Morze Ba艂tyckie:
Morze Ba艂tyckie to morze 艣r贸dkontynentalne, 艣r贸dl膮dowe, wewn臋trzne, otoczone l膮dem tylko jednego kontynentu.
Morze Ba艂tyckie to typowe morze szefowe, morze p艂ytkie o 艣redniej g艂臋boko艣ci 52 metr贸w. Nale偶y do jednego z najm艂odszych m贸rz Europy i Oceanu Atlantyckiego. Pocz膮tek jego powstania to oko艂o 12 tysi臋cy lat temu, kiedy mamy do czynienia z ust膮pieniem l膮dolodu z terenu Polski P贸艂nocnej. Ostateczny okres uformowania si臋 obecnego kszta艂tu Morza Ba艂tyckiego to oko艂o 2 tysi膮ce lat temu.
W okresie rozwoju Morza Ba艂tyckiego mo偶na wyr贸偶ni膰 kilka faz:
Ba艂tyckie jezioro zaporowe, lodowe (oko艂o 11- 9 tys. lat temu ) 鈥 utworzone przez wody roztopowe gromadz膮ce si臋 przed czo艂em ust臋puj膮cego l膮dolodu. G艂臋boko艣膰 jeziora lodowego by艂a o oko艂o 20 metr贸w wi臋ksza od dzisiejszej. Klimat panuj膮cy w贸wczas by艂 znacznie ostrzejszy ni偶 obecnie.
Morze Yoldiowe (oko艂o 8 tys. lat temu) 鈥 nazwa pochodzi od mi臋czaka Yoldia arctica. Po dalszym wycofywaniu si臋 l膮dolodu, istniej膮ce wcze艣niej jezioro uzyska艂o po艂膮czenie z Atlantykiem. Mamy dop艂yw wody s艂onej. Linia brzegowa przechodzi艂a oko艂o 20 km bardziej na p贸艂noc od obecnej. Przez kr贸tki czas tego okresu zbiornik mia艂 kontakt z Morzem Bia艂ym.
Jezioro ancylusowe (oko艂o 6 tys. lat temu) 鈥 nazwa pochodzi od 艣limaka Ancylus fluviatilis. Podnoszenie si臋 Skandynawii wskutek ruch贸w izostatycznych, spowodowa艂o przerwanie po艂膮czenia z Atlantykiem. Klimat staje si臋 cieplejszy a nawet suchy.
Morze litorynowe 鈥 nazwa pochodzi od 艣limaka Litorina litorea. Obni偶anie si臋 po艂udniowych wybrze偶y jeziora ancylusowego by艂o przyczyn膮 ponownego po艂膮czenia si臋 Ba艂tyku z Oceanem Atlantyckim przez Cie艣niny Du艅skie. Morze litorynowe by艂o wi臋ksze i bardziej zasolone ni偶 wsp贸艂czesny Ba艂tyk. Morze to by艂o zdecydowanie bardziej s艂one ni偶 obecnie. Klimat by艂 w贸wczas zdecydowanie cieplejszy ni偶 obecnie, by艂 to okres najcieplejszy w historii Ba艂tyku.
Oko艂o 2,5 tys. lat temu w wys艂adzaj膮cym si臋 morzu pojawia si臋 s艂odkowodny 艣limak Lymnaea ovata 鈥 st膮d morze lymnaea. Wraz z och艂odzeniem klimatu nast膮pi艂y kolejne zmiany w faunie morskiej a偶 do 艣redniowiecza, kiedy pojawia si臋 ma艂偶 piasko艂az Mya arenaria. Jego nazw臋 nosi ostatnia faza rozwoju Ba艂tyku 鈥 morze mya. Nazwa Ba艂tyku (Mare Balticum) przyj臋艂a si臋 w XI wieku i pochodzi prawdopodobnie od staros艂owia艅skiego s艂owa blato, oznaczaj膮cego wielk膮, s艂on膮 wod臋, lub od nazwy lud贸w Ba艂t贸w kt贸re zamieszkiwa艂y tereny nad 贸wczesnym morzem.
Ba艂tyk dzieli si臋 na 5 g艂贸wnych akwen贸w: Kattegat, Morze Be艂t贸w, Ba艂tyk Po艂udniowy, 艢rodkowy, Zatoka Ryska, Zatoka Fi艅ska, Zatoka Botnicka (Botnik Po艂udniowy i P贸艂nocny).
Wsp贸艂czesny wygl膮d Morza Ba艂tyckiego ukszta艂towa艂 si臋 oko艂o 2 tys. lat temu. Powierzchnia Ba艂tyku wynosi obecnie ponad 415 tys. km kwadratowych wraz z cie艣nin膮 Kattegat, bez cie艣niny powierzchnia Ba艂tyku wynosi 385 tys. km kwadratowych.
Ba艂tyk to morze p艂ytkie, 82 % powierzchni Morza Ba艂tyckiego to g艂臋boko艣ci od 50 do 100 metr贸w, tylko 2% powierzchni to tereny gdzie g艂臋boko艣膰 jest wi臋ksza ni偶 200 metr贸w. Charakterystyczn膮 cech膮 Morza Ba艂tyckiego s膮 na przemian leg艂e, wyst臋puj膮ce g艂臋bie i p艂ycizny.
Najbardziej znane g艂臋bie to: G艂臋bia Landsort 鈥 459 metr贸w, G艂臋bia Gda艅ska 118 metr贸w, Gotlandzka, Bornholmska 105 metr贸w, Arko艅ska 50 metr贸w
P艂ycizny, 艂awice 鈥 S艂upska 8 metr贸w, Odrza艅ska 6 metr贸w, Orla, 艢rdokowa.
Przybrze偶ne wody Ba艂tyku Po艂udniowego maj膮 niewielkie g艂臋boko艣ci, nie przekraczaj膮 one 20 metr贸w. Jedynie w Zatoce Gda艅skiej w miejscu gdzie rozpoczyna si臋 G艂臋bia Gda艅ska g艂臋boko艣ci wzrastaj膮 do 50 metr贸w.
Wybrze偶a Morza Ba艂tyckiego s膮 zr贸偶nicowane. Je艣li chodzi o Polsk臋 to mo偶emy wyr贸偶ni膰 cztery typy wybrze偶y:
Klifowe 鈥 strome, wysokie wybrze偶a modelowane przez abrazj臋 (np. klify wyspy Wolin oraz tzw. k臋py w Tr贸jmie艣cie)
Mierzejowo-zalewowe: akumulacyjne, z piaszczystymi kosami i mierzejami odcinaj膮cymi dawne zatoki morskie (wi臋ksza cz臋艣膰 Pobrze偶a S艂owi艅skiego)
Deltowe 鈥 niskie, podmok艂e wybrze偶e 呕u艂aw Wi艣lanych
Pradolinne 鈥 r贸wnie偶 niskie, podmok艂e 鈥 niewielkie fragmenty wybrze偶a na p贸艂noc od Gdyni
Zasolenie Morza Ba艂tyckiego jest niewielkie. 艢rednio wynosi oko艂o 7 promili, najmniejsze jest w Zatoce Botnickiej 鈥 2, i Fi艅skiej 鈥3, a najwi臋ksze zasolenie obserwujemy w Cie艣ninach Du艅skich do 20 promili. W Kattegacie wynosi nawet do 30 promili. Zasolenie zwi臋ksza si臋 wyra藕nie wraz ze wzrostem g艂臋boko艣ci. Przy dnie dochodzi ono do 15-17 promili.
To niewielkie zasolenie Ba艂tyku jest spowodowane trzema przyczynami:
po艂o偶eniem geograficznym (po艂o偶enie Ba艂tyku w 艣rednich szeroko艣ciach geograficznych powoduje i偶 mamy niewielkie parowanie wody z Ba艂tyku)
du偶膮 dostaw膮 wody s艂odkiej z rzek (Odra, Wis艂a, Niemen, D藕wina, Newa)
bardzo s艂ab膮 dostaw膮 wody s艂onej z Atlantyku ( utrudniona wymiana w贸d Ba艂tyku z Atlantykiem spowodowana jest niewielkimi cie艣ninami)
Woda s艂ona jest dostarczana do Ba艂tyku pr膮dami g艂臋binowymi a wodami powierzchniowymi jest odprowadzana woda s艂odka. Ocenia si臋 i偶 wymiana wody Ba艂tyku z Atlantykiem to czas oko艂o 24 lata a niekt贸re 藕r贸d艂a podaj膮 nawet okres 42 lat, sztormy przy艣pieszaj膮 ten proces. Mimo to tak d艂ugi okres wymiany w贸d w Ba艂tyku sprawia, i偶 akwen ten jest szczeg贸lnie wra偶liwy na zanieczyszczenia.
Ba艂tyk to r贸wnie偶 morze ch艂odne, szczeg贸lnie w cz臋艣ci p贸艂nocnej. Temperatura w贸d powierzchniowych Ba艂tyku wahaj膮 si臋 od 0 stopni w zimie do 21-25 stopni latem. W zimie znaczna cz臋艣膰 Ba艂tyku zamarza, szczeg贸lnie w Zatoce Botnickiej i Fi艅skiej. Temu du偶emu zlodzeniu sprzyja bardzo s艂abe zasolenie Ba艂tyku. W P贸艂nocnym Ba艂tyku zlodzenie przekracza nawet 5 miesi臋cy, w Zatoce Fi艅skiej i Botnickiej. W zatoce Ryskiej 艣rednio wynosi on od 1 do 4 miesi臋cy. 艢rodkowy Ba艂tyk jest prawie w og贸le nie zamarzni臋ty.
Bursztyn 鈥 nazwa pochodzi od s艂owa niemieckiego kt贸re oznacza p艂on膮cy kamie艅. Po staropolsku by艂 to jantar. By艂 ceniony ju偶 w czasach staro偶ytnych. Bursztyn jest o wiele starszy od Ba艂tyku. Powsta艂 oko艂o 40 milion贸w lat temu. Sk艂ada si臋 z 79% z tlenu, wodoru i odrobiny siarki.
W linii prostej Ba艂tyk liczy sobie oko艂o 1300 km, 艣rednia g艂臋boko艣膰 to 52 metry, powierzchnia to 415,3 tys. kilometr贸w kwadratowych (powierzchnia 艂膮cznie z Kattegatem).
Na Ba艂tyku mo偶na wyr贸偶ni膰 lokalne pr膮dy morskie:
Powierzchniowy pr膮d wody s艂odkiej (opadowej) p艂yn膮cy na zach贸d
G艂臋binowy pr膮d wody s艂onej przynosz膮cy s艂one wody z Atlantyku , Morza P贸艂nocnego
Dryfy, powoduj膮ce potok rumowiska skalnego szczeg贸lnie piasku i tworzenie mierzei
Ruchy wody na Ba艂tyku s膮 niewielkie, je艣li chodzi o p艂ywy (przyp艂yw 鈥 odp艂yw) to w Kattegacie oko艂o 40 centymetr贸w, 10 centymetr贸w w Zatoce Kilo艅skiej i na S wybrze偶u 2-5 cm.
Fale wiatrowe s膮 na Ba艂tyku ma艂e i zazwyczaj nie przekraczaj膮 3 metr贸w chocia偶 czasami dochodzi膰 mog膮 do 9 metr贸w.
Zlewisko Morza Ba艂tyckiego to 1,7 mln. km kwadratowych co stanowi 17% obszaru Europy. Do Ba艂tyku wpada oko艂o 250 rzek. To r贸wnie偶 one s膮 przyczyn膮 niewielkiego zasolenia morza.
FLORA 鈥 w Ba艂tyku 偶yje jedynie oko艂o 200 gatunk贸w ro艣lin, flora jest uboga i niezbyt ciekawa. Przewa偶aj膮 glony wolno偶yj膮ce i osiad艂e. Najpopularniejsze to okrzemki, bruzdnice, sinice, zielenice, brunatnice.
FAUNA 鈥 z powodu niskiego zasolenia nie jest urozmaicona. Morze jest zbyt m艂ode aby mog艂y powsta膰 gatunki endemiczne. Jedyn膮 ciekawostk膮 s膮 gatunki reliktowe charakterystyczne dla morza Arktycznego ale nie pojawiaj膮ce si臋 ani w Atlantyku ani w Morzu P贸艂nocnym. Gatunki te przetrwa艂y z okresu Morza Yoldiowego i dzi艣 zamieszkuj膮 w N cz臋艣ci Ba艂tyku lub na znacznych g艂臋boko艣ciach w S cz臋艣ci np. foka obr膮czkowana, kur rogacz 鈥 ryba, skorupiak denny. W艣r贸d fauny dennej spotyka si臋 mi臋czaki i skorupiaki. W wodach S Ba艂tyku wyst臋puje 26 gatunk贸w ryb morskich i w臋drownych ( w Morzu P贸艂nocnym 鈥 120).
Najpopularniejsza ryba ba艂tycka to 艣led藕, szprot, dorsz, p艂astugi- fl膮dra, w臋gorz, 艂ososie, trocie.
Spo艣r贸d ssak贸w w Ba艂tyku wyst臋puj膮 foki i mor艣winy - delfin, ssak z podrz臋du waleni z臋bowc贸w. Je艣li chodzi o foki to mamy trzy gatunki: foka pospolita- 偶yje w zachodnich wodach Ba艂tyku, foka szara 鈥 w S cz臋艣ci zatoki Botnickiej czasami pojawia si臋 w S Ba艂tyku, foka obr膮czkowana 鈥 na N w Zatoce Botnickiej.