Witam serdecznie!!!
Swą prezentację chciałabym zacząć od dwóch cytatów. Pierwszy M.Ostrowskiej, który brzmi:
,,Jest na świecie piękna istota, u której jesteśmy wiecznymi dłużnikami-matka!”
A drugi Ericha Frommana:
,,Matka jest ciepłem, jest pokarmem, matka jest pełnym błogości stanem zadowolenia i bezpieczeństwa (…). Nic nie musisz zrobić aby być kochanym- miłość matki nie jest obwarowana żadnym warunkiem(…). Nie trzeba jej zdobywać, nie trzeba na nią zasługiwać.”
Nic szczególnego, ani dziwnego, że motyw matki jest tak samo stary jak literatura oraz powszechny w każdym piśmiennictwie. Samo pojęcie matki ma w sobie bardzo wiele odniesień, znaczeń oraz ról. Jak wiemy matka to ta, która daje nowe życie- zawierające część jej samej. Stąd bierze się owa niezwykła więź, która łączy dziecko z matką. To osoba nade wszystko troszcząca się o swoje dziecko, które jest dla niej największą zdecydowanie wartością. Sensem życia matki staje się ,,ciało z jej ciała”- syn czy też córka. Matka jest uosobieniem poświęcenia-tego najwyższego. Jest zdolna do współodczuwania nieszczęścia i bólu dziecka, ale to osoba, która staje się synonimem bezpieczeństwa ogniska domowego. Tylko matka jest w stanie swojemu dziecku wybaczyć wszystko- bo obdarowała je bezinteresowną i czystą miłością. Jest również odzwierciedleniem stworzycielki i żywicielki. Już samo słowo matka-kojarzone jest z dobrocią, ciepłem, miłością-a więc nacechowane pozytywnie.
Archetyp matki jest jednym z najstarszych w naszym społeczeństwie. Warto zaznaczyć, że pierwszym słowem, które niemowlaki wypowiadają jest ,,mama”. Dlatego już w pierwotnych kulturach macierzyństwo otaczane było kultem. Rola kobiety związana była z wydawaniem na świat potomstwa, a jej płodność stawała się warunkiem przeżycia rodziny, społeczeństwa. W taki sposób kobieta -jako matka była symbolem rodzącej, płodnej ziemi, dającej jednocześnie początek wszelkiemu życiu. Kult matki utożsamiany był z kultem Matki Ziemi. Tu warto zwrócić uwagę na Arystotelesa, który kobietę utożsamiał z ziemią, a mężczyznę natomiast z siewcą. Nadano jej więc rolę żywicielki, która oddając wszystko co ma, wydawała owoc. Matce przypisano tu takie cechy jak szczodrość, troskliwość i cierpliwość.
Matka to osoba również cierpiąca. Wytłumaczenie tego znaleźć można w Starym Testamencie, gdzie Ewa jako pramatka, pierwsza kobieta, która jednak grzechowi się nie oparła- została skazana przez Boga na cierpienie. Bóg zaznaczył wtedy, że odtąd kobiety rodzić będą w bólu. Tak więc bycie matką zaczyna się od bólu i tym ciągłym bólem jest wypełnione. Powodem cierpienia jest także bezsilność wobec bólu dotykającego dziecko, gdy matka zmuszona jest przeżyć śmierć dziecka. Mowa tu chociażby o średniowiecznym utworze ,,Lament Świętokrzyski (zwanym często ,,Żalami Matki Boskiej pod krzyżem”).To tu widoczny jest ludzki wymiar cierpienia Matki Boskiej, który przeważa nad świadomością udziału w boskim dziele zbawienia. Jawi się ona tutaj nie tylko jako Matka Boska, będąca świadkiem bólu umierającego syna, ale zwraca się do Syna słowami pełnymi czułości i współczucia, pragnąc część Jego bólu przyjąć na siebie:
,,Synu miły i wybrany,
Rozdziel z matką swoje rany”
Jezus jest dla niej przede wszystkim dzieckiem. Jednak nie jest Ona w stanie ukoić tego cierpienia. Na granicy buntu zwraca się do Archanioła Gabriela, który obiecywał jej wielkie wesele, a tu musi znosić tak ogromny ból. Bardzo cierpi wewnętrznie:
,,Spróchniało we mnie ciało i moje wszystkie kości”.
Ostatecznie apeluje do wszystkich matek, stając się Matką Miłosierdzia, by prosiły one Boga, aby ta tragedia jakiej doznała, innym matkom się nie przydarzyła, by nigdy nie musiały oglądać swoich dzieci tak jak Ona.
Jak widzimy tylko matka jest w stanie tak głęboko odczuć cierpienie swego dziecka. To chyba najbardziej przejmujący obraz bólu matczynego, jego skali uczuciowej w literaturze polskiej. To także portret matki bezgranicznie cierpiącej, ale jednocześnie bardzo szczerej i wiarygodnej.
Innym przykładem funkcjonowania motywu matki jest pani Rollinson z ,,Dziadów” cz. III Adama Mickiewicza. Kobieta ta jest odbiciem matki boleściwej, matki więzionego oraz katowanego za konspiracyjna działalność ucznia. Zaniepokojona o jego los pragnie się z nim spotkać. Wysuwa prośbę do senatora Novosilcowa, który pełen obłudy udaje, iż nic nie wie. W ostateczności wyraża zgodę na widzenie chłopca z księdzem Piotrem. Pragnie pozbyć się go, gdyż dużo osób się Jim interesuje. Otworzono mu okno, by skatowany więzień miał możliwość popełnić samobójstwo. Matka dowiedziawszy się o tym, przerywa bal senatora, przeklinając oprawców syna, po czym załamana, zemdlała. Pani Rollinson to obraz tragicznego losu matek dzieci, które skazano na cierpienie i śmierć. Jednak do samego końca wierzyła, że uratuje syna. Najbardziej bolesna dla niej jest bezsilność oraz bezradność. Syn był jej całym życiem. Ostatecznie osiąga swój cel. To matka zdecydowanie załamana bólem i wypalona cierpieniem. Jest przykładem desperacji i siły, ale to dzięki jej macierzyńskiej miłości- walczyła o swe dziecko. Obrazuje też ból matki spowodowany cierpieniem i śmiercią syna- to ból wynikający również z matczynej miłości.
Nieco odmienny motyw matki ukazany jest w wierszu Tadeusza Różewicza ,,Matka powieszony”. Kobieta -matka-ukazana jest jako ta, która straciła dzieci. Czasy II wojny światowej jako czasy apokalipsy przedstawiają to co mogło być najgorsze. Matka po stracie dziecka popadła w obłęd. Jest wewnętrznie bardzo samotna. Jej ból obrazuje sugestywne metamorfozy:
,,srebrną głowę niesie w dłoniach”
,,pomylona syrena wyje”- czyli wyje z rozpaczy.
Rozpacz tą wyraża również jej całe ciało. Nie jest zrozumiana przez otaczających ją ludzi, a ból, który wypływa z jej matczynej miłości nie może być przez nikogo pojęty, kto tego nie przeżył. Utrata dzieci okazała się ponad jej siły. Pozostało już tylko
,,stoczyć się na dno”,
Przy całej obojętności społeczeństwa na jej ból.
Nie należy pominąć także portretu matki, która kieruje się wyłącznie zasadami jak robiła to pani Dulska z utworu Gabrieli Zapolskiej ,,Moralność Pani Dulskiej”. Jest ona matką dwóch córek-Meli oraz Hesi i syna- Zbyszka. Stała się jednak synonimem obłudy oraz dwulicowości. Swe córki posyłała na lekcje muzyki, by znalazły dla siebie ,,dobrą partię” na męża i tolerowała romans Zbyszka ze służącą. Jednakże w swym domu wszystko podporządkowała swojemu systemowi wartości. W oczach innych jej dom ma być doskonały, stąd kierowała się zasadą, iż:
,, swoje brudy należy prać we własnych czterech ścianach”.
Jednocześnie była silną osobą, gdyż umiejętnie kierowała wszystkimi domownikami. Pod pozorem troskliwej matki zniewalała swe dzieci, pozbawiając szacunku do drugiego człowieka. Pani Dulska stała się uosobieniem najgorszych cech drobnomieszczaństwa. Jednak to na niej ciążyła odpowiedzialność za przyszłość swych dzieci. Gabriela Zapolska podkreśliła w swym utworze jak odpowiedzialność została wykorzystana niewłaściwie, wyrządzając więcej krzywdy niż pożytku.
Nie bez znaczenia portret matki ukazał Tadeusz Różewicz w książce ,,Portret Matki”. Jest to zbiór wierszy, wspomnienie o jego własnej matce. Jest też hołdem złożonym jej. To requiem staje się przejmującym portretem matki i synowskiej miłości jej dziecka. Ukazane są tu momenty jej cierpienia, choroby. Jest ona raczej zwykłą osobą, słabnącą z dnia na dzień. tutaj syn się nią opiekuje, karmi ją, a tym samym stale jest przy niej obecny. Często mówi do niej:
,,moje kochane dziecko”,
Gdyż całkowicie jest bezradna i jak małe dziecko nie umie sobie sama poradzić. Matka jawi się tu jako niezwykle delikatna osoba.
Motyw matki jest jednym z najstarszych literaturze wraz z relacją z dzieckiem. Dla matki każde dziecko jest tym ,,jedynym i najważniejszym” Dla dziecka mata zdolna jest do największych wyrzeczeń. Jest symbolem ciepła domowego ogniska. Jak podkreślił Różewicz:
,,To, co w naszym domu było najdroższe i najpiękniejsze, to Mama”.
Na zakończenie pragnę zaprezentować jeszcze fragment piosenki Violetty Villas pod tytułem ,,List do matki”.
PLAN PREZENTACJI
Literatura podmiotu
1.Lament świętokrzyski” - anonim
2. „Dziady” cz. III - Adam Mickiewicz,
3.,,Matka powieszonych”, Tadeusz Różewicz,
4. ,,Moralność Pani Dulskiej” Gabriela Zapolska,
5. ,,Portret Matki”, Tadeusz Różewicz,
Literatura przedmiotu
Fragmenty Pisma Świętego (Ewangelia świętego Jana)
III. Kolejność prezentowanych argumentów
1.Wstęp: Różnorodność znaczeń i odniesień pojęcia matki. Archetyp matki jako niezwykle ważny element ludzkiej cywilizacji
a) kult Matki Ziemi - stworzycielki i żywicielki
2. Motyw bólu wpisanego w macierzyństwo - źródło biblijne (grzech pierworodny i wygnanie z Raju).
-Maryja, matka Jezusa, jako uosobienie ideału matki i macierzyńskiej miłości
a) pokora i odpowiedzialność Maryi w przyjęciu woli Bożej
3. Portret `matki boleściwej' - pani Rollinson - w „Dziadach” Adama Mickiewicza
4. „Matka powieszonych”, Tadeusza Różewicza jako portret degradacji psychicznej i fizycznej matki, która straciła dzieci
5.,,Moralność Pani Dulskiej” Gabrieli Zapolskiej-symbol ,,mieszczańskiej matrony” i ,,zniewolenia” dzieci w atmosferze dominacji matki
6. ,,Portret Matki” Tadeusza Różewicza-obraz umierania najbliższej dla poety osoby. Hołd złożony matce.
7.Wnioski: Matka jako uosobienie najważniejszych uczuć
IV. Materiały pomocnicze:
-kartka z cytatami
-CD y utworem Violettz Villas ,,List do matki”