Wprowadzenie do prawa cywilnego. Źródła i zasady prawa cywilnego.

Prawo publiczne a prawo prywatne.

- Współczesne systemy prawa skupiają normy prawne prawa publicznego i prawa prywatnego.

- Normy prawa prywatnego regulują stosunki między autonomicznymi podmiotami, którym przysługują własne, prawnie chronione sfery interesów majątkowych, a także niemajątkowych (osobistych).

- Normy prawa publicznego regulują stosunki prawne, w których co najmniej po jednej stronie występuje organ państwa lub organ samorządu terytorialnego albo inny organ wyposażony w kompetencję do władczego kształtowania sytuacji drugiego podmiotu.

Gałęzie prawa.

Gałąź prawa - obejmuje spójny i uporządkowany tematycznie według przyjętych założeń zespół norm prawnych, regulujący obszerną kategorię stosunków społecznych. Reguluje stosunki społeczne, do których się odnosi w założeniu swoim w sposób pełny. Normy innej gałęzi prawa można stosować do danej gałęzi tylko analogicznie i subsydiarnie, a nie bezpośrednio.

Przykłady - prawo karne, cywilne, administracyjne, finansowe (...).

Dyscyplina naukowa - zespół działań poznawczych ewentualnie wytwór tego rodzaju działań w postaci zespołu twierdzeń odpowiednio uzasadnionych.

Dyscyplina dydaktyczna - jednostka dydaktyczna skorelowana zazwyczaj z dyscypliną naukową.

Inne gałęzie prawa - prawo karne, prawo administracyjne, prawo gospodarcze, prawo finansowe, prawo podatkowe, prawo pracy, prawo handlowe, prawo międzynarodowe, prawo rolne (...).

Systematyka polskiego prawa cywilnego.

5 zasadniczych działów:

- Część ogólna - art. 1 - 125 Kc

- Prawo rzeczowe - art. 140 - 352 Kc

- Zobowiązania - art. 353 - 921¹⁶ Kc

- Prawo spadkowe - art. 922 - 1087 Kc

- Prawo rodzinne i opiekuńcze - Kodeks rodzinny i opiekuńczy.

- Inne działy prawa cywilnego (prawo autorskie i prawo wynalazcze).

Źródła polskiego prawa cywilnego.

- Art. 87 ust. 1 Konstytucji RP

- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny;

- Ustawa z dnia 25 lutego 1964 roku Kodeks rodzinny i opiekuńczy;

- Prawo zwyczajowe i zwyczaj - art. 56, 65 § 1, 69, 287, 298, 354, 394 § 1, 994 § 1, 1039 § 1 Kodeksu cywilnego.

- Zasady współżycia społecznego - art. 5, 56, 65 Kc.

Status prawa cywilnego.

Prawo cywilne jest powszechnie uznaną i skodyfikowaną gałęzią prawa, będącą przedmiotem odrębnej dyscypliny naukowej i dydaktycznej. Stanowi trzon prawa prywatnego. Jest gałęzią prawa, która reguluje przede wszystkim stosunki majątkowe oraz niektóre stosunki osobiste (niemajątkowe) między obywatelami.

Zasada autonomii woli stron.

Zasada autonomii woli stron jest równorzędność podmiotów w stosunkach cywilnoprawnych (osób fizycznych i osób prawnych), co oznacza, że żadna ze stron nie może jednostronnie władczo nakładać obowiązków na drugą stronę takiego stosunku i zmuszać ją do określonego zachowania. Konsekwencją równorzędności podmiotów jest to, że stosunki cywilnoprawne powstają w wyniku zgodnej woli stron, a treść tych stosunków kształtuje w zasadzie ich wola.

Wyjątki.

- Umowy o charakterze masowym (np. umowy o dostawy energii, gazu), gdzie osoba, na rzecz której świadczenie ma być wykonane, ma w zasadzie swobodę jedynie co do tego, czy zawrzeć umowę.

- Umowy konsumenckie, np. specjalna ochrona praw konsumenta - ustawa z dnia 27 lipca 2002 roku o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej (...).

Zasada jednolitości prawa cywilnego.

Art. 1 Kc - Kodeks niniejszy reguluje stosunki cywilnoprawne miedzy osobami fizycznymi i osobami prawnymi.

Zasada zakazu nadużywania praw podmiotowych.

Prawo podmiotowe stanowi podstawową konstrukcje prawną, poprzez którą podmioty stosunków cywilnoprawnych realizują swoje prawnie chronione interesy. Zasada ta ma zapobiegać wykonywaniu praw podmiotowych niezgodnie z akceptowanymi powszechnie zasadami etycznymi, nazwanymi zasadami współżycia społecznego.

Zasada dobrej wiary.

Zasada ta stanowi podstawę konstrukcji czynności prawnej, jako rdzeń całego szeregu norm składających się na ochronę dobrej wiary. Dobra wiara jest domniemaniem prawnym zakładającym dobre nastawienie podmiotu uczestniczącego w danym stosunku cywilnoprawnym.

Stosowanie i wykładnia prawa cywilnego.

Normatywny model stosowania prawa.

- Element przestrzegania obowiązującego prawa;

- Element kierowania się czynnikami racjonalności i celowości;

- Element uwzględnienia interesu publicznego i indywidualnego.

Trójczłonowy model stosowania prawa cywilnego:

- Ustalenie stanu faktycznego sprawy;

- Ustalenie właściwej normy prawnej dla tego stanu faktycznego;

- Określenie konsekwencji prawnych stanu faktycznego na podstawie zastosowanej normy prawnej (norm prawnych).

Ustalenie stanu faktycznego sprawy. Reguły dowodowe.

Dowody - wszystko to, co pozwala obiektywnie ustalić stan faktyczny - uznać za prawdziwe zdanie, że tak a tak było lub jest obecnie albo nie. Zdania orzekające o faktach można uznać za prawdziwe tylko wtedy, gdy są dostatecznie udowodnione.

Ustalenie stanu faktycznego sprawy. Rozkład ciężaru dowodu.

Znaczenie formalne (procesowe) - podmioty, które powinny przejawiać inicjatywę w dowodzeniu (zbieraniu dowodów i stawianiu twierdzeń).

Znaczenie materialnoprawne - art. 6 Kc - Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.

Domniemania.

Domniemania służą ułatwieniu prowadzenia dowodów, pozwalając na pośrednie ich ustalanie (dowody pośrednie).

Rodzaje domniemań:

- domniemania faktyczne,

- domniemania prawne,

- domniemanie dobrej wiary,

- moc wiążąca orzeczeń sądowych.

Domniemania faktyczne.

Domniemanie faktyczne - Sąd może uznać za ustalony istotny dla sprawy fakt na podstawie wniosku wyprowadzonego z innych faktów, ustalonych według zwykłych reguł dowodowych. Wnioskowanie to opiera się na wiedzy i doświadczeniu sądu.

Domniemania prawne.

Domniemanie prawne - ustanowione przez prawo wiążą sąd. Mogą być jednak obalone, ilekroć ustawa tego nie wyłącza.

Rodzaje domniemań prawnych:

- zwykłe, wzruszalne

- kwalifikowane

- niewzruszalne (np. przepisy o księgach wieczystych i hipotece.)

Domniemanie dobrej wiary.

Dobra wiara - jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary.

Podział na dobrą i złą wiarę ma charakter zamknięty (rozłączny i logiczny). Znaczenie stanu psychicznego strony stosunku cywilnoprawnego.

Dobra wiara - polega na błędnym, ale usprawiedliwionym przekonaniu o tym, że przysługuje danej osobie jakieś prawo podmiotowe (np. własność).

Zła wiara - polega na tym, że ktoś wie, że określone prawo mu nie przysługuje, albo nie wie, ale wiedzieć o tym powinien.

Moc wiążąca orzeczeń.

Domniemania wynikające z orzeczeń sądowych.

Ustalenie właściwej normy dla rozstrzygnięcia sprawy.

Dla ustalenia właściwej normy prawnej w danej sprawie niezbędna jest wykładnia prawa. Nadto w procesie ustalania właściwej normy dla rozstrzygnięcia sprawy mogą wystąpić:

- wnioskowanie z norm o normach,

- związanie jurysdykcyjne,

- kolizja norm,

- elementy prawa wspólnotowego.

Wykładnia prawa.

Wykładnia prawa jest rodzajem procesu myślowego polegającego na ustalaniu właściwego znaczenia tekstów prawnych, stanowiących podstawę do zrekonstruowania poszukiwanej normy prawnej.

Rodzaje wykładni.

Rodzaje wykładni:

- Wykładnia normatywna (językowa) - reguły znaczeniowe i składniowe, pojęcia i paralingwistyczne środki wyrazu.

- Wykładnia pozajęzykowa.

- Wykładnia systemowa (założenie spójnego systemu prawnego).

- Wykładnia funkcjonalna (skutki zastosowania i funkcje jakie ma pełnić dana norma prawna); znaczenie wartości konstytucjonalnych i wartości wynikających z prawa międzynarodowego.

- Wykładnia teleologiczna (celowościowa) - nie verbum legis (brzmienie dosłowne) a vis a potestas (dążenie do celu), określana przez ratio legis (powód, przyczyna).

Wyniki wykładni.

- Wykładnia stwierdzająca;

- Wykładnia rozszerzająca;

- Wykładnia zwężająca;

- Wykładnia derogująca.

Wnioskowanie z norm o normach.

Reguły inferencyjne:

- reguły instrumentalnego nakazu i zakazu (wnioskowanie z celu na środki);

- wnioskowanie

Moc wiążąca orzeczeń sądowych.

- Nadzór judykacyjny.

- Zasady prawne.

- Rola Sądu Najwyższego (wyjaśnienia i rozstrzygnięcia).

- Rola Trybunału Konstytucyjnego.

- Rola doktryny.

Kolizja norm i prawo wspólnotowe.

- Brak odrębnych reguł dla zbiegu norm.

- Należy stosować reguły ogólne.

- Trybunał Sprawiedliwości w Luksemburgu.

- Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego przed prawem krajowym.

Subsumpcja.

Subsumpcja - końcowy efekt zastosowania określonej normy prawnej do danego stanu faktycznego.

Proces kwalifikacji prawnej - przyporządkowanie sformułowanej w wyniku wykładni normy prawnej do ustalonego w procesie stosowania prawa stanu faktycznego.

Podmiotowość cywilnoprawna - osoby fizyczne.

Stosunek cywilnoprawny.

Stosunek cywilnoprawny jest stosunkiem społecznym uregulowanym przez normy prawa cywilnego, którego uczestnicy występują jako podmioty praw i obowiązków. W każdym stosunku cywilnoprawnym wyróżniamy ponadto przedmiot i treść stosunku prawnego. Cechą szczególną stosunku cywilnoprawnego jest jego majątkowy charakter.

Elementy stosunku cywilnoprawnego.

- podmioty, między którymi stosunek zachodzi,

- przedmiot stosunku prawnego, (zachowanie się jego uczestników)

- treść stosunku prawnego, (prawa i obowiązki zdarzenia)

Zdarzenia cywilnoprawne.

Zdarzenie cywilnoprawne jest takim zdarzeniem, z którym norma prawna łączy określone skutki prawne.

Zdarzenia niezależne i zależne od woli ludzkiej.

Pojęcie podmiotu stosunku prawnego.

Podmioty stosunku cywilnoprawnego są elementami tego stosunku cywilnoprawnego. Aby podmioty mogły być elementami stosunku cywilnoprawnego, muszą mieć do tego określoną prawem zdolność. Podmiotami stosunku cywilnoprawnego mogą być osoby fizyczne (osoby ludzkie) oraz osoby prawne.

Zdolność prawna osoby fizycznej.

- Każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną.

- jest niezbędnym warunkiem bycia podmiotem stosunku cywilnoprawnego.

- odnosi się do praw i obowiązków o charakterze cywilnoprawnym i posiadanie jej jest w zasadzie bez znaczenia dla innych gałęzi prawa.

- jest zdolnością do bycia podmiotem praw i obowiązków w sferze cywilnoprawnej.

Zdolność prawna. Wiadomości ogólne.

- Każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną

- Dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.

- Można uznać dziecko nawet nieurodzone, jeżeli zostało już poczęte.

Początek i koniec osoby fizycznej.

- Początkiem osoby fizycznej jest jej urodzenie a końcem śmierć.

- domniemanie urodzenia się żywym.

- Uznanie za zmarłego.

- upływ 10 lat od końca roku chwili zaginięcia ( wyjątek - 70-latkowie).

- zakaz uznania za zmarłego przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby lat 23.

- zdarzenia szczególne (katastrofy morskie i powietrzne lub inne szczególne niebezpieczeństwa).

- domniemanie śmierci.

- równoczesność śmierci.

Indywidualizacja osoby fizycznej.

- Pojęcie stanu cywilnego oraz rola aktów stanu cywilnego. Szczególna rola imion i nazwisk.

- Inne dane osobowe.

- Dane przesłaniające (art. 42 ust. 2 Prawa asc, pseudonimy, dane świadków koronnych).

- Znaczenie numerów identyfikujących osobę fizyczną (PESEL, NIP, inne numery ewidencyjne).

- Dokumenty tożsamości.

- Ochrona dóbr osobistych - art. 23 - 24 Kc.

- Miejsce zamieszkania osoby fizycznej. Miejsce zameldowania.

- Miejsce zamieszkania dziecka.

- Miejsce zamieszkania osoby pozostającej pod opieką (pupila).

Zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej. Inf. ogólne.

Zdolność do czynności prawnej stanowi węższą kategorię prawną zdolności do działania. Jest zdolnością do tego, by przez czynności prawne swym własnym działaniem nabywać lub utracać prawa oraz zaciągać zobowiązania i wywoływać określone skutki prawne.

Wyróżniamy 3 kategorie zdolności do czynności prawnych:

Pełną, ograniczoną, brak zdolności do czynności prawnych.

Pełnoletność i ubezwłasnowolnienie całkowite.

Zdolność do czynności prawnych sprzężona jest z pełnoletnością i ubezwłasnowolnieniem.

- Uzyskanie pełnoletności.

- Pełna zdolność do czynności prawnych.

- Brak zdolności do czynności prawnych i skutki (art. 14 Kc).

- Ubezwłasnowolnienie całkowite.

Ograniczona zdolność do czynności prawnych.

Art. 15 Kc - Ograniczona zdolność do czynności prawnych.

Art. 16 Kc - Ubezwłasnowolnienie częściowe.

Czynności prawne osoby ograniczonej w zdolności do czynności prawnych.

---