ABSOLUTYZM WE FRANCJI

Wielu chciało by widzieć w roku zakończenia wojny trzydziestoletniej, w roku

1648 r., początek absolutyzmu europejskiego. Takie stwierdzenie jest

nieprawdziwe. Początków absolutyzmu, zwłaszcza we Francji należy szukać

znacznie wcześniej. Właściwie Francja wkroczyła na drogę absolutyzmu już za

panowania Henryka IV Burbona. Ograniczył on rolę Stanów. Po jego śmierci

doszło do walki o władzę. Małoletni następca tronu Ludwik XIII nie mógł

rządzić samodzielnie i w jego imieniu rządziła matka. Kiedy w 1617 r. Ludwik

XIII osiągnął stan pełnoletności, odsunął matkę od władzy. Maria nie zamierzała

jednak z władzy rezygnować, odzyskała wpływy na dworze i dzięki jej

staraniom w kwietniu 1624 r. Ludwik XIII mianował ministrem kardynała

Armanda Richelieu. W lipcu tego roku Richelieu został pierwszym ministrem w

kraju. Zajmował także pierwsze miejsce w radzie królewskiej Ludwika XIII.

Urząd ten Richelieu piastował do 1642 r. tj. do roku swej śmierci. Od tej pory

kardynał Richelieu stał na czele polityki francuskiej, przede wszystkim polityki

zagranicznej. Oceniając Ludwika XIII na podstawie literatury można by

stwierdzić, że był on władcą nieudolnym. Jest to nieprawda. Potrafił Ludwik

XIII i na tym chyba polega jego wielkość podzielić swoją władzę. Nie mógł

wybrać w dziedzinie polityki lepszego człowieka niż kardynał Richelieu.

Właściwie kardynałowi Richelieu zawdzięcza Francja swoje sukcesy. Właśnie

kardynał Armand Richelieu jest w dużej mierze twórcą absolutyzmu

francuskiego. To on wtedy prowadził walkę między możnowładcami

francuskimi, którzy dążyli do osłabienia władzy królewskiej, a tronem, który

dążył do osłabienia roli parlamentu. Ta walka nie była wcale łatwa. Przeciwko

Ludwikowi XIII wystąpiła jego matka, brat, a także żona Ludwika XIII – Anna

Austriaczka. Matka – Maria kazała nawet wybierać Ludwikowi pomiędzy sobą

a kardynałem Richelieu. Ludwik XIII nie wahał się przed takim wyborem,

wybrał kardynała jako kierownika polityki, natomiast matkę zmusił do

opuszczenia kraju. Wojska kardynała Richelieu rozprawiły się także z bratem

króla. Drugim kręgiem opozycji przeciwko planom Ludwika XIII i przeciwko

absolutyzmowi były wyznania protestanckie, zwłaszcza hugenoci. Armand

Richelieu rozpoczął z nimi walkę. Ale nie można tej walki interpretować jako

kolejnej wojny religijnej. Powodem niechęci kardynała nie była różnica

doktrynalna. Richelieu nie chciał dopuścić do sytuacji, w której hugenoci

stanowili by znaczną siłę w państwie. Było to spowodowane tym, że hugenoci

mieli poparcie obcych dworów. Silna pozycja hugenotów wiązała by się z

interwencjami obcych mocarstw w dzieje Francji. To był cel postawiony przez

Richelieu. W 1628 r. twierdza La Rochelle zajmowana przez hugenotów

musiała po 14 miesiącach oblężenia skapitulować. Hugenoci we Francji zostali

pozbawieni wszelkich przywilejów oraz niezależności politycznej. Stracili

wszystkie twierdze jakie posiadali we Francji. Zlikwidowana została ich

organizacja wojskowa. Odebrano im prawo do zgromadzeń. W 1629 r.

Richelieu wydał tzw. edykt łaski, na mocy którego hugenoci odzyskali wolność

wyznania. Dzięki temu edyktowi wielu hugenotów podjęło współpracę z rządem

francuskim. Richelieu głosił taką zasadę wg której wszystko musi być

podporządkowane racji stanu. Przeciwników należy wysyłać na szafot, jeśli

racja stanu tego wymaga. Za wystąpienie przeciwko racji stanu mogło być

uznane spiskowanie, ale także złamanie zakazu pojedynków pomiędzy

szlachcicami. Społeczeństwo francuskie za czasów Richeliego zostało zmuszone

do ślepego posłuszeństwa władzy. Zmuszone zostało także do pracy i

wyrzeczeń. Sam Richelieu był człowiekiem bardzo pracowitym, bardzo

wymagającym od siebie. Richelieu wprowadzając zasadę racji stanu i

umacniając pozycję króla kosztem innych organów władzy, innych sił

państwowych, nie przeprowadził jednocześnie żadnych reform ustrojowych w

państwie. Podjął wysiłek by stare urzędy państwowe przystosować do nowych

potrzeb. Jedyną reformą było zwiększenie uprawnień dla intendentów

królewskich. Przed kardynałem Richelieu byli to zwykli poborcy podatków.

Natomiast w tej chwili byli także władni wydawać rozstrzygnięcia w imię

admnistracji, sądów. Ich władza w zasadzie była nieograniczona. Aby wzmocnić

państwo wewnętrznie od strony ekonomicznej domagał się Richelieu rozwoju

przemysłu francuskiego. Zwiększył wydatki na flotę, aby dorównać Anglii i

Holandii. Pokój westfalski nie kończył konfliktu francusko-hiszpańskiego.

Wojna ta trwała jeszcze przez 10 lat i zakończyła się klęską Hiszpanii.

Hiszpania musiała oddać Francji część terytoriów nadgranicznych. Największą

stratą było oderwanie się od Hiszpanii Portugalii. Na mocy pokoju doszło do

zawarcia małżeństwa pomiędzy Ludwikiem XIV a infantką hiszpańską Marią

Teresą. Doprowadził do tego następca Richelieu kardynał Mazzarini. W ten

sposób francuscy Burbonowie otwierali sobie drogę do tronu hiszpańskiego.

Tron hiszpański francuscy Burbonowie objęli dopiero w XVIII w. To był

początek tej drogi. Na tronie hiszpańskim do dzisiaj zasiadają Burbonowie. Król

Juan Carlos jest z dynastii Burbonów. Do utwierdzenia absolutyzmu

francuskiego doszło za panowania Ludwika XIV. Monarcha absolutny to

władca, który ustanawia prawa, wymierza sprawiedliwość, w jego imieniu

pobierane są podatki. Monarcha ten utrzymuje stałą armię, mianuje urzędników,

utożsamiany jest z państwem. Ludwik XIV mówi wyraźnie: „Państwo to ja”.

Władza monarchy absolutnego pochodzi od Boga. Jest on Bożym pomazańcem.

Jest on otoczony legendą i nimbem boskości. Kto podnosi rękę na monarchę,

podnosi rękę na Boga. Absolutyzm jest ustrojem, formą władzy, która daje

królowi nieograniczone uprawnienia. Jego władza nad poddanymi jest pełna.

Aby tę władzę spełniać dobrze powstaje bardzo dobrze rozwinięty aparat

administracyjny. Następuje zatem rozwój aparatu urzędniczego, a co za tym

idzie – biurokracji. Autorytet władcy opiera się na potędze armii. Urzędnicy i

wodzowie muszą być wobec władcy lojalni, dlatego składają przysięgę

wierności. Utrzymanie takiego państwa wymagało dużych środków

finansowych, stąd troska o ściąganie podatków i szukanie innych dochodów niż

podatki. Ludwik XIV był władcą, który objął urząd mając 23 lata. Pełnię władzy

przejął po śmierci kardynała Mazzarina. Uważał, że jego władza pochodzi od

Boga, dlatego postawił siebie ponad społeczeństwem. Był ponad wszelki

klasami społecznymi, również ponad wszelkimi stanami politycznymi.

Osobiście kierował polityką państwa. Swojej władzy nie dzielił z nikim.

Ministrowie w jego rządzie nie posiadali już takich uprawnień jak ministrowie

Ludwika XIII. Nie było już takich osobistości jak Armand Richelieu czy

kardynał Mazzarini. Urzędnicy byli w pełni uzależnieni od władcy. W każdej

chwili król miał prawo złożyć ministra z urzędu. Realizację postanowień

królewskich, wszelkich edyktów, praw, które król wydawał miało zapewnić

rozbudowanie aparatu administracyjnego państwa. Były to tzw. Rady i urzędy

centralne. Wśród nich wybitnie miejsce zajmowała tzw. Rada Wysoka, inaczej

nazwana Radą Tajną, Radą Stanu. Tej Radzie przewodniczył sam król. Składała

się ona z najbardziej zaufanych ludzi. Zajmowała się przede wszystkim

sprawami zagranicznymi państwa, a także najważniejszymi problemami

wewnętrznymi. Ponadto istniała Rada finansów, która zajmowała się ściąganiem

podatków, Rada Depesz- zajmująca się organizacją państwa i Rada Prywatna,

która zajmowała się sprawami sądownictwa. Obok tych rad głównych,

centralnych, istniały jeszcze urzędy centralne. Był urząd kanclerza, teoretycznie

był to urząd dożywotni, praktyka jednak pokazywała, że jeśli kanclerz się nie

podobał król mógł go zmusić do dymisji lub zwolnić. Pojawił się także urząd

generalnego kontrolera finansów. Ten generalny kontroler finansów zajmował

się nie tylko sprawą podatków, ale zajmował się całą gospodarką państwa.

Ponadto istnieli sekretarze stanu, to był sekretarz dworu królewskiego, sekretarz

stanu spraw zagranicznych, sekretarz stanu wojny, sekretarz stanu marynarki.

Czas panowania Ludwika XIV to czas, w którym we Francji zanikły wszelkie

urzędy świadczące o monarchii stanowej. Przestały istnieć Stany Generalne. W

1668 r. Ludwik XIV wypowiedział słynne zdanie: „Państwo to ja”. W państwie

Ludwika XIV wzrosły obciążenia finansowe chłopów, gdyż z czegoś trzeba

było utrzymać administrację. Rozpoczęła się walka z hugenotami i

prześladowania na tle religijnym. Odwołany został w 1685 r. edykt nantejski.

Zakazano emigracji z przyczyn religijnych bez pozwolenia króla. Za samowolną

emigrację bez zgody króla z powodów religijnych groziła kara galer, konfiskata

całego mienia, a nawet kara śmierci. Około 200 tys. hugentów francuskich

opuściło Francję znajdując schronienie w Anglii, Holandii i Brandenburgii. Na

tej nietolerancji Francja bardzo wiele straciła, ponieważ okazało się, że wśród

tych, którzy kraj opuścili było bardzo dużo pionierów przemysłu, fachowców w

swoich dziedzinach, a zatem gospodarka francuska poniosła dotkliwe straty.