Funkcje finansów

Znaczenie finansów w gospodarce określają spełniane przez nie liczne funk­cje, z których podstawowe to:

• funkcja alokacyjna,

• funkcja redystrybucyjna,

• funkcja fiskalna,

• funkcja stabilizacyjna,

• funkcja kontrolna.

Funkcja alokacyjna finansów polega na tym, że są one narzędziem roz­mieszczenia dóbr zgodnie z potrzebami różnych podmiotów. W sferze prywat­nej odbywa się to głównie za pomocą mechanizmu rynkowego poprzez trans­akcje kupna-sprzedaży. W sferze publicznej, w której obywatele korzystają z dóbr (najczęściej w postaci usług) nieodpłatnie, dobra te są alokowane z wy­korzystaniem mechanizmu administracyjnego. Powszechnie dostępne, nieod­płatne dobra są finansowane z funduszy publicznych.

Zastosowanie mechanizmu administracyjnego w alokacji części dóbr wyni­ka z następujących przyczyn:

- bez zastosowania tego mechanizmu niskie dochody części ludności ogra­niczałyby jej dostęp do dóbr mających istotne znaczenie (np. do opieki me­dycznej, edukacji),

- brak możliwości wymiernego określenia korzystania, a więc i odpłatno­ści, przez poszczególne jednostki z takich dóbr, jak np. oświetlenie ulic, utrzy­manie ich nawierzchni, ochrona środowiska itp.,

- niemożliwość zorganizowania na zasadach rynkowych obrony narodowej, administracji publicznej, bezpieczeństwa publicznego, czy też służby dyploma­tycznej (np. armia nie może bronić tylko tych, którzy na warunkach rynkowych nabędą jej usługi),

- pozostawienie decyzji o korzystaniu z niektórych dóbr obywatelom ozna­czałoby zapewne rezygnację pewnej ich części z edukacji, ubezpieczeń spo­łecznych, opieki medycznej, co mogłoby prowadzić do groźnych skutków spo­łecznych (np. do rozprzestrzeniania się chorób, degradacji intelektualnej kolej­nych pokoleń).

Funkcja redystrybucyjna finansów jest związana z alokacją dóbr publicznych, które dostarczane są obywatelom nieodpłatnie. Państwo, spełniając w tym zakresie konstytucyjne obowiązki, musi ponosić wydatki, sięga więc do dochodów społeczeństwa poprzez opodatkowanie (w różnych formach) podmiotów gospodarczych i osób nieprowadzących działalności gospodarczej. W ten sposób dochodzi do wtórnego podziału dochodów (docho¬dy będące rezultatem pierwotnego podziału, tj. zysk i wynagrodzenia ulegają ponownemu podziałowi na część odprowadzaną do budżetu i część pozostającą w dyspozycji tych, którzy wytworzyli dany dochód). Część odprowadzana do budżetu tworzy fundusze, które są rozdzielane między różne podmioty, i służy finansowaniu celów publicznych.

Można więc stwierdzić, że funkcja redystrybucyjna finansów polega na przejmowaniu przez budżet części dochodów pierwotnych (strona fiskalna), a następnie na podziale zgromadzonych środków na finansowanie zadań publicznych (strona rozdzielcza). W ten sposób poprzez budżet państwa odbywa się transfer dochodów między podmiotami gospodarującymi, osobami nieprowadzącymi działalności gospodarczej, między poszczególnymi regionami kraju. Transfer ten może mieć charakter bezpośredni, na przykład może polegać na przeznaczaniu środków publicznych na wypłaty rent, emerytur, lub pośredni, na przykład wykorzystanie środków na ochronę środowiska.

Funkcja redystrybucyjna stanowi podstawę do dokonywania wydatków budże­towych - transferów. Wydatki te związane są z utrzymaniem sfery produkcji nie­materialnej np. oświaty, kultury, nauki, a więc tych jednostek, które świadczą usłu­gi nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie, a z prowadzonej działalności nie uzysku­ją żadnych środków lub środki niewystarczające na pokrycie kosztów związanych z ich działalnością.

Wydatki te dotyczą także różnego rodzaju dotacji i subwencji z budżetu państwa.

Pod pojęciem dotacji należy rozumieć bezzwrotną pomoc finansową państwa na dofinansowanie lub finansowanie określonej działalności lub określonego pod­miotu. Dotacje określane są na zasadzie procedur przetargowych. Dotacje celowe to środki budżetowe na finansowanie lub dofinansowanie zadań administracji rządowej oraz zadań zleconych jednostkom samorządu terytorialnego, a także zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego, zadań zleconych do re­alizacji jednostkom nie zaliczanym do sektora publicznego oraz fundacjom i stowa­rzyszeniom, jak również kosztów realizacji inwestycji zakładów budżetowych (pań­stwowych), inwestycji jednostek samorządu terytorialnego, inwestycji związanych z badaniami naukowymi i pracami badawczo-rozwojowymi.

Dotacje podmiotowe to środki budżetowe przeznaczone na dofinansowanie działalności bieżącej, ustawowo wskazanego podmiotu.

Dotacje przedmiotowe związane są z wydatkowaniem środków budżetowych na dopłaty do określonych rodzajów wyrobów i usług, kalkulowanych według sta­wek jednostkowych.

Subwencje to szczególny rodzaj dotacji związany z bezzwrotną pomocą finan­sową państwa udzielaną poszczególnym podmiotom (instytucjom, organizacjom go­spodarczym lub społecznym, osobom fizycznym). Subwencje określane są na pod­stawie przeliczników kalkulacyjnych.

Subwencje mogą mieć różnego rodzaju charakter w zależności od jednostki sa­morządu terytorialnego, który z nich korzysta oraz od miejsca wydatkowania tych środków.

Subwencja ogólna to transfer środków pieniężnych z budżetu państwa do jedno­stek samorządu terytorialnego (JST), stanowi formę zasilanie tych jednostek i dzie­li się na części:

• podstawową (dotyczącą tylko gminy), która dzieli się na część rezerwową (obliczaną jako 4% kwoty subwencji ogólnej), wyrównawczą oraz pozostałą (stanowią­cą pozostałą kwotę części podstawowej subwencji ogólnej, rozdzielaną pomiędzy wszystkie gminy proporcjonalnie do przeliczeniowej liczby mieszkańców),

• wyrównawczą, (dotyczy wszystkich JST) której zadaniem jest umożliwienie jednostkom samorządu terytorialnego o niższym od średniego dochodzie na jednego mieszkańca zmniejszenie dystansu Jaki dzieli je od średnio zamoż­nych jednostek,

• rekompensującą, przysługującą tylko tym gminom, które utraciły dochody z tytułu ustawowych ulg i zwolnień określonych w ustawach: o podatku rol­nym i o lasach,

• oświatową (dotyczy wszystkich JST), rozdzielaną pomiędzy poszczególne jed­nostki samorządu terytorialnego według zasad określonych w rozporządzeniu ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania. Wysokość tej części sub­wencji uzależniona jest od struktury i zakresu zadań oświatowych realizowa­nych przez jednostki samorządu terytorialnego oraz liczby uczniów,

• drogową (dotyczy powiatu i województwa), związaną z budową, modernizacją, utrzymaniem, zarządzaniem i ochroną dróg powiatowych i wojewódzkich.

Funkcja fiskalna związana jest z dostarczaniem państwu środków pieniężnych na realizację zadań państwa. Fiskalizm dotyczy zarówno źródeł podatkowych np. podatek dochodowy od osób fizycznych, podatek dochodowy od osób prawnych, VAT, akcyza, jak i źródeł niepodatkowych np. cła, wpłaty z zysku NBP. Funkcja fi­skalna finansów pozwala na realizację zadań wewnętrznych jak i zewnętrznych pań­stwa. Funkcja fiskalna jest ściśle związana z funkcjami pozafiskalnymi tj. funkcją rozdzielczą, interwencyjną, bodźcową.

Funkcja stabilizacyjna - stymulacyjna finansów polega na wykorzystywaniu przez władze publiczne instrumentów polityki fiskalnej i monetarnej w celu łagodzenia wahań koniunktury gospodarczej (stabilizowania gospodarki) i stymulowania wzrostu gospodarczego.

Polityka fiskalna umożliwia oddziaływanie na gospodarkę poprzez kształtowanie podatków (dochodów budżetowych), wydatków budżetowych oraz salda budżetu państwa. Niskie podatki sprzyjają aktywności gospodarczej, wzrostowi zatrudnienia, wzrostowi zysków przedsiębiorstw i dochodów ludności, a tym samym wzrostowi popytu. Z kolei wzrost podatków zniechęca, często wręcz hamuje aktywność gospodarczą, co skutkuje spadkiem zatrudnienia (wzrostem bezrobocia), spadkiem dochodów ludności, a co za tym idzie spadkiem popytu.

Polityka monetarna pozwala oddziaływać, poprzez kontrolę podaży pieniądza, na poziom cen i stopy procentowe, a więc na przebieg procesów w gospodarce.

Ekspansywna polityka monetarna oznacza zwiększanie podaży pieniądza, obniżkę stóp procentowych i wzrost popytu. Natomiast restrykcyjna - ogranicza wzrost podaży pieniądza, co skutkuje wysokimi stopami procentowymi i spadkiem popytu. Wykorzystywanie instrumentów polityki fiskalnej (prowadzonej przez rząd) i polityki monetarnej (prowadzonej przez bank centralny) wyznacza wpływ finansów na stabilizowanie gospodarki.

Funkcja kontrolna finansów (nazywana także informacyjną) polega na monitorowaniu i kontroli przebiegu procesów gospodarczych. Jest to możliwe dzięki temu, że procesy gospodarcze (wyrażone w pieniądzu) znajdują odzwierciedlenie w przepływach finansowych, które są ewidencjonowane. Uzy­skane w ten sposób informacje o zjawiskach finansowych umożliwiają analizę przebiegu procesów gospodarczych, na przykład kształtowanie się wpływów podatkowych może informować o dobrej lub słabej sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw (większe wpływy podatku dochodowego świadczą o wzroście osiąganych zysków, większe wpływy podatku VAT świadczą o wzroście sprze­daży).

Funkcja alokacyjna - finansów publicznych polega na tym, że państwo dysponując zasobami pieniężnymi w formie budżetu może przemieszczać środki finansowe na zadania, które ma obowiązek spełniać, albo też na dziedziny wymagające dofinansowania lub też na dziedziny, które ze swojej istoty nie przynoszą zysku a ich prowadzenie jest konieczne dla istnienia państwa i zbiorowych potrzeb obywateli.

Finanse publiczne (wg. Stanisława Owsiaka) zajmują się funduszami, które tworzą i rozdysponowują władze publiczne. Nauka ta obejmuje gospodarkę publicznymi środkami pieniężnymi oraz ich treść ekonomiczną, polityczną i społeczną. Nauka o finansach publicznych zajmuje się związkami przyczynowo skutkowymi pomiędzy procesami gromadzenia i wydatkowania publicznych zasobów pieniężnych a procesami gospodarczymi, politycznymi a społecznymi.

Finanse prywatne -obejmują zasoby pieniężne indywidualnych jednostek prowadzących działalność gospodarczą, zasoby spółek i indywidualnych gospodarstw domowych (ludności)

1.Alokacyjna. Alokacja polega na rozdziale zasobów między różne cele. Ograniczoność zasobów skłania do efektywnej alokacji. Funkcja ta oznacza, że państwo za pomocą przepływów pieniężnych w postaci dochodów i wydatków może wpływać na alokację zasobów w gospodarce. Rozróżniamy alokację: czynników wytwórczych i alokację wytworzonych dóbr materialnych. Państwo kształtuje podział dostępnych zasobów pomiędzy sektory publiczny i prywatny, a także wpływając na podziały w ramach sektora publicznego. Celem tej funkcji jest głównie korekta zakłóceń w oddziaływaniu rynku na produkcję i oferowanie świadczeń bezpośrednio przez państwo.

funkcja alokacyjna - panstwo alokuje czynniki produkcji (kapital, praca, ziemia) w okreslone przez siebie dziedziny gospodarcze lub regiony może robic to w sposób posredni zachecajac podmioty sektora prywtnego za pomocą ulg inwestycyjnych obnizajac stawki podatku do alokacji ich prywatnych czynnikow produkcji w okreslone dziedziny lub regiony. Realizowanie tej funkcji w sposób bezposredni co oznacza ze państwo za pomocą podatków zabiera czesc dochodow sektora prywatnego i samo poprzez bezpośrednie wydatki z budzetu finansowego okreslone sektory gospodarki.

1. Funkcja alokacyjna (fiskalna) istota tej funkcji sprowadza się do tego, że finanse publiczne są narzędziem alokacji zasobów w gospodarce rynkowej. Alokacja tychże zasobów dokonuje się w związku z dwojakiego rodzaju zadaniami przypisanymi państwu, a są nimi: zadania publiczne i zadania społeczne.

Pojęcie alokacji zasobów oznacza, że organy publiczne za pomocą przepływów pieniężnych w postaci dochodów i wydatków publicznych mogą wpływać na alokację zasobów w gospodarce, tj. alokację czynników wytwórczych (surowców, materiałów, potencjału ludzkiego) i wytworzonych dóbr materialnych dążąc do ich optymalnego wykorzystania.

Funkcja ta nie odnosi się wyłącznie do aspektu związanego z pozyskiwaniem środków. Stara się ona również wskazać źródła skąd można czerpać środki w taki sposób, aby nie były one uciążliwe a nawet szkodliwe dla samego źródła tych dochodów czy też dla podmiotu dysponującego tymi dochodami.

Przykładem takiej sytuacji może być zdarzenie, obciążenia podatkami przedsiębiorstw czy ludności. Działanie takie zmniejsza możliwość konsumowania oszczędzania oraz inwestowania przez te podmioty, daje natomiast finansową podstawę do alokacji omawianych zasobów przez państwo lub samorząd terytorialny w związku z przypisanymi im zadaniami. Bardzo często celem jest nie tylko zgromadzenie tych środków, lecz również podjecie interwencji państwa mającej doprowadzić do podjęcia wyznaczonego przez państwo zachowania lub jego zmiany przez podmiot obarczony ciężarem świadczeń pieniężnych. To samo spostrzeżenie należy również odnieść do wydatkowania środków pieniężnych.

Zasadniczym elementem realizacji funkcji alokacyjnej pozostaje wydatkowa strona funduszy publicznych:

• wiąże się ona z wytwarzaniem przez sektor publiczny dóbr publicznych i społecznych, a przeznaczona na nie część wydatków wyraża rzeczywisty udział sektora publicznego w produkcie społecznym

• pozostała część wydatków w formie transferów zostaje przekazana do sektora prywatnego, a rolą finansów publicznych jest w tym przypadku realokowanie środków w ramach samego sektora prywatnego

O skali alokacji świadczy relacja wysokości wydatków publicznych do Produktu Krajowego Brutto, a także ich struktury.

---