Ćwiczenie 4- Ośrodkowy układ nerwowy

Układ nerwowy pod względem topografii i hierarchii dzielimy na:

• Układ nerwowy ośrodkowy

• Układ nerwowy obwodowy

Układ nerwowy ośrodkowy spełnia w ustroju nadrzędna funkcję. Zaliczamy do niego:

• Mózgowie (Encephalon)

• Rdzeń kręgowy (Medulla spinalis)

Na obwodowy układ nerwowy składa się:

• 12 par nerwów czaszkowych

• 31 par nerwów rdzeniowych

Czynnościowo układ nerwowy dzielimy na:

• Układ somatyczny-obejmuje nerwy zaopatrujące ciało. Należą do niego:

1)nerwy ruchowe- rozpoczynają się w ośrodkowym układzie nerwowym i prowadzą bodźce na obwód ciała do mięsni.

2)nerwy czuciowe-prowadzą wrażenia czuciowe ze skóry, torebek stawowych i ścięgien mięśniowych do ośrodkowego układu nerwowego.

• Układ autonomiczny= wegetatywny-unerwia mięsień sercowy, mięśnie gładkie i gruczoły. Reguluje pracę narządów wewnętrznych, układ krążenia i gruczoły wydzielnicze. Praca tego układu odbywa się bez udziału naszej woli.

Składa się z dwu antagonistycznych do siebie układów:

1)współczulnego= sympatycznego

2)przywspółczulnego= parasympatycznego

1) MÓZGOWIE (Encephalon)

Rozwija się z cewy nerwowej, która w toku rozwoju ulega przekształceniu w 5 pęcherzyków, dającym początek 5 częściom składowym mózgowia:

-kresomózgowie

-międzymózgowie

-śródmózgowie

-tyłomózgowie

-rdzeniomózgowie

2) KRESOMÓZGOWIE

Składa się z 2 półkul mózgu (hemispherium cerebri) oddzielonych od siebie poprzez szczelinę podłużną mózgu, w głębi której znajduje się ciało modzelowate(zbudowane z włókien nerwowych łączących dwie półkule). Każda półkula składa się z:

• kory mózgu- jest to istota szara zbudowana z komórek nerwowych i tworzy zewnętrzną warstwę półkul mózgu.

• istoty białej- utworzona jest przez wypustki komórek nerwowych i znajduje się wewnątrz półkul.

• jąder kresomózgowia- są to wysepkowate skupiska komórek nerwowych, mieszczące się wewnątrz istoty białej półkul.

• komory bocznej (w sumie w kresomózgowiu mamy więc ich dwie)

W korze mózgu rozwinięte są płaty, które są oddzielone od siebie bruzdami. Płaty te to:

• potyliczy

• czołowy

• ciemieniowy

• skroniowy

• limbiczny

• wyspa

Granice płatów tworzą:

• bruzda środkowa- oddziela płat ciemieniowy od czołowego

• bruzda boczna- ciemieniowy od skroniowego, czołowy od skroniowego

• bruzda ciemieniowo- potyliczna- płat ciemieniowy od potylicznego

Części kory kontrolujące określone czynności ustroju nazwano ośrodkami korowymi. Do ważniejszych ośrodków korowych zaliczamy:

1. ośrodek korowy ruchu-leży w płacie czołowym; znajdują się w nim drogi, od których zależą ruchy dowolne przeciwnej strony ciała.

2. ośrodek korowy czucia- mieści się w płacie ciemieniowym i odbiera wrażenia czuciowe z przeciwnej połowy ciała; w nim kończą się drogi czuciowe.

3. ośrodek korowy wzroku- w płacie potylicznym

4. ośrodek korowy słuchu- w płacie skroniowym w zakręcie górnym

5. ruchowy ośrodek mowy- znajduje się w dolnych partiach zakrętu przedśrodkowego w płacie czołowym

6. czuciowy ośrodek mowy- położony w płacie ciemieniowym

7. wzrokowy ośrodek mowy- pogranicze płatu ciemieniowego i potylicznego

8. węchowy ośrodek mowy- mieści się węchomózgowiu, a ściślej w części zakrętu hipokampa

9. ośrodek smaku- jest zlokalizowany w dolnej części zakrętu zaśrodkowego

Wyróżniamy trzy jądra kresomózgowia:

• ciało prążkowane- składa się z dwóch części:

• jądra ogoniastego

• jądra soczewkowatego- dzieli się ono na 2 części o różnym pochodzeniu: na gałkę blada i skorupę. Skorupa łączy się z jądrem ogoniastym tworząc prążkowie.

• przedmurze

• ciało migdałowate

3) MIĘDZYMÓZGOWIE

Dzielimy na:

1. wzgórze- na jego powierzchni dolnej uwypuklają się ciała kolankowate przyśrodkowe i ciała kolankowate boczne

2. podwzgórze- leży tu przysadka mózgowa i czynnościowo dzieli się na część:

• wzrokową

• guzową

• siateczkową

W międzymózgowiu znajduje się komora trzecia(1),która komunikuje się z komorami bocznymi przez otwory międzykomorowe.

Czynności wzgórza:

• podkorowy ośrodek czucia- przyjmuje wrażenia czuciowe z różnych części ciała i przekazuje je do ośrodków korowych; jest on stacja przekaźnikową czucia, która przyjmuje bodźce ale ich nie rozpoznaje tylko przesyła do kory mózgu

• podkorowy ośrodek wzroku- ciało kolankowate boczne

• podkorowy ośrodek słuchu- ciało kolankowate przyśrodkowe; przekazują one wrażenia wzroku i słuchu do ośrodków korowych

Czynności podwzgórza:

• podkorowy ośrodek układu autonomicznego (część przednia podwzgórza związana z układem przywspółczulnym, a część tylna z układem współczulnym)- który kieruje czynnościami wegetatywnymi, np. termoregulacją, pobieraniem pokarmu i wody, regulacją czynności płciowych, emocjami, regulacją snu i czuwania.

4) ŚRÓDMÓZGOWIE

Dzieli się na:

• konary mózgu

• blaszkę czworoboczną, która na swojej powierzchni posiada:

1. wzgórki górne- które na swojej powierzchni posiadają podkorowy ośrodek wzroku

2. wzgórki dolne- które na swojej powierzchni posiadają podkorowy ośrodek słuchowy

• wodociąg mózgu- jest to wąski kanał łączący komorę trzecią z komorą czwartą

5) TYŁOMÓZGOWIE

Składa się z mostu, który stanowi dno komory czwartej i móżdżka, zbudowanego z robaka i dwóch półkul móżdżka.

Czynności móżdżka:

• utrzymywanie równowagi (istnieje ścisłe połączenie z narządem równowagi)

• napięcie mięśni szkieletowych- od których zależy utrzymanie postawy ciała

• koordynacja ruchów

6) RDZENIOMÓZGOWIE

Utworzone jest z rdzenia przedłużonego = oponka, który ku górze łączy się z mostem, a ku dołowi przechodzi w rdzeń kręgowy. Na powierzchni brzusznej posiada dwie wyniosłości zwane piramidami, utworzonej przez włókna drogo korowo-rdzeniowej, a powierzchnia grzbietowa stanowi dno komory IV.

7) PIEŃ MÓZGU (Truncus cerebri)

Ze względu na podobieństwo w budowie zewnętrznej i charakter czynnościowy traktuje się: rdzeniomózgowie, most i rdzeń przedłużony jako pewną całość zwaną pniem mózgu.

W pniu mózgu znajdują się:

1. jądra nerwów czaszkowych- od III do XII

2. ośrodki krążenia i oddychania- leżą w tworze siatkowatym rdzenia przedłużonego

3. drogi korowo- rdzeniowe (piramidowe)- drogi zstępujące, są to drogi ruchów dowolnych

4. drogi czucia wierzchownego i głębokiego

8) RDZEŃ KRĘGOWY (Medulla spinalis)

Jest przedłużeniem rdzenia przedłużonego i kończy się na wysokości II kręgu lędźwiowego stożkiem rdzeniowym, który przechodzi w nić końcową sięgającą do II kręgu guzicznego. Początek rdzenia w rzucie na kościec znajduje się na brzegu otworu wielkiego w kości potylicznej.

1. budowa zewnętrzna

• leży w kanale kręgowym i podobnie jak mózgowie otoczony jest trzema oponami. Przestrzeń podpajęczynówkowa kanału kręgowego stanowi ciągłość z taką samą przestrzenią jamy czaszki i zawiera również płyn mózgowo- rdzeniowy.

• rdzeń jest tworem kształtu walcowatego

• wyróżniamy część: szyjną, piersiową, lędźwiową, krzyżową i guziczną rdzenia kręgowego

• rdzeń kręgowy w części szyjnej i lędźwiowej posiada zgrubienia, gdyż te części zaopatrują w nerwy kończyny górne i dolne.

• Od rdzenia kręgowego odchodzą parami korzenie rdzeniowe: brzuszne (ruchowe) oraz grzbietowe (czuciowe), dając nerwy rdzeniowe. W sumie rdzeń kręgowy daje początek 31 parom nerwów rdzeniowych (nervus spinalis).

• Korzenie lędźwiowe, krzyżowe i guziczne są najdłuższe, biegną pionowo ku dołowi otaczając nic końcową. Wraz z ta nicią tworzą charakterystyczny pęczek włókien, zwany końskim ogonem. Na wysokości ogona końskiego, a dokładnie między III i IV kręgiem lędźwiowym wprowadza się igłę do przestrzeni podpajęczynówkowej w celu pobrania płynu mózgowo- rdzeniowego.

• budowa wewnętrzna- rdzeń kręgowy zbudowany jest z:

• istoty białej- położona jest w zewnętrznej warstwie

• istoty szarej- położona jest w środkowej części rdzenia kręgowego; na przekroju poprzecznym ma kształt motyla. Wyróżniamy w niej szersze rogi przednie- mieszczą się komórki ruchowe, oraz węższe rogi tylne -komórki czuciowe.

9) BUDOWA NERWU RDZENIOWEGO ( Nervus spinalis)

• składa się z:

• korzenia tylnego (grzbietowego) o charakterze czuciowym

• korzenia przedniego (brzusznego) o charakterze ruchowym

• oba te korzenie łączą się, tworząc nerw rdzeniowy (ruchowo- czuciowy). Nerw rdzeniowy przez otwór kręgowy opuszcza kanał kręgowy i następnie dzieli się na gałąź przednią (brzuszną) oraz tylna (grzbietową).

10)KOMORY MÓZGU

Równolegle do zmian, jakim w toku rozwoju ulegają ściany cewy nerwowej, zmienia się również jej światło, przekształcając się w system komór i kanałów. Powstają następujące przestrzenie wewnątrz mózgowia:

• 2 komory boczne- w kresomózgowiu wewnątrz półkuli mózgu. Wyróżnia się w niej:

• róg przedni- położony w płacie czołowym

• część środkową -położoną w płacie ciemieniowym

• róg tylny- znajduje się w płacie potylicznym

• róg dolny- położony w płacie skroniowym

• 1 komora trzecia

• jest to szczelinowata przestrzeń, leżąca w płaszczyźnie pośrodkowej w międzymózgowiu.

• jej ściany boczne tworzą przyśrodkowe powierzchnie wzgórza i podwzgórza.

• komory boczne komunikują się z komorą trzecia za pomocą otworów międzykomorowych.

• wodociąg mózgu- w śródmózgowiu. Jest to kanał łączący komorę trzecią z komorą czwartą.

• Komora czwarta

• leży w tyłomózgowiu wtórnym i rdzeniomózgowiu.

• komora czwarta przechodzi w kanał środkowy rdzenia kręgowego. Znajdują się w tej komorze otwory, poprzez które komora ta komunikuje się z przestrzenią podpajęczynówkową, ograniczoną przez opony mózgowia i rdzenia kręgowego.

11) OPONY MÓZGOWIA I RDZENIA KRĘGOWEGO (Meninges)

Mózgowie i rdzeń kręgowy pokryte są oponami. Wyróżniamy 3 opony:

1. Opona miękka- zawiera liczne naczynia krwionośne zaopatrujące mózgowie i rdzeń kręgowy w krew. Opona ta przylega bezpośrednio do mózgowia i rdzenia, otacza je i wnika do wszystkich zagłębień znajdujących się na ich powierzchni, a także wnika do komór mózgu wraz z naczyniami tworząc tam tzw. sploty naczyniówkowe. Sploty te wytwarzają płyn mózgowo rdzeniowy, który wypełnia komory mózgu i kanał środkowy rdzenia kręgowego, a ponadto jak „płaszczem wodnym” otacza mózgowie i rdzeń kręgowy, wypełniając przestrzeń podpajęczynówkową.

2. Opona pajęcza- spoczywa na oponie miękkiej. Nie wnika do żadnych zagłębień, przebiega nad nimi pomostowato. Między oponami miękką i pajęczą znajduje się przestrzeń podpajęczynówkowa (spatium subarachnoideum) albo jama podpajęczynówkowa, w której krąży płyn mózgowo- rdzeniowy.

3. Opona twarda- leży najbardziej powierzchownie, na oponie pajęczej. Między oponą twardą a oponą pajęczą znajduje się przestrzeń zwana jamą podtwardówkową. Opona twarda składa się z dwu blaszek:

• zewnętrznej- przylega do kości czaszki spełnia rolę okostnej.

• wewnętrznej- sąsiaduje z podpajęczynówkową, ograniczając jamę podtwardówkową. Blaszka ta tworzy wypustki, wnikające w półkule mózgu- sierp mózgu; między półkule móżdżku- sierp móżdżku; oraz miedzy mózg i móżdżek- namiot mózgu.

PŁYN MÓZGOWO-RDZENIOWY (Liquor cerebrospinalis)

Jest bezbarwną cieczą, przezroczystą. W warunkach prawidłowych nie zawiera białka i składników upostaciowionych krwi, zawiera natomiast inne składniki osocza krwi.

1. krążenie płynu mózgowo- rdzeniowego

Powstaje on w komorach mózgu przy udziale splotów naczyniówkowych. Całkowita ilość płynu wynosi około 150 ml. Na zasadzie różnicy ciśnień płyn przedostaje się z komór bocznych przez otwory międzykomorowe do komory trzeciej, a z niej przez wodociąg mózgu do komory czwartej. Z komory czwartej mała ilość płynu odpływa do kanału środkowego rdzenia kręgowego, większa zaś odpływa przez 3 otwory znajdujące się w komorze czwartej do zbiornika móżdżkowo- rdzeniowego przestrzeni podpajęczynówkowej. Z tego zbiornika płyn mózgowo- rdzeniowy rozlewa się po całej jamie podpajęczynówkowej tworząc warstwę otaczającą jak „płaszcz wodny” całe mózgowie i rdzeń kręgowy. Z jamy podpajęczynówkowej płyn mózgowo rdzeniowy odpływa do układu żylnego różnymi drogami. Jedną z tych dróg jest filtracja przez tzw. ziarnistości pajęczynówki do zatoki strzałowej górnej opony twardej. Ziarnistości pajęczynówki są brodawkowatymi zgrubieniami pajęczynówki wpuklającymi się do naczynia żylnego opony twardej mózgowia zwanego zatoką strzałkową górną. Zatoka ta przylega do sklepienia czaszki w linii środkowej na przestrzeni od czoła do potylicy.

Na skutek stanów zapalnych lub zaburzeń rozwojowych może dojść do zarośnięcia lub nie wykształcenia otworów międzykomorowych lub otworów w komorze czwartej. W tych warunkach płyn mózgowo- rdzeniowy nie może odpłynąć dalej, gromadzi się w komorach mózgu, wzrasta w nich ciśnienie, następuje ucisk na mózgowie od wewnątrz prowadzący do zaniku tkanki mózgowej. Jest to stan wodogłowia wewnętrznego. Jeżeli przeszkoda na drodze odpływu znajduje się poza mózgowiem, np. niedrożne ziarnistości pajęczynówki po zapaleniu opon mózgowych - wtedy płyn mózgowo rdzeniowy nie może odpłynąć z przestrzeni podpajęczynówkowej do zatok opony twardej, gromadzi się w tej przestrzeni, uciska na mózgowie z zewnątrz powodując zanik kory mózgu. Stan ten to wodogłowie zewnętrzne.

2. płyn mózgowo- rdzeniowy spełnia rolę:

1. poduszki wodnej- zabezpieczającej od ucisku podstawę mózgowia i znajdujące się na niej nerwy i naczynia krwionośne.

2. płaszcza wodnego- zabezpieczającego mózgowie przed przegrzaniem, bowiem w ośrodkowym układzie nerwowym odbywają się intensywne przemiany energetyczne.

3. pośrednika- w wymianie różnych substancji między krwią a tkanką nerwową, a tym samym bierze udział w przemianach metabolicznych mózgowia i rdzenia kręgowego.

c)

---