Analiza korzyści ekonomicznych ze stosowania zasad społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR) w polskich przedsiębiorstwach
Mieczysław Bąk, Paulina Bednarz, Przemysław Kulawczuk,
Ryszard Rataj, Anna Szcześniak, Paweł Zając
Streszczenie i wnioski
Przeprowadzone badanie korzyści ekonomicznych ze stosowania zasad społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR) w polskich przedsiębiorstwach jest pierwszym badaniem tego typu w Polsce. W ramach kompleksowego badania zastosowano cztery procedury badawcze. Po pierwsze, dokonano statystycznej analizy różnic rozkładów zmiennych określających korzyści z CSR w dwóch grupach przedsiębiorstw: grupie przedsiębiorstw, które stosowały zasady CSR, co zostało potwierdzone certyfikatem „Przedsiębiorstwo Fair Play” (zwanej dalej grupą CSR) i grupie przedsiębiorstw, które nie były certyfikowane jako spełniające zasady społecznej odpowiedzialności biznesu w ramach „Przedsiębiorstwa Fair Play”, wyselekcjonowanych z bazy GUS w oparciu o identyczność branży i podobieństwo liczby pracowników (zwanej dalej grupą GUS). Druga procedura obejmowała analizę wyników średnich zmiennych określających korzyści ekonomiczne z CSR i została przeprowadzona dla obu badanych populacji (CSR i GUS) oraz w parach (150 par). Trzecia procedura badawcza obejmowała porównanie wyników grupy CSR podzielonych na branże (64) ze średnimi wynikami branżowymi (branże GUS). Analiza ta skoncentrowana była na przedstawieniu rankingów branż zapewniających największe korzyści ze stosowania CSR dla przedsiębiorstw, pracowników i społeczeństwa. W ramach czwartej procedury, na podstawie 24 wywiadów przeprowadzonych w małych i średnich przedsiębiorstwach z właścicielami i dyrektorami tych przedsiębiorstw, określono jakościowe korzyści ze stosowania zasad społecznej odpowiedzialności biznesu dla przedsiębiorstw. Badanie przeprowadzono w 2006 roku (dane do badań porównawczych pochodziły z 2004 roku.)
W ramach badań opartych o metodę analizy porównawczej wskaźników ekonomicznych wykorzystano 12 wskaźników, które określały rozmiar korzyści ekonomicznych dla przedsiębiorstw, pracowników i społeczeństwa:
Wartość przychodów ze sprzedaży na 1 pracownika (PS/L)
Wartość zysku brutto na 1 pracownika (Z/L)
Wartość zysku brutto na jednostkę sprzedaży (Z/PS)
Wartość zysku brutto na jednostkę majątku trwałego (Z/MT)
Wartość nakładów inwestycyjnych na 1 pracownika (I/L)
Wartość majątku trwałego na 1 pracownika (MT/L)
Wartość księgowa firmy na 1 pracownika (A/L)
Wskaźnik płynności bieżącej (WPB)
Wynagrodzenia brutto na 1 pracownika (W/L)
Wartość składek na ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia na 1 pracownika (SS/L)
Kwota podatku VAT podlegająca wpłacie do budżetu na 1 pracownika (VT/L)
Podatek dochodowy na 1 pracownika (IT/L)
WYNIKI PIERWSZEJ PROCEDURY BADAWCZEJ
Na podstawie analizy rozkładów zmiennych grupy CSR i grupy GUS można stwierdzić, że:
Badane grupy CSR i GUS są bardzo podobne z punktu widzenia przyjętego kryterium doboru (liczba pracowników) i zróżnicowane jeżeli chodzi o inne analizowane zmienne w wielkościach absolutnych.
Rozkłady zmiennych w wielkościach absolutnych obu grup wykazują współzależności (podobieństwa).
Rozkłady zmiennych względnych (wskaźnikowych) obu grup, pokazujących korzyści ze stosowania społecznej odpowiedzialności, generalnie nie wykazują współzależności (np. korelacji) rozkładów obu grup. Świadczyć to może o istnieniu dwóch zupełnie różnych kultur biznesowych osiągania tych wskaźników. Jedyne podobieństwa dotyczą modeli posiadania i powiększania majątku trwałego.
Kultura płatnicza obu grup jest całkowicie różna. Istnieje całkowita niezależność rozkładów oraz zerowa korelacja rozkładów w zakresie wskaźnika płynności bieżącej (WKB) w obu grupach.
Obie grupy znacznie się różnią w zakresie płacenia składek na ubezpieczenia społeczne, zarządzania wynagrodzeniami oraz płacenia podatków (największe różnice rozkładów obu grup dotyczą właśnie tych zmiennych).
Grupa CSR jest znacznie bardziej zróżnicowana z punktu widzenia wskaźników efektywnościowych niż w zakresie wielkości absolutnych. W grupie GUS było przeciwnie: duże zróżnicowanie wielkości absolutnych zostało zastąpione znacznym zmniejszeniem zróżnicowania wskaźników efektywnościowych. Posiadanie statusu CSR zwiększało szanse na osiąganie bardzo wysokich wyników, a statusu GUS - uśredniało wyniki, zbliżając rozkłady analizowanych zmiennych efektywnościowych do rozkładu normalnego.
WYNIKI DRUGIEJ PROCEDURY BADAWCZEJ
Na podstawie analizy średnich wartości wskaźników w obu populacjach oraz średnich wartości wskaźników w parach (150 par) można stwierdzić, że firmy z grupy CSR w stosunku do grupy GUS:
Posiadają znacznie wyższą płynność bieżącą. Mają środki na terminowe regulowanie płatności. Wskaźnik płynności bieżącej w grupie CSR wyniósł 2,13 w stosunku do 1,16 w pozostałych porównywalnych przedsiębiorstwach.
Oszczędnie wykorzystują majątek trwały, który jest wielokrotnie bardziej rentowny niż w przedsiębiorstwach z grupy GUS. Rentowność majątku trwałego wynosiła w grupie CSR 92,4% w stosunku do 24,3% w pozostałych porównywalnych przedsiębiorstwach.
Znacznie lepiej wykorzystują kapitał ludzki. Ponadto zysk brutto w przeliczeniu na 1 pracownika w grupie CSR jest znacznie wyższy i wyniósł 29,3 tys. zł rocznie w stosunku do 24,0 tys. zł. rocznie w pozostałych przedsiębiorstwach.
Chociaż przychody ze sprzedaży są średnio rzecz biorąc nieco niższe w grupie CSR to jednak charakteryzuje się ona nieco wyższą rentownością sprzedaży niż grupa GUS. Rentowność sprzedaży w grupie CSR wynosiła w 2004 roku 6,78% w stosunku do 5,97% w grupie porównywalnych przedsiębiorstw.
Grupa CSR więcej inwestuje w przeliczeniu na 1 pracownika, ale dotyczy to mniejszości jednostek CSR, które jednak zdecydowanie wpływają na wynik średni. Średnie nakłady inwestycyjne na 1 pracownika w grupie CSR wyniosły w 2004 roku 22,07 tys. zł w porównaniu do 21,54 tys. zł w grupie porównywalnych przedsiębiorstw.
Przedsiębiorstwa stosujące zasady CSR reprezentują inny model biznesowy niż przedsiębiorstwa z grupy GUS. Oparty jest on na znacznie większym wykorzystaniu kapitału ludzkiego, a nie dóbr kapitałowych, jak ma to miejsce w modelu tradycyjnym. Wszystkie mierniki związane z kapitałem ludzkim kształtowały się korzystniej w grupie CSR niż w grupie GUS. Przedsiębiorstwa grupy CSR mają więc inną filozofię gospodarowania i osiągania zysku.
Ogólnie rzecz biorąc firmy z grupy CSR osiągają znacznie więcej korzyści z gospodarowania niż pozostałe przedsiębiorstwa. Korzyści te dotyczą głównie: lepszej płynności, wyższej rentowności majątku trwałego, większej rentowności pracy i większej rentowności sprzedaży.
Przedsiębiorstwa z grupy CSR zapewniają znacząco wyższe wynagrodzenia, niż pozostałe przedsiębiorstwa. Dotyczy to większości analizowanych przekrojów. Oznacza to, że firmy z grupy CSR opierając swój model biznesowy w znacznie większym stopniu niż pozostałe przedsiębiorstwa na kapitale ludzkim, przeciętnie rzecz biorąc znacznie lepiej wynagradzają pracowników. W 2004 roku średnie miesięczne wynagrodzenie brutto z grupy przedsiębiorstw stosujących zasady CSR wyniosło 2834 zł w porównaniu do 2276 zł w porównywalnych przedsiębiorstwach.
Ta obserwacja ma również zastosowanie do wpłat na ubezpieczenia społeczne i świadczenia na rzecz pracowników. Firmy z grupy CSR znacząco więcej płacą na ubezpieczenia i świadczenia społeczne niż pozostałe przedsiębiorstwa. Średnio jest to 623 zł miesięcznie w stosunku do 518 zł w porównywalnych przedsiębiorstwach.
Przedsiębiorstwa z grupy CSR są nieco mniej efektywne z punktu widzenia tworzenia produktu globalnego niż pozostałe przedsiębiorstwa. Przeciętnie rocznie generowały one w przeliczeniu na 1 pracownika 368,5 tys. złotych przychodów ze sprzedaży w porównaniu do 443,7 tys. złotych w grupie porównywalnych przedsiębiorstw.
Przedsiębiorstwa z grupy CSR są znacznie bardziej efektywne podatkowo z punktu widzenia państwa. Średnio generują one więcej podatku VAT, podatków dochodowych oraz więcej wpłacają na świadczenia społeczne.
Tablica. Zestawienie podstawowych charakterystyk ekonomicznych grupy CSR i grupy kontrolnej GUS
RODZAJ ANALIZOWANEJ ZMIENNEJ |
GRUPA KONTROLNA (GUS) |
GRUPA CSR |
Przychody ze sprzedaży na 1 pracownika - wynik średni w tysiącach złotych |
443,7
|
368,5
|
Zysk brutto na 1 pracownika - wynik średni w tysiącach złotych |
24 |
29,3 |
Zysk na jednostkę przychodów ze sprzedaży - wynik średni w procentach |
6,0 |
6,8 |
Zysk na jednostkę majątku trwałego - wynik średni w procentach |
24,3 |
92,4 |
Nakłady inwestycyjne na 1 pracownika - średnio w tysiącach złotych na 1 pracownika |
21,5 |
22,1 |
Majątek trwały na 1 pracownika - w tysiącach złotych na 1 pracownika |
156,5 |
138,9 |
Aktywa na 1 pracownika - w tysiącach złotych na 1 pracownika |
284,0 |
225,1 |
Wskaźnik płynności bieżącej - wynik średni w procentach |
1,16 |
2,13 |
Składki na ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia - wynik średni w złotych miesięcznie |
518 |
623 |
Wynagrodzenia brutto na 1 pracownika - wynik średni w złotych miesięcznie |
2276 |
2834 |
Podatek VAT na 1 pracownika - wynik średni w tysiącach złotych |
14,4 |
16,5 |
Podatek dochodowy na 1 pracownika - wynik średni w tysiącach złotych |
3,7 |
4,4 |
Źródło: opracowanie własne
WYNIKI TRZECIEJ PROCEDURY BADAWCZEJ
W ramach procedury badawczej obejmującej porównanie wyników jednostek z grupy CSR podzielonych na branże (64) ze średnimi wynikami branżowymi (branże GUS) można było sformułować następujące wnioski:
1. Firmy stosujące zasady społecznej odpowiedzialności biznesu w niemal połowie branż (30) odnoszą wymierne korzyści, z tytułu stosowania tych zasad. Największe korzyści to większa sprzedaż, większy zysk i większe nakłady na inwestycje. Przedsiębiorstwa grupy CSR charakteryzuje również bardzo wysoka płynność finansowa, która w tradycyjnym pojmowaniu racjonalności finansowej mogłaby być nazwana nadpłynnością. Jeżeli jednak uwzględni się obserwacje dotyczące relatywnie niższego zaangażowania grupy CSR w stosowanie majątku trwałego i znacznie wyższego zaangażowania w kapitał ludzki, to wysoka płynność bieżąca może być niezbędnym wymogiem działania firm w modelu biznesowym opartym na kapitale ludzkim. Obserwacje dotyczące korzyści dla przedsiębiorstw ze stosowania zasad CSR w układzie branżowym potwierdzają obserwacje z dwóch poprzednich procedur.
2. Im lepsza płynność bieżąca w przedsiębiorstwie, tym większe prawdopodobieństwo, że wynagrodzenia oraz inne zobowiązania wobec pracowników są regulowane terminowo, a tym samym, większe prawdopodobieństwo, że pracownicy firm o wysokim wskaźniku płynności bieżącej są zadowoleni z pracy. Na podstawie przeanalizowanych danych można stwierdzić, że pracownicy firm społecznie odpowiedzialnych mają powody do zadowolenia, ponieważ te przedsiębiorstwa odnotowały bardzo wysokie wskaźniki płynności bieżącej, wielokrotnie przewyższające wskaźniki w grupie pozostałych firm. Zdecydowana większość analizowanych branż (53 na 59, a więc 90%) spośród przedsiębiorstw społecznie odpowiedzialnych, odnotowała wskaźnik płynności bieżącej powyżej 1, podczas, gdy w grupie pozostałych firm podobny wskaźnik uzyskała połowa branż. Co więcej tylko jedna branża GUS z 63 uzyskała wskaźnik powyżej 2, a 23 branże z grupy CSR miały wskaźnik powyżej 2, najwyższy w produkcji wyrobów metalowych - niemal 5,5.
3. Spośród branż o największych przewagach w zakresie wynagrodzeń brutto w przeliczeniu na jednego pracownika, najwyższą wartość osiągnął wskaźnik w branży badań i analiz technicznych i właśnie pracownicy przedsiębiorstw z tej branży uzyskują największe korzyści ze stosowania zasad fair play przez ich pracodawców. Najlepsze przedsiębiorstwa społecznie odpowiedzialne płacą średnio 2,5-krotnie więcej swoim pracownikom niż przeciętnie. Podobny - niemal równie wysoki wskaźnik - uzyskano w branży produkcja wyrobów metalowych. Wśród dwudziestu przedstawionych branż roczne zarobki powyżej 50 tys. zł rocznie uzyskali pracownicy pięciu branż wśród przedsiębiorstw społecznie odpowiedzialnych i w żadnej z branż GUS, nawet roczne zarobki powyżej 30 tys. zł wykazało jedynie pięć branż GUS, podczas, gdy w grupie firm społecznie odpowiedzialnych - aż trzynaście. W żadnej z branż grupy CSR pracownicy nie zarobili w 2004 r. mniej niż 20 tys. zł, ale aż w siedmiu branżach GUS odnotowano zarobki poniżej tej kwoty.
4. W zaprezentowanych obliczeniach stwierdzono, że wielkość wynagrodzeń brutto na jednego pracownika ma największą wagę we wskaźniku kompleksowym (85%) Przy przyjęciu tego założenia największe korzyści z zatrudnienia w przedsiębiorstwach stosujących zasady fair play osiągają pracownicy firm z branży produkcja wyrobów metalowych oraz badania i analizy techniczne. Są to branże o największych przewagach.
WYNIKI CZWARTEJ PROCEDURY BADAWCZEJ
W ramach czwartej procedury obejmującej wywiady z przedsiębiorcami potwierdzono w sposób jakościowy zdecydowaną większość obserwacji ilościowych. Przedsiębiorcy potwierdzili, że stosowanie zasad społecznej odpowiedzialności biznesu przynosi szereg korzyści jakościowych i ilościowych dla przedsiębiorstw. Wymienili oni w szczególności: większe zaangażowanie pracowników, budowę prestiżu działalności gospodarczej, osiąganie lepszych wyników ekonomicznych oraz łatwiejsze i bardziej efektywne zarządzanie kapitałem ludzkim i całym przedsiębiorstwem.
KONKULZJA KOŃCOWA
Na podstawie czterech zrealizowanych procedur badawczych można stwierdzić, iż stosowanie zasad społecznej odpowiedzialności biznesu przynosi wymierne korzyści dla przedsiębiorstw, pracowników i społeczeństwa jako całości. Korzyści te posiadają swój wymiar ilościowy i jakościowy.
W pracy będzie stosowany międzynarodowy skrót oznaczający społeczną odpowiedzialność biznesu - CSR jako angielski skrót Corporate Social Responsibility.
W praktyce w analizie poszczególnych zmiennych występowała zróżnicowana liczba branż.