Podstawowe wiadomości z zakresu bezpiecznej eksploatacji urządzeń podlegających dozorowi technicznemu
Wprowadzenie
Urządzenia techniczne podlegające dozorowi technicznemu mogą być eksploatowane na podstawie ważnej decyzji wydanej przez właściwy organ dozoru technicznego.
Urządzenia techniczne powinny być projektowane, wytwarzanie, naprawiane, modernizowane, oraz eksploatowane zgodnie z ich przeznaczeniem, w sposób zapewniający bezpieczeństwo ich eksploatacji - zgodnie z przepisami ustawy o dozorze technicznym z dnia 21.12.2000 r. (Dz. U. Nr 122, poz. 1321 ze zmianami) i przepisami odrębnymi. Ustawa była przygotowana pod kątem wejścia do Unii Europejskiej - w niektórych art. jest zapis „chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej”.
Pod pojęciem urządzeń technicznych należy rozumieć urządzenia, które mogą stwarzać zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego oraz mienia i środowiska wskutek:
rozprężenia cieczy lub gazów znajdujących się pod ciśnieniem różnym od atmosferycznego,
wyzwolenia energii potencjalnej lub kinetycznej przy przemieszczaniu ludzi lub ładunków w ograniczonym zasięgu,
rozprzestrzeniania się materiałów niebezpiecznych podczas ich magazynowania lub transportu.
Za nie przestrzeganie przepisów dozoru technicznego grożą sankcje karne zgodnie z art.. 63 i 64 ustawy o dozorze technicznym
Po wdrożeniu do polskiego prawa dyrektywy usługowej Urząd Dozoru Technicznego straci monopol w zakresie swojego działania (po zmianie ustawy będą mogły działać w tym zakresie inne akredytowane jednostki).
2. Organy dozoru technicznego
Urząd Dozoru Technicznego podlega Ministrowi Gospodarki. Jako początek istnienia polskiego dozoru technicznego na Ziemiach Polskich uważa się 7 stycznia 1911 roku.
Organami dozoru technicznego są Urząd Dozoru Technicznego z siedzibą w Warszawie (ul. Szczęśliwicka 34) i 29 podległych mu oddziałów terenowych UDT (UDT Odział Kraków ul. Rydla 50) oraz Centralne Laboratorium Dozoru Technicznego (CLDT) w Poznaniu.
Ponadto zgodnie z ustawą o dozorze technicznym w Polsce działają specjalistyczne jednostki dozoru technicznego:
Transportowy Dozór Techniczny (Oddział Terenowy Kraków ul Szlak tel. 012 6331086) podlegający Ministrowi Transportu
Wojskowy Dozór Techniczny (Oddział Terenowy Kraków ul. Ułanów) podlegający Ministrowi Obrony Narodowej.
Urząd Dozoru Technicznego w 1992 r. na kongresie CEOC został przyjęty jako dwudziesty szósty członek Europejskiej Konfederacji Organizacji Techniczno-Kontrolnych.
Urząd Dozoru technicznego jest państwową osobą prawną działającą w dziedzinie zapewnienia bezpieczeństwa urządzeń i instalacji technicznych od niemal 100 lat.
3. Rodzaje urządzeń podlegających dozorowi technicznemu
Pod dozór techniczny podlegają kotły parowe i cieczowe, zbiorniki ciśnieniowe i bezciśnieniowe do magazynowania materiałów niebezpiecznych trujących lub żrących oraz ciekłych zapalnych, wytwornice acetylenowe, rurociągi pary kocioł - turbina, rurociągi przesyłowe i technologiczne, dźwigi i dźwignice (suwnice, wciągarki i wciągniki, żurawie, podesty ruchome, układnice magazynowe, dźwigniki, schody i chodniki ruchome, przenośniki kabinowe i krzesełkowe o ruchu obrotowym (wesołe miasteczka), a od 2003 wózki widłowe).
Szczegóły patrz: (Rozporządzenie Rady Ministrów z 16.07.2002 r. w sprawie rodzajów urządzeń technicznych podlegających dozorowi technicznemu (Dz. U. Nr 120,poz. 1021 ze zmianami z 03.02.2003 r.).
Zakres i formy wykonywania dozoru technicznego
Głównym zadaniem UDT jest wykonywanie badań technicznych urządzeń technicznych - okresowa ocena stanu technicznego urządzeń w fazie eksploatacji. Ponadto w fazie projektowania i wytwarzania przeprowadza oceny zgodności urządzeń technicznych z odpowiednimi przepisami i specyfikacjami technicznymi.
Szczegółowy zakres działalności organów dozoru technicznego określa ustawa o dozorze technicznym (art. 37). Przy UDT działa jednostka inspekcyjna, do które należy między innymi:
nadzór i kontrola przestrzegania przepisów dozoru technicznego i zasad z zakresu bezpieczeństwa techniki,
wykonywanie dozoru technicznego nad urządzeniami w zakresie określonym ustawą,
badanie urządzeń i wydawanie decyzji w sprawach wynikających z wykonywania dozoru technicznego,
szkolenie pracowników dozoru technicznego,
prowadzenie ewidencji eksploatowanych urządzeń,
współpraca ze specjalistycznymi jednostkami dozoru technicznego, współudział przy opracowywaniu projektów warunków technicznych dozoru technicznego oraz norm określających zasady i warunki bezpiecznej pracy urządzeń,
analizowanie przyczyn i skutków uszkodzeń urządzeń technicznych lub nieszczęśliwych wypadków związanych z jego eksploatacją,
uzgadnianie programów szkolenia osób obsługujących i konserwujących urządzenia techniczne,
sprawdzanie kwalifikacji osób obsługujących, konserwujących, naprawiających, modernizujących oraz osób wykonujących badania nieniszczące,
inicjowanie przedsięwzięć oraz prac badawczych w zakresie bezpiecznej pracy urządzeń oraz prowadzenie działalności w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych wytwórców i użytkowników urządzeń oraz organizowanie doradztwa,
UDT prowadzi również działalność szkoleniową popularyzując zagadnienia związane z bezpieczną pracą urządzeń technicznych oraz zmieniającym się prawie dotyczących urządzeń i dozoru technicznego.
Organizowane są szkolenia w zakresie nowego prawa polskiego i unijnego w zakresie wymagań bezpieczeństwa według dyrektyw Nowego Podejścia.
Szkolenia przeznaczone są dla kadry zarządzającej, specjalistów technicznych, specjalistów do spraw jakości i wszystkich innych osób, zainteresowanych europejskimi zasadami bezpieczeństwa urządzeń technicznych. Również prowadzi wykłady na kursach obsługi i konserwacji urządzeń technicznych.
Badanie urządzeń technicznych odbywa się na podstawie odpowiednich procedur.
Zgodnie z art. 19 ustawy o dozorze technicznym eksploatujący urządzenie techniczne jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić organ właściwej jednostki dozoru technicznego o niebezpiecznym uszkodzeniu urządzenia lub nieszczęśliwym wypadku związanym z jego eksploatacją.
Za czynności dozoru technicznego są pobierane opłaty zgodnie z Rozporządzeniem Min. Gospodarki z 08.02.2008 r. w sprawie opłat za czynności dozoru technicznego (Dz. U. Nr 27, poz. 156)
Za nie przestrzeganie przepisów dozoru technicznego grożą sankcje karne.
5.Wymagania eksploatacyjne dla dźwignicy i innych maszyn
Urządzenia transportu bliskiego (UTB) powinny być eksploatowane zgodnie z instrukcją obsługi i użytkowane zgodnie z przeznaczeniem. Obsługa i konserwacja powinna być powierzona osobom posiadającym odpowiednie uprawnienia wydane przez UDT. Dla każdej dźwignicy eksploatujący powinien prowadzić dziennik konserwacji przeznaczony do zapisów czynności wykonywanych przez konserwatora. Miejsce pracy dźwignicy powinno być właściwie oświetlone. Należy używać odpowiednich zawiesi z uwzględnieniem rodzaju i wartości obciążeń, miejsc uchwytu, sposobu podwieszenia ładunku, warunków środowiskowych itp.
Pomiary izolacji i skuteczności działania ochrony przed porażeniem należy wykonywać w zależności od warunków w okresach od 1 do 2 lat (protokół z pomiarów zgodnie z prawem budowlanych powinna podpisać osoba posiadająca świadectwo kwalifikacyjne „D”). Dźwignica powinna być dopuszczona do eksploatacji przez UDT. Po wymianie elementów nośnych, po naprawie lub wymianie mechanizmu podnoszenia, po modernizacji lub zmianie miejsca pracy, urządzenie transportu bliskiego (UTB) należy zgłosić do badania w UDT. Do naprawy, modernizacji UTB wymagane są uprawnienia wydane przez UDT. Eksploatujący powinien wyposażyć UTB w stanowiskową instrukcję obsługi.
Eksploatacja UTB w przypadku innego zastosowania niż przeznaczenie określone przez wytwórcę lub w warunkach kolizyjnej lokalizacji jest dozwolona za zgodą organu właściwej jednostki dozoru technicznego.
Konserwator powinien przestrzegać instrukcji konserwacji, usuwać na bieżąco usterki i inne nieprawidłowości w działaniu dźwignicy oraz dokonywać przeglądy w terminach i zakresie określonym przez wytwórcę w dokumentacji technicznej (przeważnie raz w miesiącu) Wynik przeglądu powinien być odnotowany w dzienniku konserwacji z aktualną datą, orzeczeniem (np. suwnica sprawna) i podpisem konserwatora. Ponadto konserwator powinien nadzorować prawidłowość obsługi oraz powiadamiać przełożonego o zauważonych usterkach wymagających wyłączenia dźwignicy z eksploatacji. Konserwator powinien być obecny podczas badania dźwignicy przez inspektora UDT.
W sprawie eksploatacji obowiązuje Rozp. Min. Gosp. Pracy i Polityki Społ. z 29.10.2003. w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego w zakresie eksploatacji niektórych urządzeń transportu bliskiego (UTB) - Dz. U .Nr 193, poz. 1890).
W sprawie sprawdzania kwalifikacji obowiązuje Rozp. Min. Gospodarki z dnia 18.07.2001 r. (Dz. U. Nr 79, poz. 849 ze zmianami).w sprawie trybu sprawdzania kwalifikacji wymaganych przy obsłudze i konserwacji urządzeń technicznych.
Rozporządzenie Min. Gospodarki z 25.09.2007 r. w sprawie upoważnienia Urzędu Dozoru Technicznego do uznawania kwalifikacji (Dz. U. Nr 189, poz. 1355) upoważnia UDT do uznawania nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej, Konfederacji Szwajcarskiej lub państwach członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) kwalifikacji do obsługi i do konserwacji dźwigów i dźwignic i i do napełniania zbiorników przenośnych.
Rozróżniamy trzy formy dozoru technicznego : dozór pełny, ograniczony i uproszczony.
Eksploatujący urządzenie ma obowiązek zgłosić je do badania doraźnego w następujących przypadkach:
po wymianie cięgien, urządzeń chwytających, zespołu napędowego mechanizmu podnoszenia lub urządzeń zabezpieczających
po naprawie konstrukcji nośnej, mechanizmu podnoszenia lub zmiany wysięgu
po modernizacji uzgodnionej z dozorem technicznym
po zmianie miejsca pracy urządzenia wymagającej demontażu i ponownego montażu.
W sprawie maszyn nabytych przed 01.01.2003 r. obowiązuje Rozp. Min. Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bhp w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz. U. Nr 191, poz. 1596 ze zmianami w/w rozp. z dnia 30 września 2003 r.- Dz. U. Nr 178, poz. 1745) - wprowadzenie dyrektywy 89/655/EWG „Sprzęt roboczy (narzędzia pracy)”- maszyny te powinny być w terminie do dnia 1 stycznia 2006 r. dostosowane do minimalnych wymagań dotyczących maszyn określonych w rozdziale 3. Pojęcie maszyny to urządzenia, maszyny, narzędzia, instalacje użytkowane podczas pracy, a także sprzęt do tymczasowej pracy na wysokości, a w szczególności drabiny i rusztowania.
W sprawie eksploatacji urządzeń ciśnieniowych obowiązuje Rozp. Min. Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 09.07.2003 r. w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego w zakresie eksploatacji niektórych urządzeń ciśnieniowych (Dz. U. Nr 135, poz. 1269).
6. Certyfikacja
Organizacja pracy, zarządzanie oraz kompetencje personelu UDT są nadzorowane przez Polskie Centrum Akredytacji w ramach procesów akredytacji. Przy UDT działa Jednostka certyfikująca UDT-CERT, która prowadzi:
certyfikację systemów zarządzania w oparciu o normy serii : PN-EN-ISO 9001:2001, PN-EN-ISO 14001:2005, PN-N 18001:2004,
certyfikację systemów jakości w spawalnictwie w oparciu o normy serii: PN-EN 729,
certyfikację wyrobów na zgodność z odpowiednimi przepisami, normami i specyfikacjami,
certyfikację personelu badań nieniszczących oraz spawaczy.
Certyfikat Systemu Zarządzania i na zgodność wyrobów wydany przez UDT-CERT zwiększa zaufanie klientów.
Jednostka certyfikująca Personel UDT-CERT jako jedyna w Polsce uzyskała certyfikat Europejskiej Federacji Badań Nieniszczących.
Pełna informacja na stronie UDT- Certyfikacja.
W roku 2004 UDT uzyskał autoryzację i notyfikację jako jednostki notyfikowanej o numerze 1433 w zakresie oceny zgodności w odniesieniu do 11 dyrektyw Nowego Podejścia Unii Europejskiej.
Zgodnie z wymaganiami dyrektywy maszynowej i dźwigowej oraz ustawy o systemie oceny zgodności (Dz. U. Nr 204, poz. 2087 tekst jednolity} przy ocenie zgodności wyrobu wymaga się udziału trzeciej niezależnej strony oceniającej, tzw. jednostki notyfikowanej (dotyczy między innymi maszyn do obróbki drewna, dźwigów, podnośników pojazdów i urządzeń do podnoszenia osób na wysokość powyżej 3 m).
Zmiany w przepisach po przyjęciu Polski do Unii Europejskiej
Po przyjęciu Polski do Unii Europejskiej w zakresie maszyn obowiązują dyrektywy Unii Europejskiej - Rozporządzenie Min. Gospodarki z dnia 20.12.2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn i elementów bezpieczeństwa (Dz. U. Nr 259, poz. 2170) - przywołanie do polskiego prawa dyrektywy 98/37/WE. Od dnia 29.12.2009 r. dyrektywa ta będzie zastąpiona nową dyrektywą 2006/42/WE - patrz Rozporządzenie Min. Gospodarki - Dz. U. Nr 259, poz. 2170 z 2005 r.
W sprawie dźwigów obowiązuje Rozporządzenie Min. Gospodarki z dnia 08.12.2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla dźwigów i ich elementów bezpieczeństwa (Dz. U. Nr 263, poz. 2198) - przywołanie do polskiego prawa dyrektywy 95/16/WE.
Za wykonanie urządzenia odpowiedzialność w większym stopniu niż do 1 maja 2004 r. spada na wytwórcę lub upoważnionego przedstawiciela. To wytwórca jest odpowiedzialny za to, że jego wyrób musi spełniać wymagania odpowiednich dyrektyw i bezpieczeństwa . Wytwórca powinien przeprowadzić analizę zagrożeń i dobrać odpowiednie dyrektywy. Na dowód tego, że wyrób odpowiada wymaganiom odpowiednich dyrektyw i że wytwórca spełnił wszystkie wymagania obowiązujących dyrektyw oznacza go znakiem CE (jeżeli jest wymagany dyrektywą, CE - europejski znak bezpieczeństwa) i wystawia deklarację zgodności (wytwórca lub upoważniony przedstawiciel) w języku kraju w którym wyrób będzie użytkowany (znika znak B w trójkącie).
Kontrolę nadzoru rynku prowadzi Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów i organy wyspecjalizowane, którymi są : PIP, PIH, Urząd Komunikacji Elektronicznej, wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska, prezes Urzędu Transportu Kolejowego, organy nadzoru budowlanego, prezes Wyższego Urzędu Górniczego, dyrektorzy urzędów morskich i wojewódzcy inspektorzy transportu drogowego.
Po wejściu do Unii nie można wprowadzić do obrotu na rynek UE wyrobów bez znaku CE i deklaracji zgodności (dotyczy również wyrobów budowlanych).
Ustawa z 20.04.2004 r. o zmianie niektórych ustaw wprowadza zmiany do ponad 100 ustaw. Do kodeksu prawo pracy przywołano 30 dyrektyw UE, do ustawy o systemie oceny zgodności 38 dyrektyw UE, do ustawy prawo o ruchu drogowym 12 dyrektyw UE (dalsze są wprowadzane).
Działalność laboratoryjna
Od 1962 r. w strukturze Urzędu Dozoru Technicznego działa jednostka zajmująca się badania laboratoryjnymi, pomiarami technicznymi i ekspertyzami pod nazwą Centralne Laboratorium Dozoru Technicznego z siedzibą w Poznaniu. ul. Małeckiego 29 (CLDT)
CLDT w roku 2001 uzyskało akredytację w oparciu o normę PN-EN-ISO/IEC 17025:2001, nadaną przez Polskie Centrum Akredytacji potwierdzoną certyfikatem Nr AB 001.
1
2