Young Children Know That Trying Is Not Pretending: A Test of the „Behaving-As-If” Construal of Children's Early Concept of Pretense

Hannes Rakoczy, Michael Tomasello and Tricia Striano.

Max Planc Institute for Evolutionary Anthropology. (2004).

Developmental Psychology, 40, 3, 388-399.

Referat przygotowała: Joanna Rusińska

pod kierunkiem: dr Anny Kołodziejczyk

Kraków, 2006

Dzieci regularnie angażują się w czynności udawania, ale nie do końca wiadomo, jak rozumieją to, co robią lub też jak rozumieją innych udających ludzi. Istnieją dwie konkurencyjne teorie na ten temat:

• Dzieci już w wieku 2 lat posiadają takie samo pojęcie pozoru jak dorośli (Leslie, 1987, 1988, 1994, 2002; Fodor, 1992). Np. udają, że telefon jest bananem, trzymając go blisko ust, wykonując ruchy żucia, mruczą „mniam” itp. Jednocześnie widząc inną osobę udającą, że telefon to banan, dzieci nie spostrzegają sytuacji udawania „to jest banan” jako dosłownie prawdziwej. Dzieje się tak za sprawą wyspecjalizowanych, wrodzonych mechanizmów poznawczych, metareprezentujących pozory dziecka lub innych ludzi w formie schematu czynności (lub zbioru cech), służących osobie do udawania, że „to jest banan.”

• Teoria, którą określa się mianem „Behaving-as-if” („zachowywać się jakby”, „zachowywać się na niby”), twierdzi, że dzieci nie postrzegają udawania jako intencjonalnej i świadomej czynności, według przyjętego schematu, w który osoba nie wierzy (np. Harris,1994; Jarrold, Carruthers, Smith i Boucher, 1994; Lillard, 1994; Nicholas i Stich, 2000; Perner, Baker i Hutton, 1994). Dziecięce pojęcie pozoru bliższe jest “udawaniu, że p”, niż “zachowywaniu się w sposób odpowiedni, gdyby p (przeciwna sytuacja) była prawdziwa”. Dlatego dziecięce pojęcie pozoru należy do szerszej klasy zachowań, które można określić mianem „behaving-as-if” (zachowywać się jakby). Przykładowo, dzieci nie rozróżniają, czy pomyłka ugryzienia telefonu (przy udawaniu, że telefon to banan), wynika z tego, że osoba udająca faktycznie myśli, że telefon to banan, czy też, że był to tylko „wypadek” przy udawaniu. Dzieci popełniają błąd generalizacji odnosząc pojęcie udawania do bezwiednego i nieintencjonalnego zachowywania się „tak jakby”.

Autorzy aktykuły zwracają jednak uwagę na fakt, że przytaczane przez badaczy koncepcji „behaving-as-if” dane empiryczne, wskazują jedynie na brak zrozumienia przez dzieci poznawczych wyznaczników udawania jedynie w ich werbalnych wypowiedziach (np. Eksperyment z trolem Moe; Lillard, 1993, 1996).

Eksperyment z Moe, I wersja:

• 4, 5-latki

• „Trol Moe skakał dookoła, jak królik.” i „ Moe nie wiedział nic o królikach.”

• Na pytanie: „Czy Moe skacząc dookoła udawał, że jest królikiem?” zdecydowana wiekszość dzieci odpowiadała afirmatywnie.

Eksperyment z Moe, II wersja:

• „Trol Moe skakał dookoła, jak królik.” i „Moe nie chciał skakać jak królik.”

• Na pytanie: „Czy Moe skacząc dookoła udawał, że jest królikiem?” zdecydowana wiekszość dzieci odpowiadała afirmatywnie.

Na podstawie udzielonych przez dzieci odpowiedzi, nie można wnioskować, że w ogóle nie pojmują one poznawczego wymiaru udawania - np. tego, że udająca osoba ma pewien cel, który jest odmienny od innych celów reprezentowanych przez kategorię zachowań „behaving-as-if”. Zdaniem autorów artykułu, eksperymenty takie jak ten z Moe, wykorzystują bardzo trudne zadania, angażujące małe dzieci w skomplikowany dyskurs o sztucznym scenariuszu. Autorzy wysuwaja hipotezę, że dzieci posiadają pojęcie pozoru jako intencjonalnego odgrywania, które odróżniają od innych rodzajów zachowań typu „behaving-as-if” („tak jakby”) i że posługują się tym pojęciem, zanim udoskonalą leksykalne znacznie słów odnoszących się do czynności udawania. Hipoteza ta wywodzi się z danych eksperymentalnych wskazujących na rozumienie przez 2-latki intencjonalnej struktury różnych ludzkich zachowań (np. Carpenter, Akhart i Tomasello, 1998; Gergely, Bekkering i Kiraly, 2002; Meltzoff, 1995) oraz z badań sugerujących, że dzieci przynajmniej od wieku dwóch lat naśladują czynności udawania innych ludzi (np. Rakoczy, Tomasello i Striano, 2002; Watson i Fischer, 1977).

Autorzy testują postawioną hipotezę poprzez demonstrowanie dzieciom dwóch modeli czynności, pozornie do siebie podobnych. W pierwszym modelu demonstrowana aktywność jest udawaniem jakiejś czynności (np. pisania) z oznakami zabawy i zadowolenia. W drugim modelu demonstrowana aktywność jest próbą, usiłowaniem jakiejś aktywności z oznakami frustracji i zaskoczenia (np. przy nieudanej próbie pisania). W badaniu przewiduje się, że jeśli dzieci rozumieją udawanie i próbowanie jako dwie intencjonalnie różne czynności, to powinny prezentować następujący wzór reakcji: po demonstracji udawania dzieci powinny same prezentować udawanie (eksperyment 1 i 2) albo produktywną czynność udawania (eksperyment 3); analogicznie po demonstracji próbowania powinne same próbować lub okazywać w jakiś inny sposób, że ich celem jest wykonanie właściwej czynności, zgodnie z funkcjonalnym zastosowaniem wykorzystywanego w zabawie przedmiotu.

Eksperyment 1

Metoda

• Osoby badane: dzieci (n=48) w wieku dwóch (24 osoby, 12 chłopców i 12 dziewczynek) i trzech lat (24 osoby, 14 chłopców i 10 dziewczynek).

• Materiały: 4 zestawy po 2 przedmioty każdy.

• Procedura: Badania zostały przeprowadzone w indywidualnej interakcji eksperymentator - dziecko. Rozpoczęły się od bloku rozluźniajcej zabawy, następnie przeprowadzono tzw.”blok rozgrzewający” oraz kolejne dwa bloki, przerywane przerwą na rozgrzewkę, z których pierwszy dotyczył udawania a drugi próbowania, po cztery czynności każdy (przy czym połowa dzieci rozpoczęła od zadania udawania, a połowa od próbowania).

• Kodowanie: Sesja była nagrywana a następnie kodowana przez jedną osobę jako: reakcja udawania/reakcja próbowania/reakcja niejednoznaczna.

Wyniki

Wykres 1. Średnia liczba reakcji udawania i próbowania w zależności od wieku i typu demonstrowanego modelu (n=48).

Dyskusja wyników

Dzieci w wieku 3 lat wykazały wzór zachowań zgodnych z postawioną hipotezą. Postrzagały udawanie, że X jedynie jako odgrywanie czynności, a próbowanie, jako usiłowanie X. Dla odmiany 2-latki wykazywały przewidywany wzór zachowań jedynie dla modelu próbowania. Nie jest jasne jak postrzegały one demonstracje udawania. Autorzy proponują dwa wyjaśnienia: dzieci nie posiadają wyraźnego pojęcia, że osoba udająca nie ma na celu przeprowadzenia właściwej czynności lub też, że po prostu ignorowały polecenia eksperymentatora nie mogąc powstrzymać się od użycia przedmiotów zgodnie z ich rzeczywistą funkcją.

Przeciwko otrzymanym wynikom świadczy fakt, że dzieci mogły naśladować jedynie powierzchowną mimikę demonstratora, lub też uczyć się poprzez emulację, aniżeli naśladować ze zrozumieniem cel czynności. W kolejnych dwóch eksperymentach autorzy próbują wykluczyć możliwość takiego wyjaśnienia.

Eksperyment 2

Metoda

• Osoby badane: dzieci (n=24) w wieku 3 lat (16 chłopców, 8 dziewczynek).

• Materiały: jak w ekserymencie 1.

• Procedura i kodowanie: jak w ekserymencie 1, przy czym:

• Rozgrzewka udawania i próbowanie przemieszana w poprzedzających blokach, dla uniknięcia torowania.

• Werbalne wyjaśnienie eksperymentatora „Teraz bedę X” (gdzie X jest czynnością, którą eksperymentator następnie udawał bądź próbował wykonywać).

Wyniki

Wykres 2. Średnia liczba reakcji udawania i próbowania w zależności od demonstrowanego modelu (n=24).

Dyskusja wyników

Wyniki 3-letnich dzieci z eksperymentu 1 zostały zreplikowane, a możliwość wyjaśnienia ich w kategoriach warunkowania bądź torowania odrzucona. Jednak werbalna zapowiedź eksperymentatora mogła być ignorowana przy intepretacji następującej po niej demonstracji zachowania. Aby definitywnie wykluczyć możliwość wyjaśnienia otrzymanych wyników w kategoriach prostego naśladowania mimiki przeprowadzono kolejny eksperyment.

Eksperyment 3

Metoda

• Osoby badane: dzieci (n=18) w wieku 3 lat (8 chłopców, 10 dziewczynek).

• Materiały, procedura i kodowanie: jak w ekserymencie 2 z następującymi różnicami:

• Brak wyraźnej instrukcji naśladowania.

• Bogatsza w repertuarze możliwych czynności rozgrzewka, dla bardziej kreatywnych i produktywnych reakcji (wykorzystano pluszowego misia, klucz francuski, pudełka, naczynia i sztuczną żywność).

• Blok składał się tylko z 2 czynności, dla skrócenia procedury i uniknięcia przeciążenia poznawczego.

• Przyjęto 5 wartości dla kodowania:wnioskowane udawanie/proste udawanie/wnioskowana próba/proste próbowanie/reakcja niejednoznaczna.

Wyniki

Wykres 3. Średnia liczba reakcji prostego i wnioskowanego udawania oraz próbowania w zależności od demonstrowanego modelu (n=18).

Dyskusja wyników

Dzieci nie tylko naśladowały demonstrowane czynności, ale również wykazywały się produktywnymi i kreatywnymi reakcjami, odpowiadającymi logicznej strukturze obserwowanej czynności. Dziecięce pojęcia udawania i próbowania posiadają istotnie różne, intencjonalne jakości: w próbowaniu czynności X, osoba naprawdę usiłuje przeprowadzić czynność X (i „zachowuje się jakby” jedynie przypadkowo); natomiast w udawaniu, że X osoba jedynie usiłuje odgrywać zachowanie X (i „zachowuje się jakby” w sposób intencjonalny). Podsumowując, wyniki prezentowanych eksperymentów sugerują, że musimy przyznać małym dzieciom umiejętność głębszego rozumienia pojęcia pozoru niż postuluje to teoria „behaving-as-if”. Niemniej uzyskane wyniki nie świadczą jeszcze na korzyść postulowanej przez Leslie (1994) koncepcji, że dziecięce pojęcie pozoru odpowiada dorosłemu pojęciu pozoru, w postaci bogatej reprezentacji zachowań lub cech, zbudowanej w oparciu o skomplikowane kryteria klasyfikacji.

2

Reakcja próbowania

Model udawania Model próbowania

3 - latki

Model udawania Model próbowania

Reakcja udawania

2 - latki

4

3

2

Reakcja próbowania

Model próbowania

Wnioskowana próba

Model udawania

Reakcja udawania

Proste udawanie

1

Liczba odpowiedzi

4

3

2

1

Liczba odpowiedzi

Proste próbowanie

Model próbowania

Model udawania

Wnioskowane udawanie

2

1.5

1

0,5

Liczba odpowiedzi

---