1.Wstęp-informacje ogólne dotyczące okresu niemowlęcego
Niemowlę to dziecko od urodzenia do końca pierwszego roku życia. Wyodrębnienie to w psychologii rozwojowej dokonywane jest ze względu na szczególną wagę rozwoju małego dziecka w tym okresie.
Wyodrębnienie okresu niemowlęctwa jest ważne także z uwagi na mnogość i intensywność przemian zachodzących w organizmie dziecka w tym czasie.
Okres niemowlęcy trwa około 12 miesięcy. W okresie tym następuje intensywny rozwój fizyczny, umysłowy oraz psychiczny.
Niemowlę odżywiane jest naturalnym pokarmem matki (do 6. miesiąca życia). Według najnowszych standardów karmione powinno być na żądanie.
Po 6. miesiącu wprowadzane są do karmienia niemowlęcia pokarmy obce, początkowo papki, następnie pokarmy stałe. Około 2. - 3. miesiąca niemowlę zaczyna wydawać pierwsze nieartykułowane dźwięki - jest to tzw. głużenie, a około 6 miesiąca zaczyna dźwięki te formułować bardziej świadomie (tzw. gaworzenie).
Około 7 miesiąca pojawiają się zęby mleczne a w drugim miesiącu dziecko może unosić głowę do góry.
W pierwszym okresie niemowlę przesypia większość dnia, przerywając sen jedynie na karmienie, stopniowo zmniejszając długość snu do 12. godzin w nocy i paru godzin w ciągu dnia.
Rozwój niemowlęcia jest pewną normą przeciętną, natomiast indywidualny rozwój zależy od wielu czynników, w tym genetycznych. Ostatnio uważa się, że okres niemowlęctwa ma decydujący wpływ na dalszy rozwój psychiczny w wieku dojrzałym.
Teraz omówimy rozwój niemowlaka pod względem trzech faz rozwojowych-uznawanie, interakcja i powtórzenie.
2.Interakcja
W pierwszym roku życia dziecko jest w pełni zależne od osób dorosłych ,najczęściej od matki. W pierwszych miesiącach życia, dziecka czas dzieli się na jedzenie i spanie. Zdrowe niemowlę budzi się i płacze, gdy jest głodne.
Stopniowo kształtują się reakcje na bodźce wzrokowe, słuchowe oraz na ruch. Jeśli w otoczeniu dziecka nic się nie rusza ,jeśli brakuje wrażeń wzrokowych lub dźwięków, dziecko nie otrzymuje bodźców stymulujących rozwój tej sfery.
Niemowlęta nie zachowują się jednakowo. Różnią się aktywnością, reakcją na bodźce czy też długością snu.
Dla rozwoju dziecka osiągnięcie i utrwalenie zdrowych zasad komunikacji i wzajemnych kontaków z dorosłym jest niezwykle ważne.
Do czynności rozwijających kontakt możemy zaliczyć karmienie, przewijanie czy kąpanie.
Dziecko po pewnym czasie stosowania tych samych, znanych już przez siebie rytuałów, zaczyna wykazywać inicjatywę dialogu. Będąc blisko siebie dorosły i dziecko uczą się odczytywać język swoich ciał oraz dostosowywać się do rytmu czynności lub odpoczynku.
2.1 Procesy emocjonalne odgrywają istotną rolę w przystosowaniu się dziecka do środowiska i w regulacji jego stosunków z otoczeniem.
1)Dzięki emocjom przyjemnym wobec bodźców dla organizmu przydatnych i nieprzyjemnym w stosunku do bodźców dla organizmu szkodliwych, człowiek orientuje się w świecie zewnętrznym, zwłaszcza w zjawiskach ważnych i znaczących, a więc pożytecznych lub niebezpiecznych.
2)Niektóre emocje są wrodzone i można je obserwować już u noworodków. Do tych emocji zaliczamy: gniew lub wściekłość, strach oraz zadowolenie. Wyraz mimiczny nie jest jednak dostatecznie obiektywnym wskaźnikiem doznawania przez niemowlę określonych emocji.
Nie ulega jednak wątpliwości, że pierwsze przejawy emocji są u niemowlęcia związane bezpośrednio z jego potrzebami organicznymi. Owe prymitywne odczucia, wywołane sytością lub głodem, zimnem lub ciepłem, wygodną lub niewygodną pozycją.
Dziecko uczy się reagować w sposób emocjonalny, a później uczuciowy, pod wpływem zdobytych doświadczeń.
Środowisko i wychowanie wpływają zarówno na przeżywanie różnorodnych stanów emocjonalnych, jak i na sposób ich wyrażania.
3)Niemowlę nie jest jednakże tylko biernym odtwórcą mimiki swego otoczenia.
Już w trzecim miesiącu potrafi się uśmiechać na sam widok pojawiającej się osoby dorosłej, zanim jeszcze można zaobserwować wyraz jej twarzy.
Około czwartego miesiąca zachowuje się inaczej na widok twarzy znanych i nieznanych, niezależnie od ich mimicznego wyrazu.
Radosny uśmiech na widok matki i mimicznie wyrażane niezadowolenie, a nawet w wielu wypadkach płacz na widok twarzy nieznanej-świadczą prawdopodobnie nie tylko o dość precyzyjnym różnicowaniu spostrzeżeń, lecz również o pojawieniu się zaczątków uczuć o charakterze społecznym.
Już niemowlę w pierwszym kwartale życia żywo reaguje na twarz ludzką, na dźwięk ludzkiego głosu, na śmiech i pieszczotliwy ton. Syte i suche dziecko w życzliwym kontakcie z człowiekiem dorosłym łatwo staje się wesołe i ożywione.
Stan ten zwany stanem radosnego ożywienia jest niezwykle ważny dla całokształtu rozwoju psychicznego dziecka, a przede wszystkim dla jego obcowania społecznego oraz dla rozwoju życia uczuciowego.
3-miesięczne niemowlę odpowiada na uśmiech uśmiechem, a stan radosnego ożywienia zaczyna się u niego przejawiać wzmożeniem aktywności ruchowej i gruchaniem.
Dziecko w wieku niemowlęcym boi się bodźców nowych i zjawisk niezwykłych. Reakcje na tego typu bodźce może podzielić na negatywne i pozytywne.
Reakcji negatywnej towarzyszy uczucie strachu. W wieku niemowlęcym reakcja negatywna manifestuje się w dwóch formach: płaczem i krzykiem lub odwracaniem głowy i zasłanianiem oczu i ciała. W miarę zapoznawania się z poszczególnymi bodźcami, z całym najbliższym otoczniem , liczba reakcji negatywnych w zachowaniu dziecka maleje. Tak np. lęk przed osobami obcymi nie znika, lecz „ulega korekturze doświadczenia”: dziecko, poznając wraz z wiekiem coraz więcej ludzi, nie przejawia już strachu na ich widok, jakkolwiek zachowuje pewną ostrożność albo też ujawnia niepokój lub onieśmielenie.
4)Przeprowadzono również interesujące badania na temat rozwoju reakcji gniewu u małych dzieci.
Począwszy od drugiej połowy wieku niemowlęcego wzrasta wyraźnie dążenie dziecka do zdobywania przedmiotów będących w zasięgu jego recepcji zmysłowej. Ponieważ jednak nie wszystkie przedmioty są osiągalne, dziecko reaguje gniewem na trudności w ich zdobyciu.
Powodem gniewu dziecka może być również utrata przedmiotu już posiadanego, spowodowana zarówno własną niezręcznością jak i jakąś sytuacją społeczną, kiedy to pożądany przedmiot został dziecku odebrany przez osobę dorosłą lub inne dziecko.
Co ciekawsze, dziecko łatwiej godzi się z utratą przedmiotu, jeśli zabrała go osoba obca, trudniej zaś, gdy zrobiła to osoba bliska.
Badania porównawcze wykazały, że niemowlęta w pierwszych 6 miesiącach życia w większości przypadków prawie natychmiast zapominają o przedmiocie, który im znika z pola widzenia, starsze niemowlęta natomiast usiłują odnaleźć i odzyskać utracony przedmiot.
Inną przyczyną gniewu stanowi utrudnianie, przerywanie lub zabranianie dzieciom wykonywania ulubionych czynności, albo też przeciwnie, wykonywanie z dzieckiem lub na jego osobie nie lubianych przez nie czynności.
5)Już na bardzo małe dziecko wpływa emocjonalny stan osoby, która z nim przebywa. Pielęgniarki i opiekunki niemowląt niejednokrotnie podkreślają, iż dziecku łatwo udziela się nastrój osoby, która się z nim kontaktuje.
Jakkolwiek reakcje i stany emocjonalne niemowląt są bardzo krótkotrwałe i zmienne, to jednak te reakcje i stany, które dziecko ma okazję częściej przeżywać, łatwiej się utrwalają i decydują o zasadniczej postawie emocjonalnej dziecka, o tym czy bywa ono przeważnie pogodne i radosne , czy też niezadowolone, rozdrażnione i płaczliwe.
3.Rozwój kontaktów społecznych
Niemowlę jest od urodzenia istotą społeczną, jednak nie od razu można ją nazwać partnerem społecznym, bo dopiero stopniowo staje się zdolne do nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi i wchodzenia z nimi w interakcje.
Dziecko wyciąga ręce do osoby dorosłej, która zbliża się do niego; uśmiecha się a nawet wybucha głośnym śmiechem, gdy ją zobaczy, naśladuje ruchy mimiczne i wydaje różnorodne dźwięki.
Już od czwartego miesiąca niemowlęta wyrażają niezadowolenie, gdy dorośli nie zwracają na nie uwagi, uspokajają się zaś pod wpływem pieszczot.
W piątym miesiącu niemowlę odróżnia już osoby znane od nieznajomych, których pojawienie się wywołuje reakcję orientacyjną i postawę wyczekiwania albo strach, manifestowany płaczem lub krzykiem.
Dzieci 7-8 miesięczne próbują zwrócić na siebie uwagę za pomocą gaworzenia i płaczą, gdy osoba, która zajmuje się nimi, przestaje do niech przemawiać.
3.1.Wraz z wiekiem wzrasta zakres i liczba reakcji w odpowiedzi na obecność i czynności osób z otoczeniem oraz zwiększa się liczba i rodzaje sytuacji społecznych, na które dziecko reaguje.
Dla prawidłowego rozwoju społecznego dziecka w wieku niemowlęcym szczególnie ważne są jednak kontakty z dorosłymi, dostatecznie częste i bliskie. Reakcje dziecka są m.in. odpowiedziami na zachowanie się osób dorosłych, a z kolei własna aktywność dziecka łączy się z oczekiwaniem określonych reakcji innych ludzi.
4.Zakończenie
Prawidłowy rozwój dziecka może być zapewniony nie tylko przez racjonalne żywienie, lecz także przez spełnienie niezbędnych potrzeb emocjonalnych. Bodźce uczuciowe i interakcja społeczna z matką zapewniająca poczucie bezpieczeństwa, co ma także podstawowe znaczenie dla całokształtu rozwoju dziecka, tak jak przestrzeganie zasad higieny i prawidłowego żywienia.