DEFINICJA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO PUBLICZNEGO:

Zespół norm regulujących stosunki wzajemne miedzy państwami oraz organizacjami międzynarodowymi

i innymi uczestnikami stosunków międzynarodowych mającymi zdolność do działania w stosunkach

międzynarodowych.

SPECYFIKA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO PUBLICZNEGO:

Normy prawa międzynarodowego mają w większości charakter ius dispositivum czyli norm względnie

obowiązujących. Oznacza to, że na swój użytek dwa państwa lub grupa państwa mogą umówić się

odmiennie. Istnieje wąska grupa norm bezwzględnie wiążących (imperatywnych, peremptoryjnych)

nazywanych normami ius cogens, z którymi inne normy prawa międzynarodowego nie mogą być sprzeczne.

Pozostałe cechy prawa międzynarodowego:

* brak centralnego (nadrzędnego) ustawodawcy; same podmioty prawa międzynarodowego

(przede wszystkim państwa) tworzą normy prawne, które je wiążą. Podstawą obowiązywania prawa

międzynarodowego jest zgoda państw.

* brak obowiązkowego sądownictwa międzynarodowego (aby sąd międzynarodowy lub arbitraż mógł

sprawę rozstrzygać potrzebna jest na to zgoda stron sporu)

* brak zorganizowanego aparatu przymusu

ŹRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO:

* umowa międzynarodowa, obecnie podstawowe źródło prawa międzynarodowego. Największa liczba

norm powstaje poprzez zawieranie umów międzynarodowych.

* zwyczaj międzynarodowy, kiedyś podstawowe źródło prawa międzynarodowego, tworzone poprzez

jednolitą praktykę państw, które w podobnych sytuacjach zachowywały się podobnie. Z czasem taka praktyka

nabierała charakteru prawnie wiążącego (opinio iuris), państwa jej przestrzegały w przekonaniu, że tego wymaga

od nich prawo.

Do tych dwu podstawowych źródeł prawa międzynarodowego dodaje się ogólne zasady prawa. Zostały one

wymienione jako jedna z podstaw wyrokowania Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej, a później

przejęte w Statucie Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości.

Do źródeł prawa międzynarodowego od połowy XX wieku zalicza się także wiążące, prawotwórcze uchwały

organizacji międzynarodowych. Niektórzy autorzy do źródeł prawa międzynarodowego zaliczają także akty

jednostronne państw (notyfikacja, zastrzeżenie, uznanie).

Prawo międzynarodowe cechuje brak hierarchii źródeł prawa, która jest charakterystyczna dla prawa krajowego

(konstytucja jest nadrzędna nad ustawami, te z kolei mają pierwszeństwo przez rozporządzeniami). Umowa

międzynarodowa może zmienić zwyczaj, ale także (choć znacznie rzadziej) zwyczaj międzynarodowy może

zmienić umowę międzynarodową.

Umowa międzynarodowa jest obecnie najważniejszym instrumentem regulującym stosunki międzynarodowe.

Za umowę międzynarodową uważa się zgodne oświadczenie woli (porozumienie) co najmniej dwóch podmiotów

prawa międzynarodowego (przede wszystkim: państw lub organizacji międzynarodowych, ale także np. Stolicy

Apostolskiej) regulowane przez prawo międzynarodowe i wywołujące skutki w sferze prawa międzynarodowego,

niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym czy w większej liczbie dokumentów, i bez względu na jego nazwę.

Podziały umów międzynarodowych:

* kryterium - liczba stron:

(a) umowy dwustronne (bilateralne),

(b) umowy wielostronne (multilateralne)

* kryterium - sposób przystępowania:

(a) umowy otwarte (każde państwo może przystąpić),

(b) umowy warunkowo otwarte = półotwarte (może przystąpić nowe państwo po spełnieniu określonych warunków),

(c) umowy zamknięte (nowe państwo może przystąpić jedynie za zgodą wszystkich dotychczasowych stron umowy,

umowami zamkniętymi sa np. Traktat o Unii Europejskiej, Pakt Północno-Atlantycki (NATO))

* kryterium - forma zawarcia:

(a) umowy pisemne (zdecydowana większość umów),

(b) umowy ustne (są ważne i wiążą strony umowy, ale może zaistniec problem w udowodnieniu ich treści)

* kryterium - procedura zawarcia:

(a) umowy zawarte w trybie prostym (do związania się umową wystarczy jej podpisanie),

(b) umowy zawarte w trybie złożonym (do związania się umową potrzebe są dwa kolejne kroki: 1. podpisanie umowy,

2 ratyfikacja, zatwierdzenie lub przyjęcie umowy)

Budowa umowy międzynarodowej:

1. tytuł umowy: nazwa (konwencja, pakt, etc.), strony (przy umowach dwustronnych, gdy znane są podmioty

zawierające umowę międzynarodową; przy umowach wielostronnych - nie), przedmiot umowy

2. preambuła (uroczysty wstęp)

3. stwierdzenie uzgodnienia tekstu umowy

4. dyspozycja

5. ew. korroboracja: uroczyste wzmocnienie tekstu

6. miejsce i data zawarcia umowy; języki autentyczne; w umowach dwustronnych czasem wprowadza się 3 język

(autentyczny) jako język rozstrzygający w wypadku wątpliwości

7. podpisy i pieczęcie

Zawarcie umowy i jej wejście w życie:

Przestrzeganie umów międzynarodowych:

Nieważność umowy międzynarodowej:

Zgodnie z konwencją wiedeńską o prawie traktatów z 1969, przesłanki (przyczyny) nieważności umów

międzynarodowych można podzielić na trzy grupy:

1. związane z naruszeniem prawa wewnętrznego kontrahentów dotyczącego zawierania umów - konwencja

dopuszcza powołanie się na tę okoliczność wyłącznie w sytuacji, gdy pogwałcona norma prawa wewnętrznego

ma zasadnicze znaczenie, zaś pogwałcenie było oczywiste, tj. obiektywnie widoczne dla każdego państwa postępującego

w danej sprawie zgodnie ze zwyczajną praktyką i w dobrej wierze;

2. związane z wadami oświadczenia woli:

1. przekroczenie przez przedstawiciela państwa jego upoważnienie do wyrażenia zgody – przy czym na przesłankę tę

można się powoływać tylko gdy ograniczenia upoważnienia były podane do wiadomości pozostałym państwom przed

wyrażeniem zgody

2. błąd – jeżeli dotyczy faktu lub sytuacji, która istniała w czasie zawierania umowy i stanowiła istotną podstawę zgody

państwa na zawarcie umowy. Nie może się na tę przesłankę powoływać państwo, które swoim postępowaniem przyczyniło się

do powstania błędu lub okoliczności były takie, że powinno się liczyć z możliwością jego zaistnienia.

3. podstęp – przez co należy rozumieć umyślne wprowadzenie w błąd ze strony innego państwa negocjującego

4. przekupstwo

5. przymus wobec przedstawiciela państwa

6. przymus wobec państwa – chodzi tu wyłącznie o przymus polegający na groźbie lub użyciu siły. Nie dotyczy to jednak

traktatów pokoju narzucanych państwu, które dopuściło się agresji, a następnie zostało pokonane. Pewnie kontrowersje budzi

kwestia użycia przymusu ekonomicznego, ale przeważa stanowisko, iż on także nie mieści się w tym pojęciu.

3. związane ze sprzecznością z normą ius cogens - nieważna jest umowa, która w chwili zawarcia jest niezgodna z bezwzględnie

obowiązującą normą powszechnego prawa międzynarodowego (czyli normą ius cogens).

Wygaśnięcie umowy międzynarodowej:

Wygaśnięcie umowy może nastąpić:

1. A) z przyczyn przewidzianych w samej umowie

1. a) upływ czasu, na jaki umowa została zawarta (przy czym umowa może zawierać klauzulę prolongacyjną, co oznacza, że

jeśli w określonym czasie przed upływem czasu obowiązywania umowy nikt jej nie wypowie, czas obowiązywania ulega automatycznemu

przedłużeniu

2. b) spełnienie się warunku rozwiązującego

3. c) wypowiedzenie umowy zgodnie z jej postanowieniami – większość umów posiada klauzule dotyczące wypowiedzenia. Inne jej

nie posiadają, ale takiej możliwości można domniemywać z intencji stron (za taką umowę uważa się np. Kartę NZ). Są wreszcie umowy nie

podlegające wypowiedzeniu – przede wszystkim traktaty pokoju i umowy graniczne. Zazwyczaj umowa przewiduje okres wypowiedzenia, po

którego upływie przestaje obowiązywać. Umowa dwustronna wygasa po wypowiedzeniu jej przez jedną ze stron. Umowa wielostronna przestaje

obowiązywać tylko w odniesieniu do strony wypowiadającej, chyba, że liczba stron spadnie poniżej określonego minimum.

2. B) z przyczyn nie przewidzianych w samej umowie

1. a) uchylenie za zgodną wolą stron – może być dokonane w każdym czasie i bez żadnego uzasadnienia. Uchylenie może mieć formą

zarówno osobnego aktu (-ów) jak i klauzuli uchylającej w nowej umowie między tymi samymi kontrahentami, regulującej ten sam obszar stosunków

2. b) utrata podmiotowości przez jedną ze stron – sama utrata jest dość łatwa do obiektywnego stwierdzenia, ale w takiej sytuacji dochodzą

znacznie bardziej skomplikowane kwestie sukcesji

3. C) jednostronne uznanie umowy za wygasłą z powodu zaistnienia wyjątkowych okoliczności:

1. 1) pogwałcenie umowy przez drugiego kontrahenta – pogwałcenie musi być istotne, a uznanie umowy za wygasłą należy poprzedzić

próbami skłonienia kontrahenta do jej przestrzegania

2. 2) powstanie sytuacji uniemożliwiającej wykonanie umowy – chodzi przede wszystkim o trwałe zniknięcie lub zniszczenie przedmiotu

niezbędnego do wykonania umowy. Strona nie może jednak powołać się na tę przesłankę, jeśli sama doprowadziła do trwałego zaginięcia lub zniszczenia.

3. 3) zasadnicza zmiana okoliczności (rebus sic stantibus)- przy czym zgodnie z art. 62 konwencji równocześnie muszą być spełnione

następujące warunki:

- zmiana musi być „zasadnicza” - nie była przewidywana przez strony - istnienie okoliczności, które uległy zmianie, stanowiło istotną podstawę zgody

stron na związanie się umową - skutkiem zmiany jest radykalne przekształcenie zakresu obowiązków, jakie na podstawie umowy pozostają jeszcze do

wypełnienia

1. C) z powodu powstania nowej normy ius cogens, stojącej w sprzeczności z treścią umowy''''

Zawieszenie umowy międzynarodowej:

Zawieszenie umowy oznacza, iż umowa wciąż obowiązuje (jest ważna, posiada moc prawnie wiążącą), ale czasowo nie jest stosowana, czyli nie

są wykonywane jej postanowienia. Możliwość zawieszenia umowy może być przewidziana w niej samej – wtedy zrealizowanie się określonego

warunku lub zaistnienie określonych okoliczności spowoduje zawieszenie umowy. Poza przypadkami określonymi przez samą umowę, może ona

zawsze zostać zawieszona za zgodą wszystkich stron umowy. Zawieszenie umowy może być także skutkiem jej poważnego naruszenia przez jedną

ze stron, zasadniczej zmiany okoliczności w jakiej była zawarta lub czasowej niemożliwości jej wykonywania. Szczególnym powodem zawieszenia

umowy może być także zawarcie kolejnej umowy prowadzącej do kolizji norm obu umów.

Prawo zwyczajowe:

Prawo zwyczajowe - to normy prawne trwale i jednolicie wykonywane w przekonaniu, że są obowiązującym prawem. Prawo zwyczajowe nie pochodzi

od żadnej instytucji, lecz zostaje wykształcone przez społeczeństwo w toku historii. Zwłaszcza w czasach najdawniejszych, było prawem niepisanym

przekazywanym ustnie z pokolenia na pokolenie. Z czasem normy były utrwalane w formie pisemnej (np. dokumenty stwierdzające dojście do skutku

czynności prawnej, przywileje, wyroki sądowe). Normy prawa zwyczajowego odegrały szczególną rolę w rozwoju prawa międzynarodowego. Prawo

zwyczajowe z reguły przechodzi proces kodyfikacji (lub inkorporacji).

Podmioty prawa międzynarodowego:

W prawie międzynarodowym podmiotem prawa międzynarodowego jest ten kto bezpośrednio z norm prawa międzynarodowego wywodzi swoje prawa i obowiązki.

Definicja podmiotu prawa międzynarodowego nie została unormowana przez akty prawa międzynarodowego, toteż roptatrywna jest jedynie w sferze doktrynalnej. Zwraca się uwagę na dwa elementy:

* zdolność prawną, rozumianą jako możliwość posiadania praw i obowiązków międzynarodowych

* zdolność do czynności prawnych, rozumianą jako możliwość nabywania praw i zaciągania zobowiązań międzynarodowych poprzez własne działanie.

Podmioty prawa międzynarodowego posiadają następujące atrybuty:

* ius tractatuum (ius contrahendi) – zdolność zawierania umów międzynarodowych. W ramach ius tractatuum upatruje się także zdolności uczestniczenia w organizacjach międzynarodowych, jako że tworzone są one właśnie na mocy umów międzynarodowych,

* ius legationis – zdolność uczestniczenia w stosunkach dyplomatycznych, czyli przyjmowania (legacja bierna) i wysyłania (legacja czynna) przedstawicieli dyplomatycznych innych podmiotów,

* ius standi – zdolność występowania z roszczeniami, ale też odpowiedzialność wobec prawa międzynarodowego

Podmioty prawa międzynarodowego można podzielić na:

* pierwotne (będące podmiotami przez sam fakt istnienia)

* wtórne albo pochodne (ich podmiotowość wynika z uznania ich przez podmioty pierwotne)

* pełne

* niepełne (zakres podmiotowości ograniczony do określonych czynności)

* suwerenne (podejmujące decyzje niezależnie od innych podmiotów)

* niesuwerenne

Za podmioty prawa międzynarodowego uznaje się np:

* państwa (jako jedyne są podmiotami pierwotnymi, pełnymi i suwerennymi). Do tej kategorii należy zaliczyć także minipaństwa. Tych ostatnich nie można zaliczyć do kategori niesuwerennych organizacji terytorialnych na gruncie klasycznej definicji państwa, która zakłada istnienie: władzy, terytorium (bez względu na jego obszar), ludności i zdolności do utrzymywania kontaktów międzynarodowych. Bezsprzecznym argumentem przemawiającym za zaliczeniem ich do kategorii państw, i zarazem przyznania podmiotowości prawnomiędzynarodowej, jest fakt przyjęcia do ONZ, do której mogą należeć tylko państwa (przyjęcie do ONZ jest faktem uznania za państwo).

* Stolicę Apostolską, jako podmiot sui generis (szczególnego rodzaju). Stolica Apostolska która jest podmiotem bezterytorialnym, sprawuje zwierzchnictwo nad jednostką geopolityczną Watykan, która nie jest uważana za podmiot prawa międzynarodowego. Wszelkie umowy międzynarodowe (tzw. konkordaty) zawiera Stolica Apostolska.

* Suwerenny Zakon Kawalerów Maltańskich (utrzymujący stosunki dyplomatyczne z państwami, np. z Polską od 1990)

* organizacje międzynarodowe (wtórne, niepełne, niesuwerenne)

* partyzanci i strony walczące

* narody (wg art. 1 Karty Narodów Zjednoczonych narody mają prawo do samostanowienia, tym samym mogą być podmiotami prawa międzynarodowego niezależnie od tego czy dążą do utworzenia państwa – np. Polska i Czechy w 1917-1918)

* Osoby fizyczne i prawne chociaż ich podmiotowość prawnomiędzynarodowa budzi jeszcze wiele wątpliwości.

Podmiotowość prawa międzynarodowego jest to zdolność prawna, która oznacza, że uczestnicy stosunków międzynarodowych mogą być podmiotem praw i obowiązków oraz zdolność do działania, tj. zdolność do samodzielnego wykonywania czynności ze skutkiem prawnym.