VIII. PREZYDENT
Wybory
system wyborów powszechnych; system większości bezwzględnej
objęcie urzędu - po złożeniu przysięgi wobec Zgromadzenia Narodowego; przysięga - jako warunek konieczny objęcia urzędu - odmowa= zastępstwo głowy państwa przez Marszałka i nowe wybory
kadencja - 5 lat; mandat może wygasnąć z powodu: śmierci, zrzeczenia się urzędu, złożenia orzeczeniem TS, uznania przez ZN trwałej niezdolności do sprawowania urzędu (większością 2/3 ustawowej liczby członków ZN - jedynie niezdolność trwała z uwagi wyłącznie na stan zdrowia)
zrzeczenie się urzędu - bez wymogu kontrasygnaty
w przypadku opróżnienia urzędu lub czasowej niemożności jego sprawowania - obowiązki Prezydenta wykonuje Marszałek Sejmu lub w jego zastępstwie - Marszałek Senatu
w przypadku opróżnienia - przejmuje zastępstwo z mocy prawa
w przypadku czasowej niezdolności - powinien Prezydent zawiadomić Marszałka, jeżeli nie może lub nie chce - o stwierdzeniu przeszkody rozstrzyga TK na wniosek Marszałka - przejmuje obowiązki Prezydenta na podstawie zawiadomienia jego samego lub decyzji TK
Konstytucja nie reguluje ponownego objęcia obowiązków - zastępstwo do momentu ustania przeszkody
zawieszenie sprawowania urzędu - z dniem podjęcia uchwały o postawieniu przed TS; Marszałek - zastępstwo z mocy prawa
zastępca - dysponuje takim samym zakresem kompetencji, może normalnie sprawować urząd z wyjątkiem prawa do skracania kadencji Sejmu
zasada incompatibilitas - Prezydent nie może piastować innego urzędu, pełnić żadnej funkcji publicznej (z wyjątkiem związanych z urzędem), nie może wchodzić w skład żadnego innego organu państwowego; nie powinien nawet kandydować w wyborach (choć nie jest pozbawiony biernego prawa wyborczego)
Konstytucyjna charakterystyka Prezydenta
art. 126: najwyższy przedstawiciel RP, gwarant ciągłości władzy państwowej, czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa, nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium, wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach - jako zadania organu państwowego - kierunek działań, cel, do którego organ ma obowiązek dążyć, ma obowiązek realizować owe zadania wykorzystując kompetencje (konkretne środki działania przyznane danemu podmiotowi przez prawo i określone w normach prawnych)
określenie zadań - determinuje sposób wykorzystania kompetencji; kompetencje związane
art. 126 - nie wylicza wszystkich zadań Prezydenta, obok tych istnieją inne, wynikające np. z art. 10 (jako jednego z organów władzy wykonawczej)
Funkcje Prezydenta
Reprezentacyjna i symboliczna
uosabia autorytet władzy państwowej
symbol jedności i trwałości państwa
Arbitrażu
jako czynnik stabilizujący system rządowy; czuwający nad prawidłowym funkcjonowanie pozostałych władz
kompetencje - do rozwiązywania konfliktów; funkcja władzy neutralnej, moderującej; interweniuje w sytuacjach kryzysowych: rozwiązywanie kryzysu gabinetowego (desygnacja odpowiedniej osoby), decyzja o odwołaniu się do arbitrażu wyborców
stoi na straży nadrzędnych wartości: ciągłości władzy, przestrzegania konstytucji, suwerenności, bezpieczeństwa, nienaruszalności i niepodzielności terytorium - w przysiędze prezydenckiej
Wykonawcza
dot. przede wszystkim polityki zagranicznej i obronnej: ratyfikuje i wypowiada umowy, przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące przedstawicieli państw obcych, nadaje stopnie wojskowe, powołuje i odwołuje ambasadorów
na podstawie ustaw i w celu ich wykonania - wydaje rozporządzenia
polityka imigracyjna - decyzje o nadaniu obywatelstwa polskiego
do pomocy - Rada Bezpieczeństwa Narodowego
KOMPETENCJE PREZYDENTA
objęte kontrasygnatą premiera („kompetencje podzielone” - w celu stworzenia mechanizmów wewnętrznej kontroli w obrębie władzy wykonawczej; dot. polit. zagranicznej, obronnej, stanów nadzwyczajnych) i zwolnione z kontrasygnaty (prerogatywy, kompetencje osobiste); także - kompetencje wykonywane na wniosek innych organów państwowych
Prezydent a suweren
(prerogatywa) zarządza referendum - za zgodą Senatu (bezwzględna większość głosów)
(kontrasygnata) prawo żądania przeprowadzenia referendum zatwierdzającego ustawę o zmianie Konstytucji, jeśli dotyczy ona rozdziału I, II lub XII
Prezydent a władza ustrojodawcza
(kontrasygnata) ma prawo zgłosić projekt ustawy o zmianie Konstytucji
Prezydent a władza ustawodawcza
Wybory
(prerogatywa) zarządza wybory do Sejmu i Senatu, wyznacza ich termin (nie później, niż 30 dni przed upływem kadencji; jeżeli skraca kadencję - 45 dni)
(prerogatywa) zwołuje pierwsze posiedzenie Sejmu i Senatu (30 dni od dnia wyborów, skrócenie kadencji - 15 dni)
(kontrasygnata) wyznacza Marszałka Seniora
(czynność) - otwiera pierwsze posiedzenie Senatu
Funkcja arbitra
(prerogatywa) - prawo skrócenia kadencji izb, jeżeli w ciągu 4 m-cy od przedłożenia projektu budżetu nie zostanie on przedstawiony do podpisu (14 dni na decyzję); obowiązek skrócenia kadencji, jeżeli 3 procedury wyłaniania rządu zakończą się niepowodzeniem; skrócenie kadencji - po zasięgnięciu opinii Marszałków; niemożliwe w czasie stanu nadzwyczajnego
(prerogatywa) - prawo zwrócenia się z orędziem do Sejmu, Senatu lub Z. Narodowego; obowiązek izb wysłuchania orędzia, nie jest ono przedmiotem debaty
Związane ze stanowieniem ustaw (Prezydent w bezpośredniej relacji z legislatywą)
(prerogatywa) - inicjatywa ustawodawcza
(kontrasygnata) - prawo zgłaszania poprawek do zgłoszonych przez siebie projektów
(prerogatywa) - umotywowany wniosek do Sejmu o ponowne rozpatrzenie ustawy (prawo weta ustawodawczego) - do jego odrzucenia: 3/5 głosów; weto całości ustawy
(prerogatywa) - występuje z wnioskiem do TK o zbadanie zgodności ustawy z Konstytucją (kontrola prewencyjna)
(prerogatywa) - może podpisać ustawę z pominięciem kwestionowanych przez TK przepisów lub zwrócić Sejmowi w celu usunięcia niezgodności
(prerogatywa) - podpisuje ustawy
(prerogatywa) - zarządza ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw
Prezydent a władza wykonawcza
Prezydent - jako organ kontrolujący i do pewnego stopnia korygujący politykę rządu (uprawnienia - ukierunkowanie polityki rządu)
Związane z powoływaniem RM i przyjmowaniem dymisji
(prerogatywa) - desygnuje i powołuje Prezesa RM; powołuje Prezesa RM w drugiej procedurze rezerwowej
(kontrasygnata, na wniosek - premiera) - powołuje w pełnym składzie RM, odbiera przysięgę od członków rządu
(prerogatywa) - powołuje w pierwszej procedurze rezerwowej premiera wybranego przez Sejm
(kontrasygnata, na wniosek - premiera) - powołuje pozostałych członków rządu wybranych przez Sejm i odbiera od nich przysięgę; nie może odmówić powołania premiera i rządu
(kontrasygnata, na wniosek - premiera) - dokonuje zmian na stanowiskach ministrów; nie może odrzucić wniosku premiera
(prerogatywa) - obowiązek odwołania ministra, wobec którego Sejm uchwalił wotum nieufności
(prerogatywa) - przyjmuje dymisję RM i powierza jej dalsze sprawowanie obowiązków do czasu powołania nowej RM; ma obowiązek przyjąć dymisję w razie uchwalenia wotum nieufności lub nieuchwalenia wotum zaufania; może odmówić, jeżeli przyczyną jest rezygnacja Prezesa RM; nie może samodzielnie wystąpić o uchwalenie wotum nieufności dla rządu
W zakresie stanowienia aktów podustawowych
(kontrasygnata) - wydaje rozporządzenia na podstawie upoważnień ustawowych i w celu jej wykonania
(prerogatywa) - wydaje zarządzenia (na podstawie ustaw)
W dziedzinie polityki zagranicznej i obronności (obowiązek współdziałania w tym zakresie z Prezesem RM i właściwym ministrem)
(kontrasygnata) - ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe
(prerogatywa) - ma prawo wystąpić z wnioskiem do TK o zbadanie zgodności umowy z Konstytucją;
niektóre umowy tylko na podstawie upoważnienia ustawowego; dotyczące: pokoju, sojuszy, układów politycznych, wojskowych, wolności praw lub obowiązków obywatelskich, członkostwa RP w organizacji międzynarodowej, znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym, spraw, w których Konstytucja wymaga ustawy lub uregulowanych w ustawie
(kontrasygnata) - mianuje i odwołuje przedstawicieli RP w innych krajach
przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli państw obcych
jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych, sprawuje w czasie pokoju zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi za pośrednictwem MON
(kontrasygnata) powołuje i odwołuje: (na czas wojny) Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych (na wniosek premiera), Szefa Sztabu Generalnego WP, dowódców rodzajów sił zbrojnych
(kontrasygnata, na wniosek - MON) nadaje stopnie wojskowe
(prerogatywa) - powołuje i odwołuje członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego
(kontrasygnata, na wniosek - MON) określa kierunki rozwoju sił zbrojnych; zatwierdza strategię bezpieczeństwa narodowego, wydaje (postanowienie) Polityczno-Strategiczną Dyrektywę Obronną RP i inne dokumentu dot. strategii bezpieczeństwa; postanawia o wprowadzeniu lub zmianie określonego stanu gotowości obronnej państwa
(kontrasygnata, na wniosek - RM) - postanawia o użyciu jednostek wojskowych poza granicami państwa
(prerogatywa) - zwołuje posiedzenia Rady Gabinetowej w sprawach szczególnej wagi: RM pod przewodnictwem Prezydenta, nie przysługują jej żadne kompetencje
(prerogatywa) - występuje z wnioskiem o powołanie Prezesa NBP
(prerogatywa) - powołuje 3 członków KRRiT
(kontrasygnata) - może odwołać powołanych przez siebie członków w przypadkach ustawowych
(prerogatywa) - ma prawo zlecać przeprowadzenie kontroli NIK
(prerogatywa) - nadaje obywatelstwo i zwalnia z obywatelstwa
(prerogatywa) - nadaje ordery i odznaczenia
(prerogatywa) - nadaje statut Kancelarii, powołuje i odwołuje jej szefa
Prezydent a władza sądownicza
(prerogatywa, na wniosek - KRS) - mianuje sędziów spośród proponowanych kandydatów
(prerogatywa) - powołuje I Prezesa SN spośród kandydatów zgłoszonych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN
(prerogatywa) - powołuje prezesów SN
(prerogatywa) - powołuje Prezesa NSA spośród przedstawionych przez Z. Ogólne Sędziów NSA
(prerogatywa) - powołuje wiceprezesów NA
(prerogatywa) - powołuje Prezesa i Wiceprezesa TK spośród przedstawionych przez Z. Ogólne Sędziów TK
(kontrasygnata) - wskazuje członka (1) KRS
(prerogatywa) - prawo występowania z wnioskami do TK o zbadania zgodności aktu normatywnego z Konstytucją; prawo występowania do TK o rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego
(prerogatywa) - prawo składania wstępnych wniosków o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej członków rządu
(kontrasygnata) - może składać wnioski w odniesieniu do innych osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe
(prerogatywa) - prawo łaski, nie dot. skazanych przez TS
Uprawnienia w stanach nadzwyczajnych
wszystkie objęte kontrasygnatą
może działać wyłącznie na wniosek RM lub premiera
(kontrasygnata) - postanawia o stanie wojny, jeżeli Sejm nie może zebrać się na posiedzenie
(kontrasygnata, na wniosek RM) - wydaje rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego lub stanu wyjątkowego
(kontrasygnata, na wniosek premiera) - zarządza powszechną lub częściową mobilizacje i użycie sił zbrojnych do obrony RP
(kontrasygnata, na wniosek RM) - wydaje rozporządzenia z mocą ustawy w czasie stanu wojennego (jeżeli Sejm nie może zebrać się na posiedzenie); postanawia o przejściu organów władzy publicznej na określone stanowiska kierowania; określa zadania sił zbrojnych
(na wniosek RM) - w czasie stanu wyjątkowe może postanowić o użyciu oddziałów Sił Zbrojnych do przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa
ODPOWIEDZIALNOŚĆ PREZYDENTA
Odpowiedzialność polityczna
nie ponosi odpowiedzialności politycznej; niemożliwym pozbawienie Prezydenta urzędu z przyczyn politycznych
głowa państwa wyłączona spod kontroli parlamentarnej
polityka Prezydenta nie stanowi przedmiotu obrad, nie podlega ocenie
odpowiedzialność przejmuje - przez kontrasygnatę - członek rządu, on może zostać pociągnięty do odpowiedzialności
odpowiedzialność także za pozostałe akty głowy państwa
zakaz kontrasygnaty, jeśli dany akt byłby sprzeczny z prawem
postanowienia - akty niemające charakteru prawotwórczego: powoływanie premiera, skracanie kadencji parlamentu, ratyfikacja umowy międzynarodowej + czynności faktyczne (np. podróże, przemówienia)
enumeratywne wyliczenie, wyczerpujące, prerogatyw Prezydenta - zasada domniemania kontrasygnaty
kontrasygnaty udziela premier
kontrasygnata nie zwalnia z odpowiedzialności konstytucyjnej
brak kontrasygnaty = nieważność danego aktu urzędowego
Odpowiedzialność „wyborcza”
Odpowiedzialność konstytucyjna
za naruszenie Konstytucji lub ustaw - fakt naruszenia konkretnej normy prawnej
obejmuje wyłącznie czyny naruszające Konstytucję lub ustawy, dokonane w zakresie urzędowania lub w związku z zajmowanym stanowiskiem
postępowanie - wszczynane na wniosek 140 członków ZN; wniosek - do sejmowej KOK, postawienie w stan oskarżenia - 2/3 ustawowej liczby członków ZN (307 posłów); brak wymaganej większości = umorzenie postępowania
postawienie w stan oskarżenia - zawieszenie w sprawowaniu urzędu
Odpowiedzialność karna
identyczna procedura
za czyny związane ze sprawowaniem urzędu, jak i za wszystkie niezwiązane, a wypełniające znamiona przestępstwa
wyłącznie przed TS
Prezydent nie może być ścigany przed sądami powszechnymi w czasie sprawowania urzędu; w przypadku przestępstw popełnionych w tym okresie - także po zakończeniu kadencji
privilegium fori - specjalny sąd, dla ochrony powagi urzędu