Rosenhan, Seligman - Psychopatologia rozdz. 5

Zwolennicy modelu środowiskowego twierdzą, że życie psychiczne i choroba są wynikiem środowiskowego uczenia się i można je zmienić dokonując zmian w środowisku.

PODEJŚCIE BEHAWIORALNE

Podłoże historyczne behawioryzmu

• René Decartes - racjonalizm - doktryna idei wrodzonych.

• John Locke - empiryzm - tabula rasa i uczenie się przez kojarzenie (asocjacje).

• David Hume - empiryzm - dwie zasady tworzenia związków między ideami: podobieństwa i styczności (zasada styczności wyjaśnia związki przyczynowe)

Behawioryzm (dominował w psychologii od 1920 do połowy lat 60.)

Założenia, na których opiera się behwaioryzm:

1. środowiskowość (enwironmentalizm) - wszelkie organizmy, z człowiekiem włącznie, kształtowane są przez środowisko,

2. eksperymentalizm - za pomocą eksperymentu możemy stwierdzić, jaki czynnik środowiskowy spowodował nasze zachowanie i w jaki sposób możemy je zmienić,

3. optymizm - poznanie czynników środowiskowych, które ukształtowały jednostkę i można zlikwidować niepożądane zachowania przez zmianę środowiska,

4. any-psychiczne - pogląd, że zjawiska psychiczne, uczucia i myśli nie są …prawnymi przedmiotami badań naukowych.

Warunkowanie klasyczne (Pawłowskie)

BB (pokarm) → RB (ślinienie się) BW (dźwięk) → BB (pokarm) → RB (ślinienie się) - powtórzone od 3 do 15 razy BW (dźwięk) → RW (ślinienie się)

• Reakcja warunkowa = odruch psychiczny = odruch warunkowy - warunkiem jego wystąpienia było uprzednie doświadczenie.

• Wytwarzanie odruchu - uczenie się reakcji na zasadzie styczności w czasie między BW a BB. Do wytworzenia odruchu wystarczy od trzech do piętnastu prób.

• Wygaszanie - tracenie przez BW mocy wywoływania uprzednio wyuczonej reakcji. Do wygaszenia doprowadza się eksponując BW, po którym nie następuje już BB.

• Generalizacja bodźca - uwarunkowana przez jakiś określony bodziec reakcja występuje na skutek podobnych bodźców. Im bardziej nowy bodziec jest niepodobny do pierwotnego, tym słabsza będzie RW.

• Różnicowanie bodźców - pojawienie się RW na BW skojarzony z BB oraz niewystępowanie RW na podobne bodźce, skojarzone z brakiem BB.

Teoria warunkowania Pawłowskiego wyjaśnia, w jaki sposób różne obiekty nabierają znaczenia emocjonalnego. Gdy obojętny obiekt (BW) zostanie skojarzony z bezwarunkowym stanem emocjonalnym (BB) to stanie się BW i sam będzie wywoływał ów stan emocjonalny (RW).

Niektóre zaburzenia psychopatologii polegają na wytworzeniu nadmiernie silnych lub niezwykłych reakcji na nieodpowiednie obiekty.

Według behawiorystów objaw nienormalności jest zaburzeniem i nie stanowi odzwierciedlenia jakiejś głębszej patologii. Zlikwidowanie objawów oznacza więc wyleczenie zaburzenia.

2 terapie oparte na warunkowaniu Pawłowskim:

1. Zanurzenie (flooding) - pacjenta „zanurza się” na kilka godzin w rzeczywistej lub wyobrażonej sytuacji wywołującej u niego chorobliwy lęk (np. dziecko bojące się psów jest łagodnie podprowadzane do psa).

2. Technika systematycznej desensytyzacji (odwrażliwiania, odczulania) - J. Wolpe - pacjent wyobraża sobie serię scen budzących stopniowo coraz większy strach i dotyczących obiektu fobii (BW), a równocześnie reaguje, nie zdradzając lęku.

Techniki te stosuje się do leczenia:

• lęków zaburzeń,

• forii - strachu zupełnie niewspółmiernego z rzeczywistym zagrożeniem, jaki stwarza obiekt wywołujący przerażenie.

Warunkowanie sprawcze

• Prawo efektu - E. Thorndike - gdy w danej sytuacji bodźcowej nastąpią pozytywne konsekwencje reakcji, powstanie tendencja do powtarzania takiej reakcji; jeśli zaś konsekwencje będą negatywne, zauważy się tendencję do niepowtarzania reakcji.

• Wzmocnienie pozytywne - B. F. Skinner - zdarzenie, którego wystąpienie zwiększa prawdopodobieństwo powtórzenia się poprzedzającej jej reakcji (=nagroda).

• Wzmocnienie negatywne - B. F. Skinner - brak pojawienia się kary, co zwiększa prawdopodobieństwo powtórzenia się poprzedzającej to zdarzenie reakcji.

• Kara - B. F. Skinner - zdarzenie, którego wystąpienie zmniejsza prawdopodobieństwo powtórnego pojawiania się poprzedzającej je reakcji.

• Reakcja sprawcza - B. F. Skinner - reakcja, której prawdopodobieństwo wystąpienia można albo zwiększyć za pomocą wzmocnienia pozytywnego, albo zmniejszyć za pomocą kar i wzmocnień negatywnych.

• Bodziec dyskryminujący - B. F. Skinner - sygnał oznaczający, że można uzyskać wzmocnienie po wystąpieniu reakcji sprawczej.

• Wzmacnianie stałe - po pojawieniu się każdej porządanej reakcji badany otrzymuje wzmocnienie.

• Rozkład wzmacniania częściowego (nieregularnego) - wzmocnienie następuje tylko po niektórych reakcjach, wiele odruchów zaś powstaje na próżno. Cechy charakterystyczne:

• uczenie się przebiega początkowo wolno,

• można uzyskać bardzo duży nakład pracy, nagradzając nawet w niewielkim stopniu niektóre wysiłki,

• efekt wygaszania wzmocnień nieregularnych - wygaszanie reakcji wzmacnianej nieregularnie trwa dłużej - badany podejmie jeszcze wiele prób, zanim zrezygnuje.

3 terapie oparte na warunkowaniu sprawczym:

1. Wybiórcze wzmacnianie pozytywne - terapeuta wybiera jakieś zachowanie docelowe, czyli pożądane zachowanie przystosowawcze, którego prawdopodobieństwo wystąpienia ma ulec zwiększeniu. Przez systematyczne stosowanie wzmocnienia pozytywnego po pojawieniu się docelowego zachowania zwiększa się częstość takiego zachowania. (Np. odkrycie zachowań z których pacjentka z anorexia nervosa czerpie przyjemność i pozwolenie jej na takie zachowania pod warunkiem, że coś zje).

2. Wybiórcze karanie - terapeuta wybiera jakieś nieprzystosowawcze zachowanie i podaje bodziec awersyjny za każdym razem, kiedy się ono pojawi. W ten sposób terapeuta zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia takiego zachowania. (Np. szczypanie, klapsy i zimna woda stosowane aby ograniczyć u dzieci autystycznych zachowania autodestrukcyjne).

3. Wygaszanie - wyeliminowanie bodźca przez pomijanie jakiegoś wysoce pożądanego zdarzenia po każdym pojawieniu się zachowania, które ma zostać wygaszone. Metodę tę stosuje się wtedy, gdy terapeuta podejrzewa, że jakieś nieprzystosowawcze zachowanie podejmowane jest po to, by uzyskać wzmocnienie pozytywne. (Np. dziecko płacze by mama zwróciła na niego uwagę).

Trzy podstawowe pytania, jakie zadaje sobie terapeuta:

1. Jakie nieporządane zachowania występują?

2. Przez jakie wzmocnienia są podtrzymywane?

3. Jakich zmian można dokonać w otoczeniu, aby zmienić nieprzystosowawcze zachowanie w zachowanie przystosowawcze?

Uczenie się unikania zdarzeń awersyjnych - aby unikanie było skuteczne należy się nauczyć:

1. co zapowiada zdarzenie awersyjne

2. jak uniknąć zdarzenia awersyjnego.

Uczenie się unikania można przezwyciężyć, jeśli umieści się jednostkę w sytuacji awersyjnej, uniemożliwiając ucieczkę. Kiedy w końcu nie zdarzy się nic awersyjnego, nie będie w przyszłości unikała takiej sytuacji.

Zrozumienie mechanizmu uczenia się unikania przydaje się w leczeniu pewnych form psychopatologii, np. natręctw.

PODEJŚCIE POZNAWCZE

Zdarzenia psychiczne mogą być przyczyną zachowania. Jeśli owe zdarzenia psychiczne ulegną zmianie, to wówczas zmieni się zachowanie. Terapeuta szuka przyczyny, czyli etiologii zaburzeń psychicznych w nieprawidłowościach zdarzeń psychicznych. Zadanie terapeuty polega na wydobyciu na jaw wszystkich zniekształconych myśli negatywnych, skonfrontowaniu pacjenta z faktami świadczącymi o czymś przeciwnym niż to, co mu się zdaje, a następnie skłonieniu go do zmiany sposobu myślenia.

Procesy poznawcze:

1. Procesy krótkoterminowe - są świadome.

• Oczekiwania - treści poznawcze dotyczące zdarzeń przewidywanych w przyszłości, antycypacja konsekwencji.

A. Bandura - ludzie uczą się także wówczas, gdy obserwują, jak wzmacnia się innych. „Zastępcze uczenie się” polega na uczeniu się oczekiwań. Oczekiwania są dwojakiego rodzaju:

• oczekiwania co do wyniku - ocena czy dane zachowanie doprowadzi do pożądanego rezultatu,

• oczekiwania co do skuteczności - przekonanie o umiejętności skutecznego wykonania czynności, kończących się pożądanym wynikiem.

Dobre wyniki w leczeniu fobii za pomocą systematycznej desensytyzacji oraz modelowania można przypisać zmianie oczekiwań co do własnej skuteczności.

• Oceny - szacowanie tego, co się z nami dzieje i tego, co robimy. Są to myśli automatyczne, które często poprzedzają i wywołują emocje. A. T. Beck twierdzi, że istotą smutku, lęku i gniewu jest - odpowiednio - stwierdzenie straty, zagrożenia i wyrządzonej szkody. Terapeuci poznawczy są zdania iż modyfikowanie takich myśli prowadzi do zmiany emocji. Podczas terapii pacjent uczy się spowalniać swój proces myślenia, aby uświadomić sobie takie myśli. Terapeuta dąży do tego, by pacjent potrafił uchwycić auto-defetystyczne myśli, które przychodzą mu do głowy, krytycznie je ocenić i zapanować nad nimi, by uniknąć np. uczucia lęku. Jednym z narzędzi do pomiaru częstości występowania myśli automatycznych jest Automatic Thoughts Questionaire (Kwestionariusz Myśli Automatycznych).

• Atrybucje - poszukiwanie przez jednostkę odpowiedzi na pytanie, dlaczego przytrafiło jej się jakieś zdarzenie. Trzy wymiary atrybucji:

wymiar	rodzaj atrybucji
kierunek	zewnętrzna - przypisanie winy lub zasługi czynnikom zewnętrznym	wewnętrzna - przypisanie winy lub zasługi sobie
czas	niestała - przypisanie przyczyny czynnikom chwilowym, przemijającym	stała - przypisanie przyczyny czynnikom utrzymującym się w czasie
obszar	specyficzna - przyczyny ograniczone są do jednego określonego zdarzenia, zadania	ogólna - te same przyczyny występują w wielu rozmaitych zdarzenia, zadaniach

Terapeuta dąży do zmiany atrybucji pacjenta, np. u kobiet o niskiej samoocenie dąży do zmiany atrybucji na zewnętrzną.

2. Procesy długoterminowe - niedostępne świadomości konstrukty teoretyczne lub dyspozycje przejawiające się w sposobie w jaki rządzą procesami krótkoterminowymi. Jednym z procesów długoterminowych są przekonania. A. Ellis - zaburzenia psychiczne wynikają przeważnie z irracjonalnych przekonań. Te irracjonalne i nielogiczne przekonania wpływają na zniekształcone krótkoterminowe oczekiwania, oceny i atrybucje, prowadzące do zaburzenia psychicznego.

Terapia racjonalno-emotywna - aktywna i agresywna terapia polegająca na jednoczesnym atakowaniu przekonań pacjenta na dwa sposoby:

• kontrpropaganda wymierzona przeciwko przesądom i autodefetystycznej propagandzie zawartej w irracjonalnych przekonaniach,

• zachęta i namowa, perswazja i naleganie na pacjenta, by podjął działania, które same przez się będą potężną kontrpropagandą wobec jego irracjonalnych przekonań.

Terapia poznawczo-behawioralna

Terapeuci próbują łączyć korygowanie zniekształconych procesów poznawczych z ćwiczeniem nowych nawyków.

Terapia wielomodalna - A. Lazarus - zaburzenie psychiczne występuje u tego samego pacjenta na siedmiu rożnych poziomach i dla każdego poziomu zaburzenia istnieją odpowiednie poziomy terapii. Zadaniem terapeuty jest wyodrębnienie różnych poziomów zaburzenia i dobór technik odpowiednich dla każdego poziomu. 7 poziomów (BASIC ID):

Behavior	zachowanie
Affect	emocje
Sensation	doznania zmysłowe, cielesne
Imagery	wyobraźnia
Cognition	procesy poznawcze
Interpersonal relations	relacje interpersonalne
Drugs	leki

Terapia poznawczo-behawioralno-psychodynamiczna

L. Luborsky - treść świadomych myśli pacjenta, dotyczących trzech sfer życia ujawnia leżący u ich podstaw, często nieświadomy, wspólny rdzeń relacji konfliktowych. 3 sfery życia to:

• aktualna relacja w sytuacji terapii (związek z terapeutą),

• aktualne relacje poza terapią,

• relacje w przeszłości.

Dzięki analizie treści poznawczych dotyczących trzech sfer, terapeuta może odkryć pragnienie pacjenta, a także negatywne konsekwencje - myśli automatyczne wynikające z jego pragnienia - które można zmienić.

Ocena modelu behawioralnego i poznawczego

Zalety:

• skuteczność w leczeniu określonych zaburzeń psychicznych (takich jak fobie, natręctwa, jąkanie się i niektóre problemy seksualne),

• krótkotrwała i niekosztowna terapia,

• techniki leczenia opierają się, jak się wydaje na naukowej wiedzy,

• oba podejścia posługują się wymiernymi jednostkami analizy (jak bodźce, reakcja, wzmocnienia, oczekiwania, atrybucje).

Wady:

• powierzchowność,

• sama zmiana sposobu zachowania nie zmienia podstawowego zaburzenia, gdyż problemy wynikają z głębszych zaburzeń,

• powierzchowna zmiana może być krótkotrwała.

4

---