1

karty charakterystyk substancji chemicznych

Uproszczone

karty charakterystyk substancji chemicznych

stosowanych w Gimnazjum nr 2 w Krakowie

ul. Studencka 13

do przechowywania razem z substancjami

autor: dr inż. Grzegorz Stopa

Opis dokumentu:

1. Uproszczone karty:

   1. odczynniki nieorganiczne – tabela 1 - ss. 2-3

   2. odczynniki organiczne – tabela 2 – s. 4

2. Oznakowanie substancji chemicznych – s. 5

3. Zwroty określające rodzaj zagrożenia – symbole oraz ich numery – ss. 6 - 10

4. Oświadczenia nauczycieli chemii – s. 11

5. Uwagi od autora do użytkowników, w tym do nauczycieli chemii

TABELA 1

Odczynniki nieorganiczne				Symbole R (Risk) -Zagrożenia			Symbole S (Safety) -Środki bezpieczeństwa			Znaki ostrzegawcze
antymonu(III)		chlorek		34-51/53			26-45-61			C,N
amoniak		25%		34-50			26-36/37/39-45-61			C,N
amoniak		9%		34/37/38			7-26-45			Xi
amonu		chlorek		22-36			22			Xn
		octan		-			-			-
		dichromian(VI)		49-46-1-8-21-25-26-37/38-41-43-50/53			53-45-60-61			E, T+, N
		wodorowęglan		22						Xn
baru		wodorotlenek		20/22-34			26-36/37/39-45			C
brom (woda bromowa)				26-35-50			7/9-26-45-61			T+, C, N
cynk		metal (granulki, blacha, drut)		15-17			7/8-43			F
cynku		siarczan(VI)		36/38-50/53			22-25-60-61			Xi,N
		tlenek		-			22			-
Chromu (III)		tlenek		-			-			-
Chromu VI)		tlenek		49-8-25-35-43-50/53			53-45-60-61			O, T, C, N
fosfor		czerwony		11-16-50			7-43-61			F,N
Fosforu (V)		tlenek		35			22-26-45			C
glin		metal (drut, blacha)		-			-			-
glin		proszek		10-15			7/8-43			F
glinu		azotan(V)		8-36/38			-			O, Xi
		chlorek		36/38			-			Xi
		siarczan(VI)		24/25			26-39			Xi
		tlenek		-			22			-
jod				20/21-50			23b-25-61			Xn,N
kobaltu(II)		chlorek		49-22-42/43-50/53			53-22-45-60-61			T,N
krzemu		ditlenek		-			-			-
kwas		azotowy(V) 65%		35			23-26-36/37/39-45			C
		borowy		-			-			-
		chlorowodorowy		34-37			26-36/37/39-45			C
		fosforowy(V)		34			26-45			C
		siarkowy(VI)		35			26-30-45			C
magnez		metal (wstążka, wiórki)		11-15			7/8-43			F
magnezu		chlorek		-			-			-
		siarczan(VI)		-			-			-
		tlenek		-			22			-
Manganu (II)		chlorek		22						Xn
Manganu (IV)		tlenek		20/22			25			Xn
Miedź		metal (drut, proszek, blacha)		-			-			-
Miedzi (II)		chlorek		22-50/53			22-60-61			Xn,N
		siarczan(VI)		22-36/38-50/53			22-60-61			Xn,N
		tlenek		22			22			Xn
Niklu (II)		azotan(V)		8-22-43			9-37			Xn,O
		chlorek		25-43-50/53			24-37-45-61			T,N
		tlenek		49-43			53-45			T
		siarczan(V)		22-40-42/43-50/53			22-36/37-60-61			Xn,N
ołowiu(II)		azotan(V)		61-20/22-33-50/53-62			53-45-60-61			T,N
		octan		61-20/22-33-50/53-62			53-45-60-61			T,N
		tlenek		61-20/22-33-50/53-62			53-45-60-61			T,N
p otasu		azotan(V)		8		16-41			O
		bromek		45-9-25		53-45			T,O
		chlorek		-		-			-
		chromian(VI)		49-46-36/37/38-43-50/53		53-45-60-61			T,N
		dichromian(VI)		49-46-21-25-26-37/38-41-43-50/53		53-45-60-61			T+,N
		jodek		-		-			-
		manganian(VII)		8-22-50/53		60-61			O,Xn,N
		tiocyjanian		20/21/22-23		13-36/37			Xn
		wodorotlenek		22-35		26-37/39-45			C
potasu i sodu		winian		-		-			-
rtęci(II)		chlorek		28-34-48/24/25-50/53		36/37/39-45-60-61			T+,N
		tlenek		26/27/28-33-50/53		13-28-45-60-61			T+,N
sód		metal		14/15-34		5-8-43-45			F,C
sodu		Azotan (III)		8-25-50		45-61			O,T,N
		bromek		-		-			-
		chlorek		-		-			-
		krzemian (szkło wodne)		22-37/38-41		26-37/39			Xn
		octan		-		-			-
		Siarczan (IV)		-		-			-
		Siarczan (VI)		-		-			-
		siarczek		31-34-50		26-45-61			C,N
		Tiosiarczan (VI)		-		-			-
		węglan		36		22-26			Xi
		wodorowęglan		-		-			-
		wodorotlenek		35		26-36/37/39-45			C
siarka				-		-			-
srebra	Azotan (V)		34-50/53		26-45-60-61			C,N
wapń			15		8-24/25-43			F
wapnia		Azotan (V)		8-36		-			O, Xi
		chlorek		36		22-24			Xi
		szczawian		21/22		24/25-36/37			Xn
		tlenek		41		22-24-26-39			Xi
		węglan		-		-			-
		wodorotlenek		41		22-24-26-39			Xi
		węglik (karbid)		15		8-43			F
węgiel				-		-			-
wodoru	nadtlenek stęż.		34		3-28-36/37/39-45			C
żelazo	metal		-		-			-
Żelaza (II)	Siarczan (VI)		22		24-25			Xn
Żelaza (III)		chlorek		22-38-41		26-39			Xn

TABELA 2

Odczynniki i substancje organiczne		Symbole R (Risk) -Zagrożenia		Symbole S (Safety) -Środki bezpieczeństwa		Piktogramy
aceton			11-36-66-67		9-16-26		F,Xi
alkohol	benzylowy		20/22		26		Xn
	etylowy		11		7-16		F
anilina			20/21/22-40-48/23/24/25-50		28-36/37-45-61		T,N
aniliny	chlorowodorek		20/21/22-40-48/23/24/25-50		28-36/37-45-61		T,N
benzen			45-11-48/23/24/25		53-45		F,T
benzyna			11-38-51/53-65-67		9-16-23-24-33-61-62		F, Xn, N
białko	jajo kurze		-		-		-
chloroform			22-38-40-48/20/22		36/37		Xn
Fenol			24/25-34		28-45		T
gliceryna			-		-		-
glicyna			-		-		-
glukoza			-		-		-
Kwas	acetylosalicylowy (polopiryna)		22		-		Xn
	cytrynowy		36		26		Xi
	mlekowy		38-41		26-39		Xi
	mrówkowy		34		23-26-36/37/39-45		C
	octowy		34		23-26-45		C
	palmitynowy		-		-		-
	stearynowy		-		-		-
	szczawiowy		21/22		24/25		Xn
maltoza			-		-		-
naftalen			22-50/53		36/37-60-61		Xn,N
metyloamina	(roztw.wodny)		-		-		-
mocznik			-		-		-
naftalen			22-50/53		36/37-60-61		Xn,N
octan	etylu		11-36-66-67		16-26-33		F,Xi
parafina			-		-		-
polietylen			-		-		-
sacharoza			-		-		-
skrobia			-		-		-
toluen			11-20		16-25-29-33		F,Xn
tłuszcze	olej roślinny, masło, smalec		-		-		-
WSKAŹNIKI	(roztwory wodne i alkoholowe)
	fenoloftaleina		11		7-16		F
	oranż metylowy		25		37-45		T

WZORY ZNAKÓW OSTRZEGAWCZYCH (PIKTOGRAMY)

ORAZ

NAPISY OKREŚLAJĄCE ICH ZNACZENIE WRAZ Z SYMBOLAMI

ZNAK OSTRZEGAWCZY SYMBOL = NAPIS OKREŚLAJĄCY ZNACZENIE ZNAKU

T+ = produkt bardzo toksyczny

T = Produkt toksyczny

Xn = Produkt szkodliwy

C = Produkt żrący

XJ = Produkt drażniący

N = Produkt niebezpieczny dla środowiska

K = Produkt wybuchowy

O = Produkt utleniający

F+ = Produkt skraj nie łatwopalny

F = Produkt wysoce łatwopalny

Piktogramy winny być koloru czarnego

na żłótopomarańczowym tle

ZWROTY OKREŚLAJĄCE RODZAJ ZAGROŻENIA

• SYMBOLE R ORAZ ICH NUMERY

Nr zwrotu - Zwrot określający rodzaju zagrożenia (zwrot R)

R1- Materiał wybuchowy w stanie suchym

R 2- Zagrożenie wybuchem wskutek uderzenia, tarcia lub oddziaływania ognia

R 3- Skrajne zagrożenie wybuchem wskutek uderzenia, tarcia lub oddziaływania ognia

R 4- Tworzy łatwo wybuchające związki metaliczne

R 5- Ogrzanie grozi wybuchem

R 6- Substancja wybuchowa, także bez kontaktu z powietrzem

R 7- Może spowodować pożar

R 8- Kontakt z materiałami palnymi może spowodować pożar

R 9- Wybucha po zmieszaniu z materiałem łatwopalnym

R 10- Substancja łatwopalna

R 11- Substancja wysoce łatwopalna

R 12- Substancja skrajnie łatwopalna

R 14- Reaguje gwałtownie z wodą

R 15- W kontakcie z wodą wyzwala wysoce łatwopalne gazy

R 16- Wybucha po zmieszaniu z materiałami utleniającymi

R 17- Samorzutnie zapala się na powietrzu

R 18- Podczas stosowania może wytwarzać łatwopalne lub wybuchowe mieszaniny par z powietrzem

R 19- Może tworzyć wybuchowe nadtlenki

R 20- Działa szkodliwie w przypadku narażenia drogą oddechową

R 21- Działa szkodliwie w przypadku kontaktu ze skórą

R 22- Działa szkodliwie w przypadku spożycia

R 23- Działa toksycznie w przypadku narażenia drogą oddechową

R 24- Działa toksycznie w przypadku kontaktu ze skórą

R 25- Działa toksycznie w przypadku spożycia

R 26- Działa bardzo toksycznie w przypadku narażenia drogą oddechową

R 27- Działa bardzo toksycznie w przypadku kontaktu ze skórą

R 28- Działa bardzo toksycznie w przypadku spożycia

R 29- W kontakcie z wodą wyzwala toksyczne gazy

R 30- W miarę stosowania może nabywać własności palnych

R 31- W kontakcie z kwasami uwalnia toksyczne gazy

R 32- W kontakcie z kwasami uwalnia bardzo toksyczne gazy

R 33- Niebezpieczeństwo kumulacji w ustroju

R 34- Wywołuje oparzenia

R 35- Wywołuje poważne oparzenia

R 36- Działa drażniąco na oczy

R 37- Działa drażniąco na układ oddechowy

R 38- Działa drażniąco na skórę

R 39- Zagraża powstaniem bardzo poważnych nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia

R 40- Możliwe ryzyko powstania nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia

R 41- Ryzyko poważnego uszkodzenia oczu

R 42- Może powodować uczulenie w przypadku narażenia drogą oddechową

R 43- Może powodować uczulenie w przypadku kontaktu ze skórą

R 44- Ryzyko wybuchu po ogrzaniu w zamkniętym naczyniu

R 45- Może być przyczyną raka

R 46- Może spowodować dziedziczne uszkodzenia genetyczne

R 48- Stwarza poważne zagrożenie zdrowia w następstwie narażenia długotrwałego

R 49- Może być przyczyną raka w następstwie narażenia drogą oddechową

R 50- Działa bardzo toksycznie na organizmy wodne

R 51- Działa toksycznie na organizmy wodne

R 52- Działa szkodliwie na organizmy wodne

R 53- Może wywołać długo utrzymujące się szkodliwe zmiany w środowisku wodnym

R 54- Działa toksycznie na rośliny

R 55- Działa toksycznie na zwierzęta

R 56- Działa toksycznie na organizmy żyjące w glebie R 57- Działa toksycznie na pszczoły

R 58- Może wywołać długo utrzymujące się szkodliwe zmiany w środowisku

R 59- Stwarza zagrożenie dla warstwy ozonowej

R 60- Może upośledzać płodność

R 61- Może działać szkodliwie na nienarodzony płód

R 62- Możliwe ryzyko upośledzenia płodności

R 63- Możliwe ryzyko szkodliwego działania na nienarodzony płód

R 64- Może działać szkodliwie na dzieci karmione piersią

R 65- Działa szkodliwie, może powodować uszkodzenie płuc w przypadku połknięcia

R 66- Wielokrotny kontakt może powodować wysuszanie lub pękanie skóry

R 67- Opary mogą powodować senność i zawroty głowy

R 68- Możliwe ryzyko powstania nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia

ŁĄCZONE ZWROTY R

R 14/15 Reaguje gwałtownie z wodą wyzwalając wysoce łatwopalne gazy

15/19 W kontakcie z wodą z wodą wyzwala wysoce łatwopalne, toksyczne gazy

20/21 Działa szkodliwie w przypadku narażenia drogą oddechową i kontaktu ze skórą

20/21/22 Działa szkodliwie w przypadku narażenia drogą oddechową, kontaktu ze skórą i po spożyciu

20/22 Działa szkodliwie w przypadku narażenia drogą oddechową i po spożyciu

21/22 Działa szkodliwie w przypadku kontaktu ze skórą i po spożyciu

23/24 Działa toksycznie w przypadku narażenia drogą oddechową i kontaktu ze skórą

23/24/25 Działa toksycznie w przypadku narażenia drogą oddechową, kontaktu ze skórą i po spożyciu

23/25 Działa toksycznie w przypadku narażenia drogą oddechową i po spożyciu

24/25 Działa toksycznie w przypadku kontaktu ze skórą i po spożyciu

26/27 Działa bardzo toksycznie w przypadku narażenia drogą oddechową i kontaktu ze skórą

26/27/285 Działa bardzo toksycznie w przypadku narażenia drogą oddechową, kontaktu ze skórą i po

spożyciu

26/28 Działa bardzo toksycznie w przypadku narażenia drogą oddechową i po spożyciu

27/28 Działa bardzo toksycznie w przypadku kontaktu ze skórą i po spożyciu

36/37 Działa drażniąco na oczy i układ oddechowy

36/37/38 Działa drażniąco na oczy, układ oddechowy i skórę

36/38 Działa drażniąco na oczy i skórę

37/38 Działa drażniąco na układ oddechowy i skórę

39/23 Działa toksycznie w przypadku narażenia drogą oddechową; zagraża powstaniem bardzo

poważnych nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia

39/23/24 Działa toksycznie w przypadku narażenia drogą oddechową i kontaktu ze skórą; zagraża

powstaniem bardzo poważnych nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia

39/23/24/25 Działa toksycznie w przypadku narażenia drogą oddechową i kontaktu ze skórą oraz po

spożyciu; zagraża powstaniem bardzo poważnych nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia

39/23/25 Działa toksycznie w przypadku narażenia drogą oddechową i po spożyciu; zagraża

powstaniem bardzo poważnych nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia

39/24 Działa toksycznie w przypadku kontaktu ze skórą; zagraża powstaniem bardzo poważnych

nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia

39/24/25 Działa toksycznie w przypadku kontaktu ze skórą i po spożyciu; zagraża powstaniem bardzo

poważnych nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia

39/25 Działa toksycznie po spożyciu; zagraża powstaniem bardzo poważnych nieodwracalnych zmian

w stanie zdrowia

39/26 Działa bardzo toksycznie w przypadku narażenia drogą oddechową; zagraża powstaniem bardzo

poważnych nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia

39/26/27 Działa bardzo toksycznie w przypadku narażenia drogą oddechową i kontaktu ze skórą;

zagraża powstaniem bardzo poważnych nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia

39/26/27/28 Działa bardzo toksycznie w przypadku narażenia drogą oddechową, kontaktu ze skórą i

po spożyciu; zagraża powstaniem bardzo poważnych nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia

39/26/28 Działa bardzo toksycznie w przypadku narażenia drogą oddechową i po spożyciu; zagraża

powstaniem bardzo poważnych nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia

39/27 Działa toksycznie w przypadku kontaktu ze skórą; zagraża powstaniem bardzo poważnych

nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia

39/27/28 Działa bardzo toksycznie w przypadku kontaktu ze skórą i po spożyciu; zagraża powstaniem

bardzo poważnych nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia

39/28 Działa bardzo toksycznie po spożyciu; zagraża powstaniem bardzo poważnych

nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia

42/43 Może powodować uczulenie w przypadku narażenia drogą oddechową i kontaktu ze skórą

48/20 Działa szkodliwie w przypadku narażenia drogą oddechową; stwarza poważne zagrożenie

zdrowia w następstwie narażenia długotrwałego

48/20/21 Działa szkodliwie w przypadku narażenia drogą oddechową i kontaktu ze skórą; stwarza

poważne zagrożenie zdrowia w następstwie narażenia długotrwałego

48/20/21/22 Działa szkodliwie w przypadku narażenia drogą oddechową i kontaktu ze skórą oraz po

spożyciu; stwarza poważne zagrożenie zdrowia w następstwie narażenia długotrwałego

48/20/22 Działa szkodliwie w przypadku narażenia drogą oddechową i po spożyciu; stwarza poważne

zagrożenie zdrowia w następstwie narażenia długotrwałego

48/21 Działa szkodliwie w przypadku kontaktu ze skórą; stwarza poważne zagrożenie zdrowia w

następstwie narażenia długotrwałego

48/21/22 Działa szkodliwie w przypadku kontaktu ze skórą i po spożyciu; stwarza poważne

zagrożenie zdrowia w następstwie narażenia długotrwałego

48/22 Działa szkodliwie po spożyciu; stwarza poważne zagrożenie zdrowia w następstwie narażenia

długotrwałego

48/23 Działa toksycznie w przypadku narażenia drogą oddechową; stwarza poważne zagrożenie

zdrowia w następstwie narażenia długotrwałego

48/23/24 Działa toksycznie w przypadku narażenia drogą oddechową i kontaktu ze skórą; stwarza

poważne zagrożenie zdrowia w następstwie narażenia długotrwałego

48/23/24/25 Działa toksycznie w przypadku narażenia drogą oddechową i kontaktu ze skórą oraz po

spożyciu; stwarza poważne zagrożenie zdrowia w następstwie narażenia długotrwałego

48/23/25 Działa toksycznie w przypadku narażenia drogą oddechową i po spożyciu; stwarza poważne

zagrożenie zdrowia w następstwie narażenia długotrwałego

48/24 Działa toksycznie w przypadku kontaktu ze skórą; stwarza poważne zagrożenie zdrowia w

następstwie narażenia długotrwałego

48/24/25 Działa toksycznie w przypadku kontaktu ze skórą i po spożyciu; stwarza poważne

zagrożenie zdrowia w następstwie narażenia długotrwałego

48/25 Działa toksycznie po spożyciu; stwarza poważne zagrożenie zdrowia w następstwie narażenia

długotrwałego

50/53 Działa bardzo toksycznie na organizmy wodne; może wywołać długo utrzymujące się zmiany w

środowisku wodnym

51/53 Działa toksycznie na organizmy wodne; może wywołać długo utrzymujące się zmiany w

środowisku wodnym

50/53 Działa szkodliwie na organizmy wodne; może wywołać długo utrzymujące się zmiany w

środowisku wodnym

68/20 Działa szkodliwie; możliwe niebezpieczeństwo powstania nieodwracalnych zmian przy

wdychaniu

68/20/21 Działa szkodliwie; możliwe niebezpieczeństwo powstania nieodwracalnych zmian przy

wdychaniu i w kontakcie ze skórą

68/20/21/22 Działa szkodliwie; możliwe niebezpieczeństwo powstania nieodwracalnych zmian przy

wdychaniu, w kontakcie ze skórą i po spożyciu

68/20/22 Działa szkodliwie; możliwe niebezpieczeństwo powstania nieodwracalnych zmian przy

wdychaniu i po spożyciu

68/21 Działa szkodliwie; możliwe niebezpieczeństwo powstania nieodwracalnych zmian w kontakcie

ze skórą

68/21/22 Działa szkodliwie; możliwe niebezpieczeństwo powstania nieodwracalnych zmian w

kontakcie ze skórą i po spożyciu

68/22 Działa szkodliwie; możliwe niebezpieczeństwo powstania nieodwracalnych zmian po spożyciu

ZWROTY S OKREŚLAJĄCE WARUNKI BEZPIECZNEGO STOSOWANIA SUBSTANCJI NIEBEZPIECZNEJ LUB PREPARATU NIEBEZPIECZNEGO ORAZ ICH NUMERY

Nr zwrotu - Zwrot określający warunki bezpiecznego stosowania (zwrot S)

51. Przechowywać pod zamknięciem.

52. Chronić przed dziećmi.

53. Przechowywać w chłodnym miejscu.

54. Nie przechowywać w pomieszczeniach mieszkalnych.

55. Przechowywać w ... (cieczy wskazanej przez producenta).

56. Przechowywać w atmosferze ... (obojętnego gazu wskazanego przez producenta).

57. Przechowywać pojemnik szczelnie zamknięty.

58. Przechowywać pojemnik w suchym pomieszczeniu.

59. Przechowywać pojemnik w miejscu dobrze wentylowanym.

512. Nie przechowywać pojemnika szczelnie zamkniętego.

513. Nie przechowywać razem z żywnością, napojami i paszami dla zwierząt.

514. Nie przechowywać razem z ... (materiałami określonymi przez producenta).

515. Przechowywać z dala od źródeł ciepła.

516. Nie przechowywać w pobliżu źródeł zapłonu - nie palić tytoniu.

517. Nie przechowywać razem z materiałami zapalnymi.

518. Zachować ostrożność w trakcie otwierania i manipulacji z pojemnikiem.

520. Nie jeść i nie pić podczas stosowania produktu.

521. Nie palić tytoniu podczas stosowania produktu.

522. Nie wdychać pyłu.

523. Nie wdychać gazu/dymu/pary/rozpylonej cieczy (rodzaj określi producent).

524. Unikać zanieczyszczenia skóry.

525. Unikać zanieczyszczenia oczu.

526. Zanieczyszczone oczy przemyć natychmiast dużą ilością wody i zasięgnąć porady lekarza.

527. Natychmiast zdjąć całą zanieczyszczoną odzież.

528. Zanieczyszczoną skórę natychmiast przemyć dużą ilością... (cieczy określonej przez producenta).

529. Nie wprowadzać do kanalizacji.

530. Nigdy nie dodawać wody do tego produktu.

S33 Zastosować środki ostrożności zapobiegające wyładowaniom elektrostatycznym.

535. Usuwać produkt i jego opakowanie w sposób bezpieczny.

536. Nosić odpowiednią odzież ochronną.

537. Nosić odpowiednie rękawice ochronne.

538. W przypadku niedostatecznej wentylacji stosować odpowiednie indywidualne środki ochrony
     dróg oddechowych.

539. Nosić okulary lub ochronę twarzy.

540 Czyścić podłogę i wszystkie inne obiekty zanieczyszczone tym produktem ... (środkiem
wskazanym przez producenta).

541 Nie wdychać dymów powstających w wyniku pożaru lub wybuchu.

542 Podczas fumigacji/rozpylania/natryskiwania stosować odpowiednie środki ochrony dróg
oddechowych (rodzaj określi producent).

543 W przypadku pożaru używać ... (podać rodzaj sprzętu przeciwpożarowego. Jeżeli woda zwiększa
zagrożenie, dodać: "nigdy nie używać wody").

545. W przypadku awarii lub jeżeli źle się poczujesz, niezwłocznie zasięgnij porady lekarza - jeżeli to
     możliwe, pokaż etykietę.

546. W razie połknięcia niezwłocznie zasięgnij porady lekarza - pokaż opakowanie lub etykietę.

547. Przechowywać w temperaturze nie przekraczającej ... °C (określi producent).

548. Przechowywać produkt zwilżony ... (właściwy materiał określi producent).

549. Przechowywać wyłącznie w oryginalnym opakowaniu.

550. Nie mieszać z ... (określi producent).

551. Stosować wyłącznie w dobrze wentylowanych pomieszczeniach.

552. Nie zaleca się nanoszenia na duże płaszczyzny wewnątrz pomieszczeń.

553. Unikać narażenia - przed użyciem zapoznać się z instrukcją.

556. Zużyty produkt oraz opakowanie dostarczyć na składowisko odpadów niebezpiecznych.

557. Używać odpowiednich pojemników zapobiegających skażeniu środowiska.

S59 Przestrzegać wskazówek producenta lub dostawcy dotyczących odzysku lub wtórnego wykorzystania.

560. Produkt i opakowanie usuwać jako odpad niebezpieczny.

561. Unikać zrzutów do środowiska. Postępować zgodnie z instrukcją lub kartą charakterystyki.

562. W razie połknięcia nie wywoływać wymiotów: niezwłocznie zasięgnąć porady lekarza i pokazać
     opakowanie lub etykietę.

563. W przypadku zatrucia drogą oddechową wyprowadzić lub wynieść poszkodowanego na świeże
     powietrze i zapewnić warunki do odpoczynku.

564. W przypadku połknięcia wypłukać usta wodą - nigdy nie stosować u osób nieprzytomnych.

ŁĄCZONE ZWROTY S

S1/2 Przechowywać pod zamknięciem i chronić przed dziećmi.

S3/7 Przechowywać pojemnik szczelnie zamknięty w chłodnym miejscu.

S3/9/14 Przechowywać w chłodnym, dobrze wentylowanym miejscu, z dala od ... (materiału

wskazanego przez producenta).

S3/9/14/49 Przechowywać wyłącznie w oryginalnym opakowaniu, w chłodnym, dobrze

wentylowanym miejscu; nie przechowywać razem z ... (materiałami wskazanymi przez producenta).

S3/9/49 Przechowywać wyłącznie w oryginalnym opakowaniu w chłodnym, dobrze wentylowanym

miejscu.

S3/14 Przechowywać w chłodnym miejscu; nie przechowywać razem z ... (materiałami wskazanymi

przez producenta).

S7/8 Przechowywać pojemnik szczelnie zamknięty w suchym pomieszczeniu.

S7/9 Przechowywać pojemnik szczelnie zamknięty w miejscu dobrze wentylowanym.

S7/47 Przechowywać pojemnik szczelnie zamknięty w temperaturze nie przekraczającej ... °C (określi

producent).

S20/21 Nie jeść i nie pić oraz nie palić tytoniu podczas stosowania produktu.

S24/25 Unikać zanieczyszczenia skóry i oczu.

S27/28 W przypadku zanieczyszczenia skóry natychmiast zdjąć całą zanieczyszczoną odzież i

przemyć zanieczyszczoną skórę dużą ilością... (rodzaj cieczy określi producent).

S29/35 Nie wprowadzać do kanalizacji, a produkt i opakowanie usuwać w sposób bezpieczny.

S29/56 Nie wprowadzać do kanalizacji, a zużyty produkt i opakowanie dostarczyć na składowisko

odpadów niebezpiecznych.

S36/37 Nosić odpowiednią odzież ochronną i odpowiednie rękawice ochronne.

S36/37/39 Nosić odpowiednią odzież ochronną, odpowiednie rękawice ochronne i okulary lub

ochronę twarzy.

S36/39 Nosić odpowiednią odzież ochronną i okulary lub ochronę twarzy.

S37/39 Nosić odpowiednie rękawice ochronne i okulary lub ochronę twarzy.

S47/49 Przechowywać wyłącznie w oryginalnym opakowaniu w temperaturze nie przekraczającej ...

°C (określi producent).

O Ś W I A D C Z E N I E

Kraków, ..............................................

Przyjmuję odpowiedzialność za wdrożenie opisanego systemu zabezpieczeń powierzonych mi i przechowywanych na zapleczu pracowni, opisanych substancji chemicznych. Przyjmuję zobowiązanie do prawidłowego oznakowania substnacji wg opracowania pt. Karty charakterystyk substancji chemicznych i należytego przechowywania ww. opracowania.

Nauczyciele chemii:

.....................................................

.....................................................

.....................................................

Uwagi autora

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej spowodowało konieczność gruntownej weryfikacji naszego prawodawstwa. Dotyczy to między innymi przepisów odnoszących się do postępowania z substancjami chemicznymi. Wprowadzenie nowych zasad i zaostrzenie poprzednich wymagań zmusza nauczycieli chemii do znacznej zmiany sposobu pracy w szkolnej pracowni chemicznej. Jednocześnie wzmogły się kontrole instytucji nadrzędnych (Sanepid), sprawdzających spełnianie nowych norm prawnych przez szkoły. Problem ten sygnalizowano od 2 lat. [1]

Obowiązujące przepisy nakładają na użytkowników substancji chemicznych (nauczycieli chemii) obowiązek odpowiedniego oznakowania, katalogowania i przechowywania substancji oraz postępowania w trakcie pracy i po skończeniu eksperymentu. Kontrole laboratoriów szkolnych, spełniania przez nauczycieli wymogów prawa, wywołały zapytania nauczycieli skierowane do osób, które usiłują rozwiązać w Krakowie problem odpadów chemicznych ze szkół. Jako pomoc dla nauczycieli opracowano zestawienie "Uproszczone karty charakterystyk substancji chemicznych" (Tabela 1), które jest zbiorem wiadomości o używanych w szkołach związkach chemicznych. W spisie tym zamieszczone są substancje z doświadczeń proponowanych przez autorów kilku obowiązujących obecnie podręczników (gimnazjum i liceum). Pełne karty charakterystyk, dostępne w Internecie [2], są bardzo obszerne, stąd przedstawiony skrót jest bardziej użyteczny w pracy nauczyciela i jak wykazuje praktyka, w połączeniu z wykazem symboli R i S oraz zestawem piktogramów [3], spełnia znaczną część wymagań osób kontrolujących szkoły. Skrót ten w połączeniu z przygotowywanymi obecnie "Zasadami utylizacji odpadów chemicznych w szkole" stanowi komplet spełniający w wymagania prawne, a jego kopia powinna być dostępna w szkolnej pracowni chemicznej.

Podany wykaz może być jednocześnie wykorzystywany przez nauczycieli, jako:

• lista substancji (w tym niebezpiecznych) używanych w szkołach (ważne przy kontrolach),

• materiał pomocniczy przy sporządzaniu etykiet.

Opracowane materiały stanowią część dokumentów, jakie przygotowywane są w ramach programu Leonardo da Vinci "Chemical Laboratory Safety Trainig System". Program ten (z udziałem przedstawicieli 15 uniwersytetów z całej Europy) ma za zadanie opracowanie między innymi materiałów poglądowych będących pomocą dla nauczycieli. W miarę jak materiały te przybierają swoją ostateczną wersję publikowane są na stronie internetowej: www.chlasts.org

DR INŻ. GRZEGORZ STOPA , Wydział Chemii UJ

Bibliografia:

[1] G.Stopa, Mat.Zjazd. PTChem Kraków 2002, t.3, str.1010

[2] a) www.poch.com.pl, b) www.merck.pl

[3] a) Dz.U. Nr 171 poz 1666 z 2003 r., b) Dz.U.Nr 173, poz 1679 z 2003 r.