Pojęcie problemu
Problem dydaktyczny - poprawnie sformułowany problem dydaktyczny musi z jednej strony opierać się na posiadanej przez podmiot wiedzy, z drugiej zaś na uświadomionenj niewiedzy, bliżej nieokreślonych lukach, które dzięki posiadanej wiedzy można wypełnić i przez to pogłębia i rozszerza wiedzę.
Wg Okonia
W sensie subiektywnym - problem jest to odczuwania przez podmiot taka trudność praktyczna lub teoretyczna, którą może on rozwiązać tylko za pośrednictwem własnej aktywności badawczej. Tłem tej trudności jest zwykle celowo organizowana sytuacja, w której uczeń, kierując się określonymi potrzebami, zmierza do pokonania trudności, a przez to zdobywa nową wiedzę i nowe doświadczenie.
W sensie obiektywnym - problem to struktura o niepełnych danych. Rozwiązanie problemu polega na poszukiwaniu tych danych, tj. elementów układu lub relacji między nimi, co prowadzi do odkrycia pomysłów.
Wg Kupisiewicza
Problem - trudność o charakterze teoretycznym lub praktycznym, której przezwyciężenie wymaga od ucznia postawy badawczej, poszukującej i prowadzi do wzbogaceia posiadanej wiedzy.
Wg Kozieleckiego
Problem - rodzaj zadania, którego uczeń nie może rozwiązać za pomocą swoich wiadomości i umiejętności; potrzebne jest myślenie produktywne, które polega na tworzeniu informacji zupełnie nowych dla ucznia.
Kozielecki
wyróżnił w zależności od poziomu danych początkowych problemy
otwarte i zamknięte:
1.
W problemach otwartych poziom informacji jest bardzo niski. Dziecko
nie posiada żadnych danych o możliwych rozwiązaniach problemu.
2.
Problemami zamkniętymi będziemy nazywać problemy, w których dany
jest zbiór możliwych rozwiązań. Zadanie dziecka polega na wyborze
jednego z nich.
Heureza
Polega na kierowaniu myśleniem i działaniami uczniów przez nauczyciela wypowiadającego kolejne zadania, najczęściej mające formę pytań. Wykonywanie tych zadań umożliwia uczniom krok po kroku odkrywanie i poszerzanie wiadomości oraz doskonalenie umiejętności. Heurezę najczęściej stosuje się do analizy i interpretacji utworów literackich, choć także do wszystkich innych tekstów omawianych w szkole, jak również do zagadnień z nauki o języku. W podręczniku znalazła zastosowanie w części zadań pod tekstami.
Rodzaje problemów
Problem typu ''odkryć'' - jest typowy w nauczaniu przyrodoznawstwa. Pobudza przede wszystkim czynności umysłowe. Proces myślowy przebiega tutaj na drodze od praktyki do teorii. Problemy te charakteryzują się tym, że prowadzą z reguły do jednego rozwiązania, którym najczęściej może być odkrycie przyczyny lub skutku rozwiązania jakiegoś zjawiska, odkrycie nieznanego uczniowi jeszcze pojęcia.
Problem typu ''wynaleźć'' - stosowany głównie w rozwiązywaniu problemów w przedmiotach technicznych i artystycznych. Pobudza przede wszystkim czynności praktyczne. Proces myślowy przebiega tutaj na drodze od teorii do praktyki. Uczeń wytwarza nieznane lub wykorzystuje znane mu metodyzastosowania teorii w praktyce. Ten rodzaj problemów stwarza możliwość znalezienia wielu poprawnych rozwiązań.
Etapy rozwiązania problemów:
1)
- tworzenie sytuacji problemowej
- pomoc uczniom w sformułowaniu problemów i pomysłów rozwiązania
- stworzenie warunków do rozwiązania problemów
- kierowanie procesem poszukowania sposobów weryfikacji tych pomysłów i sprawdzenie ich rozwiązań
2) Sytuację problemową tworzy się przez nawiązanie do znanych wiadomości, doświadczeń i przeżyć. Nawiązanie to następuje poprzez rozmowę, w toku której uczestnicy uświadamiają sobie brak wiadomości lub umiejętności w określonym zakresie. Ta niewiedza powinna zostać sformułowana w postaci pytania - problemu głównego. Z kolei następuje analiza postawionego zadania, czyli ustalenie zadań cząstkowych jako problemów szczegółowych. W celu ułatwienia rozwiązania tych problemów należy dostarczyć właściwie dobrane środki dydaktyczne, jak: modele, schematy, ilustracje, teksty źródłowe. Na podstawie posiadanego zasobu wiedzy oraz nowych źródeł wiadomości uczniowie wysuwają hipotezy lub koncepcje rozwiązania, oceniają je, weryfikują i formułują odpowiedzi na problemy szczegółowe. Drogą podsumowania rozwiązań problemów szczegółowych, ustalenia związków między nimi zachodzących - dochodzi się do rozwiązania problemu głównego.
Problemowe nauczanie, uczenie się
1) W metodzie tej, szczególny nacisk położony jest na uczenie, a nie na nauczanie. Rola nauczyciela polega na wyzwoleniu sił ucznia, wzbudzaniu w nim wiary we własne siły i przekonania o możliwości rozwiązywania coraz trudniejszych problemów. Metoda problemowa pełni zasadniczą rolę w podnoszeniu efektywności nauczania zintegrowanego. Aby jednak należycie tę rolę spełniała, pamiętać należy o konieczności gruntownego, rzeczowego przygotowania się nauczyciela do zajęć problemowych.
Efektywność nauczania problemowego
Nauczanie to stwarza korzystne warunki i możliwości indywidualizacji w nauczaniu, stosowanie pracy grupowej, jak też stwarza podstawy do wykorzystania nowej struktury lekcji.
1.
Nauczanie problemowe daje lepsze efekty w zakresie przyswajania
wiadomości i ich trwałości niż nauczanie oparte na metodzie
podającej,
2.
Zdobyta wiedza w wyniku rozwiązywania problemów jest bardziej
operatywna niż wiedza i umiejętności zdobyte w gotowej postaci,
3.
Nauczanie problemowe daje również lepsze efekty w dziedzinie
rozwoju umiejętności samodzielnego zdobywania wiedzy