I. ZASADY PRAWA INTERTEMPORALNEGO (MIĘDZYCZASOWEGO)

Zasady prawa intertemporalnego wchodzą w grę, gdy po popełnieniu czynu stanowiącego przedmiot prawnokarnej oceny następuje zmiana porządku prawnego odnoszącego się do czynu. Zasady prawa intertemporalnego rozstrzygają, którą z ustaw należy zastosować w razie zmiany ustawy po popełnieniu przestępstwa.

Zmiana porządku prawnego może polegać na:

1. Penalizacji, czyli wprowadzenia karalności czynu dotychczas zabronionego pod groźbą kary.

2. Depenalizacji, czyli rezygnacji z karalności czynu dotychczas zabronionego pod groźbą kary.

Szczególnym przypadkiem depenalizacji jest dekryminalizacja (depenalizacja częściowa), czyli przeniesienie czynu z kategorii przestępstw do kategorii wykroczeń.

3. Modyfikacji penalizacji, czyli zmiany konsekwencji prawnokarnych popełnienia czynu.

4. Stabilizacji penalizacji, czyli braku zmiany konsekwencji prawnokarnych popełnienia czynu.

Nie jest zmianą ustawy zmiana wykładni sądowej w stosunku do określonych znamion czynu zabronionego lub konsekwencji skazania..

Czas orzekania to nie tylko czas wydania wyroku rozstrzygającego o odpowiedzialności karnej oskarżonego, lecz także czas orzekania we wszystkich fazach postępowania karnego (przygotowawczego, głównego, wykonawczego), w których ma zapaść rozstrzygnięcie dotyczące losu osoby przeciwko której toczy się postępowanie.

Czas popełnienia czynu zabronionego - czyn zabroniony uważa się za popełniony w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany (art. 6§1 k.k.).

ZMIANA USTAWY PRZED PRAWOMOCNYM ORZECZENIEM (art. 4§1 k.k.)

- odnosi się tylko do przypadku modyfikacji penalizacji

Generalnie obowiązuje zasada stosowania ustawy nowej, a wyjątek stanowi zasada stosowania ustawy względniejszej.

Obowiązuje zakaz retroaktywności przepisu karnego surowszego (lex severior retro non agit), natomiast prawo względniejsze dla sprawcy działa wstecz (lex mitior retro agit).

Zasada ta ma znaczenie zarówno gwarancyjne jak i kryminalnopolityczne (norma prawna ma motywować do określonego zachowania się, co jest oczywiście niemożliwe wstecz).

Zasadę nie działania prawa surowszego wstecz wyrażają:

• art. 42 ust. 1 Konstytucji : “Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Zasada ta nie stoi na przeszkodzie ukaraniu za czyn, który w czasie jego popełnienia stanowił przestępstwo w myśl prawa międzynarodowego.”

• art. 7 ust. 1 Europejskiej Konwencji i Praw Człowieka : „Nikt nie może być uznany za winnego popełnienia czynu polegającego na działaniu lub zaniechaniu działania, który według prawa wewnętrznego lub międzynarodowego nie stanowił czynu zagrożonego karą w czasie jego popełnienia. Nie będzie również wymierzona kara surowsza od tej, którą można było wymierzyć w czasie, gdy czyn zagrożony karą został popełniony.”

• art. 15 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych : „Nikt nie może być skazany za czyn lub zaniechanie, które w myśl prawa wewnętrznego lub międzynarodowego nie stanowiły przestępstwa w chwili ich popełnienia. Nie może być również zastosowana kara surowsza od tej, którą można było wymierzyć w chwili popełnienia przestępstwa. Jeżeli po popełnieniu przestępstwa ustanowiona zostanie przez ustawę kara łagodniejsza za takie przestępstwo, przestępca będzie miał prawo z tego korzystać.”

Ustawa względniejsza dla sprawcy to ustawa, która zastosowana w konkretnej sprawie, biorąc pod uwagę całokształt konsekwencji wynikających z zastosowania konkurencyjnych ze sobą ustaw, przewiduje dla sprawcy najłagodniejsze konsekwencje. Sąd winien rozważyć, która jest względniejsza dla sprawcy w konkretnym przypadku. Sąd powinien, mając na uwadze wszystkie zasady i dyrektywy wymiaru kary przewidziane w danej ustawie, wymierzyć w konkretnej sprawie karę na podstawie ustawy nowej i ustawy obowiązującej poprzednio, a następnie przyjąć za podstawę wymiaru kary tą ustawę, której konsekwencje skazania są względniejsze dla sprawcy.

Art. 4§1 k.k. stosuje się do tzw. ustawy pośredniej tzn. takiej, która weszła w życie po popełnieniu czynu zabronionego, ale przestała obowiązywać przed czasem orzekania.

ZMIANA USTAWY PO PRAWOMOCNYM ORZECZENIU (art. 4§2, §3 i §4 k.k.)

1. modyfikacja karalności czynu:

1. gdy zaostrzenie odpowiedzialności karnej - nie wpływa na sytuację skazanego

2. gdy złagodzenie odpowiedzialności karnej:

• art. 4§2 k.k.

• nie ma zastosowania do zastępczej kary pozbawienia wolności (tak SN)

• pojęcie górna granica ustawowego zagrożenia na zasadzie wyjątku od rozumienia tego pojęcia na gruncie art. 7§1 i §2 k.k. obejmuje także przypadki ustawowego nadzwyczajnego obostrzenia lub obniżenia kary (odmiennie SN, ale takie stanowisko bezzasadnie premiuje skazanych z nadzwyczajnym obostrzeniem kary)

• art 4§3 k.k.

• dotyczy przypadku konieczności zamiany kary pozbawienia wolności orzeczonej w wyroku na podstawie dawnej ustawy, gdy w nowej ustawie czyn nie jest już zagrożony karą

• dotyczy wyłącznie przypadku, gdy orzeczona kara jest wykonywana

• pełna depenalizacja czynu (zniesienie karalności czynu) - skutkuje zatarciem skazania z mocy prawa, natomiast zmiana ustawy nie ma wpływu na stosowanie środków zabezpieczających orzeczonych bez skazania sprawcy

II. OBOWIAZYWANIE POLSKIEGO PRAWA KARNEGO W PRZESTRZENI

PRAWO KARNE MIĘDZYNARODOWE

Prawo karne międzynarodowe - gałąź prawa międzynarodowego publicznego obejmująca wszelkie aspekty międzynarodowe odpowiedzialności karnej. Z jego zakres wchodzi przede wszystkim:

1. zasada terytorialności (art. 5 k.k.)

2. zasady odpowiedzialności za przestępstwa popełnione za granicą (rozdział XIII k.k.)

3. konwencje i umowy międzynarodowe wiążące RP

Przepisy art. 5 k.k. i rozdziału XIII k.k. mają podwójny charakter: materialny i procesowy, gdyż decydują pośrednio o tzw. jurysdykcji krajowej (zasada cuius lex criminalis, eius iurisdictio - czyje prawo karne, tego jurysdykcja).

Stosowanie obcego ustawodawstwa karnego jest możliwe wyłącznie w przypadkach wyraźnie w ustawie wskazanych (art. 111§2 k.k., art. 114§2 i §4 k.k

ZASADA TERYTORIALNOŚCI

Zasada terytorialności - podległość polskiej ustawie karnej zachodzi w stosunku do wszystkich czynów zabronionych popełnionych na terytorium RP, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym (zasada bandery), bez względu na obywatelstwo sprawcy lub brak takiego obywatelstwa.

Zasada bandery uzupełnia zasadę terytorialności obejmując swym zakresem statek wodny (także platformę umieszczoną na szelfie kontynentalnym - art. 115 §15 k.k.) i statek powietrzny, które nie stanowią terytorium RP, a jedynie ich pokłady obejmuje jurysdykcja RP

Czyn zabroniony na terytorium RP - wg definicji z art. 6§2 k.k. tj. czyn zabroniony uważa się za popełniony w miejscu, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany, albo gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił lub według zamiaru sprawcy miał nastąpić.

Terytorium RP - obszar objęty granicami państwowymi, oddzielającymi terytorium RP od terytorium innych państw i morza pełnego, wody wewnętrzne i pas morskich wód terytorialnych oraz przestrzeń powietrzną nad tym obszarem i wewnątrz ziemi pod nim.

Odstępstwa od zasady terytorialności:

1. immunitety dyplomatyczne i konsularne, ale nie inne immunitety

2. może przewidywać je umowa międzynarodowa

ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNEJ ZA PRZESTĘPSTWA POPEŁNIONE ZA GRANICĄ

1. Zasada personalna (zasada narodowości podmiotowej, zasada obywatelstwa) - wyrażona w art. 109§1 k.k., sprowadza się do stosowania polskiej ustawy karnej do obywatela polskiego, który popełnił czyn zabroniony za granicą

2. Zasada ochronna (zasada narodowości przedmiotowej)

1. względna (zwykła) - wyrażona w art. 110§1 k.k., daje podstawę do pociągnięcia do odpowiedzialności karnej na podstawie polskiej ustawy karnej cudzoziemca, który popełnił za granicą czyn zabroniony pozostający w związku z polskimi interesami albo, który popełnił za granicą czyn o charakterze terrorystycznym

2. bezwzględna (obostrzona) - wyrażona w art. 112 k.k., daje podstawę do pociągnięcia do odpowiedzialności karnej na podstawie polskiej ustawy karnej obywatela polskiego lub cudzoziemca w razie popełnienia przez nich za granicą pewnych kategorii przestępstw wymienionych w tym przepisie, które szczególnie godzą w polskie interesy i to niezależnie od wymogu podwójnej karalności

Obostrzenia przejawiają się przez możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności niezależnie od:

• obywatelstwa sprawcy czynu

• przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia czynu zabronionego (brak konieczności spełnienia wymogu podwójnej karalności)

1. Zasada odpowiedzialności zastępczej wyrażona w art. 110§2 k.k., daje podstawę do pociągnięcia do odpowiedzialności karnej na podstawie polskiej ustawy karnej cudzoziemca, który popełnił czyn zabroniony za granicą, a przebywa na terytorium RP i nie został wydany państwu, w którym popełnił czyn; odpowiedzialność na podstawie polskiej ustawy karnej jest tu uzasadniona międzynarodową solidarnością w walce z przestępczością.

Przesłanki:

1. cudzoziemiec popełnił za granicą czyn zabroniony i brak podstaw do zastosowania zasady z art. 110§1 k.k.

2. popełnione przestępstwo zagrożone jest w polskiej ustawie karnej karą przekraczającą 2 lata pozbawienia wolności (chodzi o górną granicę ustawowego zagrożenia)

3. spełniony został wymóg podwójnej karalności (art. 111 k.k.)

4. sprawca czynu popełnionego zagranicą faktycznie przebywa na terytorium RP

5. warunek negatywny w postaci braku postanowienia o wydaniu sprawcy (pierwszeństwo mają tutaj procedura ekstradycyjna lub procedura na podstawie europejskiego nakazu aresztowania)

2. Zasada uniwersalna (zasada represji wszechświatowej (konwencyjnej)) - wyrażona w art. 113 k.k., daje podstawę do pociągnięcia do odpowiedzialności karnej na podstawie polskiej ustawy karnej obywatela polskiego lub cudzoziemca w razie popełnienia przez nich za granicą czynu zabronionego, do którego ścigania RP jest zobowiązana na podstawie umów międzynarodwych

5

---