Przemiany gospodarcze i społeczne w Polsce od XIII do XVIw.
Przemiany społeczne i gospodarcze w Polsce od XIII do XVI wieku to pełne i późne średniowiecze oraz początek epoki nowożytnej. W tym okresie tak jak w Europie Zachodniej powstały stany. Ożywienie gospodarcze w Polsce spowodowane zmianami w Europie Zachodniej. Polska ściślej powiązała się z Europą stając się jej częścią w zakresie społeczno - gospodarczym. W wieku XVI przybrała miano jej spichlerzu. Powiązanie z rynkiem europejskim zdeterminowało przeobrażenia społeczno gospodarcze i polityczne.
W pełnym średniowieczu w Zachodniej Europie nastąpił rozwój gospodarczy. Rozpoczął się od rolnictwa. Wprowadzono trójpolówkę czyli podział pola na trzy części, zastosowanie ulepszonych narzędzi: kosa, pług, brona, zwiększanie ..... ziemi spowodował przeludnienie na wsi. Liczba ludności zwiększyła się trzykrotnie. Rozpoczęły się migracje społeczeństwa ze wsi. Zaczęto kolonizować środkową i południową część kontynentu. Zakładano miasta, w których rozwijało się rzemiosło, zorganizowane w cechach i ożywił się handel. W wieku XIII ożywienie gospodarcze w rolnictwie, rzemiośle i handlu dotarło do krajów słowiańskich w tym Polski poczynając od Śląska.
Na ziemiach polskich rozbicie społeczne sprzyjało przeobrażeniom gospodarczo - społecznym. Rozkładowi uległ ustrój monarchii patrymonialnej, w którym właśnie całej ziemi był ....... . Książęta dzielnicowi nadali ziemie swoim urzędnikom oraz biskupom i kasztelanom. Ci rozpoczęli działalność mającą na celu pomnożenie dochodów z posianych ziem. Kościół pierwszy zaczął domagać się zwolnienie swoich ziem od obciążeń na rzecz państwa. To zwolnienie nazywano immunitetem. Mogło być pełne czyli zwolnienie z podległości sądowej księciu i płacenia podatków na rzecze księcia. Takie immunitety uzyskał kościół dla swoich ziem już w XIIIw. Spowodowało to między innymi wykształcenie się stanu duchownego posiadającego własne prawa i podlegającego sądownictwu kościelnemu. Realizatorem zrzucenia zwierzchnictwa władzy świeckiej ad duchowieństwem był arcybiskup Henryk Kietlicz.......od pierwszej połowy XIIIw posiadało własne sądownictwo oparte na prawie Kościelnym i immunitecie gospodarczym. Wiązało się to z wydarzeniami europejskimi, tzn. walką kościoła o samodzielność i ...... oraz wzrostu znaczenia Kościoła w Europie. w czasach tych w Polsce powstało sieć parafii będących dowodem nowej organizacji Kościoła oraz znaczenia politycznego i religijnego.
Świeccy feudałowie najczęściej uzyskali immunitet ekonomiczny zwalniający ich od płacenia podatków ze swoich ziem. Przywilej ten spowodował rozkład praw książęcego. Również wojowie otrzymywali ziemie w zamian za obowiązek służby wojskowej, tworząc stan rycerski. Ten stan sądowo podlegał bezpośrednio księciu. Ta grupa społeczeństwa obejmowała posiadaczy ziemskich na mocy immunitetów. Obejmowała zarówno możnych, wielkich posiadaczy ziemskich, jak i średnich, którzy na prawie rycerskim otrzymali ziemie. W IIIw rozpoczął się proces tworzenia rodów heraldycznych, czyli grup rodzin szlacheckich związanych często więziami krwi , posiadających wspólne godło i zawołanie. Zamykanie się tego stanu, nabycie przywilejów od króla, doprowadziło do powstania stany szlacheckiego. Stan ten obejmował grupy zróżnicowane od możnych po szlachtę ubogą nazywaną „zagrodową”. Stanowił on 10% ludności państwa podczas gdy na zachodzie 1%. Od Władysława Łokietka królowie w swojej polityce wewnętrznej szukali poparcia w prostej szlachcie przeciwko możnowładcom. Dobra szlacheckie umniejszały niewielkie podatki. Dzięki wymuszeniu na kościołach specjalnych praw: Kaszyce 1374, Jedlno 1430, Nieszawo1454, szlachta była zwolniona z podatków ze swoich dóbr, uzyskała nietykalność osobistą i majątkową oraz udział w rządzeniu państwem. W końcu XV wieku zwołano zjazd wszystkich sejmików ziemskich (1493 Piotrków) i w ten sposób powstał sejm walny. Szlachta utworzyła izbę poselską złożona z posłów szlacheckich i uzyskała stałe miejsce we władzy. W sejmie polskim nie znaleźli się mieszczanie, często będący obcego pochodzenia. Nie zabiegali oni o wpływ na życie polityczne kraju.
(nie wiem czy ty akapit czy nie)Załamanie się starego systemu patrymonialnego spowodowało ożywienie gospodarcze. Prywatni właściciele wsi i kościołów, możni i rycerstwo zaczęli starać się o powiększenie swoich zysków. Społeczeństwo polskie upodobało się do struktury właściwej dla europy Zachodniej.
W Polsce w wyniku najazdów tatarskich brakowało rąk do pracy. Zbiegli chłopi, wolni goście szukali nowej pracy na lepszych warunkach wędrując po kraju. Rozpoczęło się osadnictwo na prawie polskim. Właściciele ziemscy zawierali z nimi umowy o dzierżawienie ziemi w zamian za określone daniny lub czynsz.
Prawdziwą rewolucja dla ziem polskich w dziedzinie społeczno - gospodarczej była kolonizacja na prawie niemieckim. Zakładanie wsi i miast na tym prawie rozpoczął książę śląski Henryk Brodaty. Wzorem stały się przepisy Magdeburga, tylko na Pomorzu korzystano z przykładu Lubeki. Lokacje na tym prawie trwały do końca XIVw. Które ogarnęły Polskę południowo - zachodnią.
Lokacje wsi spowodowały zagospodarowanie zimę, poprzez karczowanie lasów i osuszanie bagien. Chłopi, zwolnieni z datków w okresie wolnizny, przeobrażali ziemię. Osadnicy z Niemiec, sprowadzeni przez zarządcę, który najczęściej zostawał sołtysem, przywieźli ze sobą nowe techniki organizacyjne - trójpolówkę, lepsze narzędzia rolnicze. Na podstawie umowy, chłopi po okresie wolnizny mieli płacić ściśle określone świadczenia: daniny, pojawiły się czynsze, czyli podatek pieniężny. Umowa zawierała także obowiązek pańszczyzny odpracowywanej od jednego do dwóch dni w ciągu roku W kraju zaczęła się rozwijać gospodarka towarowo - pieniężna. W wieku XV zostaje to wykorzystane przeciwko najbiedniejszej ludności w postaci wydłużenia czasu pracy na polu pana. Nowo zakładane wsie miały nowy układ przestrzenny, w postacie ulicówki, co zmieniło krajobraz ziem polskich. Bardzo ważną sprawą była organizacja lokowanej wsi. Na jej czele stał sołtys, który zbierał podatki oraz przewodniczył ławie sądowniczej. Stworzyło to rodzaj samorządy chłopskiego. W ten sposób wykształcił się stan chłopski, posiadający własne prawa i sądownictwo.
Oprócz wsi lokowano miasta, skupiające rzemieślników i kupców. Tu także planowano przestrzeń, wytyczając rynek, ulice przecinające się pod kontem prostym. Na rynku stawiano ratusz, kościół parafialny. Miasta te wzorowane głównie były na wzór Magdeburga. Posiadały własne władze: lawę miejską na czele z wójtem, własne sąd i dlatego wykształci się stan mieszczański w Polsce.
Znaczenie lokacji wsi i miast na prawie niemieckim było bardzo duże. Zwiększyło się zaludnienie ziem polskich, znaczne rozwinięcie rzemiosła i handlu. Wprowadzenie gospodarki towarowo - pieniężne. Podniósł się poziom cywilizacyjny dzięki temu iż osadnicy przybywający na tereny tej części Europy przywiedli ze sobą nowe narzędzia i technologie ułatwiające prace na roli i w rzemiośle. Nastąpiło ożywienie ogrodnictwa. Na wiek XIII przypada gwałtowny rozwój kopalni złota na Śląsku, a soli w Bochni i Wieliczce, czy srebra i ołowiu w Olkuszu. Nowo lokowane miasta były już murowane, stąd także gwałtowny rozwój cegielni.
Nadwyżki rolnictwie, płacenie czynszu w pieniądzu i poszukiwanie narzędzi produkowanych przez rzemieślników w miastach powodują powstanie handlu lokalnego w postaci targów. Pieniądz staje się prawdziwym środkiem płatności, co jest dowodem na wielkie ożywienie gospodarcze.
Kolonizacji towarzyszyły przemiany etniczne. Kolonistów z Niemiec przybyło około 100 - 200 tysięcy i przybywali w ciągu kilku pokoleń. Pojawiły się zwarte kompleksy osad. Niemcy występowali w większości miast. W polskim języku pojawiły się pochodzenia niemieckiego i są do dnia dzisiejszego. Przykładem tego może być słowo ratusz czy burmistrz. Nie mogło obejść się bez konfliktów politycznych na przykład bunt wójta Alberta za panowania Władysława Łokietka. Nastąpił także napływ bogatej ludności żydowskiej, ......(V) osobami uprzywilejowanymi. Polska zaczęła różnicować się etnicznie i językowo.
Rozwój gospodarczy był .........(VI)rozbiorem dzielnicowym państwa polskiego. Zmiany gospodarczo - społeczne wymieniane są jako jeden z czynników, który doprowadził do zjednoczenia Polski. Duchowieństwo, szlachta i mieszczaństwo było zainteresowanie ponownym scaleniem Polski. Za datę zjednoczneia przyjmuje się koronację Władysława Łokietka w 1320r. Jednakże czasy stabilizacji przyniosło panowanie syna Władysława Łokietka, Kazimierza Wielkiego w latach 1333 - 1370.
Rozwój gospodarczy ziem polskich w XIV w wiązał się z przemianami w Europie Zachodniej, która zaczęła przeżywać duży kryzys. Kłopoty te nie dotknęły naszczęście Europy Środkowej, w tym Polski. Napłynęli nowi osadnicy, w tym bankierzy i kupcy włoscy oraz przedsiębiorcy. Nastąpił rozwój wielkiego handlu, organizowanego przez Hanzę (związek miast kupieckich ze stolicą w Lubece), który w swój zasięg włączył nie tylko miasta nadbałtyckie takie jak Gdańsk czy Elbląg lecz także nadwiślańskie miasta, poczynając od Krakowa. Wokół ..... (VII) Bałtyckiego koncentrował się handel drewnem, futrami i zbożem. To było dla Polskie głównymi kierunkami rozwojowymi. Dobrym popytem na zboże i surowce zaczął.........(VII). Wzrost produkcji rolnej ciągle wzrastał pociągając za sobą dalszy rozwój rzemiosła i handlu lokalnego. Zagospodarowano tereny Podlasia, Podkarpackie i Gór Świętokrzyskich. W tym czasie przeprowadzono najwięcej lokacji.
Kazimierz Wielki prowadził politykę gospodarczą popierając własnych kupców. Handel opierał się na przywilejach przymusu drożnego i prawa składu, czyli określania szlaku handlowego i pierwszeństwa kupna przewoźnego towarów dla miast, które takie przywileje otrzymały. Reforma monetarna ........(VIII) na wszystkie dobra ziemskie zw......(VIIIa) akcji immunitetowej wzmocniły skarby królewski. Wiek XIV i XV to czasy pomyślności i dobrobytu. Po podboju Rusi Halicko - włodzimierskiej zaczęto kolonizować Ruś. Polska korzystała rozwoju handlu europejskiego, ponieważ na jej ziemiach przecinają się największe szlaki handlowe z Niemocami na Ruś i znad Bałtyku na Ruś i Węgry. W XIV i XV wieku stała się cenionym w Europie eksporterem surowców: zboża, drewna i ołowiu.
W XV rozwój eksportu Polski do Europy Zachodniej związany był z przeobrażeniem gospodarczym kontynentu. Rozwijający się przemysł sukienniczy i okrętowy w Niderlandach, Anglii i Francji oraz na Płw. Pirenejskim stworzył .....(W) na towary z Polski: zboże, drewno, smoły i popiołu. Przyłączenie do Polski Prus Królewskich po wojnie 13 - letniej z pokojem w Toruniu 1466 zwiększyło handel zbożem. Wzbogacona szlachta uzyskała od króla przywileje: zwolnienia z ceł od sprzedaży towarów własnych, wprowadzenie taks wojewódzkich, czyli kontrolowanie cen towarów rzemieślniczych. Szlachta zaczęła ograniczać rozwój i dochody stanu mieszczańskiego. Zabroniła mieszczanom posiadania ziemi. Zaczeła organizować swoje gospodarstwa w postaci folwarków, tzn.gospodarstw produkujących na sprzedaż. W folwarkach zatródniano do pracy chłopów, wykorzystując pańszczyzną i bezpłatna pracę napolu pańskim. Zaczęto ograniczać wolność osobistąchłopów