„

Formy przedsiębiorstw oraz ich przekształcenia 47

Ważnym czynnikiem wyboru są wymagania założycielskie, wśród których należy wymienić:

. konieczność (bądź jej brak) zawarcia umowy notarialnej, uwidocznienie przedsiębiorstwa jedynie w ewidencji działalności gospodarczej bądź

w rejestrze przedsiębiorstw (rejestrze handlowym), co ma wpływ na wy­sokość kosztów założycielskich;

. konieczność (bądź jej brak) ujawnienia w nazwie przedsiębiorstwa na­zwiska przedsiębiorcy;

. konieczność spełnienia wymagań dotyczących liczby wspólników czy wielkości wkładów kapitałowych;

. konieczność publicznego ujawnienia wyników działalności.

Prowadzenie każdej działalności gospodarczej obarczone jest ryzykiem i nie­pewnością. Stąd też istotnym czynnikiem wyboru formy prawnej działalności firmy jest zakres odpowiedzialności majątkowej i ryzyko kapitałowe uczest­nika przedsiębiorstwa. W przedsiębiorstwach własności indywidualnej i spół­kach osobowych zakres odpowiedzialności i ryzyko kapitałowe jest nieograni­czone. W spółkach kapitałowych i spółdzielniach ogranicza się ono do wysoko­ści majątku przedsiębiorstwa. Biorąc pod uwagę to kryterium przedsiębiorca powinien wcześniej ocenić stopień i zakres ryzyka projektowanej działalności opierając się na obserwacji tendencji w gospodarce, analizie rynku i rodzaju działalności, by na tej podstawie wybrać taką formę organizacyjno-prawnąj która to ryzyko zminimalizuje.

Forma organizacyjno-prawna przedsiębiorstwa ma wplyw na możliwości fi­nansowania jego działalności, pierwotnie już przez fakt istnienia założyciel­skich rygorów kapitałowych, jak i zakres możliwości pozyskiwania kapitału (spółki kapitałowe). Decydując się na określoną formę, trzeba też uwzględnić związki pomiędzy formą prawno-organizacyjną a możliwościami uzyskiwania zasileń kredytowych.

W przedsiębiorstwach własności indywidualnej oraz spółkach osobowych pełny zakres kompetencji zarządczych przedsiębiorcy jest konsekwencją pełnej odpowiedzialności i nieograniczonego ryzyka kapitałowego. Powoduje to istnienie równowagi między władzą a odpowiedzialnością. W spółkach kapita­łowych natomiast występuje zwykle oddzielenie własności kapitału od kompe­tencji zarządczych, a kierowanie firmą powierza się profesjonalnym menedże­rom. Rozwiązanie takie z jednej strony przyczynia się na ogół do zwiększenia efektywności zainwestowanego kapitału, z drugiej strony jednak powiększa koszty prowadzenia przedsiębiorstwa z tytułu wysokich zwykle wynagrodzeń menedżerów. Poza tym istnieje ryzyko, że menedżerowie będą chcieli działać według własnej hierarchii celów, nie zawsze pokrywających się z celami przed­siębiorcy, pomimo możliwości nadzoru i kontroli. Wybierając więc formę dzia­łalności przedsiębiorstwa, przedsiębiorca winien uwzględnić także powyższe zależności.

!

Marta Btałastewicz, Tadeusz Buczkowskt

Najczęściej i najwyraźniej branym pod uwagę kryterium wyboru formy przedsiębiorstwa są obciążenia podatkowe, bowiem faktycznie są jedynym kryterium o charakterze mierzalnym. Podstawowe znaczenie ma tu fakt poje-dynczego oraz podwójnego opodatkowania dochodów. Ten pierwszy ma miej­sce w przedsiębiorstwach własności indywidualnej oraz w spółkach osobowych, gdzie opodatkowaniu podlega bezpośredni dochód przedsiębiorcy. W przedsię­biorstwach posiadających osobowość prawną raz opodatkowany jest dochód przedsiębiorstwa (opodatkowanie pierwotne), drugi raz — dochód przedsiębiorcy

postaci dywidendy (opodatkowanie wtórne)²⁴.

Przedstawione kryteria nie wyczerpują wszystkich możliwych, poza tym

uwzględnia się często kwestie dziedziczenia, koszty funkcjonowania podmiotu,

sposób i koszty zakończenia działalności gospodarczej i inne²⁵.

Wybór organizacyjno-prawnej formy działalności przedsiębiorstwa nie jest sprawą prost% już choćby z tytułu wielości kryteriów wyboru, czy też różnej ich ważności z punktu widzenia preferencji konkretnego przedsiębiorcy. Dlatego winien on następować po przeprowadzeniu szczegółowej analizy, uwzględniają­cej cele i możliwości realizacji działalności gospodarczej.

Niektóre problemy restrukturyzacji przedsiębiorstw

Współczesne przedsiębiorstwo w gospodarce rynkowej (a więc nie tylko pol­skie) podlega istotnym przemianom, polegającym na funkcjonowaniu w coraz szerszej perspektywie instytucjonalnej, na rosnącej nieciągłości wyzwań roz­wojowych, na nasilającej się złożoności przedsiębiorstwa jako systemu społecz­nego. Powyższe procesy stwarzają szanse, ale także zagrożenia bytu przedsię­biorstwa. Stąd też potrzeba permanentnej restrukturyzacji w celu osiągnięcia i utrzymania konkurencyjności w stosunku do otoczenia.

Pojęcie restrukturyzacja pojawiło się w latach 60. w krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej. Powstało z połączenia dwóch słów: to reconstruct — zbu­dować od nowa lub w nowej formie i the structure, co odpowiada naszemu po­jęciu struktury. Termin restrukturyzacja jest więc skrótem myślowym wyra­żającym proces „rekonstrukcji struktury”²⁶.

Pojęcie restrukturyzacja może być używane w skali makro i mikro.

Zmiany strukturalne w wyżej wymienionych dziedzinach nie występują w sposób oderwany i niezależny, wprost przeciwnie powinny być przeprowa­dzone w sposób kompleksowy i tylko w takim przypadku stwarzają szansę osią­gnięcia celów restrukturyzacji.

24 Por. Postawy nauki o przedsiębiorstwie, praca zbiorowa pod red. J. Lichtarskiego, cyt. praca.

s. 60-62.

25 Por. J. Kufel: Prowadzenie działalności gospodarczej, cyt. praca, s. 6,7.

26 Por. Restrukturyzacja przedsiębiorstw ijej wpływ na efektywność gospodarowania, praca zbio­rowa pod red. C. Skowronka, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1997, S. 80.

I

Formy przedsiębiorstw oraz ich przekształcenia 49

Restrukturyzacja w skali makro jest elementem polityki przemy­słowej i oznacza „zmianę proporcji międzygałęziowych, a wewnątrz sektora zmianę rzeczowej struktury produkcji tak ilościowej przez jej dostosowanie do wielkości i struktury popytu, jak i jakościowej przez zastąpienie przestarzałych technologicznie i użytkowo wyrobów no­woczesnymi .

Restrukturyzacja w skali mikro dotyczy przedsiębiorstw i definiuje się ją jako wszelkiego rodzaju zmiany strukturalne w przedsiębior­stwie, dotyczące „struktury majątkowej (własności), kapitałowej, or­ganizacyjnej, zarządzania, zatrudnienia, produkcyjno-asortymentowej,

rynków zaopatrzenia i zbytu, techniczno-technologicznej itd.”²⁸.

Restrukturyzację przedsiębiorstwa możemy podzielić na przedmiotową i podmiotową²⁹.

Restrukturyzacja przedmiotowa przedsiębiorstwa jest realizacją strategii cząstkowych w obszarze techniki i technologii.

Do jej zakresu B. Pełka zalicza: strategię aktywizacji produkcji, strategię analityczn% innowacyjn% jakości wyrobów, kontynuacji, produktu, rozwoju, wyrobu i konkurencji, naśladownictwa i prospektywną³⁰. Rozwój techniki i technologii wpływa na zmianę sposobu i czynniki tworzenia wartości w przed­siębiorstwie (np.: coraz większy udział elektroniki w wyrobach przemysło­wych). W celu podniesienia atrakcyjności produkowanych wyrobów i wykorzy­stania mocnych stron przedsiębiorstwa powinno ono skoncentrować się na tych działaniach, które po wprowadzeniu ulepszeń technicznych bądź marketingo­2~ j~ Gościński: Procesy restrukturyzacyjne i prywatyzacyjne w przedsiębiorstwach przemysłowych,

Jesienna Szkoła Organizacji i Zarza4zania, Mądralin 1993, S. 1.

28 H. Jagoda, J. Lichtarski: Problemy i wytyczne restruktuiyzacji naprawczej przedsiębiorstw w:

Restrukturyzacja przedsiębiorstw w procesie transformacji rynkowej, Materiały z Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej, Kraków 1994, s. 158. Podobnie restrukturyzację przedsiębiorstwa defi­niował B. Pełka. Por. Restrukturyzacja przedsiębiorstwa przemysłowego, cz. I., Instytut Organi­zacji i Zarzaślzania w Przemyśle „Orgmasz”, Warszawa 1994, s. 7. Szerokie rozważania na temat genezy, charakteru, istoty restrukturyzacji prowadził Z. Sapijaszka: Restrukturyzacja przedsię­biorstwa, PWN, Warszawa 1996, s. 23.30.

29 Por. B. Pełka: Restrukturyzacja przedsiębiorstwa..., cyt. praca, s. 7.

30 Wyżej wymienione strategie cząstkowe autor omawiał w: B. Pełka: tamże, s. 8-14 oraz B. Pałka:

Polityko przemysłowa, strategia i restrukturyzacja przedsiębiorstw, Instytut Organizacji Przemy­słu Maszynowego, Warszawa 1992, s. 2.