POLITYKA ZARANICZNA POLSKI .
LATA 20. J
Polityka zagraniczna Polski lat 1918-1922 była związana głównie z walką 0 ostateczny kształt granic państwa. Mimo zawarcia traktatu ryskiego z Rosją radziecką stosunki z tym państwem były napięte. Bolszewicy dążyli do oderwania od Polski wschodnich ziem Rzeczypospolitej, siejąc wrogą wobec niej propagandę przez mniejszościowe komunistyczne partie polityczne w Polsce - Komunistyczną Partię Zachodniej Bialorusi i Komunistyczną Partię Zachodniej Ukrainy. Podejmowanie przez Związek Radziecki na forum międzynarodowym prób rewizji układów granicznych spotkało się z reakcją strony polskiej. W ciągu okresu międzywojennego władze radzieckie nieustannie wykraczały przeciw postanowieniom pokoju ryskiego.
Skomplikowane były stosunki polsko-niemieckie - kwestie sporne: tereny Śląska, Warmii i Mazur. Nawet po uregulowaniu granicy z Niemcami nie zostały rozwiązane sprawy kontrowersyjne - m.in. blokada ekonomiczna Polski i podobne działania podejmowane w odpowiedzi przez stronę polską. Władze Republiki Weimarskiej nie ukrywały dążeń do rewizji traktatu wersalskiego, przede wszystkim w sprawie granic z Polską (Polska państwem sezonowym) żądając hezpośredniego dostępu - tzw. korytarza - przez polskie Pomorze Gdańskie do Prus Wschodnich.
Francja, jako jedyne z państw zachodnich, utrzymywała bardzo dobre stosunki polityczne i ekonomiczne z .olską. Efektem była wizyta Józefa Piłsudskłego w Paryżu i podpisanie w lutym 1921 r. układu o przyjaźni i polsko-francuskiej konwencji wojskowej, gwarantujących ewentualną pomoc Francji w razie ataku Niemiec na Polskę.
Nie najlepsze kontakty miała Rzeczpospolita z Anglią, Włochy z obojętnością odnosiły się do Polski, LlSA, zgodnie z polityką izolacjonizmu europejskiego, w ogóle się nią nie interesowały.
Napięte pozostawały stosunki Polski z Czechosłowacją (spór o Zaolzie) i z Lit-wą (Wilno). Dobre kontakty, potwierdzone zawartym w marcu 1921 r. paktem o wzajemnej pomocy przeciw Rosji radzieckiej, miała Polska z Rumunią.
Przy okazji konferencji w Genui doszło do spotkania przedstawicieli Związku Radzieckiego i Niemiec - Rapallo, kwiecień 1922: podpisanie układu politycznego, ekonomicznego i wojskowego - wyrzeczenie się roszczeń, nawiązanie stosunków dyplomatycznych, rozpoczęcie współpracy ekonomicznej i wojskowej, państwa te wyszły z izolacji międzynarodowej, dążąc do rewizji układu wersalskiego stwarzały potencjalne zagrożenie dla pokojowej egzystencji Polski i Europy.
W październiku 1924 r. podpisano protokót genewski, w którym potępiono wojny zaborcze, podjęto decyzję ograniczenia zbrojeń, ustanowiono zasadę międzynarodowej mediacji w sporach. Pojawiła się także, lansowana przez dyplomację brytyjską, idea układów gwarancyjnych - międzynarodowego potwierdzenia wschodniej granicy Francji (z Niemcami) przy jednoczesnych koncesjach ekonomicznych na rzecz Niemiec. Stwarzało to zagrożenie zachodniej granicy Polski. Po próbach zbliżenia polsko-czechosłowackiego ponownie nastąpiło ochłodzenie na linii Warszawa - Praga. Nadal były utrzymywane dobre stosunki z Francją, choć kwestie układów gwarancyjnych budziły sprzeciwy i niepokoje polskie. W 1925 r. szczególnie napięte były stosunki z Niemcami: wygaśnięcie w Niemczech dla Polski klauzuli najwyższego uprzywilejowania (import węgla polskiego, wyrobów przemysłowych z Polski i inne), zamknięcie polsko-niemieckiej granicy celnej, wysokie cła na produkty polskie, zaprzestanie sprowadzania węgla, blokada jego wywozu do Europy. Podobne działania podjął polski rząd wojna celna. Spowodowało to pogorszenie sytuacji ekonomicznej naszego kraju. 16 października 1925 r. w Szwajcarii w Locarno, w trakcie obrad międzynarodowej konferencji pokojowej doszło do podpisania tzw. Paktu Reńskiego (podpisały go: Francja, Belgia, Wielka Brytania, Włochy i Niemcy): gwarantował wschodnią granicę Francji i Belgii. Dodatkowe dokumenty arbitrażowe podpisane między Polską i Niemcami oraz Czechosłowacją i Niemcami nie dawały międzynarodowych gwarancji polskiej granicy na zachodzie. W ten sposób zachodnia granica Niemiec miała gwarancje międzynarodowe, a polska granica z Niemcami miała jedynie gwarancje dwustronne i gwarancje francuskie (układ polskofrancuski). Układ w Locarno zachwiał równowagę sił w Europie, Polska poniosła porażkę na arenie międzynarodowej. Sytuacja Polski skomplikowała się po zawarciu w kwietniu 1926 r. niemiecko-radzieckiego układu o przyjaźni i neutralności.
W lutym 1925 r. podpisano konkordat, który regulował stosunki między Polską a Watykanem i kwestie prawne Kościoła katolickiego w Polsce. W polityce zagranicznea Polski okres po przewrocie majowym charakteryzował się zwiększoną aktywnością dyplomacji na arenie międzynarodowej. W atmosferze względnej stabilizacji międzynarodowej i dobrej koniunktury gospodarczej do 1930 r. Francja i Anglia zmierzały do unormowania stosunków z Niemcami odchodzenie od postanowień traktatu wersalskiego.
Przewrót majowy został na ogół przychylnie przyjęty na Zachodzie. W rywalizacji z Niemcami Polska dyplomacja odniosła częściowy sukces - w 1926 r. Niemcy zostały przyjęte do Rady Ligi Narodów jako jej stały członek, a Polska jako "półstały" z możliwością ponownej kadencji na trzy lata. Ze strony ZSRR po 1926 r. rozpoczęły się ataki na rząd polski. Mimo deklarou.-anych przez stronę rosyjską prób podpisania wzajemnych deklaracji stosunki polsko-radzieckie były bardzo napięte. Nie najlepsze były kontakty polsko-litewskie. Co jakiś czas pojawiał się problem sporu o Wilno. Wynikiem ustępstw francuskich w polityce niemieckiej było osłabienie sojuszu polsko-francuskiego. Dyplomacja angielska uznała Piłsudskiego za zdolnego do porozumienia z ZSRR, Niemcami i Litwą udzielając Polsce poparcia.
W sierpniu 1928 r. w Paryżu podpisano Pakt Brianda-Kelloga: wyrzeczenie się wojny jako metody działań politycznych. Miał on zacząć obowiązywać po ratyfikacji przez wszystkich sygnatariuszy. Dokument podpisał minister spraw zagranicznych RP, August Zaleski. Uzupełnieniem układu był Protokót Litwinowa (komisarz spraw zagranicznych ZSRR) podpisany w lutym 1929 r. w Moskwie - ZSRR, Polska, Estonia, Łotwa i Rumunia wyrzekały się wojny z powodu ewentualnych zmian granicznych. Do zintensyfikowania rozmów polsko-radzieckich doszło na początku 1930 r. (pogorszenie się stosunków niemiecko-radzieckich, a polepszenie polsko-niemieckich na przełomie lat 20. i 30.).
LATA 30. - POLITYKA RÓWNOWAGI
Od 1926 r. polską polityką zagraniczną kierował Józef Piłsudski (za pośrednictwem oddanych sobie ministrów). Uważał, że jak długo między Niemcami a ZSRR będą trwały nieporozumienia, tak długo ze strony tych państw nie grozi Polsce niebezpieczeństwo; należy zachować równy dystans w stosunkach z naszymi dwoma największymi sąsiadami prowadząc politykę równowagi. Realizatorem takiej polityki miał być płk Józef Beck, od 1932 r. minister spraw zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej.
Ze Związkiem Radzieckim w styczniu 1932 r. parafowano pakt o nieagresji zatwierdzony ostatecznie 25 lipca 1932 r. w Moskwie jako polsko-radziecki pakt o nieagresji: wyrzeczenie się wojny i zobowiązanie do nieuczestniczenia w układach wymierzonych przeciwko drugiej stronie. Dokument został zawarty na trzy lata (sukces dyplomacji polskiej, wzmocnienie naszego stanowiska wobec Niemiec).
Po dojściu Hitlera do władzy (styczeń 1933) nastąpiły ze strony Niemiec ataki na Polskę i próby podważenia postanowień traktatu wersalskiego. Piłsudski sondował w Pary'zu możliwość ewentualnej wojny prewencyjnej, wobec nastrojów pacyfistycznych nie znalazł uźriania dla takich działań. Doszło natomiast do zmiany stanowiska Niemiec wobec Polski - powstrzymano antypolską propagandę. Rok 1933 przyniósł opuszczenie Ligi Narodów przez Niemcy. Na zbliżenie polsko-niemieckie największy wpływ miały przede wszystkim dobre stosunki polsko-radzieckie. Dyplomacja hitlerowska szukała zbliżenia z Polską. W styczniu 1934 r. podpisano polsko-niemiecką deklarację o niestosowaniu przemocy we wzajemnych kontaktach. Polsce dokument ten dawał szansę podjęcia samodzielnych działań dyplomatycznych wobec ZSRR i Francji. W odpowiedzi na zbliżenie polsko-niemieckie w maju 1934 r. w Moskwie nastąpiło przedłużenie na 10 lat polsko-radzieckiego paktu o nieagresji. Strona radziecka ponownie uznała polską granicę wschodnią.
Negatywne wrażenie na arenie międzynarodowej wywarło wypowiedzenie przez Polskę małego traktatu wersalskiego dotyczącego poszanowania praw mniejszości. Dyplomacja polska domagała się powszechnego uregulowania spraw mniejszości, a nie narzucania krępujących nakazów tylko wybranym państwom. Polityka równowagi lansowana przez Piłsudskiego doprowadziła do nieprzystąpienia Polski do Paktu Wschodniego, który, jak uważat Marszałek, naruszałby równowagę w stosunkach między Polską a Niemcami i ZSRR.
W polityce zagranicznej 2 połowy lat 30., zgodnie z wytycznymi marszałka Piłsudskiego, Józef Beck, minister spraw zagranicznych, nadal prowadził politykę równowagi. Był to czas narastania nieporozumień i polaryzacji sił w Europie: Niemcy otwarcie łamały postanowienia traktatu wersalskiego, Francja szukała porozumienia z ZSRR, Wielka Brytania zajmowała niezdecydowane stanowisko. Po zajęciu przez Niemcy Nadrenii (marzec 1936) Edward Rydz-Śmigły potajemnie zarządził przygotowanie planu wojny z Niemcami, zachowując jednocześnie dobre stosunki z naszym zachodnim sąsiadem. Na tle coraz częstszych nieporozumień między Rzeszą hitlerowską a ZSRR Hitler chciał nakłonić Polskę do polityki wymierzonej przeciwko państwu radzieckiemu. Zgodnie z polityką zachowania równowagi minister Beck tradycyjnie odmawiał bliższej współpracy z Hitlerem. Nie powiodły się zabiegi Hitlera starającego się skłonić Polskę do przystąpienia do Paktu Antykominternowskiego (powstał w listopadzie 1936 r., Japonia, Niemcy, rok później przystąpiły do niego Włochy). Dyplomacja polska konsekwentnie zachowywata dystans wobec ZSRR i Niemiec. Nadal obowiązywał sojusz polsko-francuski (pożyczka wojskowa z września 1936); jego wartość była w praktyce niewielka.
Negatywne wrażenie na forum międzynarodowym wywarło ultymatywne żądanie władz polskich nawiązania stosunków dyplomatycznych stawiane Litwie. Pod polską presją 19 marca 1938 r. zostały nawiązane polsko-litewskie stosunki dyplomatyczne, ale zbieżność wydarzeń z Anschlussem Austrii (12 marca 1938) i polskie metody nacisku wywarły niekorzystne wrażenie na Zach`odzie.
29 września 1938 r. został podpisany układ monachijski (zgoda Francji, Anglii i Włoch na zajęcie przz Niemców Sudetów czeskich). Osłabienie państwa czechosłowackiego wykorzystała Polska zbrojnie zajmując sporne tereny Zaolzia (2 października 1938 r. wkroczenie wojsk polskich) czas i metody po raz kolejny wywarły złe wrażenie na arenie międzynarodowej. Polska, choć niesłusznie, została porównana z Niemcami. 24 października 1938 r. minister spraw zagranicznych Rzeszy Joachim von Ribbentrop w prywatnej rozmowie z polskim ambasadorem Józefem Lipskim postawił żądania włączenia Gdańska do Niemiec i zbudowania eksterytorialnej (wyjętej spod kontroli polskiej) autostrady i linii kolejowej między Pomorzem a Prusami Wschodnimi. Rekompensatą dla Polski miało być przedłużenie paktu o nieagresji. Żądano także wejścia Polski do Paktu Antykominternowskiego. Polska, praktycznie osamotniona, obarczona fałszywym wizerunkiem politycznym na arenie międzynarodowej, miała się stać kolejnym celem zaborczej polityki Hitlera.