Material 7

 Błażej Smykowski (2004) Psychologia rozwoju człowieka – wykłady

  1. Materiał 7: Badanie rozwoju

1. Diagnoza rozwoju

Cel analizy psychologicznej
Do czego badacz chce dojść w wyniku postępowania diagnostycznego? Czy jego celem jest zdobycie wiedzy o obserwowanym zjawisku, a więc opisanie tego co ma rzeczywiście miej­sce, czy zrozumienie mechanizmu zachodzących zmian, a więc ich wyjaśnienie?

L. S. Wygotski (1971, s. 77) formułując kryteria poprawności analizy rozwoju wyższych form zachowania obok takich postulatów jak to, że powinna ona dotyczyć procesów, a nie rzeczy - ma ujawniać rzeczywiste stosunki i związki przyczynowo - skutkowe, do których dochodzi w analizowanym procesie, że powinna realizować zadania wyjaśniające, a nie opisowe, pisze, że analiza ta powinna być przede wszystkim analizą genetyczną. Oznacza to, że ma ona odtwarzać wszystkie procesy rozwoju analizowanego zjawiska a więc odkrywać wszystkie jego formy. Ten postulat zmusza do poszukiwania w badaniu zjawisk psycholo­gicznych ich wcześniejszych rozwojowo postaci.

Opis i wyjaśnianie zmiany rozwojowej a przyjmowany model teoretyczny

Przyjmowany model rozwoju jest efektem ideacji1, stanowi więc z jednej strony podstawę projektu badawczego działania, z drugiej sam jest w tym działaniu weryfikowany. Jeżeli mo­del i działanie nie pozostają ze sobą w opisanej powyżej relacji dochodzi albo do: (1) działań spontanicznych, bez podstaw teoretycznych, albo do (2) efektu samospełniającego się pro­roctwa to znaczy potwierdzania własnych założeń.

Projektowanie postępowania diagnostycznego

Metoda badania naukowego, to system reguł zgodnie z którymi dokonuje się planowania i prowadzenia badania, zbierania i interpretowania danych, oceny rezultatów.

W badaniach, realizowanych w ramach psychologii rozwoju człowieka do wymogów wyni­kających z przyjęcia perspektywy rozwojowej dokładają się wymagania wynikające ze specy­fiki wieku osób badanych. Na ograniczenia w zakresie stosowania poszczególnych metod badania psychologicznego w wypadku badania małych dzieci wskazuje wiele podręczników metod badania ich rozwoju (np. Mussen, 1970; Zazzo, 1974). Tego typu badania wymagają często opracowywania bardzo wymyślnego postępowania łączącego wiele metod w ramach jednolitej procedury.

Problem badawczy. Pierwszym zadaniem badacza jest sprecyzowanie nurtującego go pro­blemu (problemów) dla rozwiązania którego będzie projektował postępowanie badawcze.
Narzędzia. Drugim zadaniem jest dobór, czy konstrukcja teorii dotyczącej obszaru w któ­rym został zauważony problem. Teoria stanowi w badaniu (1) narzędzie interpretacji uzyska­nych w jego wyniku danych, poprzez to, że stanowi system twierdzeń dotyczących określo­nego obszaru, powiązanych z rzeczywistością poprzez odniesienia do przejawiających się w niej zjawisk, (2) źródło hipotez badawczych wymagających naukowej weryfikacji.
Strategie postępowania badawczego. Trzeci krok to opracowanie strategii badania. Wśród badań realizowanych w ramach psychologii rozwoju człowieka można wyróżnić trzy grupy; (1) badania opisowe, (2) badania korelacyjne, (3) badania eksperymentalne.











Badanie śledzące przyszłość

Prowadzi się rejestr informacji o badanym aż do momentu właściwego badania

Badania śledzące przeszłość

Przeprowadza się badanie właściwe i szuka się informacji na temat badanego zgromadzonych w różnej formie wcześniej


Badania podłużne

Związane są z obserwacją wybranej grupy w określonym przedziale czasowym. Śledząc zachowania tych samych jednostek w różnym wieku unika się zakłóceń wynikających w oczywisty sposób z różnic między grupami pokoleniowymi. I te badania nie pozostają bez wad. Przede wszystkim związane jest to z wykruszaniem się grupy badanych oraz inter­pretacją wzoru zmienności; czy jest ona zdeterminowana przynależnością do grupy poko­leniowej, czy jest odbiciem bardziej zasadniczych zmian dotyczących rozwoju człowieka w ogóle.

Badania poprzeczne (przekrojowe)

To badanie grup różnych ludzi w różnym wieku. Każda grupa i każda osoba w ramach grupy wiekowej badana jest tylko raz i w ten sam sposób w celu identyfikacji charakteru tego samego zjawiska np. pamięci. Stwierdzone różnice w poszczególnych grupach wie­kowych stanowią podstawę wniosków na temat związanych z wiekiem zmian w ramach badanego zjawiska.

Tego typu badania, choć dają szybkie efekty, często obarczone są błędami. Związek wieku ze zmianami w ramach badanego zjawiska może okazywać się fałszywy ponieważ różnice mogą być związane z poziomem wykształcenia, co jak wiadomo silnie związane jest z róż­nicami pokoleniowymi (starsi mają słabsze wykształcenie). Badania tego typu również nie prowadzą do rekonstrukcji procesu przekształceń, a jedynie do identyfikacji różnicy mię­dzy grupami.

Badania sekwencyjne

Dotyczą równoległej obserwacji co najmniej dwóch grup pokoleniowych na przestrzeni określonego okresu czasu. W tym wypadku istnieje duża liczba możliwych kombinacji.

  1. Badania ukośne – to badanie kilku grup pokoleniowych w tym samym wieku ale w różnym czasie.

  2. Badania czsowo-sekwencyjne – to prowadzenie co kilka lat badań przekrojowych.

  3. Badanie pokoleniowo-sekwencyjne – to studia podłużne nad co najmniej dwiema grupami pokoleniowymi.

  4. Badania przekrojowo-selekcyjne – to badania obejmujące wiele grup wiekowych ma­jące charakter podłużny.


Badania międzykulturowe

Dotyczą np. badania wpływu wzorów kulturowych na dany aspekt funkcjonowania psychicznego.

Badania porównawcze

Prowadzi się je, z różnych powodów (1) poszukując genetycznych źródeł zachowań człowieka, (2) kiedy określonego typu badanie na ludziach byłoby nieetyczne.


2. Techniki zbierania danych

Techniki obserwacyjne

Techniki eksperymentalne


3. Etyczny aspekt badań nad rozwojem

Nie ma wątpliwości, że badania (zarówno naukowe jak i kliniczne) przynoszą korzyści. Jedne dostarczają wiedzy naukowej, drugie wiedzy o pacjencie. Jeden i drugi rodzaj wiedzy mogą stanowić łącznie stanowić podstawę efektywnego działania psychologa praktyka. Zawsze jednak należy sobie zdawać sprawę że drzemie w nas pokusa posiadania władzy, czy to przez niezdrowe rozwijanie tendencji do wiedzy, czy to uzyskania wpływu na przebieg zdarzeń.

Samoświadomość tego typu zagrożeń związanych z praktyką psychologiczną doprowadziła do opracowania Zasad etycznych prowadzenia badań na ludziach opublikowanych w 1982 r. przez Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne, czy Standardów etycznych dla badań prowadzonych z dziećmi opublikowanych w 1990r. przez Stowarzyszenie dla Badań nad Rozwojem Dziecka. Dziecko ze względu na swoją nieświadomość dziejących się w związku z nim rzeczy i ograniczone szanse obrony, podatność na oddziaływanie różnych czynników musi stanowić przedmiot szczególnej ochrony. Weryfikacja procedury badania musi dotyczyć ich etyczności, a więc czy w ich przebiegu nie dochodzi do naruszenia praw dziecka. Najlepszym zabezpieczeniem przed świadomym, czy nieświadomym zastosowaniem nie­etycznej procedury badania jest recenzowanie projektów.

Zasada 1. Procedura nie może szkodzić dziecku. Badanie nie może prowadzić do wyrządzenia dziecku krzywdy fizycznej czy psychicznej. Ta zasada musi przyświecać każdemu etapowi badania; od jego projektowania, przez fazę realizacji po opracowanie, dzielenie się i korzystanie z jego wyników. Jeżeli procedura badania wywołuje w uzasadniony sposób napięcia, frustracje, silne przeżycia badający zobowiązany jest do opracowania takiej procedury pracy z dzieckiem w trakcie, czy po przeprowadzeniu badania, aby doprowadzić do redukcji napięcia, zaspokojenia, „zamknięcia przeżycia”. Zgodnie z tą zasadą diagnosta z jednej strony musi dążyć do minimalizacji drastyczności procedury badania, a kiedy nie da się tego uniknąć zaprojektować tylko na tyle trudną sytuację z której będzie w stanie dziecko wyprowadzić tak, aby dziecko nie miało ani bezpośrednio po badaniu, ani w jakimkolwiek czasie po nim poczucia doświadczenia jakiejkolwiek krzywdy. Badający musi pamiętać, że im bardziej badanie może wpływać na dziecko, tym bardziej jest zobowiązany do ochrony jego interesów i swobód.


Zasada 2. Świadoma zgoda. Badający musi zrobić wszystko, aby umożliwić dziecku podjęcie w jakiejś formie decyzji o uczestnictwie w badaniu. Musi stosownie do wieku dziecka poinformować je o tym co się będzie z nim działo i odpowiedzieć na wszystkie nasuwające się dziecku pytania. Jeżeli dziecko jest zbyt małe, aby w rozmowie przygotować je do badania, musi stworzyć warunki, czy wykorzystać momenty w których dziecko nie będzie przejawiało symptomów niechęci wejścia i pozostawania w sytuacji wytwarzanej badaniem. W trakcie badania więc, szczególnie kiedy objęte nim jest małe dziecko, psycholog musi być wrażliwy na wszelkie (werbalne i niewerbalne) przejawy braku jego zgody na to co jest z nim robione i na tej podstawie podejmować decyzję o kontynuacji lub przerwaniu badania. W pracy z dziećmi nie dochodzi do w pełni świadomych decyzji o uczestnictwie w badaniu. To psycholog podejmuje więc decyzję o tym czy ma przyzwolenie dziecka na rozpoczęcie, czy kontynuowanie badanie czy nie.

Zasada 3. Zgoda rodziców. W wypadku badania dzieci trzeba uzyskać zgodę (najlepiej na piśmie) jego rodziców, czy jego prawnych opiekunów. Oznacza to, że muszą oni zostać poinformowani o wszystkich aspektach badania od których może zależeć ich zgoda, lub jej brak. Odmowa musi być uszanowana, a brak zgody na badanie nie może narazić rodziców czy opiekunów na przykrości.
Zasada 4. Zgoda innych osób. Jeżeli w badaniu dziecka uczestniczą inne osoby, kiedy np. badane jest dziecko w sytuacji zabawy z rodzicem, czy uczenia się pod kierunkiem nauczyciela itd., również one muszą wyrazić zgodę na uczestnictwo w badaniu. Oznacza to jak powyżej poinformowanie o wszystkich aspektach badania, które mogą wpływać na chęć udziału w nim.

Zasada 5. Wzmocnienie. Sposoby motywowania dziecka do uczestnictwa w badaniu muszą być pozytywne i nie mogą zbytnio wykraczać poza te, jakie normalnie stosowane są w stosunku do dziecka.


Zasada 6. Wprowadzanie w błąd. Jeżeli badanie wymaga zatajenia przed badanym, jego opiekunami, czy współuczestnikami niektórych informacji na jego temat, czy wręcz wprowadzenia ich w błąd należy po badaniu zastosować środki prowadzące do zrozumienia przyczyn zastosowania powyższego wybiegu.


Zasada 7. Anonimowość. Należy przestrzegać anonimowości uzyskanych informacji i nie wykorzystywać ich w inny sposób niż ten, na który dostało się zezwolenie.


Zasada 8. Wzajemna odpowiedzialność. Przed badaniem musi być określony zakres odpowiedzialności wszystkich uczestniczących w jego przebiegu osób. Każda z nich, w stopniu stosownym do swojego wieku, musi być świadoma konsekwencji niewywiązywania się z powierzanych jej zadań.


Zasada 9. Niebezpieczeństwa. Jeżeli badacz uzyska w toku badania informacje świadczące o tym, że dziecku coś zagraża, musi przedyskutować to z rodzicami lub opiekunami oraz specjalistami, aby mogli zastosować odpowiednią pomoc.


Zasada 10. Nieprzewidziane skutki. Jeśli procedura badania wywołuje u badanego jakieś nieprzewidziane skutki badacz musi natychmiast zastosować odpowiednie środki w celu ich usunięcia i zmienić procedurę.


Zasada 11. Poufność. Dane osób uczestniczących w badaniach muszą pozostać anonimowe. Nawet jeżeli przypadki, czy wyniki badań wykorzystywane są w innych celach niż praca z klientem jego personalia i wszystkie informacje mogące umożliwić jego identyfikację muszą pozostać w tajemnicy.


Zasada 12. Informowanie uczestników. Badacz po zakończeniu badania musi wyjaśnić wszystkie dotyczące go niejasności. Po opracowaniu wyników ma obowiązek poinformować o nich uczestników w sposób adekwatny do ich wieku i w stopniu stosownym do wagi jaką mogą uzyskane wyniki przedstawiać dla nich.


Zasada 13. Omawianie wyników. Należy zachować szczególną ostrożność informując o wynikach, dokonując ocen czy udzielając porad ponieważ rodzice i dzieci (czy inni uczestnicy badania) mogą nadawać temu co mówi psycholog znaczenia niezgodne z właściwym znaczeniem tego o czym jest mowa i niezgodne z rzeczywistymi intencjami omawiającego wyniki.


Zasada 14. Implikacje wyników. Badacz musi być świadom społecznych i politycznych implikacji swoich badań i ich znaczenia dla ludzi. Ta świadomość narzuca na niego konieczność zachowania ostrożności w prezentowaniu wyników (informacja jako towar).



1 Ideacja - termin pochodzący od łacińskiego słowa ideatio oznacza tworzenie pojęć, wyobrażeń; grę wyobraźni.



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
geriatria p pokarmowy wyklad materialy
Materialy pomocnicze prezentacja maturalna
Problemy geriatryczne materiały
Wstęp do psychopatologii zaburzenia osobowosci materiały
material 7
Prez etyka materiały1
Prez etyka materialy7
Med Czyn Rat1 Ostre zatrucia Materialy
Cząsteczkowa budowa materii
Materiały dla studentów ENDOKRYNOLOGIA
Materiały organiczne
wyk1 09 materiał
materialy na diagnoze, Wyklad VI diagnoza
Materiały konstrukcyjne
Właściwości fizyczne materiałów budowlanych
Anest2 Krazenie i MOF Materialy
Vrok WL Seminarium 1 wrodzone wady serca materialy 2