PRAWO KARNE-zbiór norm określających odpowiedzialność za czyny zakazane przez ustawę karną pod groźbą kary oraz sposób postępowania w sprawie tej odpowiedzialności. Dzieli się na:Prawo karne materialne - zbiór norm zakazujących popełnienia określonych czynów społ. szkodliwych, zagrożonych sankcjami karnymi.Prawo karne procesowe- zbiór norm prawnych regulujących proces karny.PROCES KARNY-zespół prawnie uregulowanych czynności, których celem jest wykrycie przestępstwa i jego sprawcy, osądzenie go i ewentualne wykonanie kary, środków karnych oraz środków zabezpieczających.FUNKCJE norm procedury karnej:1. F. prakseologiczna-procedura jest wynikiem doświadczenia setek lat, dzięki temu ustalone zostały metody najefektywniejszej realizacji celów procesu (stąd tzw. normy celowościowe)2. F. gwarancyjna- a)ochrona podst. wartości nadrzędnych, jak godność, właśność itp. b) ochrona praw jednostki w procesie3. F. regulacyjna-normy wyznaczają porządek, ustalają sekwencję czynności, regulują prawa i obow. uczestników procesu, wtłaczają czynności proc. w odpowiednie formy.4. F. materialnoprawna-wpływ prawa karnego proc. na zakres uregulowania prawa karnego materialnego oraz realność stosowania tego prawaSTOSUNKI PROCESOWE-sytuacje prawne zachodzące między uczestnikami procesu i unormowane przez prawo karne procesowe.Charakter stosunków:a)społeczny-zachodzą między ludźmi lub podmiotami symbolizującymi interesy ludzkieb)prawny-są prawnie unormowane i ich treścią są wzajemne prawa i obowiązkic)dynamiczny-uczestnicy proc., dzięki pełnionym rolom zdeterminowanym przez cele powodują, powodują zmiany w treści tych stosunkówZe względu na odbicie rzeczywistościa)idealne-porządane przez ustawodawcę i naukę stany prawneb)faktyczne-stany prawne tworzące się w konkretnych procesachCELE PROCESU1. Osiągnięcie stanu sprawiedliwości prawnomaterialnej- poprzez subsumcję czynu (konkretyzacja abstrakcyjnego zespołu znamion przestępstwa)2. Osiągnięcie stanu sprawiedliwości proceduralnej-przeprowadzenie tzw. procesu fair
PRZEDMIOT PROCESU-problem odpowiedzialności karnej, a czasem i cywilnej oskarżonego za zarzucane mu przestępstwo.Odpowiedzialność karna- powinność poniesienia przez konkretną osobę konsekwencji określonych w prawie karnym lub cywilnym za konkretne przestępstwo.Podstawy odpowiedzialności:1. Faktyczna-czyn zarzucony oskarżonemu, który w przypadku potwierdzenia dowodami zasadnośći zarzutu zostaje przypisany oskarżonemu w wyroku.Brak tożsamości czynu prowadzi do umorzenia postępowania (zmiana osoby sprawcy,zmiana dobra prawnego, zmiana osoby pokrzywdzonej i równocześnie różnica dot. miejsca, czasu czynu przedmiotu wykonawczego lub ustawowych znamion czynu).2. Normatywna-kwalifikacja prawna czynu zarzucanego oskarżonemuRodzaje zmiany kwal. czynu:a)następcza-spowodowana zmianą w obrazie czynub)samoistna-poprawa dotychczasowej kwalifikacjiRODZAJE PROCESU W ZALEŻNOŚCI OD RODZAJU ODP. PRAWNEJ:1. Proces zasadniczy-rozpatruje się w nim kwestię odpowiedzialności karnej2. Akcja cywilna-postępowanie zmierzające do załatwienia kwestii odpowiedzialności cywilnej oskarżonegoRodzaje akcji cywilnej:1. Post. adhezyjne (przydatkowe)-toczy się w ramach procesu karnego-można dochodzić tylko roszczeń majątkowych wynikający bezp. z popełnionego przestępstwa-wolno zasądzić nie tylko odszkodowanie za stratę rzeczywistą, ale i za utracone korzyści2. Orzeczenie obowiązku naprawienia szkodya)bezwględnie obligatoryjneb)względnie obligatoryjnec)fakultatywne3. Orzeczenie odszkodowania z urzędu4. Orzeczenie nawiązki5. Orzeczenie świadczenia pieniężnego.6. Orzeczenie zwrotu korzyści majątkowej.DZIAŁY PRAWA KARNEGO PROCESOWEGO:W obrębie procesu karnego odróźnia się:1. Proces karny powszechny (przed sądami powszechnymi) 2. Proces karny specjalny: sądy wojskowe, Trybunał StanuTRYBY POSTĘPOWANIATryby ścigania:1. z oskarżenia publicznego (z urzędu)a)bezwarunkowyb)warunkowy, uzależniony od:-wniosku pokrzywdzonego-zezwolenia właściwego organu2. z oskarżenia prywatnegoII podział trybów:1. Zwyczajny-typowy w danym systemie prawnym2. Szczególny-różniący się istotnie od post. zwyczajnego, z góry przewidziany przez ustawodawcę2.1 Podział trybów szczegolnych ze względu na stosunek do formalizmu:1. Post. ekwiwalentne-tak samo sformalizowane jak zwyczajne-post. karne skarbowe zwyczajne-post. poprawcze w sprawach nieletnich2. Post. wzbogacone-w II RP w sprawach o najpoważniejsze zbrodnie, w IV RP nie występuje3. Postępowanie zredukowane-uproszczone-z oskarżenia prywatnego-nakazowe-doraźneIII podział: ze względu na stosunek do głównego nurtu procesu:1. Post. zasadnicze-dąży do zasadniczego rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności prawnej oskarżonego2. Post. dodatkowea)incydentalne: załatwia kwestie dodatkoweb)pomocnicze: usuwają szczególne trudności-post. ekstradycyjne oraz przejęcie i przekazanie ścigania karnego,-post. o odtworzenie akt (renowacyjne)-pomoc prawna krajowa lub zagranicznac)następcze-załatwienie kwestii, które ujawniły się po uprawomocnieniu wyroku-post. ws. o odszkodowanie z niesłuszne skazanie, aresztowanie lub zatrzymanie-post. ułaskawieniowe-post. ws. wyroku łącznegod)uzupełniające-jeśli wyrok nie zawiera rozstrzygnięcia co do przepadku, zaliczenia tymczasowego aresztowania, zatrzymania lub środków zapobiegawczych, sąd orzeka o tym postanowieniem na posiedzeniuCZYNNOŚCI PROCESOWE-zachowanie się uczestnika procesu, wywołujące skutki przewidziane przez prawo procesowe.Odróżnić należy tzw. zdarzenia procesowe-zaszłość w świecie zewn. nie wykazująca jakichkolwiek cech zachowania się człowieka, ale wywołująca skutki przewidziane przez prawo procesowe.KATEGORIE CZYNNOŚCI PROCESOWYCHI. Ze względu na cel1. rozpoznawcze (kognicyjne)-zmierzające do zbadania i rozstrzygnięcia określonej kwestii w prcesie2. wykonawcze (egzekucyjne)-zmierzające do wykonania decyzji procesowejII. Ze względu na sposób komunikowania1. wyraźne (ekspresywne)-przez oświadczenia uczestników2. konkludentne (dorozumiane)-przez samo zachowanie, które wskazuje na istote czynnościIII. Ze względu na podmiot1. organów procesowych2. stron procesowych3. innych uczestników procesuIV. Ze względu na charakter1. Czynności realne2. Spostrzeżenia3. Oświadczenia procesowe3.1 Oświadczenia wiedzy3.2 Oświadczenia woli3.2.1 Oświadczenia postulujące3.2.2 Oświadczenia władcze3.2.2.1 Polecenia3.2.2.2 Decyzje3.2.2.2.1 Zarządzenia3.2.2.2.2 Orzeczenia3.2.2.2.2.1 Postanowienia3.2.2.2.2.2 Wyroki3.2.2.2.2.2.1 Wyroki „zwyczajne”3.2.2.2.2.2.2 Wyroki nakazowe
Warunki niewadliwości czynności procesowych:I. Warunek zgodności z przepisamiII Trzy warunki szczególowe1. Istnienie woli uczestników czynnośći2. Niezachodzenie wad woli uczestników3. Brak warunku w odniesieniu do oświadczeń procesowych Nastęstwa naruszenia warunków niewadliwości:1. Nieważność- do 2003 r. najpoważniejsze prawne następstwo wadliwości orzeczenia. Polegało na tym, że orzecznie z mocy samego prawa nie powodowało tych skutków, które ustawa łączy z takim orzeczeniem.2. Bezskuteczność-sankcja procesowa z powodu niedopełnienia określonych obowiązków lub niespełnienia przez stronę przesłanek czynności procesowej.3. Niedopuszczalność-występuje wówczas, gdy czynność przeprowadza się mimo braku jej ustawowych warunków.4. Wadliwość-czynność jest wadliwa, gdy w toku postępowania popełniono uchybienie, które mogło mieć wpływ na jej treść.a) względna-organ odwoławczy bierze ją pod uwagę tylko, gdy strona podniosła ją w środku odwoławczymb) bezwzględna - wiadomo5. Bezzasadność (niezasadność)- ocena, czy czynność jest zasadna jest oceną merytoryczną.PRAWOMOCNOŚĆ-sytuacja prawna charakteryzująca się niepodważalnością decyzji procesowej.Prawomocność formalna-sytuacja, w której decyzja nie podlega już zaskarżeniu za pomocą zwykłych środków zaskarżenia.W przypadkach:1. wyczerpany został tok instancji2. niedopuszczalne jest zaskarżanie decyzji wydanej w pierwszej instacji (wyrok w trybie doraźnym)3. strona zrezygnowała lub cofnęła środek doraźnyPrawomocność materialna-sytuacja, w której nie jest dopuszczalne wszczęcie i prowadzenie od nowa postępowania już prawomocnie (formalnie zakończonego).TERMIN-okres, czyli oznaczony upływ czasu, w ciągu którego należy wykonać czynność.Podziały:I. 1. Maksymalne (ad quem)-takie, w których należy wykonać czynność, do momentu upływu zakreślonego czasu2. Minimalne (ab quo)-muszą upłynąć, aby czynność mogła być dokonanaII. Ze względu na następstwa ich niezachowania:1. Terminy zawite-po ich upływie czynność jest bezskuteczna. Mogą być przywrócone przez sąd lub prokuratora2. T. prekluzyjne-jw., ale nie można ich przywracać3. T. instrukcyjne-czynność jest skuteczna, ale możłiwe post. dyscyplinarne lub służboweIII. Wg ustawy:1. Określone kalendarzowo2. Określone relatywnie do stanu zaawansowania procesu3.Określane ogólnie np. „niezwłocznie”4. Określone blankietowo np. „dalszy okres oznaczony”Sposób obliczania terminów:Początek biegu-zaczyna się w dniu następnym, od którego liczy się dany terminKoniec terminu-ten sam dzień który odpowiada początkowi terminuFORMY DOKUMENTACJI CZYNNOŚCI PROCESOWYCH:1. Protokół2. Notatka urzędowaProtokół-dokument pisemny stwierdzający formę i treść czynności, sporządzony w formie nakazanej przez prawo i podpisany przez prowadzącego czynność oraz przez co najmniej drugą osobę w niej uczestniczącą.Notatka urzędowa-dokument relacjonujący treść i formę czynności, niebędący protokołem.ŹRÓDŁA PRAWA PROCESOWEGOŹródło prawa - akt organu państwowego, zawierający normy prawne.Hierarchia źródeł prawa karnegoprocesowego:1. Konstytucja2. Ustawa3. Ratyfikowana umowa między narodowa4. Rozporządzenie wykonawczeANALOGIA W PROCESIE KARNYM-dopiero wówczas, gdy spotykamy się z brakiem normy dotyczącej rozstrzyganej kwestii-analogia iuris i legisNiedopuszczalność:- na niekorzyść oskarżonego- stosowania środków przymusu procesowegoObowiązywanie ustawy karnej procesowej:1. Obow. temporalne: trwałe i czasowe2. Obow. miejscowe: terytorium RP
Lecho Uczestnicy procesu Uczestnik procesu - każda osoba, która spełnia funkcję w procesie wyznaczoną jej przez prawo procesowe. Kategorie uczestników procesu: organy procesowe, strony procesowe, reprezentanci stron procesowych, rzecznicy interesu społecznego, osobowe źródła dowodowe, pomocnicy organów procesowych. Organy procesowe - to organy państwowe uprawnione do wydawania decyzji procesowych w określonych etapach procesu, niezależnie od innych uprawnień. (sąd, prokurator, policja, ABW)Właściwość miejscowa - Jest to uprawnienie sądu do rozpoznania sprawy, ze względu na miejsce popełnienia przestępstwa. Właściwość rzeczowa - jest to uprawnienie do całościowego rozpoznania sprawy ze względu na rodzaj przestępstwa. Właściwość rzeczowa pozwala na ustalenie sądu, który ma rozpoznać sprawę w pierwszej instancji.Właściwość funkcjonalna - właściwość obejmująca zakres czynności należących do kompetencji sądu. Jest to uprawnienie sądu do dokonania określonej czynności np. do właściwości funkcjonalnej Sądu rejonowego należy rozpoznanie zażalenia na zatrzymanie lub zastosowanie tymczasowego aresztow. Organy procesowe w szczególnych stadiach procesu. 1. Organy postępowania przygotowawczego (prowadzące i nadzorujące).Śledztwo, dochodzenie - prowdzi je policja, prokurator lub straż graniczna ABW , Żandarmeria wojskowa) 2. Organy postępowania głównego i odwoławczego(sąd, prezes sądu, przewodniczący rozprawy3. Organy post. Wykonawczego (sąd I instancji, sąd penitencjarny, dyrektor zakładu karnego) Strony procesowe Stroną jest podmiot który ma interes prawny w korzystnym dla siebie rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu1. Strony czynne - występujące z żądaniem rozstrzygnięcia odpowiedzial prawnej zgodnie z jej interesem prawnym. Wyróżniamy tu: - Oskarżycieli: Publicznych (organy państwowe wnoszące akty oskarżenia o przestępstwa ścigane z urzędu), Prywatnych (pokrzywdzeni wnoszący akty oskarżenia o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego), Posiłkowych (ubocznych - obok oskarżyciela publicznego, subsydiarnych - pokrzywdzeni wnoszący i popierający akt oskarżenia zamiast oskarżyciela publicznego gdy ten odmówi wniesienia aktu oskarżenia w/s ściganej z oskarżenia publicznego) - Pokrzywdzony - osoba fizyczna lub prawna (albo inna choćby nie miała os. Prawnej) której dobro zostało bezpośr. naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Pokrzywdzony jest stroną tylko w stadium postępowania przygotowawczego. W postępowaniu przed sądem pokrzywdzony uzyskuje prawa strony kiedy wystąpi w postaci oskarżyciela prywatnego, posiłkowego lub powoda cywilnego. 2. Strony bierne. S. B. to strona przeciwko której żądanie rozstrzygnięcia odpowiedzialności karnej zostało skierowane
Oskarżyciel publiczny - Oskarżycielem publicznym jest organ państwa, który występuje jako jego rzecznik. Oskarżyciel publiczny, działając w procesie spełnia funkcję państwa, co zakłada, że jego interesem nadrzędnym jest interes społeczny. Oskarżycielem publicznym głównym w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego, jest prokurator. Ma on pozycję nadrzędną. Oskarżycielem publicznym mogą być także inne organy państwowe, jako inni oskarżyciele publiczni. (PIH, PIP) Oskarżyciel prywatny - jest nim pokrzywdzony który wniósł i popiera oskarżenie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego. Oskarżycielem prywatnym może być pokrzywdzony. Staje się on oskarżycielem prywatnym na skutek wniesienia skargi prywatnej (uproszczonego aktu oskarżenia). Skargę prywatną mogą także wnieść ustawowi przedstawiciele pokrzywdzonego, gdy jest małoletni lub ubezwłasnowolniony, lub strony zastępcze w razie śmierci pokrzywdzonego. Powód cywilny - jest stroną czynną w zakresie dochodzonego roszczenia cywilnego w procesie karnym wynikającym z popełnionego przestępstwa. Dochodzenie roszczeń cywilnych w procesie karnym określa się nazwą powództwa cywilnego w procesie karnym ( proces adhezyjny). Mimo że powód cywliny posiada uprawnienia strony procesowej, to jednak doznają one pewnych ograniczeń. Ograniczenia te dotyczą dowodzenia. Powód cywilny może dowodzić istnienia tylko tych okoliczności, na których opiera swoje roszczenia, a więc faktów które mają wpływ na podstawę i wysokość dochodzonych roszczeń. Powód cywilny może zaskarżyć wyrok jako strona, co nie wyklucza wniesienie jedynej apelacji w sprawie przez powoda cywilnego.REPREZENTANCI STRON PROCESOWYCH - osoby działające za stronę w jej imieniu na mocy odpowiedniego tytułu prawnego (1. pełnomocnictwo udziel. Przez stronę; 2. zarządzenie prezesa sądu. [przewodniczącego wydziału, przewodniczącego rozprawy]; 3. Przepis ustawy.Obrońca -jest podmiotem, którego zadaniem jest niesienie fachowej pomocy oskarżonemu przez udzielenie przez udzielenie porad i dokonywanie czynności na jego korzyść. Prawo karne procesowe przewiduje wyłącznie obronę adwokacką, tzn. że obrońcą może być jedynie osoboa uprawniona do obrony według przepisów ustawy prawo o adwokaturze. W roli obrońcy nie może wystapić inna osoba, nawet najbliższa wobec oskarżonego, lecz nie wpisana na listę adwokatów. Zaniedbywanie obowiązków ze strony obrońcy nie może przynieść szkody oskarżonemu. Adwokat jest zobowiązany zachować w tajemnicy wszystko czego dowiedział się w związku z udzieleniem pomocy prawnej. W ściśle określonych wypadkach ustawa przewiduje przymus adwokacki tzn. wymaga aby czynność spełniona została przez adwokata. Apelacja od wyroku sądu okręgowego która nie pochodzi od prokuratora powinna być sporządzona i podpisana przed adwokata.Pełnomocnik - Z pomocy pełnomocnika może korzystać pokrzywdzony w postępowaniu przygotowawczym oraz oskarżyciel prywatny, posiłkowy lub powód cywilny w postępowaniu sądowym. Pełnomocnikiem może być adwokat, radca prawny. Przedstawiciele ustawowi - Osoby reprezentujące z mocy ustawy pokrzywdzonych małoletnich albo ubezwłasnowolnionych (rodzice, opiekun faktyczny, opiekun prawny) reprezentujące osoby nieporadne ze względu na wiek lub stan zdrowia, Osoby reprezentujące z mocy ustawy oskarżonego nieletniego (do 17 r.ż.) lub ubezwłasnowolnionego. Rzecznicy interesu społecznego Zadaniem rzeczników interesu społecznego jest obrona interesu społecznego, interesu ogółu. Tylko istnienie takiego interesu stwarza legitymację do działania w procesie. Rzecznikiem może być instytucja państwowa lub społeczna. Występując jako funkcjonariusz państwowy, rzecznik interesu społecznego działa w imieniu organu państwowego, państwa. Jeżeli jest delegatem organizacji społecznej występuje w imieniu tej organizacji. Osobowe źródła dowodu - osoby wezwane przez organ procesowy do dostarczenia środka dowodowego. Wyróżniamy o. ź. d.: 1. Oskarżony - składający wyjaśnienia 2. Świadek - składający zeznania 3. Biegły - składający opinię 4. Osoba poddana oględzinom lub badaniom ciała 5. Zawodowy kurator sądowy.Pomocnicy organów procesowych: Specjaliści, protokolanci, tłumacze, konwojenci policji.Kumulacja ról procesowych - uczestnicy mogą kumulować w swej osobie kilka kategorii uczestników procesu. Kumulacja ta jest niedopuszczalna, gdy 1. Jest organem procesowym (sędzia, ławnik, prokurator np. nie może być jednocześnie świadkiem, biegłym, stroną). Kumulacji ról nie można mylić z kumulacją funkcji procesowych (np. ściganie i oskarżenie) ponadto: 2. Ta sama osoba nie może pełnić ról przeciwstawnych 3. Kumulacja jest niedopuszczalna, gdy łączne spełnianie niektórych ról uczestników procesu przez jedną osobę spowodowałoby nienależyte wykonanie jednej z łączonych ról. Przesłanki procesowe Przesłanka procesowa - to stan prawny warunkujący dopuszczalność wszczęcia i toku procesu lub poszczególnej czynności procesowej. Przesłanki dzielimy: 1. Ze względu na funkcję na Pozytywne (stany prawne które muszą zachodzić by proces mógł się toczyć i był dopuszczalny) Negatywne (przeszkody procesowe - stany wyłączające dopuszczalność wszczęcia i dalszego biegu procesu)
Brak przesłanki pozytywnej warunkuje przesłankę negatywną, a brak przesłanki negatywnej warunkuje przesłankę pozytywną. 2. Ze względu na tryb procesu: Ogólne (warunkujące proces w trybie zwyczajnym); Szczególne (warunkujące proces w trybie szczególnym) 3. Przesłanki materialne i formalne Przesłanki materialne - przesłanki warunkujące dopuszczalność procesu, gdyż warunkują jednocześnie samą odpowiedzialność karną określoną przepisami prawa materialnego. Dzielimy je na: a) przesłanki umorzenia -znikomy stopień społ. Szkodliwości -Brak karalności czynu -Przedawnienie karalności -abolicja w drodze ustawy abolicyjnej lub amnestyjnej - Immunitety materialne i formalne b) przesłanki uniewinnienia - brak faktycznych przesłanek oskarżenia i skazania ( czynu nie popełniono lub brak jest danych dostatecznie uzasadniających jego popełnienie) - Brak przestępczości czynu (brak znamion; ustawa stanowi że sprawca nie popełnia czynu - zachodzą okoliczności wyłączające bezprawność [obrona konieczna, stan wyższej konieczności], lub okoliczności wyłączające winę [rozkaz, błąd lub gdy bojarski wącha klej]Przesłanki formalne Są to przesłanki, które nie przesądzają o braku odpowiedzialności, ale warunkują sam proces.Dzielimy je na:1. Bezwzględne - stany prawne które warunkują proces przeciwko określonej osobie w każdym układzie procesowym, np. powaga rzeczy osądzonej wyłącza proces w każdym układzie procesowym. 2 Względne - Stany prawne które dopuszczają proces przeciwko danej osobie tylko w pewnym układzie procesowym.
Przesłanki formalne:1.Powaga rzeczy osądzonej 2. Zawisłość prawna sporu 3. Podsądność sądom karnym 4. Właściwość sądu 5. Skarga uprawnionego oskarżyciela 6. Darowanie kary prawem łaski 7. Warunkowe zawieszenie wyk. Kary 8. Formalne immunitety procesowe 9. Wniosek pokrzywdzonego 10. Istnienie stron procesowych 11. Przeszkody wynikające z umów międzynarodowych Funkcje przesłanek: 1. Informacyjna - porządkują wiedzę o dopuszczalności procesu 2. Gwarancyjna - dają wyraziste kryterium dopuszczalności postęp.