System stratyfikacji EPG- Robrt Erikson, Goldthorpe, Lucienne Protocareroh Jest to narzędzie do badania społeczeństw o silnej klasie średniej i braku ostrych konfliktów klasowych o charakterze ekonomicznym. Schemat klas EPG zaczął być stosowanym jako standardowe narzędzie dla porównań struktury społeczeństw wysoko rozwiniętych krajów demokracji rynkowej i do badań tamtejszych ruchliwości społecznej. Klasyfikacja EPG agreguje klasowe pozycje zgodnie z kilkoma kryteriami.
1) status ekonomiczny- 3 kategorie- pracodawcy (duzi i mali), osoby samo zatrudniające się
( pracujący poza rolnictwem i w rolnictwie), pracowników ( opłacanych w systemie honorariów- salariat lub w systemie godzinowym czy dniówkowym)2) charakter zatrudnienia- 3 kategorie- najwyższe pozycje w administracji, zarządzaniu, najwyższej rangi specjaliści w gospodarce; rutynowe prace umysłowe, zawody techniczne; prace fizyczne. 3) W specjalnych okolicznościach stosowano dodatkowe kryterium (specjaliści niższego i wyższego poziomu, pracownicy wykwalifikowani i niewykwalifikowani, sektor gospodarki itd. Kryteria te były wykorzystywane łącznie. Wersja jedenastoklasowa EGP: 1) wyższa klasa służby(inteligencja, wyższe kadry kierownicze, urzędnicy państwow, przedstawiciele wielkiego biznesu) 2) niższa klasa służby (specjaliści w zawodach umysłowych średniego szczebla- kierownicy wydziałów, technicy, pielęgniarki, księgowi)
3) pracownicy umysłowi wykonujący rutynowe prace biurowe, umysłowe w handlu i usługach- sprzedawcy, recepcjonistki 5) właściciele firm poza rolnictwem, zatrudniający pracowników
6) właściciele firm poza rolnictwem, niezatrudniający pracowników 7) fizyczni pracownicy nadzoru- brygadziści, mistrzowie 8) robotnicy wykwalifikowani 9) robotnicy niewykwalifikowani
10) robotnicy rolni 11) właściciele gospodarstw- farmerzy (chłopi)
Funkcjonalna teoria uwarstwienia- K.Davis, W.E Moore- teoria stawia sobie na cel wyjaśnienie funkcjonalnej konieczności nierównego podziału korzyści materialnych i prestiżu społecznego w każdym społeczeństwie. Główną funkcjonalną koniecznością wyjaśniającą obecność nierówności jest potrzeba umiejscowienia jednostek na różnych pozycjach w strukturze społecznej oraz potrzeba dostarczania tym jednostką motywacji do zajmowania owych pozycji. Każde społeczeństwo musi różnicować ludzi według prestiżu i szacunku i musi posiadać pewien stopień zinstytucjonalizowanej nierówności. Pozycje które dotaczają największych korzyści i mają najwyższą rangę to te które są najważniejsze dla społeczeństwa i wymagają największego przygotowania lub talentu. Nierówności między warstwami społecznymi są koniecznym wymogiem sprawnego funkcjonowania społeczeństwa. Dwie drogi osiągania pozycji ważnych i wysoko nagrodzonych: 1) dziedziczenie- przypisanie pozycji dzięki przekazaniu dzieciom pozycji rodziców lub w drodze tworzenia warunków ułatwiających zajmowanie wysokich pozycji) 2) własny wysiłek i talent- pozycje osiągane. Oba te rodzaje selekcji występują równocześnie w każdym społeczeństwie.
Klasyfikacje i skale zawodów- zawody są agregowane w kategorie, a te ponownie agregowane
i tworzone są wielopoziomowe klasyfikacje. Klasyfikacje te można podzielić na dwie grupy:
1) nie ma charakteru socjologicznego - kryterium agregacji- rodzaj zawodu, złożoność pracy, poziom specjalizacji, sektor gospodarki(kategorie zawodowe) 2) klasyfikacje i skale o charakterze socjologicznym. W przypadku skal ranguje się zawody przy wykorzystanie kryterium społecznego prestiżu lub bierze się kilka łącznie wymiarów stratyfikacji. ISCO- klasyfikacja niesocjologiczna, która znajduje się w obrębie zainteresowań nauk społecznych; opracowany przez Międzynarodowe Biuro Pracy w Genewie- konstrukcja ISCO wyróżnia cztery poziomy agregacji zarządów- pierwszy obejmuje- 390 kategorii zawodowych, drugi- 116, trzeci- 28, czwarty- 10. Do czwartego szczebla należą: 1) wojskowi, 2) wysocy urzędnicy państwowi, 3) specjaliści, wolne zawody, 4) technicy i specjaliści średniego szczebla, 5) urzędnicy, 6) pracownicy usług osobistych i placówek handlowych, 7) rolnicy i robotnicy rolni, 8) brygadziści i robotnicy wykwalifikowani, 9) robotnicy zatrudnieni przy obsłudze maszyn, robotnicy taśmowi, kierowcy, 10) pracownicy fizyczni wykonujący proste zadania w usługach i produkcji. Z punktu widzenia socjologii klasyfikacja ta ma istotne mankamenty, przede wszystkim pomija własność. Skale zawodów są budowane przy założeniu, ze zawody daje się rangowa w ciągi ze względu na rosnące natężenie pewnych cech. W socjologii 2 typy skali: 1) odwołuje się do społecznego prestiżu (skale prestiżu) 2) charakter wielowymiarowy i polega na budowaniu indeksów łączących kilka kryteriów ( skale społeczno-ekonomicznego statusu zawodów). Skale prestiżu zawodu są wynikiem sondaży, w których prosi się respondentów o wskazanie szacunku, jakim cieszą się przedstawione zawody- tworzy się średnie poziomy wskazań tworzących skale. Skale społeczno- ekonomicznego statusu budowane są przez łączenie kilku wymiarów i obliczanie syntetycznych wskaźników dla poszczególnych grup społeczno- zawodowych- stosuje się skomplikowane procedury statystyczne.
Trzy typy struktury społecznej (Weber): A) klasy- podstawowym warunkiem istnienia klas był przede wszystkim nierówny podział własności i wynikające z tego nierówne szanse życiowe. 3 typy klas-
1) klasa posiadania (fakt posiadania lub nieposiadania majątku)-pozytywnie uprzywilejowani, ci którzy posiadają zasoby z których czerpią korzyści, negatywnie uprzywilejowani- zadłużeni, biedni, zdeklasowani 2) klasy zarobkowe-pracownicy najemni, przedsiębiorcy-> czerpią dochód ze swojej pracy, wolne zawody, robotnicy o monopolistycznych kwalifikacjach- pozytywnie i negatywnie uprzywilejowani, a także klasy średnie, np. samodzielni rzemieślnicy- akcent położony na rynkową wartość ich zasobów, a nie na sam fakt posiadania. 3) syntetyczna typologia klas społecznych-
1) robotnicy jako całość, 2) drobnomieszczaństwo, 3) inteligencja nieposiadająca , fachowcy, pracownicy umysłowi, urzędnicy zróżnicowani społecznie ze względu na poziom wyszkolenia,
4) klasy posiadające oraz klasy uprzywilejowane za sprawą wykształcenia (wolne zawody)
B) Stany- wiążą się z pojęciem prestiżu (oznacza szacunek, jakim społeczeństwo otacza jedną grupę) i etosu (obejmuje styl życia, poziom wykształcenia, pochodzenie, wykonywanie określonego zawodu, honor stanowy, czyli dumę z bycia członkiem pewnej wspólnoty). Stany w przeciwieństwie do klas są zwykle wspólnotami. Pojęcie stanu odnajduje się także u negatywnie uprzywilejowanych. Pojęcie stanu jest podstawą do pojęcia grupy statusowej- status obejmuje nie tylko pozycję społeczną, ale podstawowe wymiary stratyfikacyjne: zawód, wysokość dochodów, stosunek do własności, zakres posiadanej władzy. Relacja między położeniem stanowym i klasowym: położenie stanowe może opierać się na położeniu klasowym, ale nie jest ono określane wyłącznie przez nie. C) partia- wytyczają polityczny wymiar struktur społecznej, zrzeszenia, których celem jest zapewnienie wpływu na aparat władzy.
Struktura klasowa Warnera- przez klasę społeczną według niego rozumiemy dwie lub więcej grup ludzi, którzy sądzą, że są rzeczywiście są zgodnie umiejscowieni przez wszystkich członków na społecznie wyższych i niższych pozycjach. 1) klasa wyższa-wyższa- potomkowie założycieli miast, wielcy finansiści, wielcy kupcy, niektórzy przedstawiciele wolnych zawodów, wysoko postawieni urzędnicy administracji. 2) klasa niższa- wyższa- rodziny równie bogate, najwięksi w mieście przemysłowcy, rodziny nowe, niezakorzenione, brak znajomości kodów kulturowych obowiązujących Upper- Upper. 3) klasa wyższa- średnia- dyrektorzy, kierownicy firm, przedstawiciele wolnych zawodów, którzy obsługują interesy wyższych klas, ludzie zamożni, solidni, kierujący się maralami.
4) klasa niższa- średnia- urzędnicy, drobni kupcy, dobrze zarabiający wykwalifikowani robotnicy, rzetelni, nieznaczący. 5) klasa wyższa- niższa- półwykwalifikowani i niewykwalifikowani robotnicy, biedni ale uczciwi, bez oszczędności. 6) klasa niższa- niższa- ludzie ze złą reputacją moralną , niechętni do pracy, zamieszkujący baraki na uboczu. Indeks cech charakterystycznych statusu- 4 czynniki: zawód, źródło dochodu, typ domu, dzielnicę