BUDŻET

Budżet państwa

1. jest najważniejszym narzędziem w gospodarce

2. plan gromadzenia i wydatkowania środków publicznych będących w rękach władzy; podstawowy plan finansowy

3. akt prawny w formie ustawy, upoważniający władzę wykonawczą (MF) do zgromadzenia i wydawania dochodów w tym celu, który zapisany jest w tymże akcie

4. synchronizowany fundusz pieniężny państwa służący zaspokojeniu i realizacji zadań państwa

5. budżet jako zasób środków pieniężnych gromadzonych i rozdzielanych przez państwo

6. budżet jako narzędzie, metoda realizacji określonej polityki społeczno- ekonomicznej państwa

Budżet ma dwie strony - wydatki i przychody,

PRZYCHODY BUDŻETU PAŃSTWA:

Dochody budżetowe można podzielić na:

1. dochody bezzwrotne- podatki, cła, opłaty

2. dochody zwrotne- pożyczki zagraniczne, wewnętrzne, lokaty budżetowe)

Do głównych instrumentów pozyskiwania dochodów do budżetu państwa należą:

1. podatki

2. opłaty

3. cła

Około 90% wpływu środków do budżetu państwa pochodzi z podatków; pozostałe 10% to wpływy z ceł, opłat, prywatyzacji.

Wpływy z podatków do budżetu państwa z podatków- 90%

1. 50%- VAT i akcyza

2. podatek dochodowy od osób fizycznych

3. podatek dochodowy od osób prawnych

PODATKI

Definicja podatków- jest to świadczenie pieniężne, przymusowe, bezzwrotne i nakładane na podatników z mocy prawa przez państwo lub organy władzy państwowej.

Podatnik- to osoba, która jest obciążona danym podatkiem

Płatnik- to osoba, która odprowadza podatek do US.

Cechy podatków:

• pieniężne- różni podatek od np. służby wojskowej, coś co nie ma charakteru pieniężnego nie może być podatkiem

• przymusowe

• ogólne- określane w sposób ogólny dla wszystkich podatników, nie mają wymiaru indywidualnego

• bezzwrotne- świadczenia podatkowe nie podlegają zwrotowi, za podatek nie dostajemy w zamian bezpośrednio żadnego świadczenia

• nieodpłatne- nie otrzymujemy nic, nie jest to opłata np. za usługę

• pobierane na mocy ustawy- może nakładać go tylko parlament

Funkcje podatków:

• fiskalna- źródło dochodów dla organów publicznych

• stymulacyjna- poprzez podatek, państwo zachęca ludzi do „czegoś”- ulgi podatkowe- instrumenty stymulacyjne,

• wyrównanie nierówności społecznych

Konstrukcja podatku:

1. Podmiot podatku

• bierny- wszyscy, którzy płacą podatki

• czynny- państwo, które pobiera podatki

2. Przedmiot opodatkowania- majątek, dochód ewentualnie przychód lub zdarzenia, do których odnosi się obowiązek podatkowy

3. Podstawa opodatkowania- to wyznaczona w pieniądzu wartość przedmiotu opodatkowania

4. Stawki podatkowe- określa je stosunek kwoty podatku do podstawy opodatkowania

• stałe- proporcjonalne- zmianie podstawy opodatkowania nie towarzyszy zmiana stawki, która jest zawsze taka sama

• zmienne- progresywne, dygresywne, regresywne

System podatkowy- ogół podatków obowiązujących w danym państwie; powinien on się charakteryzować:

1. prostą konstrukcją (ma być zrozumiały dla podatników)

2. stabilnością (zapewnienie stałych dochodów państwu)

3. powszechnością (obejmuje wszystkich)

4. bezwyjątkowością

5. wewnętrzną spójnością

Rodzaje podatków:

PODZIAŁ I - ze względu na podstawę opodatkowania:

1. MAJĄTKOWE- różnią się podstawą opodatkowania; główne rodzaje to:

1. podatek od nieruchomości- obciąża nieruchomości i gruntów, wymiar podatku zależy od powierzchni, która jest podstawą do opodatkowania,

2. podatek gruntowy- jest to podatek płacony przez rolników

3. podatek katastralny- który w przyszłości ma zastąpić podatek od nieruchomości, podstawą opodatkowania jest wartość rynkowa nieruchomości, a nie ich powierzchnia

4. spadek i darowizna- wielkość podatku od spadków zależy od stopnia pokrewieństwa; budżet państwa ma niewielki dochód z tytułu tego podatku

2. PRZYCHODOWY- od towarów i usług, podstawą do opodatkowania jest przychód (! nie dochód); w Polsce takim podatkiem jest VAT, z którego państwo uzyskuje największe wpływy do budżetu

3. DOCHODOWY- podstawą opodatkowania jest dochód (przychody-koszty uzyskania przychodu); w Polsce można wyróżnić dwa rodzaje tego podatku:

1. podatek płacony przez osoby prawne- CIT- 28%

2. podatek płacony przez osoby fizyczne- PIT- 19%, 30%, 40%

4. KONSUMPCYJNY- podatek nakładany na konsumpcję lub na produkty posiadane (samochód); takim podatkiem jest akcyza.

PODZIAŁ II

1. BEZPOŚREDNI- podatek bezpośrednio obciążający podatnika, którego wysokość jest związana z podstawą opodatkowania

2. POŚREDNI- pośrednio obciąża podatnika

1. podatek VAT

2. akcyza

PODATEK POŚREDNI	PODATEK BEZPOŚREDNI
RÓŻNICE
* dominujący w Polsce	* kiedyś był podatkiem dominującym
CECHY
* niesprawiedliwy (obciąża jednakowo i biednych i bogatych)	* sprawiedliwy
POBÓR PODATKÓW
* łatwiejszy- jest podatkiem prawie niezauważalnym przez społeczeństwo	* trudniejszy- jest podatkiem widocznym dla każdego podatnika
* unikanie go bardzo utrudnione	*można uniknąć płacenia go
* pewniejszy podatek dla MF	* niechęć społeczeństwa do płacenia tego podatku

SKALA PODATKOWA:

1. Podatek progresywny

1. Progresywny- liniowy- proporcjonalny wzrost- podatek od osób prawnych- 28% od zysku brutto

2. Progresywny- wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania rosną stawki podatkowe lecz kwota podatku rośnie szybciej niż podstawa opodatkowania, nieproporcjonalność; osoby fizyczne: 19%, 30%, 40%

Wyróżniamy dwa rodzaje progresji:

1. globalna- ma pewne defekty, opodatkowaniu podlega cały dochód, dla każdej podstawy opodatkowania jest jedna stawka (przejście do następnej kwoty oznacza duży wzrost kwoty podatku)

Przykład obliczania podatku w skali progresywnej globalnej:

Dochód 20.000- 20% od dochodu

Dochód 30.000- 30% od dochodu

Dochód 50.000- 40% od dochodu

2. ciągła- używana powszechnie, zapłata tylko od części dochodów; dla każdej podstawy opodatkowania są dwie stawki, polega na tym, że dla poszczególnych części dochody stosuje się zmienną skalę podatku.

Przykład

19%	30%	40%
do 20.000	20.000 - 30.000	Powyżej 30.000

Dochód- 50.000


19% od 20.000

30% od 10.000 4.000+3.000+8.000=13.000 do zapłaty US

40% od 20.000

3. Degresywna- wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania maleją stawki podatkowe (17%), stosuje się skalę proporcjonalną

4. Regresywna- spadek stawki podatkowej przy wzroście podstawy opodatkowanie, odwrotność progresji

GŁÓWNE RODZAJE PODATKÓW W POLSCE:

1. VAT- podatek cenotwórczy, dodawany do ceny, w ostatecznym rozrachunku zawsze obciąża konsumenta lub inwestora, jest „przerzucany” w cenie.

Stawki:

0%- produkty spożywcze dla dzieci, książki, czasopisma

7%- produkty i usługi budowlane

22%- wszystkie pozostałe produkty- największe wpływy do budżetu z tytułu tej stawki

2. PODATEK DOCHODOWY OD OSÓB FIZYCZNYCH- (PIT)- został wprowadzony w 1992 roku; płacony przez pracowników najemnych, osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą; skala opodatkowania- progresywna ciągła- 19, 30, 40 %

3. PODATEK DOCHODOWY OD OSÓB PRAWNYCH- (CIT)- został wprowadzony w 1988 roku;

4. PODATEK OD NIERUCHOMOŚCI- został wprowadzony w 1982 roku; stawką jest 1 m².

WYSOKOŚĆ OPODATKOWANIA (GRANICE):

1. Granica minimalna- to taka granica, która zapewnia możliwość wypełniania przez państwo podstawowych funkcji publicznych, czyli tych, które zaspokajają potrzeby przy pomocy dóbr publicznych

2. Granica maksymalna- pojawia się, gdy w związku ze zbyt wysokimi podatkami zaczyna wymierać aktywność gospodarcza.

OPŁATY

Opłaty są to instrumenty występujące pomiędzy ceną a podatkiem; opłaty przypominają podatek, lecz nim nie są np. opłata radiowo- telewizyjna. Opłaty stanowią znikomy udział w dochodach budżetowych.

Wyróżniamy opłaty: przymusowe, bezzwrotne

CŁA IMPORTOWE

Funkcje ceł:

1. fiskalna- zapewnić budżetowi wpływy, pewne dochody

2. ochronna- poprzez cła państwo próbuje ochronić gospodarkę krajową

WYDATKI BUDŻETU PAŃSTWA

Rodzaje wydatków państwa:

I

1. dotacje- mają charakter ogólny bez wskazania celu wydatkowania tej sumy

2. subwencje- mają charakter celowy

II

1. podmiotowe- związane z danym podmiotem, który otrzymuje pieniądze niezależnie od przedmiotu świadczenia i wytwarzania

2. przedmiotowe- związane są z konkretną usługą

III

1. wydatki finalne- przeznaczone na zakup dóbr i usług, dokonywane są przez instytucje, których głównym źródłem finansowania jest budżet

2. wydatki transferowe- redystrybucyjne

WYDATKI SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH W 99 r

1. Budżet państwa - 40%

2. Budżet samorządowy - 20%

3. Fundusze publiczne- 30%

4. Kasy chorych- 6%

DEFICYT BUDŻETOWY I DŁUG PUBLICZNY

Deficyt

1. Saldo wydatków i przychodów

2. może dotyczyć budżetu państwa lub każdej innej jednostki finansowej

3. występuje gdy wydatki są większe od przychodów

4. dotyczy bieżącej różnicy pomiędzy wydatkami a przychodami

5. deficyt zamyka się w danej jednostce czasowej (1 rok)

6. w Polsce deficyt istnieje od 10 lat i przeciętnie wynosi 2%

7. deficyt i inflacja- większy deficyt powoduje większą inflacją; zwiększone wydatki państwa finansowane z deficytu stymulują wzrost cen

Dług publiczny

1. jest to narastająca suma deficytu budżetowego;

2. dług publiczny nie może przekroczyć 60%- zapis konstytucyjny

3. powstaje gdy deficyt zaczyna być finansowany z pewnych środków pieniężnych

Źródła finansowania deficytu budżetowego:

1. pożyczki uzyskane w drodze kredytowania, które zaciąga MF od komercyjnego sektora bankowego lub od innych pożyczkodawców (! MF nie może zaciągać pożyczek w NBP- dodatkowa emisja pieniądza- hiperinflacja)

2. zyski z bicia monet

3. obniżenie stanu zasobów pieniężnych

4. wzrost zobowiązań

Dług publiczny dzieli się na :

1. krajowy

2. zagraniczny

RELACJE BUDŻETOWE

	91	93	95	97	99	00
PKB (w mld. zł.)	80,9	155,8	288,7	44,1	596	680
Dochody budżetu państwa (w mld. zł.)	21,1	45,9	83,6	119,6	129,3
Wydatki budżetu państwa (w mld. zł.)	24,2	50,2	91,2	125,7	142,1
Saldo (w mld. zł.)	-3,1	-4,3	-7,5	-5,9	-12,3
Dochody budżetu państwa (% PKB)	26,1	29,5	29,0	27,1	21,7	22,0
Wydatki budżetu państwa (% PKB)	29,9	32,3	31,6	28,5	23,8
Saldo (% PKB)	-3,8	-2,8	-2,6	-1,3	-0,9
Dochody sektora fin. pub. (% PKB)	39,8	47,7	47,4	46,5	42,9
Wydatki sektora fin. pub. (% PKB)	43,4	50,0	49,2	48,1	43,3
Saldo (% PKB)
Dług publiczny (% PKB)	79,7	86,1	57,9	48,1	46,9	42,0

FINANSOWANIE DŁUGU PUBLICZNEGO- STRURTURA

	1998
Krajowy dług publiczny	100
NBP (obecnie NIE!)	13
Banki komercyjne	44,5
Sektor poza bankowy	42,5

DŁUG PUBLICZNY

	Dług ogółem		Dług krajowy		Dług zagraniczny
98	w mld. zł	% PKB	w mld. zł	% PKB	w mld. zł	% PKB
	255	49,1	118	23,1	137	26

---