadowe czyściwo do maszyn. Prowadzi to do coraz słabszej kondycji polskiego przemysłu pończoszniczego.

Dzisiejsza kondycja branży jest efektem podpisania układu stowarzyszeniowego z Unią Europejską i przystąpienia do Światowej Organizacji Handlu (WTO). Z jednej strony otworzyło to Polsce rynki wielu krajów, z drugiej spowodowało napływ wyrobów z państw o dużej koncentracji tego przemysłu i nie wykorzystanych mocach produkcyjnych. W 1994 roku import butów z Chin wyniósł 20 mln par, a od trzech lat sięga 100 mln par rocznie, a więc dwa razy więcej niż wynosi krajowa produkcja.

Obecny rząd jest autorem „Strategii dla przemysłu lekkiego na lata 1999-2002” . resort gospodarki chciał znowelizować tzw.: ustawy okołocelne, dotyczące ochrony przed nadmiernym przywozem towarów, importu niektórych wyrobów tekstylnych i odzieżowych oraz przeciwdziałania dumpingowi. Ich nowelizacja miałaby uprościć postępowanie wobec państw będących członkami WTO, na przykład Chin i Wietnamu. Kolejna sprawa to import towarów z Turcji. Ponieważ nie mamy umowy o współpracy z tamtymi urzędami celnymi, nie możemy zweryfikować danych z faktur. W efekcie sprowadzana jest odzież po absurdalnie niskich cenach.

Pracodawcy i przedstawiciele izb branżowych przemysłu lekkiego winą za kryzys obciążają władze, które pod hasłem wolnej konkurencji nic nie robią i skutecznie bojkotują wprowadzanie różnorodnych procedur ochrony rodzimych producentów przed nieuczciwą konkurencją tak powszechnie stosowanych w Unii.

W Polsce urzędnicy chowają się za przepisem, który mówi, iż postępowanie ochronne może rozpocząć minister gospodarki na wniosek firm dających co najmniej 25 % krajowej produkcji towarów podobnych lub konkurencyjnych wobec pochodzących z podejrzanego importu. Po niepokojących sygnałach pochodzących z branży obuwniczej, minister zdecydował o wprowadzeniu środków ochronnych przeciw importowi tanich butów z Chin.



Bezpośrednie oddziaływanie państwa na przemysł to przede wszystkim powierzenie mu roli klienta i właściciela. To państwo właśnie jest podstawowym nabywcą towarów z gałęzi budownictwa, przemysłu farmaceutycznego i obronnego.

Zakupy rządowe służą osiąganiu celów ekonomicznych, a także społecznych i politycznych. Państwo utrzymując kontrolę nad przedsiębiorstwami przemysłowymi przeciwdziała ich upadkowi. Należy pamiętać, że niektóre zakłady mają znaczenie strategiczne i ich utrzymanie jest szczególnie ważne na przykład dla obronności kraju.

Od 1990 roku przemysł zbrojeniowy nie przyniósł ani złotówki zysku. W 1998 roku zanotował straty w wysokości niemal 240 mln zł. Przemysł ten dostarcza zaledwie 0,4 - 0,5 % krajowej produkcji. Jednak w każdym państwie pełni szczególną funkcję i jest traktowany w sposób uprzywilejowany.

Obecnie status fabryki zbrojeniowej ma 31 zakładów, które w 1998 roku zanotowały sprzedaż w wysokości około 3,447 mld zł. Zatrudniają one 64 tys. osób. Ponadto kilkadziesiąt firm kooperuje z producentami uzbrojenia. Ich sytuacja w dużej mierze zależy od zamówień z MON. Armia kupuje w kraju około 80 %swojego wyposażenia. Jednak jest to za mało, aby utrzymać tyle przedsiębiorstw. W 1999 roku na wydatki obronne przeznaczono 12,2 mld zł, czyli 2,03 % PKB. Jest to najniższy budżet obronny w całym dziesięcioleciu (w latach 1993 i1994 armia otrzymała 2,5 % PKB; mówiono wtedy o jej agonii). Większość przydzielonych środków armia wydaje na swoje utrzymanie. W 1999 roku na zakupy, badania i remonty miała przeznaczyć zaledwie

1,9 mld zł. W ubiegłym roku MON mniej więcej połowę pieniędzy przeznaczonych na zakupy wydał na cele związane z przystąpieniem do NATO.

Każda fabryka miała kilkakrotnie mniejsze zamówienia niż w przeszłości. Wytwarzanie w Polsce niektórych rodzajów uzbrojenia może być nadal opłacalne, na przykład ze względu na relatywnie niskie koszty siły roboczej, wykwalifikowanych pracowników oraz w miarę dobre wyposażenie fabryk. Według profesora Stanisława Piaseckiego, przewodniczącego Komisji Systemu Gospodarczego I Przemysłu Polskiego Lobby Przemysłowego, najbardziej rozsądnym rozwiązaniem byłoby pozostawienie przemysłu zbrojeniowego w polskich, nawet rządowych rękach, skonsolidowanie go i wzmocnienie oraz skoordynowanie produkcji w ramach NATO i uzyskanie własnej specjalizacji, na przykład śmigłowcowej lub radarowej.9




P R I O R Y T E T Y P O L I T Y K I P R Z E M Y S Ł O W E J


Praktycznie każdy rząd formułuje liczne cele, jakie miałaby realizować postulowana polityka przemysłowa. M. Okólski wymienia wśród nich: promowanie nowoczesności rodzimej produkcji, ochronę przemysłów w stadium wczesnego rozwoju, popieranie konkurencyjności przemysłu krajowego przez ochronę rynku wewnętrznego, wspomaganie restrukturyzacji dziedzin przeżywających trudności ekonomiczne i ułatwienie przedsiębiorstwom stopniowej adaptacji do nowych warunków, przygotowanie i przeprowadzenie restrukturyzacji przedprywatyzacyjnej, zapewnienie trwałych podstaw funkcjonowania przemysłom ważnym dla bezpieczeństwa kraju, nakręcanie koniunktury poprzez popieranie rozwoju przemysłów o długim ciągu kooperacyjnym oraz ochronę przed redukcją zatrudnienia.

Wobec tak dużej liczby celów oczekuje się od rządu, aby ten ustalił sektory przemysłu, które można byłoby objąć programem polityki przemysłowej.

Wytypowanie sektorów przemysłu, które można byłoby objąć programem polityki przemysłowej jest trudne do osiągnięcia ponieważ nie ma uniwersalnych zestawów kryteriów ekonomicznych, które określałyby szanse uzyskania sukcesu. Zwykle uważa się, że należy popierać:

  1. Gałęzie osiągające dużą wartość dodaną na jednego zatrudnionego. Prowadzi to do dynamizacji przyrostu wartości dodanej w skali całego przemysłu, a w ostatecznym wyniku do szybkiego powiększania dochodu narodowego.

  2. Gałęzie będące podporą rozwoju innych gałęzi przemysłu (dostarczających środków produkcji). Popieranie gałęzi wytwarzających produkty pośrednie prowadzi do obniżenia ich cen, co przyczynia się do rozwoju innych gałęzi.

  3. Gałęzie o potencjalnych rezerwach przyszłego rozwoju i z tego powodu mogące rozwijać się bardzo dynamicznie w przyszłości.

  4. Gałęzie wymagające osłony dlatego, że inne kraje gwarantują tym gałęziom u siebie poparcie, subsydiując ich produkcję.

  5. Gałęzie przemysłu o wysokiej technologii.10


Polityka przemysłowa spełniająca tak wiele oczekiwań jest niemożliwa do realizacji, ponieważ poszczególnymi oczekiwaniami kierowanymi pod adresem polityki przemysłowej zachodzą konflikty, których nie można rozwiązać kompromisowo. I tak na przykład popieranie konkurencyjności stoi w sprzeczności z podtrzymywaniem upadających dziedzin i przedsiębiorstw, a promowanie nowoczesności wiąże się z wprowadzaniem technologii pracooszczędnych, co kłóci się z walką z bezrobociem.








P O L I T Y K A W O B E C P R Z E M Y S Ł U P O 1 9 8 9 R O K U


Obecny kształt polityki przemysłowej krajów OECD nie musi być dla Polski modelem optymalnym. Gospodarka polska wymaga precyzyjnej ochrony oraz promocji niektórych dziedzin przemysłu. Wynika to z niższego poziomu rozwoju. Gospodarka ta charakteryzuje się również niewykształceniem pewnych rynków i mechanizmów rynkowych, ograniczeniem zdolności konkurencji oraz wysokim bezrobociem.

Podstawowym kierunkiem reform było odbudowanie gospodarki rynkowej. W początkowym okresie dążono do umocnienia mechanizmów rynkowych i nie formułowano programu polityki przemysłowej, który by je korygował. Oczekiwano, że umacnianie rynkowych mechanizmów spowoduje stopniowy wzrost konkurencyjnosci gospodarki przez lepsze wykorzystanie nakładów i zmiany strukturalne, co w pewnej perspektywie pozwalało spodziewać się wzrostu gospodarczego ( a więc przełamania odziedziczonej po poprzednim systemie niezdolności gospodarki do osiągania wzrostu na skutek podnoszenia efektywności). Liczono się również z trudnościami okresu przejściowego: spadkiem produkcji w nieefektywnych przedsiębiorstwach, a nawet w całych branżach przemysłu, bezrobociem spowodowanym uwalnianiem się od nadmiernego zatrudnienia (bezrobocie w miejscu pracy). Po pierwszym roku transformacji okazało się, że koszty dostosowań strukturalnych zostały niedoszacowane.11 Złożyło się na to wiele przyczyn. Do najważniejszych można zaliczyć: niedocenianie skali niekonkurencyjności gospodarki; to, że otoczenie rynkowe przedsiębiorstw ze swej istoty nierynkowych nie mogło doprowadzić do ich w pełni rynkowej adaptacji; niewielki dopływ kapitału zagranicznego i niska stopa oszczędności krajowych, nie pozwalające na dynamiczną realokację zasobów; uwarunkowania zewnętrzne. Wprowadzenie reform systemowych zbiegło się w czasie z utratą rynków zagranicznych w ramach byłej RWPG, w Iraku, utrata zamówień ze strony armii Układu Warszawskiego.12

Dostosowywanie się przemysłu do nowych warunków gospodarowania wywołało zmniejszenie się produkcji. Najsilniej produkcja spadła w 1990 roku - o 24,2 %, w 1991 roku - spadła o 11,9 %. W 1992 roku nastąpił wzrost produkcji o 3,9 %.13 Największe załamanie nastąpiło w przemyśle włókienniczym, hutnictwie metali nieżelaznych oraz przemyśle skórzanym.

Nakłady inwestycyjne w trzech pierwszych latach transformacji zmalały o19,1 %. Wyraźnie zaznaczyły się dysproporcje tych nakładów w różnych gałęziach przemysłu związane ze zmianami warunków makroekonomicznych. Najwyższy wzrost inwestycji wystąpił w przemyśle paliw - o 84,8 %, w przemyśle poligraficznym o 61 %, energetyce - o 33,8 %. Redukcja inwestycji dotknęła najsilniej przemysł precyzyjny, w którym inwestycje zmalały o 76,4 %. W przemyśle skórzanym inwestycje zmalały o 75,5 , w włókienniczym o 71 %, maszynowym o 67,7 %. W okresie styczeń - listopad 1998 r. w nakładach inwestycyjnych zmniejszył się udział przemysłu (z 54,2 % w 1997 r. do 50,5 %). Nakłady inwestycyjne jednostek prowadzących działalność w przemyśle zwiększyły się (w cenach bieżących) o około 25 % (wobec 23 % w roku 1997). Najwyższą dynamikę odnotowano w produkcji pojazdów mechanicznych, przyczep i naczep

( wzrost o około 83 %), produkcji koksu, przetworów ropy naftowej i pochodnych ( o około

81 %), produkcji wyrobów z pozostałych surowców niemetalicznych ( o około 71%), produkcji mebli ( o około 54 %) oraz w działalności wydawniczej i poligraficznej ( o około 46 %). Zmniejszyły się nakłady w produkcji wyrobów tytoniowych o około 44 %.

Udział sektora prywatnego w nakładach inwestycyjnych ogółem wyniósł około 60 % i był wyższy w porównaniu z rokiem poprzednim o około 7 %.

W okresie styczeń - listopad 1998 r. około 28 % ogólnej wartości nakładów inwestycyjnych przypadało na jednostki z kapitałem zagranicznym (o kapitale zagranicznym powyżej 1 mln USD). Nakłady te były o około 55 % wyższe niż przed rokiem (w cenach stałych)i zostały głównie przeznaczone na działalność produkcyjną - około 45 % (przed rokiem 63 %).14

W październiku 1999 roku odnotowano znaczący wzrost wydatków inwestycyjnych. Zwiększyły się wydatki na budynki, maszyny, urządzenia i środki transportu. Większy wzrost wydatków inwestycyjnych odnotowano w przedsiębiorstwach prywatnych. Prawie połowa z nich zamierzała w ciągu najbliższych sześciu miesięcy wymienić stare wyposażenie. 25 % przedsiębiorstw przewidywało dokonanie mechanizacji i automatyzacji produkcji, a 23 % - powiększenia mocy produkcji.15

Rynkowa adaptacja przemysłu do warunków polityki stabilizacyjnej pokrywała się z przekształceniami własnościowymi. Udział sektora prywatnego w produkcji sprzedanej16 w 1989 roku wyniósł 16,2 %, a w 1992 roku - 30,1 %. W roku 1997 ponad 64 % produkcji sprzedanej pochodziło z jednostek sektora prywatnego, w 1998 roku - ponad 69 %. 17

Decydującym sposobem przekształcania struktury własnościowej gospodarki, która w okresie socjalistycznym zdominowana była przez sektor publiczny jest prywatyzacja.

W ciągu ostatnich lat próbowano wdrożyć kilkanaście programów restrukturyzacji sektora zbrojeniowego. Przyjęty program zakłada osobną sprzedaż każdej fabryki. Na liście znalazły się 34 zakłady produkcyjne lub kooperujące z nimi. Część z nich pozostanie w rękach państwa, w niektórych do prywatyzacji przeznaczono tylko wydzielone części majątku. Trzy fabryki- Erg Bieruń, Stomil Poznań i Zakłady Mechaniczne Niewidów- zostaną sprywatyzowane w drodze oferty publicznej, reszta po publicznym zaproszeniu do rokowań. Prywatyzacji nie doczekał się jeden z największych polskich zakładów WSK PZL Mielec, który już został zlikwidowany. W bardzo trudnej sytuacji jest kilkanaście przedsiębiorstw - PZL Wola w Warszawie, Gdański Unimor, radomski Łucznik. Bez większych obaw można mówić o przyszłości tylko sześciu fabryk zbrojeniowych: warszawskiego Radwaru (producent radarów), Przemysłowego Centrum Optyki w Warszawie (systemy celownicze), WSK PZL Rzeszów(silniki lotnicze), Maskpolu Konieczki ( sprzęt przeciwchemiczny), Stomilu Poznań (opony do ciężkiego sprzętu) i Nitro-Chemu Bydgoszcz (amunicja). Rząd zezwolił na prywatyzację pierwszych sześciu przedsiębiorstw zbrojeniowych. Znalazły się wśród nich trzy fabryki z grona liderów - Maskpol, PCO, i WSK PZL Rzeszów- oraz WSK PZL Warszawa II, Bumar Łabędy i PZL Wola z Warszawy, dla których znalezienie inwestora jest ostatnią szansą uniknięcia likwidacji.18

W trudnej sytuacji jest radomski Łucznik, który stracił znaczną część rynku maszyn do szycia i utrzymuje się głównie z zamówień MON i MSWiA na karabiny i pistolety. Próbę ratowania zakładu podjęła Agencja Rozwoju Przemysłu, która zaproponowała aby Ministerstwo Obrony Narodowej złożyło zamówienie na karabiny Beryl. Pieniądze na ten cel miała pożyczyć mu ARP. Dług miał być zwracany przez trzy lata z budżetu MON z odsetkami na poziomie inflacji i natychmiast inwestowany w przemysł zbrojeniowy. Niestety, nie doszło do realizacji tego pomysłu, ponieważ MON nie ma prawa zaciągać pożyczek, a Agencja Rozwoju Przemysłu nie ma koncesji na handel bronią.

Agencja Rozwoju Przemysłu przez ostatnie 8 lat była zaangażowana w próby uzdrawiania około 700 firm. Pomagała przygotować programy restrukturyzacji, zdobyć kredyt, zmienić profil produkcji lub sposób zarządzania. W 200 przypadkach na swój rachunek kupowała pakiety ich akcji. Pomimo tak ryzykownej działalności ARP każdego roku potrafi mieć zyski, przede wszystkim z operacji finansowych na polskim rynku oraz ze sprzedaży wcześniej kupowanych firm.

Agencja bierze udział również w programie restrukturyzacji górnictwa. Jej zadaniem w tym przypadku jest pożyczenie Krajowemu Funduszowi Pracy 300 mln zł, które zostaną przeznaczone na przyspieszenie zwolnień i zamykania kopalń, żeby obniżyć koszty.19 Według kalkulacji spółek węglowych, koszt wydobycia tony węgla w 1998 roku wynosił około 144 zł, zaś z eksportu uzyskiwano tylko 87 zł. Doliczając koszty transportu i ewentualnego magazynowania, wywożąc za granicę tonę węgla, tracimy 120 zł. Na eksporcie wynoszącym około 25 mln ton tracimy 3 mld zł, pozbywając się przy tym surowca. Wywożąc węgiel po zaniżonych cenach podnosimy konkurencyjność zagranicznych firm sprzedających swe towary na polskim rynku, a zwłaszcza cementowni, hut, stoczni, fabryk samochodów. Obniżenie konkurencyjności krajowych podmiotów gospodarczych oznacza ograniczenie produkcji lub wypadanie z rynku, co powoduje likwidowanie miejsc pracy, a dla odchodzących z kopalń górników zabraknie miejsc pracy.

W 1990 roku wydobycie węgla kamiennego wynosiło 148 mln ton, w roku 1997 - 138 mln ton.20 Należy w jak najkrótszym czasie ograniczyć wydobycie węgla do 95-100 mln ton rocznie, eksport ograniczyć do minimum i tylko do krajów znajdujących się w promieniu 500 - 600 km od Śląska. Zaoszczędzone w ten sposób pieniądze (około 1,5 mld zł) można przeznaczyć na szybsze przekwalifikowanie górników oraz otworzenie nowych miejsc pracy. Zrestrukturyzowane kopalnie mogą być konkurencyjne na polskim rynku, oferując wysokie płace górnikom i zyski ich właścicielom.21


Aby procesy dostosowawcze przebiegały w miarę jednolicie potrzebny jest program polityki przemysłowej. W pierwszych latach transformacji rząd nie przyjął żadnego programu. We wrześniu 1993 roku podjęto próbę sformułowania programu długofalowej polityki przemysłowej jako podstawy działań rządu. Miał on objąć okres 10 lat oraz najważniejsze przedsięwzięcia i sposoby ich realizacji w latach 1993-95. W projekcie programu znalazły się między innymi problemy restrukturyzacji własnościowej, organizacji przemysłu, rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, ochrony środowiska, bezrobocia, popierania postępu technicznego.

Lata 1993-95 to przede wszystkim restrukturyzacja wybranych gałęzi i branż przemysłu (górnictwa węgla kamiennego, elektroenergetyki, przemysłu obronnego), restrukturyzacja regionów z poważnymi problemami (województwo łódzkie, wałbrzyskie, katowickie), rozwój infrastruktury technicznej.

Kierunki działań polityki przemysłowej w okresie transformacji powinny sprzyjać umacnianiu rynkowych mechanizmów funkcjonowania przemysłu, głównie przez popieranie postępu technicznego i podnoszenie kwalifikacji. Polityka ta powinna usprawniać funkcjonowanie rynków czynników produkcji przez budowanie warunków zapewniających wzrost mobilności kapitału i pracy. powinna również dążyć do obniżenia ogólnych kosztów funkcjonowania przemysłu przez ułatwianie dostępu do wyrobów zagranicznych, ochronę rynku krajowego przed nieuczciwą konkurencją, tworzenie odpowiednich norm jakościowych, technicznych, upowszechnianie informacji naukowej i technicznej.



Działania podejmowane w celu przekształcenia struktury przemysłu odgrywają ważną rolę w gospodarczej ingerencji państwa. Analiza wykazała, że polityka przemysłowa zawsze jest wielokierunkowaora ściśle powiązana z innymi rodzajami polityki gospodarczej. Z tego względu jej skuteczność zależy od właściwej koordynacji tych działań. W Japonii, gdzie dokonano takiej synchronizacji, polityka przemysłowa przyniosła pozytywne efekty, przyczyniając się do rozwiązania problemów strukturalnych gospodarki oraz bezrobocia i inflacji.

Istotna jest także umiejętność wykorzystania mechanizmu rynkowego dla zwiększenia skuteczności polityki przemysłowej. Opierając się na tym założeniu opracowano koncepcje polityki przemysłowej dla krajów EWG, która ma za zadanie tworzenie trwałych warunków rozwoju efektywnie funkcjonującej gospodarki rynkowej, uruchamianie katalizatorów przystosowań strukturalnych, stosowanie instrumentów przyspieszających te przystosowania i pobudzających konkurencyjność.























B i b l i o g r a f i a

Okólski M. (red.), Między państwem a rynkiem. Dylematy polityki gospodarczej Polski, PWN, Warszawa, 1994

Winiarski B. (red.), Polityka gospodarcza, PWN, Warszawa, 1999

Adamowicz E., Nastroje trochę lepsze, Rzeczpospolita, 6-7. XI.1999

Balicka M., Nielekko, Polityka, 2 października 1999

Boruc R., Rok czyśćca, Wprost, 14 marca 1999

Cielemęcki M., Pożegnanie z bronią, Wprost, 25 kwietnia 1999

Macieja J., Kopalnie strat, Wprost nr 8, 21 lutego 1999

Tarnowski P., Deska dla bankruta, Polityka nr 28, 10 lipca 1999

Rocznik Statystyczny 1991

Rocznik Statystyczny 1992

Rocznik Statystyczny 1993

Rocznik Statystyczny 1998

Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 17 stycznia 1997 r. w sprawie amortyzacji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych

Statystyka Polski, Rzeczpospolita, 3 marca 1999






1 B. Winiarski (red.), Polityka gospodarcza, PWN, Warszawa 1999, s. 302

2 B. Winiarski (red.), Polityka gospodarcza, op.cit., s. 303

3 Por. B. Winiarski (red.), Polityka gospodarcza , op.cit., s.304

4 B. Winiarski (red.), Polityka gospodarcza, op.cit., s.180-184

5 B. Winiarski (red.), Polityka gospodarcza, op.cit., s. 306

6 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 17 stycznia 1997 r. w sprawie amortyzacji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych (Dz. U. Nr 6, poz. 35, Nr 14, poz. 78 oraz z 1998 r. Dz. U. Nr 6, poz. 39) $ 9 pkt 8

7 B. Winiarski (red.), Polityka gospodarcza, op.cit., s.308

R. Boruc, Rok czyśćca, Wprost, 14 marca 1999

8 M. Balicka, Nielekko, Polityka, 2 października 1999

9 M. Cielemęcki, Pożegnanie z bronią, Wprost, 25 kwietnia 1999

10 B. Winiarski (red.), Polityka gospodarcza, op.cit., s.305

11 B. Winiarski (red.), Polityka gospodarcza, op.cit., s.312

12 M.Okólski (red.), Między państwem a rynkiem. Dylematy polityki gospodarczej Polski, PWN, Warszawa 1994

13 Rocznik Statystyczny 1993, GUS, Warszawa, s.278, tablica 2 (w cenach stałych)

14 Por. Rocznik Statystyczny 1991, s. 246, tablica 6 Rocznik Statystyczny 1992, s. 235, tablica 5

Rocznik Statystyczny 1993, s. 250, tablica 5, Statystyka Polski, Rzeczpospolita, 3 marca 1999

15 E. Adamowicz, Nastroje trochę lepsze, Rzeczpospolita, 6-7 XI.1999

16 Produkcja sprzedana dotyczy całokształtu działalności podmiotu gospodarczego, tj. zarówno działalności przemysłowej jak i nieprzemysłowej. Produkcja sprzedana przemysłu obejmuje: 1) wartość sprzedanych wyrobów gotowych (niezależnie od tego, czy otrzymano za nie należne opłaty), półfabrykantów i części własnej produkcji; 2)wartość robót i usług świadczonych odpłatnie, tj. zarówno przemysłowych jak i nieprzemysłowych; 3)zryczałtowaną odpłatność agenta w przypadku zawarcia umowy na warunkach zlecenia lub pełne przychody agenta w przypadku zawarcia umowy agencyjnej.

17 Statystyka Polski, Rzeczpospolita, 3.III.1999

18 M. Cielemęcki, Pożegnanie z bronią, Wprost,25 kwietnia 1999

19 P. Tarnowski, Deska dla bankruta, Polityka nr 28, 10 lipca 1999

20 Rocznik Statystyczny 1998, tablica 6, s.364

21 Prof. J. Macieja, Kopalnie strat, Wprost nr 8, 21 lutego 1999


Wyszukiwarka