ROLA MOTYWACJI W PROCESIE UCZENIA SIĘ:
Strona motywacji stanowi siłę napędową wszelkiego działania ludzkiego, a więc i wszelkiego uczenia się. Motyw definiuje się właśnie jako stan wewnętrznego napięcia, od którego zależy możliwość i kierunek aktywności organizmu. Od tego więc , czy w toku kształcenia pojawia się owo wewnętrzne napięcie, zależy wszelka owocność kształcenia. Stąd tak duże znaczenie przypisuje dydaktyka procesom organizacji kształcenia, właśnie pod kątem wpływu takiej czy innej organizacji na pojawienie się pozytywnych motywów do uczenia się.
Motyw stanowi wewnętrzną pobudkę do działania, jest chęcią zaspokojenia jakiejś potrzeby. Jeśli życie dość znacznego odsetka ludzi nastawione jest głównie na zaspokojenie potrzeb pierwotnych jak głód, pragnienie, sen,potrzeba miłości. Nie potrafiło ono bowiem wytworzyć potrzeb wtórnych, które mają charakter nabyty, są mianowicie rezultatem ludzkiego uczenia się.
Nas interesują tu przede wszystkim wszystkie formy organizacyjne działalności dydaktycznej. W grę wchodzą trzy takie formy: praca lekcyjna, praca domowa i praca pozalekcyjna. Każda z nich uważa się za potrzebną ze względu na właściwe jej wartości.
praca lekcyjna- charakteryzuje się zazwyczaj większym stopniem przymusu niż swobody, stąd trudno tu mówić o motywacji bezinteresownej. Pojawia się ona łatwiej wtedy, gdy dobrze przebiegają w klasie procesy interakcji między nauczycielami i uczniami.
Praca domowa=- cechuje większy stopień swobody i samodzielności, nie jest ona wszakże wolna od przymusu.
Praca pozalekcyjna i pozaszkolna- zapewnia najwięcej swobody i samodzielności tu wybór dziedziny zainteresowań dokonuje się z reguły przy pojawieniu się pozytywnej motywacji, najczęściej bezinteresownej. Szkoła jest w stanie stworzyć szerokie pole dla rozwoju pożądanej motywacji
FORMY PRACY Z UCZNIAMI:
formy pracy - to praca indywidualna, zbiorowa lub grupowa. Może być jeszcze jednolita lub zróżnicowana. Przykładowo: Forma pracy grupowej jednolitej - dzielisz uczniów na grupy i każda grupa wykonuje te same zadania. Forma pracy grupowej zróżnicowanej - dzielisz uczniów na grupy, ale każda z grup wykonuje inne zadan
SYSTEMY ORGANIZACYJNE KSZTAŁCENIA:
SYSTEM KLASOWO-LEKCYJNY
Pierwsze próby tworzenia nowego systemu nauki szkolnej były wyrazem nowych potrzeb społecznych. Stopniowe rozpadanie się społeczeństwa feudalnego w Europie, rozwój przemysłu i handlu a wraz z tym rozwój miast i mieszczaństwa, nowe odkrycia geograficzne, wynalazek druku, jak również odrodzenie nauki i sztuki, najpierw we Włoszech a następnie w całej Europie - wszystko to sprzyjało poszukiwaniu nowych form w dziedzinie oświaty. Najpełniejszy wyraz te nowe potrzeby znalazły w systemie opracowanym przez J.A.Komeńskiego. Domagając się powszechnego nauczania bogatych jak biednych, opracował on jednolity system szkolnictwa, w którym główne miejsca zajmowała 6-letnia szkoła elementarna, wprowadzająca nauczanie w języku ojczystym, oraz 6-letnia szkoła średnia dla osób odznaczających się zdolnościami umysłowymi. Nauka szkolna miała się opierać na systemie klasowo-lekcyjnym. W każdej szkole miało więc być sześć klas, odbywających lekcje przed południem i po południu.
Dla obu szkół Komeński opracował nowy program nauczania, rozkładając treść kształcenia na poszczególne lata nauki. Jego główną ideą było nauczanie młodzieży tego, co przez całe jej życie zachowa swoją użyteczność.
W ciągu następnych trzystu lat system klasowo-lekcyjny podlegał dalszemu doskonaleniu - przy udziale tysięcy nauczycieli jak i wybitnych myślicieli pedagogicznych, jak J.F. Herbart, J.H,Pestalozzi, K.D. Uszyński czy w Polsce jw. Dawid i B. Nawroczyński. Istota tego systemu sprowadza się do podziału uczniów na klasy realizujące ustalone centralne programy nauczania. Przy tym program każdego przedmiotu dzieli się na działy, te zaś na tematy, opracowywane na kolejnych 40-50 minutowych lekcjach. Pracą tą kieruje nauczyciel, on dokonuje oceny osiągnięć ucznia i decyduje o jego promocji do następnej klasy.
System klasowo-lekcyjny wytrzymał próbę życie kilkaset lat i mimo coraz ostrzejszej krytyki utrzymuje się do dziś niemal w całym świecie. Ma niewątpliwe zalety, do których zalicza się: prostą strukturę organizacyjną, ekonomiczność czy łatwość administrowania, co w sumie sprzyja upowszechnianiu oświaty nawet w krajach średnio zamożnych. Ma równocześnie nie mniej braków, jak na przykład niewystarczające respektowanie różnic indywidualnych, nadmierna sztywność organizacyjna, utrudniająca utrzymywanie więzi szkoły z życiem, nadmierny nacisk na wydawanie dyplomów a nie na wszechstronny rozwój uczniów.
SYSTEM MANNHEIMSKI
System mannheimski cieszył się dużym zainteresowaniem, próbowano go również stosować w wielu krajach Europy i w Stanach Zjednoczonych. W Polsce jago zwolennikiem był B. Nawroczynski, który zalecał w szkole powszechnej, gdzie nauka była obowiązkowa, dobór segregujący, taki właśnie jak w systemie mannheimskim. W gimnazjum natomiast, zdaniem Nowroczyńskiego, nie należy tworzyć „osobnych klas dla anormalnie słabo uzdolnionych, te bowiem kategorie uzdolnień w ogóle tutaj dostawać się nie powinny”. Tu więc zalecał zakładanie osobnych szkół lub klas dla młodzieży wybitnie uzdolnionej.
Zaletę, ja ka stanowi respektowanie indywidualnych możliwości dzieci i młodzieży, system mannheimski opłacał istotną wadą, jaką było przesądzanie o karierze szkolnej i życiowej jednostki na podstawie stanu jej zdolności i wiedzy w fazie dokonywania selekcji do odpowiedniego typu szkoły elementarnej. Ponieważ warunki środowiskowe dzieci robotników i chłopów na ogół nie sprzyjały ich rozwojowi, zasada indywidualizacji kształcenia stała się wyrazem selekcji o charakterze klasowym. Ten klasowy charakter mogła by ona stracić wtedy, gdyby nastąpiło względne wyrównanie warunków życia w mieście i na wsi oraz podniesienie poziomu wykształcenia ogółu obywateli. Procesy te, choć powoli, dokonują się na całym świecie.
PROGRESYWIZM I NOWE WYCHOWANIE
Progresywizm był reprezentowany m. in. przez szkołę eksperymentalną Deweya. Metodę Winnetki, metodę projektów i plan daltoński, nowe wychowanie zaś przez metodę ośrodków zainteresowań, nauczanie łączne, system Freineta i metodę kompleksów, a pedagogika reformy przez wiele niemieckich „wolnych szkół”. Każda z tych koncepcji opierała się na swoistym doborze treści kształcenia i w związku z tym na odpowiednio dostosowanych metodach i formach pracy nauczycieli i uczniów.
INNE SYSTEMY
Wprowadzili je Stanisław Dobrowolski do szkół w Krzemieńcu, w postaci tzw. Systemu pracownianego, zwanego też gabinetowym lub laboratoryjnym. System ten-w połączeniu z klasowo-lekcyjnym- stosuje się w wielu krajach. Druga próba wiąże się z tzw. Systemem brygadowym. Nosi on również miano systemu brygadowo- produkcyjnego, a wypróbowany został przede wszystkim w b. ZSRR.
W szkołach wielu krajach można dzielić proces włączania do systemu klasowo-lekcyjnego pewnych elementów systemu pracownianego i brygadowego. Okazuje się przy tym, że zbyt forsowne wprowadzanie pracy brygadowej wiąże się z pewnymi niebezpieczeństwami, w ten sposób bowiem utrudnia się uczniom opanowanie podstaw współczesnej nauki, stanowiących fundament ogólnego wykształcenia.
Typy lekcji
Wyróżnienie czterech toków nauczania-uczenia się uwzględniających łączenie podstawowe cele i kierunki kształcenia, stanowi podstawę do pogodzenia rozbieżnych poglądów na budowę lekcji. Na podstawie, która w praktyce szkolnej została potwierdzona dobrymi wynikami, można przyjąć istnienie czterech głównych typów typów lekcji odpowiadających czterem strategiom (tokom).
Tok lekcji podającej
Dotychczas nauczyciele stosują w budowie lekcji tok pierwszy, co jest przejawem tradycjonalizmu dydaktycznego i daleko idącej jednostronności. Faktem jest, iż tok ten jest najszerzej opracowany w podręcznikach nauk pedagogicznych, jest także nadmiernie uprzywilejowany w zakładach kształcenia nauczycieli. Pewna zaleta tych opracowań jest ich względna elastyczność, polegająca na wyrównaniu nie jednej lecz kilku odmian lekcji, zależnie od tego, jakie ogniwa procesu kształcenia w nich dominują: stosunkowo najlepiej opracowana Klasyfikacja lekcji, której autorem był Boris P. Jesipow (1971) wyodrębnił następujące typy:
- lekcja kombinowana
lekcja, na których wprowadza się nowy materiał
lekcja, na której ma miejsce utrwalanie wiadomości
lekcja, mająca na celu uogólnienie i systematyzacja materiału
lekcja mająca na celu kształtowanie umiejętności nawyków
lekcja, na których ma miejsce sprawdzanie wiadomości
Podstawowy typ tego postępowania to lekcja obejmująca następujące momenty procesu kształcenia:
- organizacyjne i psychiczne przygotowanie klasy do pracy
- sprawdzenie pracy domowej
- przedstawienie i opracowanie nowych treści
- integrowanie nowych treści z dawniej nabytymi i ich systematyzowanie
- utrwalenie nowych treści przez próby stosowania ich w nowych sytuacjach
- wyjaśnienie założeń pracy domowej
Tak więc istota omawianego typu lekcji polega na wywołaniu u uczniów odpowiedniego zrozumienia jego sensu „osobowościowego” oraz na zapewnieniu dyspozycyjności uczniów do działań poznawczych i praktycznych.
Tok lekcjo problemowej
Tok problemowy spotyka się z coraz większym zrozumienie w szkołach, w teorii natomiast nie ma już przeciwników, tak niegdyś licznych. Tę zmianę poglądów w nauce spowodowały liczne badania eksperymentalne, prowadzone w wielu krajach wschodnich i zachodnich i wskazujące na to ogół nieco wyższą wydajnością metod problemowych nad innymi metodami. Jednocześnie zwróciły one uwagę na wyjątkowe znaczenie tych metod w rozwijaniu postaw twórczych jednostki i jej całej osobowości.
Typ lekcji typu problemowego obejmuje co najmniej następujące części:
przygotowanie ucznia do pracy
sprawdzanie pracy domowej, jako nawiązanie do lekcji poprzedniej
stworzenie sytuacji problemowej i sformułowanie przez uczniów zagadnienia głównego oraz kwestii z nim związanej,
ustalenie planu pracy i w toku jego realizacji sformułowanie pomysłów rozwiązania,
sprawdzenie pomysłów rozwiązania na drodze empirycznej lub teoretycznej
usystematyzowanie i utrwalenie nowych wiadomości,
zastosowanie ich w nowych sytuacjach praktycznych bądź teoretycznych- na lekcji bądź w zadanej pracy domowej.
Tok lekcji operacyjnej
Trzeci tok nauczania-uczenia się występował dotąd w budowie lekcji, na których miało miejsce kształtowanie sprawności językowych, matematycznych, technicznych czy sportowych oraz nabywania odpowiedniej wprawy. W najczęściej spotykanym typie lekcji tego rodzaju wyróżnić można następujące części:
przygotowanie klasy do pracy i sprawdzenie zadania domowego,
uświadomienie sobie przez uczniów zadania lekcji
ustalenie zasad i reguł umożliwiających wykonanie tego zadania,
wzorowy pokaz danej czynności
wykonywanie pierwszych działań przez uczniów pod kontrolą nauczyciela,
ćwiczenia systematyczne, odpowiednio urozmaicone
zadanie pracy domowej sprzyjającej utrwalaniu sprawności.
Tok operacyjny w jego głębszym rozumieniu polega na usunięciu w świadomości ucznia bariery między teorią i praktyką. Ma on młodego człowieka doprowadzić do tego, by rozumiał działalność ludzi, zwłaszcza w wybranych dziedzinach, by zarazem te sprawności służyły nie tylko jemu, ale i innym ludziom.
Tok lekcji ekspozycyjnej
Najmniej mówiono dotąd o czwartym typie lekcji. Nawet nauczyciele języka ojczystego, zajmujący się również nauczaniem literatury, korzystają zazwyczaj z toku pierwszego, co odbiera temu przedmiotowi jego właściwy sens, a także jemu właściwy urok. W ostatnich wszakże latach zainteresowanie stroną emocjonalną kształcenia wyraźnie wzrasta w wielu krajach, jednocześnie pojawiają się pierwsze wyniki badań nad tym zagadnieniem, głównie w nauczaniu języka ojczystego i w nauce początkowej. Poza samą klasą szkolną strategia ta znajduje szerokie zastosowanie w pracy pozalekcyjnej, głównie w kołach literackich, teatralnych, filmowych, muzycznych i plastycznych oraz w pracy pozaszkolnej.
Oparte na tym toku zajęcia dydaktyczne obejmują zazwyczaj:
przygotowanie klasy do pracy
poznanie i zrozumienie wiadomości o eksponowanym dziele i jego twórcy
uczestnictwo w ekspozycji dzieła niekiedy powtarzanej w całości lub we fragmentach
dyskusja na temat głównych wartości dzieła
twórcza aktywność uczniów zależna od charakteru dzieła
Podstawowa częścią tych zajęć jest jednorodna lub wielokrotna ekspozycja jakich wartości danego dzieła. Jej przeprowadzenie z wykorzystaniem odpowiednich środków artystycznych i technicznych decyduje o sile i głębi przeżycia, rozstrzyga więc niejako sprawę powodzenia dalszych części zajęć. W przypadku nieco dłuższych utworów literackich ekspozycja może zająć całą lekcję lub trwać nawet dłużej, niekiedy, jak np. przy lekturze powieści, może odbywać się w czasie pozalekcyjnym. Dość często przedmiotem ekspozycji jest nie jeden lecz więcej utworów np. wiersze danego poety, obrazów, utworów muzycznych.
ORGANIZACJA PRACY NA LEKCJI
Społeczność szkolna składa się z jednostek. Każda z nich jest odrębną indywidualnością, to jest swoistym układem, na który składają się postawy moralne i systemy wartości, zdolności ogólne i uzdolnienia specjalne, temperament, charakter, potrzeby i motywy działalności życiowej. Stosunki, jakie w tej społeczności powstają między uczniami i nauczycielami, są wynikiem zderzenia się na gruncie szkoły różnych indywidualności. Ne ma tu więc owych abstrakcyjnych „nauczycieli” i podobnych do siebie „uczniów”, o których pisze się w pracach pedagogicznych, każdy natomiast rzeczywisty uczeń czy nauczyciel jako odrębna i niepowtarzalna indywidualność jest nosicielem odrębnych i niepowtarzalnych wpływów społecznych: rodziny, środowiska lokalnego, grup rówieśniczych, szkoły, środków masowych, warstwy społecznej, państwa, narodu.
Zróżnicowana własna aktywność jednostki, wzbogacona jest o różnorakie wpływy, daje w efekcie każdemu uczniowi inne oblicze, a społeczności nauczycielskiej stwarza dodatkowe problemy wychowawcze.
Podstawową jednostką organizacyjną w systemie szkolnym jest klasa szkolna, rozumiana jako zbiór uczniów, zwykle rówieśników, uczących się we wspólnych pomieszczeniach według tego samego programu i reprezentujących zbliżony poziom zaawansowania w nauce
Zajęcia szkolne uczniów -lekcyjne i pozalekcyjne- wymagają zastosowania zróżnicowanych form organizacyjnych. Wynika to stąd, że zajęcia te maja przygotować dzieci i młodzież do życia, w życiu zaś zmuszani jesteśmy pracować w różnych sytuacjach, w różnych układach społecznych, dlatego ważnym zadaniem szkoły jest wyrobienie u uczniów umiejętności pracy zarówno jednostkowej, jak i grupowej czy zbiorowej. Jednocześnie każda z form pracy wpływa na ukształtowanie u wychowanków określonych cech osobowości, stąd brak np. w działalności szkoły form zbiorowo-grupowych mógłby wpłynąć niekorzystnie na poziom uspołecznienia, brak zaś form jednostkowych na wyrobienie indywidualnej aktywności i samodzielności. Z ty wszystkim wiąże się również sprawa wydajności pracy przy wykonywaniu określonych zadań przez uczniów, mianowicie przy jednych zadaniach większą wydajność zapewniają określone formy, przy drugich inne.
Te podstawowe formy pracy uczniów na lekcjach i poza lekcjami praca jednostkowa, zbiorowa czy grupowa- ukształtowały się w ciągu kilkuset lat funkcjonowania szkoły. Są też one obecnie formami dominującymi we wszystkich krajach. Omówimy je pokrótce:
PRACA JEDNOSTKOWA
Polega na tym, ze uczeń realizuje swoje zadania szkolne niezależnie od współtowarzyszy, korzystając bezpośrednio lub pośrednio z pomocy nauczyciela. Praca jednostkowa m miejsce przede wszystkim na lekcjach przeznaczonych na opanowanie nowego materiału, na wykonywanie samodzielnych zadań i w pracy domowej, gdzie jest najbardziej uprawniona, lecz także na zajęciach kontrolnych. W tych ostatnich, a więc we wszelkim egzaminowaniu, cała klasa z reguły udziału nie bierze, nie współdziała też z nauczycielem. Lech chętnie organizuje się przeciwko niemu, udzielając „nielegalnej” pomocy odpowiadającym kolegom. Organizowanie takiej pomocy, będąc wyraźnym przejawem więzi społecznej, łączącej uczniów na lekcji, świadczy pozytywnie o możliwości tych więzi w klasie.
PRACA ZBIOROWA
nauczanie masowe stwarza dogodne warunki do organizowania pracy zbiorowej, choć umożliwienie rzeczywistego w niej udziału wszystkim uczniom w klasie nie należy do zadań łatwych. Główną trudnością jest przepełnienie klas oraz związane z tym zapewnienie ładu na zajęciach. Duże trudności sprawia również znaczna rozpiętość między zdolnościami uczniów, co w konsekwencji sprowadza się do uprzywilejowania średnio zdolnych uczniów, ze szkolą dla mniej zdolnych i wybitnie zdolnych. Można więc założyć, że z tych czy innych przyczyn pewien odsetek uczniów nie bierze udziału w nauczaniu zbiorowym. Interesująca treść zajęć lekcyjnych oraz dostosowana do nich metoda pracy może wpłynąć na ograniczeniu tej liczby do minimum, a nawet zredukowanie jej do zera.
Praca zbiorowa, zwłaszcza wymagająca znacznego stopnia aktywności i samodzielności uczniów, stwarza w zestawieniu z pracą jednostkową stosunkowo korzystne warunki wytwarzania więzi społecznych a klasie szkolnej. Udział każdego ucznia w zbiorowym wysiłku klasy przy poznawaniu zjawisk przyrodniczych, wydarzeń historycznych, przy analizie utworów literackich, stosunków społeczno-politycznych w kraju i na świecie sprzyja wytwarzaniu się wspólnych uczuć, postaw i przekonań, wspólnego podłoża światopoglądowego.
PRACA GRUPOWA
Prawidłowo rozumiana praca grupowa nie może stanowić jednej formy organizacyjnej, jest natomiast niezbędnym wzbogaceniem dwu wcześniej ukształtowanych form: pracy jednostkowej i zbiorowej. W polskich szkołach zajęcia grupowe stosuje się zarówno na lekcjach, jak i w pracy domowej i pozalekcyjnej. Różne mogą być formy tych zajęć. Do najczęściej spotykanych form zalicza się prace grupową jednolitą, prace grupową zróżnicowaną i prace brygadową.
PRACA GRUPOWA JEDNOLITA- sprowadza się do rozwiązywania na lekcji przez stałe 3-5 osobowe grupy rówieśnicze tych samych problemów praktycznych lub teoretycznych. Przebiega ona tak, że po wykonaniu tego samego zadania przez każdą grupę, odbywa się w klasie wspólna dyskusja nad uzgodnienie i usystematyzowaniem uzyskanych przez grupy wyników (praca zbiorowa)
PRACA GRUPOWA ZRÓZNICOWANA -polega na równoczesnym rozwiązywaniu na lekcji lub „w domu” przez stałe kilkuosobowe grupy zadań różnych, przy czym zadań może być albo tyle, ile jest grup, albo mniej. Zadania rozwiązywanie przez poszczególne grupy składają się z reguły na określoną całość np. zestawienie informacji o jakimś wydarzeniu politycznym, przygotowanie gazetki szkolnej, przedstawienia, wystawy, opracowanie utworu lub całej twórczości danego autora, przestudiowanie dokumentów historycznych, dotyczących danego wydarzenia , wykonanie dekoracji klasy. Grupy powoływane dla wykonywania prac grupowych zróżnicowanych maja charakter stały lub doraźny.
PRACA GRUPOWA KOMBINOWANA - polega na łączeniu zależnie od potrzeby pracy grupowej jednolitej z praca zróżnicowaną. Jak wykazała Joanna Juna, łączenie obu tych form pracy grupowej daje lepsze wyniki niż oddzielnie stosowanie każdej z nich.
PRACA BRYGADOWA- polega na wykonywaniu przez stałe grupy brygady zadań o charakterze praktyczno - produkcyjnym w politechnicznej pracowni szkoły, w warsztatach szkolnych, na działce szkolnej i w zakładach produkcyjnych.
Praca grupowa miała swoich zagorzałych zwolenników, którzy zalecali ją jako wyłączna formę organizacji kształcenia (np. w Polsce J. Bartecki), ponieważ jednak w życiu człowiek funkcjonuje w różnych układach: indywidualnie, zbiorowo oraz w grupach małych, średnich i dużych, bardziej słuszne jest łączenie tych wszystkich form pracy ze sobą.
W zestawieniu z praca jednolitą i zbiorową praca grupowa wyróżnia się następującymi cechami:
-sprzyja realizacji celów społeczno - wychowawczych: przyzwyczaja do odpowiedzialności, podporządkowania się, gotowość udzielenia pomocy innym, partnerstwa
umożliwia realizacje celów poznawczych : zwiększa wydajność pracy uczniów, sprzyja rozwojowi ich aktywności poznawczej i samodzielności
zwiększa zasób interakcji międzyjednostkowych i umożliwia powstanie więzi między uczniami
obiektywizuje procesy samooceny i sprzyja obiektywizmowi w ocenianiu innych.
ORGANIZACJA PRACY DOMOWEJ
Praca domowa w porównaniu z pracą na lekcji. Otóż na lekcji nauczyciel kieruje bezpośrednio praca kilkudziesięciu uczniów, skutkiem czego nie zawsze udaje mu się dostosować tempo do pracy do możliwości wszystkich uczniów, a przy tym mało ma czasy na rozwijanie ich samodzielności oraz na utrwalanie wiadomości. Praca domowa jako uzupełnienie i ciąg dalszy pracy lekcyjnej umożliwia więc pogłębienie i utrwalenie wiedzy ucznia, a przede wszystkim wdrożenie go do samodzielności w myśleniu i posługiwaniu się wiedzą, w w realizowaniu samodzielnych zadań twórczych. Obok tego praca domowa spełnia ważna role wychowawczą. Zmuszając uczniów do samodzielnego podejmowania codziennych obowiązków, kształtuje ich wole i charakter, rozwija systematyczność i dokładność, inicjatywę, pomysłowość, wzmacnia wiarę we własne siły, kształtuje pozytywny stosunek do pracy.
RODZAJE PRAC DOMOWYCH
W zależności od celów, jakie przyświecają pracom domowym, prace te można podzielić na kilka grup. Cele ze swój strony wpływają na charakter zadawanych prac. Do podstawowych celów zalicza się:
opanowanie nowego materiału
utrwalenie materiału przyswojonego
kształtowanie umiejętności i nawyków
rozwijanie samodzielności i twórczości uczniów
Opanowanie nowego materiału ,zajmują stosunkowo mniej miejsca od innych. Wśród nich dadzą się wyr wyróżnić prace polegające na przygotowaniu materiału do nowych lekcji oraz na uzupełnieniu materiału opanowanego w czasie lekcji.
Przygotowanie materiału do nowej lekcji - często stanowi treść zadań domowych. Zadania takie maja wywołać zainteresowanie nową lekcją, co później odbija się korzystnie na jej przebiegu, szczególnie korzystnie, gdy w ten sposób gromadzą uczniowie przesłanki potrzebne w rozwiązywaniu zagadnień na lekcji. Ponadto uczniowie kilkakrotnie stykają się z przyswajana treścią, co również wpływa dodatnio na trwałość ich wiadomości.
Utrwalenie przyswojonego materiału - a mianowicie zadania polegające na dalszym uczeniu się treści uprzednio na lekcji przyswojonej oraz na trwałym zapamiętaniu. Zadania te polegają często na uczeniu się z podręcznika, przy czym treść którą uczniowie utrwalają jest im już znana. Przy wykonywaniu takich zadań grozi stałe niebezpieczeństwo dosłownego i niekiedy bezmyślnego zapamiętywania całych ustępów. Zapobiega temu wysuwanie w toku uczenia się problemów, na które uczeń poszukuje odpowiedzi w trakcie lektury.
Kształtowanie umiejętności i nawyków - zadania tego rodzaju stosuje się często, przede wszystkim w nauczaniu tych przedmiotów, które wymagają kształtowania wielu sprawności. Chodzi tu głównie o język ojczysty, a obok niego o języki obce, matematykę, zajęcia techniczne i wychowanie fizyczne.
Często nauczyciele zadają uczniom prace domowe, w których występują wszystkie trzy omówione cele, a jednocześnie pojawiają się inne. Dotyczy to zwłaszcza prac wymagających większego stopnia samodzielności, a nawet pewnego pierwiastka twórczości . Można tu mówić o takich rodzajach prac jak np. wypracowania, artykuły i utwory literackie do gazetki szkolnej, listy, układanie zdań, wykonywanie pomocy naukowych, opracowywanie pomysłów. Wykonując tego rodzaju prace, uczniowie rozszerzają swoje wiadomości, uczą się je stosować w nowych sytuacjach, utrwalają wiadomości uprzednio przyswojone oraz kształtują pożądane umiejętności, nawyki i przyzwyczajenia, rozwijają zmysł obserwacyjny i wyobraźnię oraz samodzielność we własnym myśleniu i działaniu twórczym.
ZADAWANIE PRACY DOMOWEJ
Ponieważ przy wykonywaniu pracy domowej uczeń jest pozostawiony sam sobie, nauczyciel poświęca wiele uwagi jej zadaniu. Przede wszystkim chodzi o powiązanie samej treści pracy domowej w sposób zrozumiały dla uczniów z treścią lekcji. Chodzi tez o to, aby uczniowie dokładnie rozumieli, a jaki sposób maja wykonywać te pracę. W tym celu w każdej lekcji przewiduje się odpowiedni czas na zadanie. Najczęściej jest to końcowy fragment lekcji, gdy po dokładnym przerobieniu nowego materiału oraz powtórzeniu go i uporządkowaniu, uczeń potrafi łatwiej zrozumieć treść pracy domowej. Niekiedy jednak zadawanie pracy domowej może nastąpić z uzasadnionych względów na początku lub w środku lekcji.
KONTROLA PRACY DOMOWEJ
Im częstsza i dokładniejsza jest kontrola zadań domowych, tym systematyczniej i staranniej dzieci je wykonują. Kontrola pozwala nauczycielowi stwierdzić, czy jego sposób zadawania pracy domowej jest właściwy, czy dzieci są odpowiednio przygotowanie do wykonywania tej pracy.
Największa wartość kontroli polega na tym, że pozwala w porę usunąć braki w wiadomościach i umiejętnościach uczniów. Jeżeli uczeń bez uzasadnionego powodu nie wykona określonego zadania czy tez wykona je niedbale i błędnie, braki te pod wpływem kontroli uzupełnia, pracę wykonuje lub poprawia i zdaje z tego sprawę nauczycielowi.
Z kontrola prac domowych z reguły łączy się ich ocena. Ocena nadaje tym pracom większa wagę, staje się bodźcem i zachęca do lepszego ich przygotowywania. Warunki te spełniają jednak tylko ocena sprawiedliwa, a przy tym odpowiednio umotywowana, i to zarówno wtedy, gdy nauczyciel chce zwrócić uwagę na staranność, sumienność lub samodzielność uczniów, jak i wtedy, gdyż chodzi o wykazanie, że przyczyna złego wykonania pracy domowej jest nieuwaga, niestaranność lub nawet niewłaściwy stosunek do pracy.
ORGANIZACJA PRACY POZALEKCYJNEJ
Czas wolny uczniów zajmuje około trzecia część ich „doby czynnej”, przy czym w soboty i w niedzielę jego rozmiary się podwajają. Stanowi zatem wielki kapitał, którego pedagogiczna eksploatacja może przynieść duże efekty w rozwoju młodych ludzi i harmonizacji ich życia. Pedagogika od dawna zwracała uwagę na te możliwości, a niektórzy teoretycy wręcz równorzędnie traktowali zajęcia czasu wolnego, zwane dawniej wczasem, i szkolne zajęcia obowiązkowe. Traktując szkołę jako teren heteronomicznej działalności młodzieży, a czas wolny jako obszar działalności autonomicznej.
Przygotowanie do korzystania z wolnego czasu jest nie tylko zadaniem szkoły. Upodobania dzieci i młodzieży do takich czy innych swobodnych zajęć kształtują się pod wpływem rodziny i środowiska rówieśniczego oraz ogólniejszych tendencji, jakie określają styl życia w kraju. Szkoła może tu odegrać stosunkowo ważniejsza od innych czynników rolę, zwłaszcza wtedy, gdy zawodzi środowisko rodzinne i środowisko lokalne. W przypadku szkoły nie chodzi zresztą o samo przygotowanie. To nie ze względu na odległy cel, jakim jest sprawa wypełnienie wolnego czasu przez absolwentów szkoły, gdy podejmą prace zawodową, organizuje się w szkole pracę pozalekcyjną, lecz dla celów bezpośrednio wychowawczych, dla rozszerzenia i wzbogacenia toru pracy obowiązkowej o nowe, właściwe dla tej pracy wartości.
Druga prawidłowość polega na tym że, tylko trzy rodzaje czynności-czytelnictwo, korzystanie z radia i TV oraz wypoczynek bierny - występują masowo, na co wskazuje wysoki wymiar czasu przy małej stosunkowo różnicy między przeciętną dla ogółu badanych. Przy innych czynnościach różnice wzrastają stopniowo, aż do przypadku zajęć w organizacjach młodzieżowych, na które grupa pierwsza zużywa przeciętnie 84 min, gdy na drygą przypadają zaledwie 3 min, co, podobnie jak praca w kółkach zainteresowań świadczy o znikomym znaczeniu tych form a opinii młodzieży współczesnej szkoły. Przeciętne wszakże nie mówią wszystkiego. Okazuje się, że są stosunkowo nieliczne szkoły, gdzie jedne i drugie zajęcia absorbują czas ogółu młodzieży, lecz są i takie, gdzie koła zainteresowań i organizacje młodzieżowe zaledwie wegetują. Ten stan rzeczy ma jednoznaczną wymowę. Nie ma dobrej szkoły bez dobrze prowadzonych zajęć w czasie wolnym. Dają one młodzieży to, czego z reguły nie dają zajęcia obowiązkowe: zapoczątkowują pracę młodego człowieka nad sobą samym, dają mu okazję do swobodnej konfrontacji własnych możliwości z możliwościami innych, do tworzenia nieformalnych grup i kultywowania w nich tego, co S. Szuman nazwał idealizmem młodzieńczym, stwarzają szerokie pole dla własnej twórczości i w związku z tym wszystkim na zdrowych zasadach tworzą trwałe systemy motywacyjne, a w połączeniu z zajęciami obowiązującymi wpływają na tworzenie wartościowego stylu życia.