T: „Dojść po nitce do kłębka” - znaczenie i poprawność stosowania frazeologizmów.
Cele lekcji:
Uczeń
Potrafi posługiwać się związkami frazeologicznymi w codziennym życiu i używa ich w prawidłowym kontekście
Rozumie przenośne znaczenie związków
Zna źródła pochodzenia frazeologizmów
Rozpoznaje błędnie użyte związki
Metody:
problemowa
okazjonalnych ćwiczeń językowych
Formy pracy:
grupowa
indywidualna
Środki dydaktyczne:
różnorodne w formie i treści zestawy zadań dla grup przygotowane przez nauczyciela
PRZEBIEG LEKCJI
Wskazanie uczniom różnicy między luźnymi związkami wyrazowymi a związkami frazeologicznymi:
związek wyrazowy - można dowolnie zmieniać wyrazy
Np. zielony liść (jesienny liść, zielony mech)
związek frazeologiczny - stałe połączenie wyrazowe; zmiana kolejności wyrazów w związku sprawia, że traci on swoje właściwe znaczenie,
Np. pięta achillesowa („noga achillesowa” - traci znaczenie)
2. Wspólne omówienie źródeł frazeologizmów (można na tablicy wypisać kategorie, a zadaniem uczniów będzie wtedy właściwe przyporządkowanie):
Np. „syzyfowa praca” - starożytność, mitologia
„oko za oko, ząb za ząb” - Biblia
„być albo nie być” - literatura („Hamlet” Szekspira)
„kopnąć w kalendarz” - język potoczny
„Od świętej Anki zimne wieczory i ranki” - przysłowia
„manna z nieba” - Biblia
„nie śmierdzieć groszem” - język potoczny
-przywołanie magicznych, rymujących się zw. frazeologicznych, stylizowanych na zaklęcia lub używanych w polszczyźnie potocznej: „figle-migle”, „hocki-klocki”, „czary-mary”, „hokus-pokus”.
3. Podział uczniów na grupy, rozdanie im karteczek z zadaniami:
Np. testowe:
„ponieść duże, nieoczekiwane straty” to inaczej:
a). zrobić z igły widły b). wyjść na czymś jak Zabłocki na mydle
c). wpaść z deszczu pod rynnę d). dzielić skórę na niedźwiedziu
„nie można cofnąć tego, co zostało zrobione” to inaczej:
a). postawić wszystko na jedną kartę b). pójść na całość”
c). chwycić byka za rogi d). kości zostały rzucone
e). zagrać „va banque”
- zadanie następne polega na podaniu związków frazeologicznych z wyrazem „język” o znaczeniach:
Mówić dużo i niepotrzebnie ( „mielić jęzorem”, strzępić sobie język”)
Milczeć („trzymać język za zębami”)
Zamilknąć w porę („ugryźć się w język”)
Dojść z kimś do porozumienia („znaleźć wspólny język”)
-weryfikacja efektów pracy grup
- kolejne zadanie w grupach ma na celu gromadzenie związków frazeologicznych z podanymi wyrazami i wyjaśnianie ich znaczenia:
kot („łasić się jak kot”, „tyle, co kot napłakał”, „odwracać kota ogonem”, „biegać jak kot z pęcherzem”, „drzeć z kim koty”, „żyć jak pies z kotem”, „kupować kota w worku”)
głowa („być oczkiem w głowie”, „chować głowę w piasek”, „zachodzić w głowę”, „głowa do góry”, „pójść po rozum do głowy”, „marzenie ściętej głowy”)
ręka („dać komuś wolną rękę”, „wymykać się z rąk”, „załamywać ręce”, „trzymać coś żelazną ręką”, „wyjść obronną ręką”)
4. Efekty swej pracy uczniowie sprawdzają w Słowniku frazeologicznympod red. Stanisława Skorupki - odczytują wymienione tam związki z wyrazami:kot, głowa, ręka, które sami pominęli (można poprosić uczniów o zgromadzenie związków także z innymi wyrazami)
5. Zapiszcie w grupach znaczenia związków występujących w potocznym języku:
„Wpuścić kogoś w maliny” „wciskać kit” „dać w łapę”
„wąchać kwiatki od spodu” „maczać w czymś palce”
-można przygotować bardziej obszerny zestaw związków frazeologicznych i pobawić się w kalambury - wybrana (chętna) osoba losuje jeden i prezentuje gestem, ruchem, mimiką twarzy. Pozostali odgadują (świetny pomysł na lekcje przedświąteczne czy Pierwszy Dzień Wiosny).
- pożyteczne i ciekawe jest także ćwiczenie, kiedy zadaniem uczniów jest przeczytanie tekstu pozbawionego frazeologizmów (przygotowanego przez nauczyciela) i zastąpienie podkreślonych wyrażeń związkami (do wykorzystania: „zaciągnąć do ołtarza”, „wziąć nogi za pas”, „mieć duszę na ramieniu”, „poczuć pismo nosem”, „dać nogę”).
6. Praca domowa dla chętnych lub problem rozwiązywany w czasie lekcji wraz z nauczycielem (uzupełniamy tylko pierwszą kolumnę, resztę uczniowie):
Uzupełnij tabelę frazeologizmami zawartymi w zdaniach:
a). Egzamin szedł mi jak po grudzie.
b). Za tę robotę należy ci się figa z makiem.
c). Czemu jesteś dziś nie w sosie?
PRZYKŁADOWO WYPEŁNIONA TABELA (nauczyciel wypełnia tylko pierwszą kolumnę) -cytowany frazeologizm!!!
CYTOWANY FRAZEOLOGIZM |
SYNONIMICZNY FRAZEOLOGIZM |
SYNONIM NIEBĘDĄCY FRAZEOLOGIZMEM |
DOWOLNY ANTONIM |
iść jak po grudzie |
iść jak flaki z olejem iść jak krew z nosa |
ciężko, powoli |
iść jak po maśle pójść jak z płatka |
figa z makiem |
guzik z pętelką |
nic |
lwia część |
być nie w sosie |
mieć muchy w nosie wstać lewą nogą |
mieć zły humor, kaprysić |
być w siódmym niebie być w skowronkach |
inny przykład
zbijać bąki |
leżeć do góry brzuchem |
próżnować, leniuchować |
tyrać jak osioł, wół |
Dane autora: Marta Zawal