Demografia Polski:

Demografia – to nauka zajmująca się ludnością, nauka o ludności, obejmującą zmiany jej liczby, strukturę zawodową, wiekową i płciową, stan cywilny, rasy, narodowości, język ojczysty, wykształcenie.

Czynnikami, które wpływają na zmiany liczby ludności danego państwa są:

• przyrost naturalny

• ruchy wędrówkowe ( migracje)

• czynniki incydentalne ( wojny, kataklizmy, epidemie)

• mogą dochodzić jeszcze zmiany liczby ludności wywołane zmianą granic państwa

Obecnie dane na rok 2000 Polska liczy 38,7 mln ludzi co stawia nas na 8 miejscu w Europie i 29 na świecie. Liczba ludności Polski to 5,3% ogólnej liczby ludności Europy.

Na obecną sytuację demograficzną Polski, sytuację XX wieku wywarły wpływ następujące wydarzenia:

• odzyskanie niepodległości po 1918 roku i kształtowanie niepodległego państwa

• II wojna światowa, agresja Niemiec i ZSRR i jej zakończenie, które przyniosło zmiany terytorialne, przede wszystkim przesunięcie granic państwowych

• migracje

• przyrost naturalny.

Zmiany liczb ludności od 1939 roku.

Przed wybuchem II wojny światowej ludność Polski liczyła 35,1 mln osób – stan na koniec sierpnia 1939 roku. Podczas wojny zginęło 6028 tys. osób, z tego większość w wyniku ekstermistycznej polityki okupanta niemieckiego a 644 tys. osób wskutek bezpośrednich działań wojennych.

W latach 1939-45 deportowano 2,3 mln do Niemiec, co najmniej 2 mln osób z terenów wschodnich II Rzeczypospolitej ( zaanektowanych przez ZSRR w 17 IX 1939 roku) wywieziono do Azji Centralnej i na Syberię.

Biologiczne straty wojenne to 17,2% liczby ludności sprzed wojny, straty te zalicza się do największych na świecie. Po dodaniu do tej liczby deportowanych z których większość nie powróciła do kraju łączne straty to 9 mln osób tj. 26% stanu populacji z 1939 roku.

W wyniku zmiany granic państwowych na terenach wschodnich II Rzeczypospolitej, które weszły w skład ZSRR pozostało 2,7 mln Polaków. Równocześnie na przyjętych przez Polskę Ziemiach Odzyskanych zamieszkiwało 3,4 mln Niemców. W latach 45-50 na mocy ustaleń Konferencji Poczdamskiej dokonano wysiedlenia z Polski ludności niemieckiej, ukraińskiej, białoruskiej i litewskiej ( około 4 mln osób) i przyjęto równocześnie 4,4 mln Polaków repatriowanych głównie z ZSRR i Niemiec.

Przesiedlenie do brytyjskiej i radzieckiej strefy okupacyjnej około 2,3 mln osób pochodzenia niemieckiego w latach powojennych.

Repatriacja około 2 mln Polaków z terenów ZSRR, imigracja około 1,5 mln osób z Europy Zachodniej. Dominują przymusowi robotnicy jeńcy wojenni oraz żołnierze armii polskiej na zachodzie.

W 1945 roku Polska w nowych granicach liczyła 22,8 mln osób. W niecały rok po zakończeniu II wojny światowej 1.02.1946 Polska liczyła 23,6 mln osób. Narodowy spis powszechny przeprowadzony 3 XII 1950 roku, który podsumował powojenne zmiany demograficzne ( z tytułu wysiedleń, repatriacji, migracji, zmian granic i przyrostu naturalnego) i ustalił liczbę ludności Polski na 25 mln osób.

Bezpośrednio po wojnie przyrost naturalny był bardzo wysoki przede wszystkim na skutek szybkiego wzrostu liczby urodzeń. Była to znana w demografii faza kompensacji strat wojennych, a przyrost kompensacyjny. Wynikał on z naturalnego dążenia populacji do odbudowy strat wojennych oraz szeroko pojmowanej normalizacji warunków życia po wojnie tzw. eksplozja demograficzna.

Kulminacja wyżu demograficznego miała miejsce w roku 1955 ( 19,3 –19,5‰)

Dekada 1950-60 (19,15‰)

Dekada 1960-70,1970-80 (9,4-9,65‰)

Od początku lat 80 tempo wzrostu ludności słabnie i w latach 1980-90 wynosi 6,95‰

Dekada 1990-2000 to poziom 1,25‰

W 1999 roku przyrost naturalny 0‰ w całej powojennej historii Polski najniższy poziom.

Od roku 1998 liczba ludności Polski spada:

1997 – 38 mln 650 tys.

1998 – 38 mln 666 tys.

1999 – 38 mln 654 tys.

2000 – 38 mln 649 tys.

Powód spadku liczby ludności to ujemne saldo migracji utrzymujące się od lat oraz gwałtownie obniżający się wskaźnik przyrostu naturalnego.

W świetle długotrwałej prognozy rozwoju demograficznego Polski na wzór wysoko rozwiniętych państw świata Polska wejdzie w zaawansowaną fazę spadku poziomu zaludnienia – 2050 rok to 34 mln 681 tys.

W latach 60 i na początku lat 70 nastąpił niż demograficzny – spowodowany wejściem w wiek rozrodczy (prokreacyjny) nielicznego pokolenia urodzonego podczas wojny.

Rok 1969 przyrost naturalny 8,5‰

Rok 1970 przyrost naturalny 8,6‰

W latach 70 w wiek rozrodczy wchodziły liczne roczniki wyżu powojennego, związany z tym wzrost liczby urodzeń określa się mianem echa wyżu powojennego, wtórny wyż demograficzny.

1976 rok – 10,6‰

1980 rok – 9,6‰

Obecnie notuje się najmniejsze po wojnie wskaźniki przyrostu naturalnego. Jest to spowodowane wejściem w wiek prokreacyjny ludzi urodzonych w czasie niżu demograficznego oraz zmianą modelu rodziny na mniej dzietny.

Są przypuszczenia, że w latach najbliższych można się spodziewać ożywienia przyrostu naturalnego. Liczba urodzeń może wzrastać gdyż w wiek dojrzały wchodzą roczniki echa wyżu demograficznego, wtórnego wyżu demograficznego.

Falowanie rozwoju demograficznego jest niekorzystne gdyż prowadzi do nierównomiernego przyrostu potrzeb w zakresie podstawowych usług oświatowych i socjalnych jak również potrzeb w zakresie nowego budownictwa mieszkaniowego oraz tworzenia nowych miejsc pracy.

W takich warunkach trzeba często reorientować strategię rozwoju gospodarczego i politykę społeczną na zaspakajanie potrzeb dominującej w danym okresie grupy.

Przykłady dostrajania potrzeb:

• podjęcie w końcu lat 50 –tych w związku z wchodzeniem w wiek szkoły podstawowej roczników wyżu powojennego wielkiego przedsięwzięcia budowy 1000 szkół na tysiąclecie Państwa Polskiego,

• eksplozja instytucyjna lat 70-tych obliczona między innymi na zagospodarowanie znacznych przyrostów siły roboczej związanych z tym samym wyżem

Praktyka dowodzi, że realizacja wielkich przedsięwzięć pod presją sytuacji demograficznej była nieuzasadniona. Szkoły zakładano nie tam gdzie należy. Lokalizacja wielu 1000 latek odpowiadająca rozmieszczeniu młodzieży szkolnej w latach 50 i 60 przestały odpowiadać potrzebom lat 70 w wyniku intensywnych migracji ludności.

Zmiany liczby ludności:

1939 – 34,8 mln

1946 – 23,9 mln

1950 – 25,0 mln

1960 – 29,8 mln

1970 – 32,6 mln

1978 – 35,1 mln

1988 – 37,9 mln

1997 – 38,7 mln

Zmiany wskaźnik przyrostu naturalnego ludności Polski po II wojnie światowej w ‰

1946 – 16,0

1955 – 19,5

1960 – 15,1

1970 – 8,6

1980 – 9,6

1990 – 4,1

1997 – 0,9

1999 – 0,0

Przyrost naturalny obecnie (2000 r.) w województwach:

Małopolskie – 1,7 (-0,1; 3,5)

Podkarpackie – 2,5 (2,1; 2,8)

Śląskie - -1,2 (-1,5; -0,1)

Łódzkie - -3,6 (-4,1; -2,5)

Mazowieckie - -1,3 ( -1,9; -0,3)

Pomorskie – 2,4 ( 0,5; 6,3)

Zachodniopomorskie – 1,0 ( 0,0; 3,2)

Warmińskomazurskie – 2,7 ( 1,6; 4,2)

Świętokrzyskie - -1,1 ( -0,4; -1,8)