Historia Polskiej Partii Socjalno – Demokratycznej Galicji i Śląska Cieszyńskiego

( po tekście wykaz wszystkich posłów PPSD wybranych w wyborach do parlamentu austriackiego w latach 1897 – 1911 )

Ruch socjalistyczny w Galicji rozwijał się od lat siedemdziesiątych XIX wieku. W 1989 roku utworzono Socjalistyczną Partię Austrii z Viktorem Adlerem na czele. Wpłynęło to na zwiększenie aktywności socjalistów galicyjskich działających wśród robotników , rzemieślników a także inteligencji. Obok Jana Englischa, Hermana Diamanda, Emila Haeckera, Henryka Kłuszyńskiego, Hermana Liebermana, Zygmunta Marka, Tadeu­sza i Witolda Regerów wyróżnił się Ignacy Daszyński (1866—1936) syn urzędnika ze Zbaraża na Podolu. Daszyńskiego zafascynowała idea socjalizmu a szczególnie zakładania pod opieką socjalistów stowarzyszeń samopomocowych i kulturalno – oświatowych wśród robotników. W lutym 1890 r. wraz z innymi za­łożył we Lwowie stowarzyszenie „Siła". Wkrótce sto­warzyszenia o podobnej nazwie powstały w Krakowie, Stanisławowie i innych miastach. Jednym z ich celów było upowszechnianie literatury socjalistycznej wśród ro­botników. Poza tym propagandą idei socjalistycznej za­jęły się utworzone wówczas pisma, z którymi był zwią­zany Daszyński, a więc krakowskie „Ognisko" i lwowska „Praca". W styczniu 1892 ukazał się pierwszy numer krakowskiego pisma socjalistycznego „Naprzód", Działalność ta zadecydowała o tym, że w 1890 w Krakowie, Lwowie i innych miastach Galicji zorganizowano obchody święta Pierwszego Maja. Warunki działania socjalistów galicyjskich były innego niż w zaborze rosyjskim. Legalna była działalność partii Austriackiej więc i polscy socjaliści mogli działać legalnie. Policja wkraczała gdy jej zdaniem przekroczyli prawo. Działacze galicyjscy stawali wielokrotnie przed sądami ale na interwencję Victora Adlera i jego partii wyroki były łagodne albo wręcz Polaków uniewinniano. W 1890 r. komitety redakcyjne lwowskich czasopism „Praca" i „Robotnik" powołały miejscowy zarząd partii socjalistycznej, podległy kierownictwu partii austriackiej. W rok później zawiązał się podobny komitet partyjny w Krakowie. Istniały też grupy socjalistyczne w innych miastach. W celu zjednoczenia zorganizowano we Lwowie zjazd socjali­stów,. Wzięło w nim udział 48 delegatów re­prezentujących grupy socjalistyczne ze Lwowa, Krakowa, Tarnowa, Nowego Sącza, Przemyśla, Borysławia, Stryja, Stanisławowa, Kołomyi i innych miejscowości. Z inicja­tywy Daszyńskiego na zjeździe tym utworzono Galicyj­ską Partię Socjaldemokratyczną. Zjazd uznał krakowski „Naprzód" za pismo partyjne. Galicyjska Partia Socjaldemokratyczna ukonstytuowa­ła się jako krajowa organizacja Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Austrii popierająca jej program. Podstawowymi założeniami programu opartego na zasadach marksizmu, było stwierdzenie, że partia jako wyrazicielka interesów klasy robotniczej i mas ludowych dąży do zlikwidowania pry­watnej własności środków produkcji, stanowiącej pod­stawę panowania klasowego burżuazji i obszarnictwa, że jej celem ostatecznym jest socjalizm. Zlikwiduje on wszel­ką nierówność społeczną i przyniesie całkowite wyzwole­nie masom ludowym bez względu na narodowość, rasę i płeć. Cele minimalne programu sprowadzały się do na­stępujących postulatów: zagwarantowania pełnej wolno­ści zgromadzeń i stowarzyszeń, zniesienia monopolu wy­borczego klas uprzywilejowanych przez wprowadzenie powszechnego, równego, bezpośredniego i tajnego prawa wyborczego od 20 roku życia, utworzenia sądów przy­sięgłych wybieranych przez zgromadzenia ludowe, ogra­niczenia wyzysku kapitalistycznego przez wprowadzenie 8-godzinnego dnia pracy, zakazu pracy nocnej, zakazu zatrudniania dzieci poniżej lat 14. Domagano się wreszcie wprowadzenia ustawodawstwa ochronnego jednakowego dla robotników wszystkich narodowości w państwie austrowęgierskim, ustawodawstwa obejmującego zarówno proletariat miejski, jak i wiejski.

Akceptując ten program, organizatorzy Galicyjskiej Partii Socjaldemokratycznej podkreślili jednocześnie, iż nie rezygnują z hasła walki o wyzwolenie narodowe, że zagadnienie to stanowi jeden z głównych postulatów ich partii. Ciele więc, jakie stawiała sobie partia galicyjska, były w dużym stopniu zbieżne z celami PPS w zaborze rosyjskim, utworzonej wkrótce potem. Stąd też, akcen­tując organiczną łączność z ogólno austriacką partią, mó­wiono zarazem
o konieczności ścisłej współpracy z socja­listami polskimi w pozostałych dwóch zaborach. Bardzo wcześnie , szczególnie na forum II Międzynarodówki rozwinęła się współpraca PPSD z PPS zaboru pruskiego. Działając
w warunkach stosunkowo dużych swobód narodowych, PPSD organizowała pomoc dla socjalistów i rodaków z pozostałych zaborów, którzy pod tym wzglę­dem znajdowali się w o wiele gorszym położeniu.

Powstanie PPS w zaborze pruskim, powstanie Galicyj­skiej Partii Socjaldemokratycznej, oraz PPS w Królestwie było ważnym wydarzeniem w dzie­jach ruchu robotniczego i narodu polskiego. Po okresie poszukiwań programowych i organizacyjnych w latach osiemdziesiątych pojawił, się na ziemiach polskich na początku lat dziewięćdziesiątych XIX wieku nowoczesny ruch polityczny. Oparł on swe założenia ideologiczno--programowe na zasadach marksizmu i zgodnie z pro­gramem II Międzynarodówki wystąpił w imię socjalnych i politycznych postulatów robotniczych. Zarazem jednak był to ruch, który miał wnieść do świadomości najszer­szych rzesz narodu ideę walki o niepodległą i demokra­tyczną Polskę. Losy tworzenia się , warunki i tym samym sposób działania PPSD i PPS zaboru pruskiego znacznie różniły od tych w jakich przyszło działać PPS Królestwa. Przede wszystkim nie były te losy tak dramatyczne. PPSD znajdując silne oparcie ogólno austriackiej partii socjaldemokratycznej. systematycznie się roz­budowywała, tworzyła robotnicze stowarzyszenia samo­kształceniowe, klasowe związki zawodowe, podejmowa­ła akcje na rzecz opanowywania Kas Chorych, walczyła o postępowe ustawodawstwo pracy. W tym czasie zdo­łała dotrzeć do wszystkich większych ośrodków miej­skich w Galicji i tam utworzyła swoje komórki. Jej czo­łowy organ prasowy, „Naprzód", ukazywał się legalnie, chociaż często był konfiskowany przez miejscowe władze.

„Naprzód" docierał do różnych środowisk robotni­czych, do młodzieży studiującej w Krakowie i Lwowie, do pewnych kręgów inteligencji sympatyzującej z ru­chem socjalistycznym. Redagowany przez Daszyńskiego, propagował idee demokracji i socjalizmu. Czołowi dzia­łacze, mówcy i publicyści partyjni, jak wspomniany już Daszyński oraz Herman Diamand, Tadeusz i Witold Regerowie, Zygmunt Klemensiewicz, Zygmunt Marek, Leon Misiołek, Józef Hudec, Jan Englisch, Herman Lieberman i inni, walczyli z przeżytkami szlachetczyzny i z konser­watyzmem, o zdemokratyzowanie stosunków społecz­nych i politycznych w Galicji. Kształtowali świadomość narodową szerokich mas, budzili poczucie więzi narodo­wej łączącej Polaków ze wszystkich zaborów. Austriacka Partia Socjaldemokratyczna w 1897 roku podjęła uchwałę o przekształceniu się w luźną federację narodowych partii socjaldemokratycznych. Galicyjska Partia Socjal­demokratyczna przekształciła się w Polską Partię Socjalno demokratyczną Galicji i Śląska Cieszyńskiego (PPSD). Odeszli z niej wówczas socjaliści ukraińscy i utworzyli odrębną Partię Socjaldemokratyczną, działa­jącą na terenie Galicji Wschodniej. PPSD stała na stanowisku, że socjaliści wszystkich trzech zaborów powinni dążyć do zjednoczenia ziem pol­skich i niezależności państwowej. Kolidowało to
z postulatami austriackiej socjaldemokracji o autonomii kulturalnej
i wielonarodowym państwie związkowym i PPSD tę odrębność celów podkreślała. W programie by jako partia legalna nie wchodzić w kolizję
z władzami wysuwała postulat Austro – Węgier jako państwa federacyjnego.
W tym samym 1897 roku PPSD wzięła po raz pierwszy udział w wyborach do parlamentu austriackiego tzw. Rady Państwa wprowadzając dwóch posłów : Ignacego Daszyńskiego i Jana Kozakiewicza. W 1901 roku wybrany został tylko Ignacy Daszyński. System wyborczy nie był systemem demokratycznym. Obowiązywały tzw. kurie zależne od statusu majątkowego i społecznego. Na piątą tzw. kurię powszechną przypadało w Galicji 15 mandatów przy ponad sześćdziesięciu mandatach przypadających łącznie na Galicję w 425 osobowym parlamencie. Zamiennym jest, że Ignacy Daszyński w 1897 roku w swoim okręgu w Krakowie zdobył 30 tysięcy głosów, gdy kontrkandydaci przekroczyli niewiele po ponad 3 tysiące głosów. Niezależnie od niedemokratycznej formuły wyborom towarzyszyły manipulacje, przekupstwo, nacisk administracyjny a także ingerencja wojska i policji mimo tego łącznie opozycja wobec konserwatywnego ziemiaństwa zdołała wprowadzić w kurii powszechnej dwunastu posłów. Dla pełniejszego zobrazowania atmosfery wyborów może świadczyć fakt, że w Galicji Wschodniej w czasie wyborów zginęło 8 osób, 29 zostało rannych a 800 aresztowano. Taranem uderzeniowym w parlamencie szybko stał się Ignacy Daszyński. Rozpoczął od obrony aresztowanego posła partii chłopskiej Tomasza Szajera i doprowadził do jego uwolnienia. Ignacy Daszyński stanął na czele ogólno-austriackiego liczącego 15 osób socjaldemokratycznego koła poselskiego. Jeszcze tego samego roku Ignacy Daszyński swoimi płomiennymi mowami i umiejętności gry parlamentarnej doprowadził do upadku rządu Badoniego znienawidzonego w Galicji od czasu gdy był jeszcze namiestnikiem kraju. Nie spotkało się to
z przychylną reakcją pisma „ Przedświt ‘ gdyż Badeni mimo swej negatywnej sylwetki był jednak był Polakiem. Krótko po tym Daszyński zrehabilitował się skompromitowaniem posła wszechniemieckiego Karola Wolfa. W samym tylko roku 1897 Daszyński miał na forum parlamentu łącznie 14 wystąpień, był współautorem 7 interpelacji , dotyczących między innymi konfiskat periodyków socjalistycznych, nadużyć władz przy wyborach do Kas Chorych w Nowym Sączu i Tarnowie , z powodu kar nakładanych na żołnierzy za odwiedzanie lokali socjalistycznych. Być może pod wpływem osobowości Daszyńskiego , jego znajomości niemieckiego , umiejętna reakcja na docinki i cięte nieraz brutalne riposty, umiejętności formułowania myśli i temperamentowi , parlament stał się miejscem gdzie socjaliści mogli nie tylko propagować swoje idee ale prowadzić nacisk na zmianę systemu i stosunków społecznych. Daszyński występował przeciwko bezrobociu, o polepszenie warunków życia robotników żądał wprowadzenia powszechnego prawa wyborczego. Przemówienia parlamentarne Daszyńskiego, nie podlegające ingerencji cenzury, były rozpowszechniane przez PPSD w oddzielnych broszurach i odgrywały dużą rolę w budzeniu świadomości społecznej i narodowej mas ludowych Galicji.
W układzie sił politycznych w Galicji PPSD zajmo­wała skrajnie lewicową pozycję. Parlamentarna walka socjalistów o reformę i powszechne ,równe oraz bezpośrednie prawo wyborcze wsparta zagrożeniem strajkami na wypadek gdyby do reformy nie doszło przyniosła spory sukces. Zniesienie kurii oraz wprowadzenie dwumandatowych okręgów wyborczych w których wybierano jednego kandydata „większości ” i jednego kandydata „ mniejszości ” zwiększało szanse wyborcze . Zabrano co prawda z pod decyzji sejmu niektóre sprawy mogące decydować o strukturze agrarnej a więc decydujące o pozycji społecznej obszarników. Nowe prawo wyborcze uzyskało sankcję cesarza w 1907 roku i zaczęła obowiązywać. Mimo całej ułomności była to niewątpliwie rewolucja w systemie władzy Austro - węgierskiej. Świadczy o tym fakt, że skupiona w izbie wyższej tzw. Izbie Panów magnateria i sfery skrajnie konserwatywne zdecydowały się oddać głosy za reformą dopiero po osobistej interwencji cesarza. Wybory zmieniły przekrój społeczny parlamentu.
W odbywających się pod nową ordynacją wyborach w 1907 roku , PPSD zdobyła 6 man­datów do parlamentu wiedeńskiego ( socjaldemokraci łącznie 86 mandatów na 516 osobową Izbę Poselską ), a w 1911 r. PPSD zdobyła — 8 mandatów (I. Daszyński, Z. Marek, Z. Klemensiewicz, H. Lieberman, H. Diamand, J. Hudec, J. Moraczewski, T. Reger, ) tworząc własny Klub Socjalistów Polskich. Dziewiąty mandat E.Bobrowskiego doszedł w trakcie trwania kadencji w 1913 roku. Rytm pra­cy partyjnej PPSD stawał się podporządkowywany kolejnym kampaniom wyborczym czym stop­niowo upodabniała się do zachodnioeuropejskich partii socjaldemokratycznych. PPSD nie zaniedbywała żadnych okazji by naciskać na partie socjalistyczne w Europie by poparły polskie dążenia niepodległościowe. Gdy więc z inicjatywy sekretarza Międzynarodowego Biura Socja­listycznego II Międzynarodówki, , oraz socjalistów szwedzkich, duńskich i holenderskich powstał na wiosnę 1917 r. w Sztokhol­mie Komitet Holendersko-Skandynawski, który rozpo­czął konsultacje z kierownictwami partii socjalistycz­nych w sprawie przerwania działań wojennych i warun­ków pokoju, do Sztokholmu udali się również Ignacy Daszyński i Herman Diamand jako reprezentanci pol­skiego ruchu socjalistycznego (PPS, PPSD i PPS zaboru pruskiego).

Daszyński złożył Komitetowi Holendersko-Skandynawskiemu następujące oświadczenie: „[...] my, polscy so­cjaldemokraci, członkowie Międzynarodówki, oświadcza­my, że żądamy wolnej, niepodległej, zjednoczonej Pol­ski jako rezultatu wojny światowej i że zwracamy się z tym żądaniem do Międzynarodówki jako do reprezen­tacji światowej demokracji społecznej, wyzwalającej na­rody. Jeśli pokój świata ma się oprzeć nie na gwałcie, lecz na sprawiedliwości, żądamy dla siebie wszelkich praw wolnego narodu: niepodległego, zjednoczonego pań­stwa polskiego, abyśmy mogli wziąć na siebie ochoczo wszystkie obowiązki wobec ludzkości. Bez wolnej Polski nie widzimy w Europie możliwości trwałego pokoju na demokracji opartego. Okazało się jednak, że PPS i PPSD nie mogły na razie liczyć na solidarność europejskiej socjaldemokracji w ich dążeniu do odzyska­nia przez Polskę niepodległości ”.

We wrześniu 1917 r. PPSD wystąpiła z NKN ( Naczelny Komitet Narodowy powstały za zgodą Austriaków w 1914 roku do którego też wówczas wstąpiła PPSD ). Występując zamanifestowała w ten sposób nega­tywny stosunek do galicyjskiej, ponadpartyjnej organi­zacji austrofilskiej. PPSD, licząc się wówczas coraz real­niej z perspektywą klęski wojennej państw centralnych, rozwinęła współpracę już nie tylko z PPS, ale także z in­nymi partiami lewicowymi walczącymi o niepodległość i demokrację. Istotny wpływ na ówczesne poczynania PPSD miały dalsze wydarzenia w Rosji: zwycięstwo rewolucji październikowej i powstanie państwa dyktatury prole­tariatu.

Publicyści PPSD początkowo odnieśli się z dużą sympatią do Lenina i rządu radzieckiego, chociaż nigdy przedtem nie popierali rewolucyjnego programu bolsze­wików. Stopniowo jednak przechodziły one na pozycję krytyki wydarzeń w Rosji podkreślając brak tolerancji wobec partii opozycyjnych, rozpędzenie Konsty­tuanty i zniesienie formy rządów koalicyjnych przechodząc stopniowo do ostrej krytyki i odrzucenia poparcia dla rewolucji październikowej. W dniach 18—20 marca 1918 r XIV Zjazd PPSD odbył się w Krakowie. Czołowi działacze tej partii: Ignacy Daszyński, Herman Diamand, Zygmunt Marek, wystą­pili z rezolucją mówiącą o dążeniu PPSD wraz socja­listami polskimi pozostałych zaborów i stronnictwami liberalnodemokratycznymi do odbudowy niepodległego państwa. Żądali wprowadzenia systemu demokracji par­lamentarnej na wzór państw zachodnioeuropejskich. W zakresie programu społecznego — obok zagwaranto­wania postępowego ustawodawstwa socjalnego dla ro­botników — silnie wyeksponowano zagadnienie reformy rolnej, niezwykle istotne w warunkach galicyjskich.

Program ten spotkał się z wewnętrzną krytyką. Z jednej strony skrytykował go Jędrzej Moraczewski (1870—1944), forując koncepcję konsolida­cji narodowej, tj. odbudowy niepodległego państwa w so­juszu z wszystkimi liczącymi się partiami politycznymi, od socjalistów do endecji i konserwatystów. Z drugiej strony program Daszyńskiego i jego zwolenników skry­tykowali działacze lewego skrzydła postulując zjednoczenie wszystkich działających na ziemiach polskich partii robotniczych, niezależnie od ich stano­wiska w sprawie niepodległości domagając się nawiązania przez PPSD ściślejszej współpracy z austriac­ką
i niemiecką lewicą socjalistyczną oraz zerwania kon­taktów z polskimi burżuazyjnymi ugrupowaniami poli­tycznymi W dniu 26 stycznia 1919 roku odbyły się wybory do Sejmu Ustawodawczego. PPS w kilka dni po upadku rządu Moraczewskiego zdobyła w byłym Królestwie tylko 9% głosów. Lepiej wypadła PPSD w Galicji bo uzyskała 18 % głosów . W sumie, po wyborach uzupełniających na obszarach później włączonych do Drugiej Rzeczypospo­litej oraz po kooptacji posłów z parlamentu austriackie­go i niemieckiego, socjaliści zdobyli na 432 posłów 35 mandatów (15 w byłym Królestwie i 20 w Galicji). Wyniki były więc niewspółmierne do oczekiwań so­cjalistów i niewątpliwie wpłynęły na dalsze losy idei wprowadzania reform socjalistycznych w Polsce. Pewną rekompensatę stanowił jedynie fakt, że na liście posłów wybranych w Galicji znaleźli się wytrawni parlamentarzyści z PPSD , jak Ignacy Daszyński, Jędrzej Moraczewski, Herman Diamand, Herman Lieberman, Zygmunt Marek, Zygmunt Żuławski. Dysponowali oni dobrą znajomością procedu­ry i taktyki walki parlamentarnej. Obok nich na ławach poselskich zasiedli socjaliści z byłego Królestwa mają­cy duże doświadczenie pracy konspiracyjnej, co jednak było mało przydatne w warunkach działalności le­galnej.

W Sejmie Ustawodawczym obok dziewięciu innych powstał Związek Polskich Posłów Socjalistycz­nych (ZPPS), od 1922 r. noszący nazwę Związku Parla­mentarnego Polskich Socjalistów. Pierwszym przewodniczącym ZPPS został Ignacy Daszyński .W 1920 r. Ignacego Daszyńskiego powołano na stanowisko wicepremiera w rządzie Witosa. W specyficznej sytuacji polskiego ruchu socjalistycz­nego, a więc w warunkach istnienia nadal w pierwszych miesiącach niepodległości trzech odrębnych partii: PPS, PPSD i PPS zaboru pruskiego, partii nastawiających się głównie na działalność parlamentarną, rola ZPPS była szczególnie ważna. ZPPS stał się zarówno ośrodkiem in­tegrującym ruch socjalistyczny, jak też czynnikiem wpływającym na decyzje Sejmu Ustawodawczego a także sprzyjał zjednoczeniu partii.

XVI Zjazd PPS obradował w Krakowie w dniach 23—26 kwietnia 1919 r. Równolegle toczyły się obrady XV Kongresu PPSD i nadzwyczajnego XVI Zjazdu PPS zaboru pruskiego. Obrady tych Zjazdów poprze­dziły kongres zjednoczeniowy.

Zjazdy wszystkich trzech bratnich partii socjalistycz­nych podjęły decyzje o połączeniu się. W dniach 27—28 kwietnia 1919 r. odbył się kongres zjednoczeniowy jako XVI Kongres PPS. Taką bowiem nazwę przyjęła ogól­nokrajowa Polska Partia Socjalistyczna.

Wykaz posłów PPSD w parlamencie austriackim.

1897 rok V kuria – Powszechna ( 2 posłów )

– Ignacy Daszyński, redaktor, zam Kraków ( Okręg wyborczy : Kraków Miasto
Kraków powiat –Pogórze ) ;

- Kozakiewicz Jan , rzemieślnik ( malarz ) zam. Lwów ( Okręg wyborczy :
Lwów )

1901 ta sama kuria ( 1 poseł )

1901. Ignacy Daszyński ( dane dotyczące osoby oraz okręgu jak poprzednio )

1907 wybory bez podziału na kurie z mandatów większości ( 6 posłów w tym 4 z Galicji i 2 ze Śląska Cieszyńskiego )

Galicja
- Herman Diamand, dr , zawód : kandydat adwokacki zam. Lwów ( okręg 2
Lwów ) ;

1901. Józef Hudec, dyrektor Miejskiej Kasy Chorych zam. Lwów ( Okręg 7 Lwów ) ;

1902. Herman Lieberman , dr, adwokat, zam. Przemyśl ( Okręg 13 Przemyśl ) ,

1903. Jędrzej Moraczewski , inżynier ,komisarz budownictwa kolejowego, zam. Winniki ( Okręg nr 28 Stryj – Kałysz )

Śląsk Cieszyński :

1901. Tadeusz Reger , dziennikarz .zam. Cieszyn wygrał ale natychmiast zrzekł się mandatu na rzecz drugiego na liście Ignacego Daszyńskiego (dane personalne jak wyżej – Okręg nr 15 Frysztak – Bogumin )

1902. Kunicki Ryszard Paweł , lekarz zam. Cieszyn z okręgu nr 13 Cieszyn – Jabłonków ( informacja na podstawie 100 % eliminacji innych wybranych ale bez źródłowego potwierdzenia przynależności personalnej wymienionego do PPSD ).

1911 rok wybory z mandatów większości ( 9 posłów w tym 8 z Galicji i
jeden ze Śląska Cieszyńskiego )

Śląski Cieszyński

1901. Tadeusz Reger ( dane personalne , okręg numer i miejsce jak poprzednio)

Galicja

1901. Herman Diamand dr, adwokat , Lwów (Okręg nr 3: Lwów ) ;

1902. Józef Hudec ( personalia i okręg jak poprzednio. Zmarł 28.01.1915. mandatu
      ponownie nie obsadzono )

1903. Zygmunt Marek , adwokat, zam. Kraków ( okręg nr 9 – Kraków )

1904. Jędrzej Moraczewski ( personalia i okręg jak poprzednio )

1905. Ignacy Daszyński ( personalia jak poprzednio, Wybrany w dwóch okręgach nr 11 Kraków i 40 – Kraków –Pogórze – Wieliczka – Dobczyce ) mandatu z okręgu nr 40 zrzekł się na rzecz:

1906. Zygmunt Klemensiewicz , dziennikarz i redaktor, zam. Borysław

1907. Bobrowski Emil, lekarz zam. Kraków ( okręg nr 19 : Bochnia – Wieliczka – Pogórze ) – wszedł na miejsce dr Witolda Korytkowskiego zam. Wiedeń który złożył mandat 15 maja 1913 roku

Opracowałem na podstawie :

1. Jan Tomicki, Polska Partia Socjalistyczna 1892 – 1948, Warszawa 1982

2. J. Holzer, PPS , Szkice dziejów, Warszawa 1977

3 J. Buszko, Polacy w parlamencie wiedeńskim 1848 – 1918 , Wydanie sejmowe 1996