Właściwości nauki jazdy pojazdem samochodowym.

Wykonywanie powszechnych zawodów sprowadza się przede wszystkim do czynności mechanicznych, przekształconych w umiejętności i nawyki. Biegłoś w wykonywaniu tych czynności odgrywa role dominującą . Udział nawyków intelektualnych i procesu myślenia w wielu zawodach tradycyjnych jest ograniczony.

W ruchu drogowym, szczególnie o dużym natężeniu, nawyki intelektualne i sprawność myślenia odgrywają role najważniejsza. Kierowanie, tj. wykonywanie poszczególnych elementów jazdy, jest tylko środkiem realizacji celu podróży, a nauka kierowania, łącznie z automatyzacja trwa stosunkowo krótko. Natomiast taktyczne rozwiązywanie zagadnień ruchu drogowego wymaga nie tylko sprawnej pracy intelektualnej, lecz także wielu cech charakteryzujących osobowość kierowcy, które nie są udziałem każdego człowieka. Cechy te to spostrzegawczość, szybki refleks, odwaga, odporność psychiczna, zrównoważenie, odpowiedzialność, zdyscyplinowanie i wiele innych. W znacznej większości popularnych zawodów cechy te nie sa niezbędne.
Metodyka szkolenia przyszłych kierowców musi wiec zajmować się, oprócz nauki techniki jazdy i taktyki ruchu drogowego, również rozwojem i kształtowaniem osobowości kierowcy.

Osobowość to zespól cech fizycznych i psychicznych, za pomocą których można opisać podstawowe formy zachowania człowieka. W psychologii przyjmuje się, że osobowość kształtuje się pod wpływem czterech czynników takich, jak:
1- wrodzone, dziedziczne cechy organizmu,
2- wpływ srodowiska,
3- własna aktywna działalność,
4- nauczanie i wychowanie.
Metodyka powinna także dawać wskazówki co do sposobu wykrywania braku cech niezbędnych kierowcy oraz ustalic kryteria eliminacji ze szkolenia osób nie nadających się do kierowania pojazdami samochodowymi.

Nauka jazdy pojazdami samochodowymi odznacza się swoista cecha, polegająca na tym, ze szkolony odbiera podczas jazdy w ruchu drogowym nie tylko doznania związane z czynnościami, jakie wykonuje i których dostarcza reakcja samochodu na ruchy kierownicą, wciskanie pedałów czy przestawianie dzwigni, lecz również dośc silne wrażenia z jazdy. Wrażenia te są odbierane tym silniej im mniejsze jest doświadczenie osoby szkolonej. Z biegiem czasu, pod wpływem nabieranego doświadczenia w kierowaniu pojazdem, wrażenia te słabną i mogą zaniknąć całkowicie. Wrażenia te powstają pod wpływem dużego natężenia ruchu pojazdów lub pieszych, prędkości jazdy, hałasu wewnątrz i na zewnątrz pojazdu, złego stanu nawierzchni, złej widoczności, niewłaściwej organizacji ruchu, itp. Doznania te, połączone z małą ilością godzin jazd szkoleniowych i podświadoma obawą przed niebezpieczeństwem wypadku, wywołują napięcie emocjonalne, które utrudnia i opóźnia opanowanie sztuki prowadzenia pojazdu.
Zakłócenie procesu szkolenia przez wzmożone napięcie emocjonalne zdarza się podczas nauki kierowania samochodem dość często. Z tego powodu metodyka szkolenia kandydatów na kierowców musi zawierac wskazówki dotyczace kryteriów oceny tego napięcia u poszczególnych kursantów. Sposobów obniżania jego poziomu do granic nieszkodliwych, badz też wskazania dotyczące eliminacji osób zdradzających objawy lęku patologicznego.
Inna cecha charakterystyczna dla szkolenia kandydatów na kierowców jest wspomniany już niedobór czasu jazd szkoleniowych, zwłaszcza podczas szkolenia podstawowego w zakresie kategorii B prawa jazdy. Czas nauki poszczególnych elementów jazdy jest bardzo krótki, wobec czego szczególnego znaczenia nabiera przygotowanie ucznia do praktycznej nauki jazdy i stosowania wlaściwie dobranych metod nauczania. Wielokrotność powtórzeń tej samej czynności przy nauce popularnych zawodów nie nastrecza trudności, natomiast szkolenie przyszłych kierowców jest ograniczone czasem jazd szkoleniowych, co może nie wystarczyć do trwałego opanowania materiału, a co dopiero do automatyzacji sztuki kierowania pojazdem. Przyszli kierowcy powinni zdawać sobie sprawę z trudu uzyskania kwalifikacji kierowcy, wspólpracować z instruktorem podnosząc poziom swego wyszkolenia do granic określonych w charakterystyce absolwenta kursu.

Szkolenie kandydatów na kierowców, a zasady wychowania.
Szkolenie kandydatów na kierowców nie przebiega w izolacji i oderwaniu od procesów, zjawisk i zagadnień ogólnospołecznych. Jest ono integralną częscią całej działalności inżynierii ruchu drogowego, która w ścisłym powiązaniu z działami nauki służy krajowi i społeczeństwu. Stąd też szkolenie przyszłych użytkowników dróg trzeba widziec w znacznie szerszym aspekcie niż tylko pod kątem wyposażenia poszczególnych uczniów w umiejetno\śc kierowania pojazdem. Niektórzy z nich to przyszli kierowcy zawodowi, byc może sportowi. Proces ich przygotowania do podjęcia trudnego i odpowiedzialnego zawodu rozpoczyna się już podczas szkolenia podstawowego na samochodach osobowych. Opóznianie tego procesu utrudnia i może calkowicie uniemozliwic pełny rozwój osobowości dojrzałego kierowcy.
Na kwalifikacje wartościowego kierowcy składa się nie tylko umiejętność kierowania pojazdem, lecz również cały szereg cech psychofizycznych, takich jak spostrzegawczość, odwaga, zdyscyplinowanie, zrównoważenie, odporność psychiczna, zamiłowania motoryzacja itp. Wykształcenie tych cech wyłącznie przez nauczanie nie jest możliwe, gdyż większośc z nich leży nie w sferze intelektualnej, lecz emocjonalnej, moralnej, motywacyjnej, ambicjonalnej. Najłatwiej jest ukształtować osobowośś kierowcy poprzez jednoczesne nauczania i wychowanie.
Według współczesnej pedagogiki nauczanie i wychowanie są procesami jednoznacznymi, przebiegającymi jednocześnie i równolegle. W wyniku nauczania oddziałujemy nie tylko na sprawność umysłową kursanta, lecz także na jego stronę emocjonalna, moralna, estetyczna, itp. To oddziaływanie wywołuje określone stany psychiczne, utrwalające się w pewne poglądy, postawy, przekonania i zainteresowania. Wychowując przyszłego kierowcę pobudzamy go uczuciowo i ambicjonalnie, dzięki czemu rozszerzają się jego zainteresowania i perspektywy intelektualne, rozwijają się zdolności i wzbogaca się osobowość.
W szkoleniu kursowym kandydatów na kierowców procesy wychowawcze mogą przebiegać samorzutnie w rezultacie odbierania przez ucznia wrażeń towarzyszących szkoleniu i pod wpływem interpersonalnych kontaktów z kierowcami pojazdów. Jeżeli procesy te nie bedą sterowane przez kadrę ośrodka szkolenia, ich rozwój ulega znacznemu opóźnieniu lub może pójść w niewłasciwym kierunku. Stad konieczność prowadzenia równolegle ze szkoleniem specjalistycznym wychowania komunikacyjnego ruchu drogowego.
Wspólny cel szkolenia i wychowania komunikacyjnego jest podstawa programu pracy ośrodków szkolenia z kursantami. Skoncentrowanie wysiłków kadry ośrodka wyłącznie na samym szkoleniu prowadzi do jednostronnego rozwinięcia cech kierowcy u uczniów, do niepełnego rozwoju ich osobowości. Współbieźnosc wychowania i nauczania, wzajemne przeplatanie się i uzupełnianie obu tych procesów jest warunkiem prawidłowej pracy ośrodka szkolenia kandydatów na kierowców. Zasady wychowawcze musza być zgodne w swym duchu i treści z metodami szkolenia, a metodyka powinna być nasycona pierwiastkiem wychowawczym, tzn. powinna zawierac wskazówki dotyczace form, metod i zasad wychowania komunikacyjnego. Harmonijne powiązanie metodyki szkolenia z zasadami wychowania w jedna całość umożliwia instruktorom wszechstronne oddzialywanie na psychikę i umysł uczniów i już od początku szkolenia podstawowego - na prawidłowe kształtowanie osobowości „młodych” kierowców.

Związek metodyki szkolenia kierowców z zasadami organizacji procesu szkolenia.
Metodyka szkolenia kierowców zajmuje się głównie kształceniem umiejętności i nawyków kierowania pojazdem. Jednak nie tylko poprawność metod nauczania ma wplyw na sprawność i trwałość przyswajania przez ucznia czynności zasad jazdy. Nie mniej ważną rzeczą jest organizacja procesu szkolenia, a wiec dobór i uporządkowanie poszczególnych składników szkolenia oraz organizacja szkolenia, czyli zapewnienie właściwych warunków dla niezakłóconego przebiegu szkolenia.
Można trafnymi metodami uczyć praktycznej jazdy samochodem i nie osiagnąć spodziewanych rezultatów, jeśli nie będą właściwie regulowane tempo oraz kolejność i zakres poszczególnych czynności, lub nie będą dobierane warunki ruchowo-drogowe. Nie pomogą także najlepsze metody nauczania, jeśli uczeń nie będzie miał zapewnionego należytego wypoczynku, regularnych posiłków, znośnych warunków przebywania i sprawnej obsługi w ośrodku szkolenia, od której zależy częstotliwośc jazd szkoleniowych. Regulowanie przebiegu szkolenia i utworzenie właściwych warunków administracyjno-technicznych dla tego szkolenia wiąże się harmonijnie z zabiegami typowo metodycznymi. Ten związek czynności metodycznych instruktora z czynnościami organizacyjnymi ośrodka szkolenia, a przede wszystkim wspólny cel, jakiemu służą wpływają determinująco na metody i zasady, które stosuje się wykonując te czynności. Musza one byc zgodne w swej treści i kierunku działania, musza je łączyc wspólne cechy, jednolity program i charakter.
Związek metodyki szkolenia z zasadami organizacji jest tak ścisly, ze traktujemy je jako integralne częsci tej samej całości, którą określamy mianem metodyki szkolenia kierowców.
KIEROWANIE POJAZDEM

Podział czynności wykonywanych przez kierowcę.
Do potrzeb metodyki szkolenia kierowców przyjęto, ze słowo „kierowanie”, odnosi się do zespołu czynności wykonywanych na pojeżdzie przez kierowcę, a polegających na kierowaniu pojazdem samochodowym i zmierzających do wykonania zadania.
Na kierowanie pojazdem składają się następujące czynności:
- kierowanie, czyli wykonywanie poszczególnych elementów jady, np. włączanie się do ruchu, wymijanie, wyprzedzanie, ustąpienie pierwszeństwa przejazdu, wyprowadzanie z poślizgu, zatrzymanie itp.;
- czynnosci taktyczne, polegajace na wiazaniu poszczególnych elementów jazdy w jedna calosc w celu wykonania zadania tj. dojechania do celu podrózy, np. wykonywanie jazdy w ruchu drogowym, zaplanowanie trasy przejazdu, objazdy, itp.
- czynności bezpieczeństwa, to takie czynności, których nie można zaliczyc ani do kierowania, ani do czynności taktycznych, a których wykonanie jest niezbędne do prowadzenia pojazdu po drodze, np. obserwacja antykolizyjna, dostrzeganie wszelkich znaków i sygnałów, itp.
Poza kierowaniem pojazdem kierowca może wykonywac inne czynności, zmierzające do osiągnięcia celu podróży, a nie polegające na prowadzeniu pojazdu. Należą do nich czynności eksploatacyjne (np. obsługa wentylacji-klimatyzacji pojazdu, czy radia,...), prowadzenie rozmowy z pasażerami, czy korespondencji telefonicznej, palenie papierosa, praca z mapa drogowa, itp. Osiągnięcie celu podróży poprzez obserwacje znaków kierunku i miejscowości zalicza się do czynności taktycznych, czyli do kierowania pojazdem. Uzasadnia to zarówno mechanizm psychomotoryczny kierowcy, jak i bezpośredni związek czynności zmierzających do osiągnięcia celu podróży z kierowaniem pojazdem w ruchu drogowym.
Ze względu na mechanizm psychomotoryczny czynności zaliczane do kierowania pojazdem można podzielic na:
- obserwacje, tj. celowe skoncentrowanie uwagi na odbiorze wrażeń i spostrzeżeń wzrokowych i słuchowych; wrażenia i spostrzeżenia docierające do kierowcy podczas jazdy w wyniku obserwacji, a także przypadkowo, są podstawą wszelkiego działania kierowcy; obserwacje można podzielic na obserwacje zewnętrzna (ruch drogowy, nierówności terenu, przestrzeń) i obserwacje wewnętrzna (przyrządy, wskaźniki, położenie koła kierownicy, dzwigni w kabinie pojazdu, itp.);
- kontrole przebiegu jazdy, tj. ciągłą ocenę zmieniającej się sytuacji podczas jazdy w drodze kojarzenia spostrzeżeń i wrażen, wyciągania z nich wniosków; kontrola przebiegu jazdy to głównie proces myślowy;
- podejmowanie decyzji o dalszym przebiegu jazdy, tj. proces myślowy oparty na ocenie sytuacji i polegający na wyborze i dostosowaniu do aktualnej potrzeby wariantu dalszego przebiegu jazdy; na podejmowanie decyzji składają się procesy wyboru znanych wariantów, procesy przewidywania, procesy twórcze (np. przy podejmowaniu decyzji zawodniczych, czy jazda na nowym typie samochodu); przejście od decyzji do wykonania to już akt woli;
- ruchy wykonywane rękami i nogami w celu uruchomienia przyrządów sterowania pojazdem i innych urządzeń w samochodzie.
Czynności wykonywane podczas jazdy przez kierowcę układają się z biegiem czasu w jednolite ciągi działania.

Technika jazdy, zasady jazdy.
Wyżej ustalono, ze przez pojęcie kierowania pojazdem rozumie się zespół czynności wykonywanych podczas jazdy np. w ruchu drogowym przez kierowcę, polegających na operowaniu pojazdem samochodowym i zmierzających do wykonania zadań jazdy (np. dojechanie do celu podróży). Czy więc jazda, podczas której kierowca nie ma określonego zadania, lub zrezygnował z postawionego przed nim zadania jazdy, lub je zlekceważył jest jazda, w której kierowca nie wykonuje czynności kierowania pojazdem? Tak by wynikało z definicji, lecz jest inaczej, bowiem nie ma jazdy, podczas której kierowca nie wykonuje zadania. Jeśli nawet kierowca nie otrzymuje odpowiednich poleceń, to natychmiast, nawet nie zdając sobie z tego sprawy, sam je przed sobą stawia. Czyni to również odstępując od zasad ruchu drogowego. Jeśli na przykład mało zdyscyplinowany kierowca, zdecydował się przekroczyć dopuszczalną predkośc jazdy, lub nie przejmując się potokiem pojazdów decyduje się jechać ze zbyt małą predkością, to owe utrudnienia stają się nowymi zadaniami jazdy, które mogą być osiągnięte poprzez odpowiednie czynności kierowania pojazdem.
Ten niezbyt pozytywny przykład pozwoli dojść do nastepnego ważnego i popularnego pojęcia, a mianowicie pojęcia „techniki jazdy”. Skoro bowiem celem każdej jazdy jest wykonanie zadania (bez względu na to, kto je przed kierowca postawił i czy jest godne pochwały), a kierowanie pojazdem jest działaniem mającym do tego celu doprowadzic, to niezwykle ważny staje się skuteczny sposób działania wiodącego do celu. Właśnie zespół sposobów wykonania czynności kierowania pojazdem, w praktycznym aspekcie działania kierowcy, określa się jako technikę kierowania pojazdem. Oceniając poszczególne sposoby wykonania czynności kierowania pojazdem u kierowcy mówi się, ze posiada on technikę kierowania prawidłową albo nieprawidłową, „czysta” albo niechlujna, elegancka, nieefektowna, staranna, ostrożna, brawurowa itp.
Wiedza teoretyczna odnosząca się do techniki jazdy nazywana jest zasadami kierowania pojazdem. Zasady kierowania pojazdem zajmują się ustalaniem najkorzystniejszych sposobów wykonywania wszystkich czynności wchodzących w skład kierowania pojazdem. Stad używane, niestety dośc często, jako synonim zasad kierowania określenie „stosowana technika jazdy” jest zbyt wąskie, gdyż zasady kierowania opierają się nie tylko na mechanice jazdy, ale również na technice motoryzacyjnej, zasadach organizacji ruchu drogowego, psychologii komunikacyjnej, ograniczeniach fizjologicznych itp.
Tak więc zasady kierowania pojazdem odnoszą się nie tylko do doboru odpowiednich parametrów jazdy, wykonania określonych ruchów przez kierowcę. Ważnym i bardzo – niestety – zaniedbywanym działaniem zasad kierowania pojazdem są ustalenia dotyczące metod i zakresu obserwacji zewnętrznej i wewnętrznej, operowaniu narzędziami i dzielenia uwagi podczas jazdy, złudzen przy odbiorze wrażen, analizowania przebiegu jazdy i podejmowanie decyzji.
Reasumujac, zasady kierowania pojazdem powinny w odniesieniu do każdego elementu jazdy, a także do każdego założenia taktycznego jazdy dawać następujące wskazówki:
- Jaki jest najkorzystniejszy przebieg i parametry jazdy przy wykonywaniu danego elementu jazdy lub założenia taktycznego?
- Jakie i w jaki sposób należy wykonywać czynności kierowania pojazdem ( w aspekcie podzialu tych czynności na obserwacje, ocene sytuacji, podejmowanie decyzji i ruchy przyrządami kierowania pojazdem)?
- Jakie i w jaki sposób należy wykonywać czynności, zapewniające bezpieczeństwo?
Zasady kierowania pojazdem powinny również odpowiadać na pytanie, jakie kierowanie pojazdem i jaka technika jazdy sa prawidłowe. Odpowiedz na to pytanie jest niemożliwa bez ustalenia kryteriów prawidłowości kierowania pojazdem.

Kryteria prawidłowosci techniki kierowania pojazdem.
Bardzo często ocenę prawidłowości techniki jazdy opiera się na nieracjonalnych przesłankach, opartych na uniwersalnych receptach, dogmatach lub autorytetach „mistrzów kierownicy - asów”. Istnieje wiele zasad opartych na wnioskach wyciągniętych z powierzchownej znajomości teorii motoryzacyjnej. Zwłaszcza powierzchowna znajomość mechaniki ruchu pojazdu prowadzi do falszywych wniosków co do prawidłowosci techniki jazdy samochodem.
O prawidłowości techniki jazdy decydują nastepujące czynniki:
- stopień bezpieczeństwa ruchu pojazdu
- stopień wykorzystania właściwości i osiągów samochodu oraz
warunków atmosferycznych i ruchowo-drogowych w celu
wykonania zadania.
- wpływ zastosowanej techniki jazdy na zużycie samochodu i drogi.
Prawidłowa jest więc taka technika jazdy, przy zastosowaniu której kierowca w optymalnym stopniu wykorzysta właściwosci pojazdu i drogi po której się porusza oraz warunki atmosferyczne i ruchowo-drogowe do wykonania zadania, nie powodując przy tym nadmiernego zużycia pojazdu i jego wyposażenia oraz zachowując bezpieczenstwo jazdy.
Powyższe kryterium techniki jazdy wymaga od instruktora, a także od samodzielnego juz kierowcy dobrej znajomości teoretycznych zagadnien ruchu drogowego, doświadczenia, odpowiedniej dozy zdrowego rozsądku oraz umiejetności przewidywania i wyobraźni. Instruktor musi sobie zdawać sprawę, ze zależnie od zaawansowania, uzdolnien i umiejetności ucznia, wykonywanego zadania, typu pojazdu, warunków ruchowo-drogowych różne muszą być „recepty” dotyczące techniki jazdy na prawidłowe czynności kierowcy i własciwy tor jazdy. Zróznicowanie to jest konieczne głównie z uwagi na warunek zachowania bezpieczeństwa jazdy, koegzystujacy z wymogiem optymalizacji efektów jazdy i ekonomi eksploatacji pojazdu.
Im mniejsze jest zaawansowanie, umiejetności i doświadczenie ucznia, tym bardziej szczegółowa technika jazdy samochodem musi byc nastawiona na zachowanie bezpieczeństwa, a tym mniej – na optymalizacje efektów jazdy.
W miare wzrostu zaawansowania, umiejetności i doswiadczenia ucznia szczegółowe wymogi techniki jazdy samochodem coraz bardziej musza uwzgledniać wymogi optymalizacji efektów jazdy, nie zaniedbując jednak problemów bezpieczeństwa, rosnących w miare wzrostu trudności zadań (np. duza dynamika jazdy, duże natężenie ruchu).
Zasada zróżnicowania szczegółowych wskazówek dotyczących techniki jazdy pojazdem zależnie od zaawansowania ucznia i czynników obiektywnych musi byc praktycznie realizowana przez instruktorów. Od przyjecia i zaakceptowania z przekonaniem tej zasady przez uczniów zależą bezpieczeństwo i efektywność procesu szkolenia jak i trwalość sprzętu szkoleniowego. Stad konieczność uwzględnienia tego aspektu w dzialalności wychowawczej instruktora.
Zapoznanie uczniów z zasadami kierowania pojazdem w różnych warunkach ruchowo-drogowych jest podstawowym składnikiem przygotowania przed rozpoczeciem jazd szkoleniowych. Teoretyczne przygotowanie ucznia oparte na różnych podręcznikach kierowcy, czy kodeksie drogowym nie uwzględnia lub tylko w nieznacznym stopniu uwzględnia zróznicowanie zasad kierowania pojazdem w zależności od zaawansowania ucznia, a takze zależnie od zmiennych czynników, takich jak wyjątkowy charakter drogi i jej oznakowania, wyjątkowy charakter ruchu drogowego itp.
Poza tym opis zasad jazdy i elementów jazdy jest w podręcznikach ze zrozumiałych względów oszczędny, bez komentarzy i uzupelnień w postaci przykładów, do minimum ograniczono w nich teoretyczne uzasadnienie poszczególnych czynności kierowcy podczas jazdy, a takze brak wskazówek jak nalezy eliminowac błędy. Dlatego posługiwanie się w szkoleniu podręcznikami nie może polegać na zadawaniu uczniom wyuczenia sie pewnych partii materiału bez dodatkowego komentarza ze strony instruktora.
Mając na uwadze potrzebę zróżnicowania zasad kierowania pojazdem zależnie od zaawansowania ucznia, jego indywidualnych skłonności oraz wyjątkowych okoliczności, instruktor, zalecając swoim podopiecznym korzystanie z podręcznika, powinień zadaną partie materiału opatrzyć odpowiednim komentarzem. Ponadto trzeba pamietać, że wszystkie podręczniki uporczywie milczą, gdy są przez uczni nagabywane: „wytłumacz mi to inaczej?”.
Podrecznik dobrze spelnia swoja role, gdy jest uzupelniany przez instruktora zywym slowem.

Kierowanie i proces jego automatyzacji.
Zgodnie z przyjeta w rozwazaniach o sztuce prowadzenia pojazdu definicja, kierowaniem nazywa sie wchodzacy w sklad techniki jazdy zespól czynnosci, które polegaja na wykonywaniu podstawowych elementów jazdy. Mechanizm psychomotoryczny zwiazany ze sterowaniem czynnosci kierowcy zalezy od tego, czy uczy sie on wykonania danego elementu jazdy, czy tez wykonuje ten element jazdy juz po jego opanowaniu.

W pierwszym przypadku, podczas nauczania, dzialanie kierowcy przebiega wedlug schematu przedstawionego na rys powyzej. Kierowanie wedlug tego schematu nazywa sie kierowaniem niezautomatyzowanym, gdyz charakteryzuje je znaczny udzial pracy myslowej w dzialaniu kierowcy, znaczne obciazenie zakresu uwagi kontrola przebiegu jazdy i bardzo niska sprawnosc dzialania.
Kierowanie niezautomatyzowane mozna zilustrowac nastepujacym przykladem. W poczatkowym etapie nauki kierowania pojazdem uczen przyswaja z pomoca instruktora na placu manewrowy kierowanie po okreslonym torze jazdy ( np. zadanie nr 2 z Dz. U.217 ). Dzieki obserwacji zewnetrznej stwierdza, ze pojazd porusza sie w zbyt duzym oddaleniu od np. prawej krawedzi toru jazdy. Podejmuje decyzje o zblizeniu sie do prawej krawedzi toru jazdy poprzez ruch kolem kierownicy w prawo. Wykonujac ten ruch obserwuje reakcje pojazdu – wiedzac, ze w miare zblizania sie do krawedzi jezdni musi wykonac skret kolem kierownicy w lewo, a nastepnie w polozenie neutralne (do jazdy na wprost) w takim tempie, aby poruszac sie po zadanym torze jazdy.
W opisanym powyzej dzialaniu reakcja na spostrzezenia jest oddzielona od ich odbioru procesem myslowym, wyrazajacym sie ocena sytuacji i podjeciem decyzji, który pochlania uwage ucznia; w tym czasie uczen myslac intensywnie nadal obserwujac tor jazdy pojazdu nie dostrzega juz innych zmian sytuacji jak np. zblizania sie do slupka ograniczajacego. Podczas wykonywania ruchów sterowania pojazdem uwaga ucznia koncentruje sie na obserwacji zewnetrznej pomijajac czynnosci kierowania i wówczas zamiast podjac czynnosci hamowania przejezdza przez slupek ograniczajacy tor jazdy.
Niezautomatyzowanemu kierowaniu towarzyszy opóznienie reakcji i liczne bledy tkwiace w poszczególnych czynnosciach ucznia. Jednak w miare powtórzen cwiczenia, wskazówek instruktora i rosnacego doswiadczenia ucznia, jego dzialanie usprawnia sie. Spostrzezenia i wrazenia na skutek zdobywania umiejetnosci kierowania obserwacja porzadkuja sie juz w fazie ich odbierania. Dzieki temu stopniowo zanika proces myslowy polegajacy na ocenie sytuacji i podejmowaniu decyzji.
Podczas jazdy zbyt duze oddalenie od namalowanej na placu linii staje sie dla ucznia nakazem natychmiastowego ruchu kolem kierownicy, a zblizanie sie do przeszkody w postaci ograniczajacych slupków spowoduje spowolnienie ruchu pojazdu, a nawet odpowiednie jego zatrzymanie.
Kilkakrotne przekonanie sie podczas obserwacji powrotnego toru jazdy pojazdu, jak i zmniejszanie predkosci, o prawidlowosci ruchów przyrzadami kierowania pojazdem rozwija pamiec miesniowo-ruchowa. Pamiec ta umozliwia kontrole miesniowo-ruchowa prawidlowosci ruchu kolem kierownicy i pedalami, dzieki czemu nastepuje odciazenie uwagi od sledzenia efektów poruszania mechanizmami sterowania i zwolnienie czesci zakresu uwagi, która moze byc wykorzystywana do obserwacji innych czynnosci.
W wyniku cwiczen, podczas wykonywania opanowanych juz elementów jazdy, ustala sie schemat kierowania zautomatyzowanego.

W schemacie tym nastepuje uporzadkowanie spostrzezen i wrazen juz w fazie ich odbierania na skutek prowadzenia celowej obserwacji, a reakcja kierownica czy pedalami nastepuje bezposrednio po odebraniu spostrzezen. Prawidlowosc ruchu kierownica jest kontrolowana glównie zmyslem miesniowo-ruchowym. Przed automatyzacja kierowania zmysl równowagi, spotegowany napieciem emocjonalnym, powodowal reagowanie na zmieniajaca sie sytuacje na drodze odchyleniami calego ciala, zamiast odpowiednich ruchów kolem kierownicy czy odpowiednimi pedalami. Obecnie, na etapie kierowania zautomatyzowanego, wspomaga on obserwacje, dostarczajac przy nieskomplikowanych sytuacjach ruchowo-drogowych wrazen-sygnalów do reakcji kierownica i pedalami.
Myslowe procesy oceny sytuacji i podejmowania decyzji nie zanikaja calkowicie. W czasie ukladania sie wrazen w niezbyt typowe spostrzezenia procesy te zostaja uruchomione do szybkiego dzialania. Umozliwia to na przyklad puszczenie pedalu hamulca podczas pierwszych objawów poslizgu kól, czy mocniejsze przytrzymanie kierownicy przy pokonywaniu nierównosci wystepujacych na drodze.
W pelni zautomatyzowane kierowanie jest dzialaniem wysoce sprawnym. Niemal zupelnie nie obciaza ono procesów myslowych, w minimalnym stopniu absorbuje obserwacje, dzieki czemu tylko nieznaczna czesc uwagi jest poswiecona kierowaniu. Umozliwia to wykorzystanie zwolnionego zakresu obserwacji i uwagi na czynnosci taktyczne i inne dodatkowe czynnosci podczas jazdy.
Taka struktura kierowania zautomatyzowanego legla u podstawy nieslusznej, wydaje sie, teorii sprowadzajacej sztuke kierowania pojazdem do nawyków i wycwiczonych doskonale sprawnosci manualnych.
Niesluszność tej teorii mozna wykazac nastepujaco:
-Kierowanie, w którym precyzja ruchów odgrywa niemala role, to jeszcze nie cale zasady bezpiecznej jazdy, bowiem taktyczna strona jazdy, gdzie decyduja inne uzdolnienia, jest czynnikiem decydujacym we wszystkich powaznych i skomplikowanych zadaniach wystepujacych podczas jazdy.
-Najbardziej nawet skomplikowane kombinacje ruchów pedalami sprzegla, hamulca, gazu, czy kolem kierownicy, dzwigni hamulca recznego itp. sa wyjatkowo proste i prymitywne w porównaniu ze zlozonymi ruchami calym cialem sportowców uprawiajacych klasyczne dyscypliny sportu (np. skoki w dal i wzwyz, o tyczce, czy plywanie). Stad zupelny antytalent ruchowy czy powazne zaburzenia ruchowe u kandydata na kierowce utrudniaja lub uniemozliwiaja opanowanie zasad kierowania pojazdem, natomiast nikle uzdolnienia ruchowe – przy posiadaniu innych pozytywnych cech – wystarczaja do nauki kierowania pojazdem, co najwyzej wymagaja indywidualnego traktowania ucznia przez instruktora.
Analizując ruchy wykonywane podczas kierowania pojazdem należy wyróżnic pojęcie osnowy, dostosowania i koordynacji. Ruchy o prawidłowej osnowie to ruchy wykonane prawidłowo co do kierunku. Prawidłowe dostosowanie ruchu oznacza wykonywanie ruchów o poprawnej osnowie, wielkości i tempie. Prawidłowa koordynacja ruchów zachodzi wówczas, gdy uczeń w razie potrzeby wykonuje jednoczesnie ruchy różnymi przyrządami kierowania pojazdem. Najczęściej koordynacja dotyczy ruchów kołem kierownicy, pedałami gazu, hamulca czy sprzegła jak i dzwigni hamulca ręcznego. Ruchy moga być skoordynowane tylko w zakresie osnowy, albo skoordynowane w zakresie osnowy i dostosowania.
Na przyklad: jeśli wprowadzając pojazd w zakret uczeń skrecił koło kierownicy zgodnie, lecz proporcja skretu lub predkości poruszania się pojazdu były nieprawidłowe, to ruch jest skoordynowany tylko co do osnowy. Jesli natomiast przy wprowadzeniu w zakret uczen skrecił zgodnie koło kierownicy we własciwej proporcji i przy odpowiedniej predkości pojazdu, to ruchy były skoordynowane w zakresie osnowy i dostosowania.
Osiagnęcie przez ucznia prawidłowej osnowy pojedynczych ruchów jest warunkiem postępu w nauczaniu kierowania pojazdem. Osiagnięcie prawidłowego dostosowania ruchów jest warunkiem pelnej automatyzacji w prowadzeniu samochodów.

Czynności taktyczne.
Pojęciem „czynności taktyczne” określa się wszystkie te czynności kierowcy, które zmierzają do powiązania poszczególnych elementów jazdy w jedna calość. Czynności taktyczne grupuja sie wedlug schematu ponizej.

Łatwo zauważyc, ze schemat przebiegu czynności taktycznych jest bardzo zbliżony do schematu kierowania niezautomatyzowanego. Na przyklad podczas jazdy poza obszarem zabudowanym, kierowca prowadzi obserwację terenu przed pojazdem. Obserwuję również wskazania predkościomierza, przemieszczające się inne pojazdy (wymijanie, wyprzedzanie), czy napotkane przeszkody (omijanie). Poczynione obserwacje umożliwiają ocenę poszczególnych elementów jazdy (faktów komunikacyjnie ważnych) tj. szybkośc zbliżania się innych pojazdów, stan nawierzchni, warunki atmosferyczne i ruchowo drogowe itp. Ocena ta jest podstawą podejmowania decyzji o miejscu wyprzedzania, omijania, zwiększaniu i zmniejszaniu predkości jazdy, podejmowaniu czynności hamowania itp.
Decyzje swe kierowca realizuje przez kierowanie w większym lub mniejszym stopniu zautomatyzowane, obserwując, jakie zmiany sytuacji wywołuje jego działanie.
O prawidłowości taktycznych rozwiązan jazdy decyduja trzy czynniki: obserwacja, ocena sytuacji i podejmowanie decyzji.
Obserwacja nastawiona na odbieranie spostrzeżeń i wrażen konieczna jest do oceny sytuacji taktycznej jazdy. Proces obserwowania i dzielenia uwagi pomiędzy spostrzeżenia zewnętrzne i węwnetrzne ulega automatyzacji i staje się swego rodzaju nawykiem intelektualnym. Jednym z warunków powodzenia w nauczaniu taktycznych rozwiazań jazdy jest oparcie wdrażania nawyków obserwacji na uzdolnieniach ucznia, a głównie na posiadanym przez ucznia zakresie i podzielności uwagi, oraz kształtowanie prawidłowego rozłożenia i przerzucania uwagi.
Procesy myślowe: ocena sytuacji i podejmowanie decyzji, nie zanikają w miarę nabierania doświadczenia. Pewnym wyjątkiem są jedynie proste i często powtarzające się taktyczne elementy jazdy, takie jak jazda poza obszarem zabudowanym, hamowanie zamierzone w nieskomplikowanych warunkach, czy nawet ruszanie z miejsca. Jednak prawidłowe rozwiązanie nawet tych prostych czynności taktycznych, ulegających częściowej automatyzacji zależy od prawidłowego przebiegu procesów myślowych.
Warunkiem prawidłowego przebiegu procesów myślowych: oceny sytuacji, podejmowania decyzji, jest przede wszystkim dobra znajomośc zasad jazdy. O ile jednak znajomość samych zasad jazdy wystarcza jako podstawa bardziej szablonowych rozwiązań taktycznych, o tyle skomplikowane rozwiązania sportowej jazdy samochodem wymagają doskonałej znajomości stanu nawierzchni, mechaniki jazdy, osiągów pojazdu, a także praktycznego doświadczenia kierowcy.
Same przygotowanie teoretyczne nie jest wystarczajace do prawidlowej oceny sytuacji w ruchu drogowym i podejmowania decyzji. Procesy myslowe, których wynikiem sa taktyczne rozwiazania jazdy, to procesy kojarzenia i oceny wyników obserwacji, procesy wyboru, a nawet tworzenia ( np. decyzje podczas jazdy sportowej), a niekiedy twarde akty woli (np. podejmowanie decyzji ryzykownych). O powodzeniu tych procesów decyduje ogólny poziom intelektualny kierowcy, inteligencja, rzeczowosc i rozsadek, odpornosc psychiczna i fizyczna, rozwaga i umiejetnosc podejmowania ryzyka w dopuszczalnych granicach oplacalnosci. Posiadanie choc czesci wymienionych cech charakteru i intelektu jest warunkiem szybkiej i prawidlowej oceny sytuacji oraz podejmowania szybkich i trafnych decyzji. Ksztalcenie tych cech intelektu i charakteru jest podstawowym obowiazkiem instruktora.
W kierowaniu pojazdem już nawet podstawowego szczebla problemy taktyczne dominują nad problemami techniki jazdy. Dominacja ta rośnie w miarę wzrostu cieżaru gatunkowego zadań wykonywanych przez kierowcę. Zjawisko to obserwuje się zarówno podczas jazd turystycznych, jak i zawodowych. Wyjątkiem jest sportowa jazda samochodem, gdzie dominuja problemy techniki kierowania pojazdem. Zjawisko dominacji problemów taktycznych jest szczególnie widoczne podczas jazdy w ruchu miejskim, której istota polega na współdziałaniu z innymi uczestnikami ruchu drogowego.

Czynności bezpieczeństwa.
Do czynności bezpieczeństwa należą te czynności wykonywane w ruchu przez kierowcę, które nię są ani kierowaniem, ani czynnościami taktycznymi, a których wykonanie jest niezbędne do bezpiecznego poruszania sie pojazdem.
Czynności bezpieczeństwa to przede wszystkim obserwacja, szczególnie nastawiona na dostrzeganie zagrożen bezpieczeństwa jazdy, a więc obserwacja antykolizyjna, dostrzeganie niezdyscyplinowanych użytkowników drogi, czy znaków i sygnałów mających znaczenie dla bezpieczeństwa jazdy, oraz zmian stanu nawierzchni lub warunków atmosferycznych.
Wyniki obserwacji specjalnie nakierowanej na dostrzeganie zagrożenia bezpieczeństwa jazdy stają się podstawa specjalnych rozwiazań i decyzji taktycznych. Na przykład dostrzeżenie grozącej kolizji z innymi pojazdami prowadzi do decyzji wykonania manewru antykolizyjnego, dostrzeżenie sygnału o uszkodzeniu pojazdu (czerwone lampki kontrolne, wystrzał opony, itp.) powoduje decyzje o przerwaniu jazdy i przystapieniu do usunięcia usterki, lub prowadzenia pojazdu z wytężoną uwagą na powstały problem techniczny, aby zagrożenie bezpieczeństwa zmniejszyć do minimum.