1.Diagnoza społeczna, ekspertyza społeczna - zebranie wiedzy na temat jednostki i analiza jej sytuacji życiowej; rozpoznanie określonych sytuacji, zdarzeń i społecznych uwarunkowań, które zostało przeprowadzone ze względu na konieczność dokonania konkretnych zmian lub ze względu na ich obecną uciążliwość. Bezpośrednim rezultatem przeprow diagnozy społecznej jest ekspertyza bądź raport, który stanowi podstawę do przeprowadzenia prognoz przyszłych wydarzeń oraz działań ekspertów, m.in. z zakresu polityki społecznej i oświatowej, socjologii i psychologii stosowanej oraz socjotechniki.
Walory dobrej diagnozy: - ciągłość - łatwość zmian - unikanie błędów – obiektywizm - pełność. Etyczne aspekty diagnozy:
- bronić się przed przedmiotowym traktowaniem osoby badanej, - podmiotowi działającemu zależy na poprawności stosunków społecznych, - niezbędne jest zaufanie, zachowanie poufności, współpraca, obustronne poczucie odpowiedzialności, -osoba diagnozująca powinna sobie zdawać sprawę ze specyficznych cech badania diagnostycznego, - zdawać sobie sprawę z konsekwencji z zależności interpersonalnych.
H. Radlińska: - przede wszystkim nie zaszkodzić, - nie wolno zmuszać do zeznań (np.: poprzez szantaż), - nie wolno wywoływać silnych stresów, - nie wolno stosować niewychowawczych i niehumanitarnych metod, - nie wolno stosować pozornej anonimowości, - nie wolno kierować się zdarzeniami z przeszłości.
Błędy diagnostyczne: a) orzekania- przypisanie komuś jakiejś cechy mimo braku podstaw do tego b) pominięcia - pomija się pewnego typu ważne zjawiska pojmowane jako złe c) obserwacji - nie dostrzegamy wszystkich cech lub widzimy te, których nie ma d) techniczne - dotyczą aparatury i notatek) rozumowania
Mary Richmond wyróżniła 4 podstawowe elementy tej metody: l) wgląd w cechy osobowościowe jednostki; 2) rozpoznanie zasobów, zagrożeń i wpływów otoczenia społecznego na jednostkę; 3) bezpośrednie oddziaływanie osoby na osobę; 4) pośrednie oddziaływanie poprzez otoczenie społeczne.
Do najważniejszych odmian diagnozy społecznej zalicza się:
1) diagnozę historyczno-przyczynową (wskazuje na przyczyny i mechanizmy pojawienia się problemu społecznego);
2) diagnozę twórczą, zwaną diagnozą kreatywną (podejmuje próbę wskazania czynników społecznych, które mogą stać się zalążkiem pożądanych zmian;
3) diagnozę poznawczą (daje w sposób opisowy lub porównawczo-opisowy charakterystykę diagnozowanego fragmentu rzeczywistości w zestawieniu z szerszymi procesami i zjawiskami społecznymi, stanowi podstawę budowania wiedzy teoretycznej o danym problemie społecznym).
2.Grupa rówieśnicza jest organizmem społecznym wyróżnionym spośród innych nie ze względu na cechę demograficzną wiek, lecz ze względu na typ więzi, bliskie, nacechowane wzajemną aprobatą uczestnictwo. Jest to najczęściej grupa pierwotna, jakkolwiek mogą i występują bogate formy instytucjonalne grup rówieśniczych np. organizacje młodzieżowe, które mają charakter grup wtórnych, celowych.
Grupa pierwotna, czyli rodzina, społeczność lokalna lub właśnie grupa rówieśnicza. Pierwotna w takim sensie, że zrodziła je bezrefleksyjna natura człowieka i spontaniczny rozwój stosunków interpersonalnych oraz, że towarzyszy człowiekowi od samych narodzin gatunku. Pierwotność tej grupy wyraża się w dominującym znaczeniu w rozwoju osobowym człowieka. Jednak w pedagogice nie można ograniczyć uwagi tylko na grupy rówieśnicze pierwotne, ponieważ w życiu krzyżują się one z grupami rówieśniczymi celowymi. Np. klasa szkolna jest grupą celową, której członkowie pochodzą z rekrutacji formalnej, ale w klasie tworzą się spontanicznie grupy pierwotne, w których członkowie mają poczucie przynależności oraz odrębności wobec otoczenia.
W oparciu o właściwości rozwojowe dzieci i młodzieży wyróżnia się trzy typy grup rówieśniczych: dziecięce grupy zabawowe, bandy, młodzieżowe bandy, kliki, młodzieżowe grupy dewiacyjne (gangi, bandy przestępcze). Istnieją w grupie młodzieżowej trzy rodzaje funkcji kierowniczych, o bardzo zróżnicowanych konsekwencjach wychowawczych.
Aleksander Kamiński wymienia specyficzny typ kierowania grupą, zwany
1.Przodownictwem. Charakteryzuje on osoby, które z racji cech osobowych, pewnej charyzmy oraz właściwości opiekuńczych obdarzone są przez grupę niewymuszonym, spontanicznym zaufaniem, pozytywnym nastawieniem emocjonalnym i gotowością do współdziałania. Siła i sens przodownictwa wyraża się głównie w kategoriach psychologicznych.
2.Przywództwo jest ono zdobywane przy aprobacie członków grupy lub niekiedy mimo tej aprobaty. Może wynikać z kwalifikacji ogólnoosobowych lub specjalnych właściwości, np. zamożność, osiągnięcia sportowe, itp. Ma głównie sens organizacyjny i techniczny, chodź zawiera też elementy więzi psychicznych.
3.Panowanie (władza) zdobywane jest instrumentalnie, głównie siłą. Wyraża się w autorytarnym rygoryzmie i centralizacji decyzji. Pozbawiona jest więzi emocjonalnych, zaufania i poczucia bliskości. Ma sens wyłącznie organizacyjny i zadaniowy. Występuje w zasadzie w dewiacyjnych grupach rówieśniczych, w bandach przestępczych, gangach.
-Członkostwo jest spontaniczne, nacechowane poczuciem aprobującego uczestnictwa;
-Dominują więzi osobowe i powszech. identyfikacja wzajemna (znajomość osobista);
-Niewielkie rozmiary grupy;
-Członkowie mają poczucie przynależności oraz odrębności wobec otoczenia; dominacja więzi rzeczowych i stosunków organizacyjnych
-Grupa ustala świat wartości i wzorców o różnorodnych implikacjach dla członków i organizacji grupy;
-Istnieje umowny system kontroli i doraźnie określone sankcje;
-Grupę cechuje zmienność i okazjonalność celów, labilność struktury i wewnętrznej hierarchii;
-Przywództwo wynika z cech osobowych i aprobaty grupy.
Grupa wtórna, typ grupy społecznej przeciwstawny wobec grupy pierwotnej. Charakteryzuje się względnie małą trwałością i wielością członków. Grupy wtórne tworzone są dla osiągnięcia określonego celu, charakteryzują się formalnym i rzeczowym typem więzi, przy czym komunikacja między członkami grupy ma charakter nieosobowy (np. partie polityczne). Często grupy wtórne rozwiązywane są po zrealizowaniu określonego celu, do którego zostały powołane. Grupy tego typu przeważają w społeczeństwie przemysłowym i poprzemysłowym.
- Członkowie pochodzą z rekrutacji formalnej;
- Dominacja więzi rzeczowych i stosunków organizacyjnych; -Możliwie wielkie rozmiary grupy o rozgałęzionej strukturze organizacyjnej i terenowej; - Struktura wewnętrzna sformalizowana z układem hierarchicznym; -Istnienie własnych celów i interesów dominujących nad interesami indywidualnymi; -Posiadanie formalnych wzorów zachowań egzekwowanych formalnymi sankcjami ; -Tendencje do centralizacji decyzji, koordynacji działalności i uniformizmu organizacyjnego; -Wyspecjaliz. kierownictwo i wyalienowani przywódcy.
3.Kompensacja społeczna oznacza wyrównywanie braków środowisk., utrudniających pomyślny przebieg życia jednostki lub grupy.
Przykłady:
a)Rodzina zastępcza lub opiekuńcza, w której umieszczone zostało osierocone dziecko. b)Klub młodzieży, stający się drugim domem młodego człowieka. c)Kurator sądowy sprawujący opiekę nad wykolejającym się nieletnim, którego rodzice nie mogą zapewnić właściwej opieki wychowawczej. d)Dom rencistów dla osamotnionych osób starszych.
Wyróżniamy kompensację: *bezpośrednią: zasiłek; pomoc w lekcjach *pośrednią: organiz. warunków życia np. żeby dziecko samo mogło odrabiać lekcje (stworzenie odpow. warunków) *opiekuńczą: kiedy zajmujemy się opieką nad dziećmi *wychowawczą: kiedy dostarcz. bodźce o charakterze wychowawczym.
4. Profilaktyka społeczna jest to działalność polegająca na zapobieganiu tym wszystkim sytuacjom, które powodują wyłanianie się potrzeb z zakresu opieki społecznej, a więc i kompensacji społecznej. Rozwinięta i dobrze realizowana profilaktyka społeczna powinna redukować przypadki niedostosowania społecznego, wykolejeń, patologii społecznej. Powinna uprzedzać stany zagrożenia moralnego, zdrowotnego, kulturalnego, społecznego, aby uchronić jednostki i grupy danej populacji przed niepożądanymi odchyleniami od stanów normalnych.
Przykłady:
Urządzenia i placówki wspomagające rozwój dzieci młodszych i starszych: -przedszkola, -ogrody jordan., -place zabaw, -świetlice podwórkowe, -samorządy dziecięce w osiedlach -drużyny zuchowe i harcerskie, -koła zainteresowań, -kluby młodzieżowe domy kultury, -kluby sportowe.
Inaczej, profilaktyka społeczna, to dziedzina wiedzy i umiejętności praktycznych w skali mikro i makro społecznych w celu przeciwdziałania, występowania dewiacyjnych i patologicznych zjawisk społecznych, zwanych niekiedy problemami społecznymi. Helena Radlińska połączyła diagnozę z kompensacją.
Profilaktyka sprowadza się do kompensacji jako podstawowego sposobu naprawy wykolejenia, zapewnienia tego wszystkiego, co jest niezbędne do normalnego rozwoju jednostki i grupy.
Wg Kamińskiego profilaktyka to działanie polegające na zapobieganiu tym wszystkim sytuacjom, które powodują wyłanianie się potrzeb z zakresu opieki społecznej, a więc kompensacji społecznej.
Działalność profilaktyki powinna być skupiona na redukowaniu ilości przypadków niedostosowania społecznego, patologii społecznej, oraz uprzedzaniu stanów zagrożenia moralnego, zdrowotnego, społecznego, aby uchronić jednostki i grupy przed niepożądanymi odchyleniami od stanów normalnych.
Wg Wroczyńskiego profilaktyka to działania w dwóch kierunkach:
1)Hamowania aktywności w dziedzinach stwarzających zagrożenie; 2)Prowadzenie działalności w dziedzinach pożądanych społecznie.
Profilaktyka problemowa Mellibrudy: zawsze istnieją problemy społeczne, bo niektóre problemy są nieokreślone. Istnieją trzy stopnie profilaktyki:
1. Przedstawiająca zdrowy styl życia. Obejmuje stosowanie środków umożliwiających usuwanie zasadnicz. przyczyn kryminogen.; polepszenie stanu zdrowia; podnoszenie usług socjalnych ma na celu wzmacnianie czynników zewnętrznych i wewnętrznych chroniących przed patologią.
2. Objawowa (drugorzędowa). Ma na celu ujawnianie i eliminowanie wszelkiego niedostosowania społecznego przed pojawieniem się stanu charakterystycznego dla wykolejenia społecznego.
3. Powstrzymująca postępowanie, które zmierza do zapobiegania życiowym komplikacjom i następstw wynikających z procesu wykolejenia przestępczego.
Wg Szymańskiej, profilaktyka to- eliminowanie czynników ryzyka- wzmacnianie czynników ryzyka. Proces wspierający proces fizyczny i psychiczny przez pomoc i towarzyszenie uczniowi w zdobywaniu wiedzy o zagrożeniu dla zdrowia oraz nabywaniu umiejętności przeciwdziałania tym zagrożeniom.
Czynniki ryzyka to cechy, sytuacje i warunki sprzyjające powstawaniu zachowań ryzykownych. Najpoważniejsze z nich to palenie tytoniu, ,spożywanie alkoholu, używanie innych środków psychoaktywnych, wczesna aktywność seksualna, zachowania przestępcze i agresywne.
Czynniki wzmacniaj. (chroniące) to cechy, sytuacje i warunki zwiększające odporność na działanie czynników ryzyka: silna więź emocjonalna z rodzicami, zainteresowania nauką szkolną, regularna praktyka religijna, poszanowanie prawa, norm, wartości i autorytetów.
5.Siły społeczne jest to zespół określonych czynników i wartości funkcjonujący w środowisku w postaci jednostkowych lub grupowych, jawnych bądź ukrytych uzdolnień wyrażających się w pozytywnym działaniu. Siły społeczne są także uznawane za synonim wychowania ponieważ człowiek prawidłowo wychowany będzie działał społecznie.
Źródła sił społecznych:
* grupa rówieśnicza,
*instytucje społeczne,
*role społeczne odgrywane przez jednostkę,
*sam człowiek,
*sytuacje zagrożenia.
Halina Radlińska wyróżnia 4 typy sił społecznych:
a) narastające b) zanikające c) jawne d) ukryte.
Typologia sił społecznych wg Kowalskiego: a)podstawowe b)współwyznacz. c)wzmacniające d)osłabiające e)spontaniczne f)zorganizowane g)wsteczne h)postępowe i)zachowawcze j) rozwojowe.
Funkcje sił społecznych:
*Kompensacyjna wspieranie rozwoju wychowanków z trudnego środowiska społecznego, diagnoza środowiska, szukanie potencjalnych możliwości i niwelowanie braków;
*Animacyjna spełniana przez jednostki i grupy szczególnie aktywne i zaangażowane w realizację pozytywnych idei;
*Integracyjna to budowanie własnego zespołu wsparcia.
6. Stowarzyszenie to grupa dorosłych lub młodzieży posiadająca własną strukturę organizacyjną: członkowie grupy podejmują wspólne zadania i podporządkowują się obowiązującym normom postępowania. Przynależność do tej grupy ma charakter dobrowolny. Tworzą je ludzie działający na mocy prawa. Podejmują oni określoną działalność dobrowolną, świadomą i bezpłatną.
-przynależność jest dobrowolna, - jest grupą zorganizowaną wedle reguł formalnych, -posiada określone cele, -posiada strukturę, organizację wewnętrzną i członków, -kieruje się ustalonymi wzorami zachowań, -posługuje się ustalonymi sankcjami wobec członków.
A. Kamiński, charakteryzuje je w następujący sposób: - stowarzyszenie jest grupą zorganizowaną, której główną cechą jest dążenie do osiągnięcia wspólnie określonych celów lub interesów, -stowarzyszenie posiada swoistą strukturę organizacyjną oraz własnych członków, których obowiązują wspólnie ustalone zasady postępowania i zachowania
7. Wspólnota - ma charakter zbiorowości pierwotnej. Jest takim typem zbiorowości społecznej, która powstaje w sposób naturalny, spontaniczny i w którym dominują więzi osobowe, stos. pokrewieństwa, związki rodowe, więź sąsiedzka. -przynależność jest zdeterminowana urodzeniem, organizacja jest wynikiem aprobaty społecznej i jest nieformalna, -cele są nieartykułowane i nie mają postaci pisanej -struktura, organizacja i członkowie są określani zasadami tradycji i poczuciem przynależności, -rządzą w niej uznane za właściwe wzory zachowań, obowiązuje grupowy konformizm, -istnieje system kontroli społecznej.
8.Wychowanie równoległe to szerszy krąg oddziaływań niż oddziaływania pozaszkolnych instytucji wychowawczych. Pojęcie to wiążemy z całością wpływów oddziałujących na młodą generację poza szkołą, łącznie z kontaktami społecznymi i kulturowymi w środowisku oraz środkami masowego przekazu. Obok formalnej instytucji szkoły wyrasta niejako odrębna szkoła, organizuj. dynamiczne oddziaływania na osobowość młodej generacji poza murami budynku szkolnego.
Organizacje pozaszkolne: *świetlice *kluby, boiska.
Cechy: -obejmuje dzieci, młodzież i ludzi dorosłych -ma charakter intencjonalny -zamierzony, planowy, ale może mieć charakter okazjonalny, nieintencjonalny -realizatorami edukacji równoległej zamierzonej są jednostkowe, grupowe siły społeczne w środowisku -realizatorami edukacji równoległej niezamierzonej może być środowisko społeczne, kulturowe, przyrodnicze -otwartość na wpływy innych mikro i makro środowisk - zróżnicowanie oddziaływań środow. -w porównaniu z edukacją szkolna jest mniej sformalizowana, w większym stopniu nastawiona na zaspokajanie potrzeb indywidualnych dzieci, młodzieży, dorosłych; bardziej atrakcyjna w swej treści i formach, a także dobrowolna -podmiotowość edukacji równoległej wyraża się w postrzeganiu zasad: oddolnych inicjatyw środowiskowych, autonomii i zaufania; wolności i wyboru w podejmowaniu decyzji, tolerancji, partnerstwa i dialogu - efekty, skutki oddziaływań edukacji równoległej dotyczą zmian jakie stwarzają oddziaływania środowiskowe, a które dotyczą sfer życia człowieka i jego osobowości. -oddziaływania mogą prowadzić do wartościowych wychowawczo, rozwojowo zamian w życiu człowieka, ale i do niepożądanych, patologicznych.
Ogniwa edukacji: -ośrodki wychowania naturalnego (rodzina) -placówki opiekuńczo wychowawcze dla dzieci i młodzieży, np. domy dziecka - placówki wspomagające rozwój dzieci i młodzieży, np. świetlice, czytelnie, - instytucje bezpośr. upowszechniania kultury i sztuki, np. kino, teatr- instytucje i środki masowego komunikowania, np. radio, telewizja- instytucje społeczno-wychowawcze, np. kościół -ośrodki organizujące działalność wychowania, np. służba zdrowia.
Def.: jest efektem oddziaływania składników globalnego systemu oświaty i wychowania.
W znaczeniu węższym to układ placówek wychowania pozaszkolnego dzieci i młodzieży; w znaczeniu szerszym to całokształt wpływów społecznych o charakterze rozwojowym, zarówno planowych jak i samorzutnych.
Znaczenie szerokie: całokształt wpływów i oddziaływań zarówno zamierzonych jak i niezamierzonych, intencjonalnych i nieintencjonalnych, świadomie ale i okazjonalnie, przypadkowo na dzieci, młodzież i dorosłych. znaczenie wąskie: element, ogniwo ed. równoległej w ujęciu szerokim. Kształcenie, wychowanie, opieka w instytucjach wychowania pozaszkolnego, kulturalno-oświatowych, opiekuńczo-wychowawczych. Dotyczy tylko pewnej grupy dzieci i młodzieży. Te wpływy kończą się w pewnym okresie życia, gdy opuszczają instytucje.