MECHANIZMY STARZENIA SIĘ SKÓRY
Metody profilaktyki i leczenia starzejącej się skóry:
Elementy gerontologii:
Starość - proces fizjologiczny ostatniego okresu życia, w którym zmniejsza się zdolnośc do utrzymywania homeostazy przez poszczególne narządy i układy
Teoria programowanej śmierci komórki
Apoptoza - proces, w którym pojedyncze komórki uruchamiają mechanizm samozniszczenia
Ścieżki genetyczne związane z procesem starzenia:
1) gerontogenty - geny magące mieć wpływ na starzenie się organizmu
- związane z odpowiedzią na stres, jak geny obrony przeciwoksydacyjnej (katabolizm insuliny,regulacja wzrostu), naprawy DNA (helikazy DNA), niszczenia nowotworów (p53)
- związane z regulatorem konsumpcji substancji energetycznych
- związane z wyznaczeniem czasu w podziałach komórkowych i w kontroli procesów rozwojowych (telomeraza)
Teoria wolnorodnikowa ( uszkodzenia oksydacyjne DNA, wynikające z normalnego metabolizmu, uważa się za siłę napędzającą procesy starzenia się)
Teoria telomerowi dwuetapowego starzenia się
- zmniejsza się aktywność telomerazy, enzymu powodującego replikację telomerów (telomery-postarzające są wielokrotne sekwencje sześcionukleotydowe DNA)
Ważną cechą strzenia się jest:
- zmniejszenie rezerwy czynnościowej narządów i układów
- ograniczenie zdolności adaptacyjnych i upośledzenie hormonalnego mechanizmu regulacji
- zmiany degeneracyjne i zanikowe
Zaburzenia czynnościowe w starzeniu:
- redukuje liczny chromosomów w organellach komórkowych
- zmiany ilości i swoistości enzymów
- pojawienie się zmian w tkance łącznej
- osłabienie czynności wtórnych przekaźników komórkowych i białek regulujących
- obniżenie oziomu albumin, wzrost globulin
- stężenie cholesterolu zwiększa się
Wydłużenie życia, odmładzanie:
- terapia genowa: odtworzenie skróconych telomerów poprzez dostarczenie komórkom telomerazy; wymiana całego chromosomu na pochodzący z komórek młodego osobnika
Rola DHEA (dehydroepiandrosteron):
- jest on przekształcany do testosteronu , dehydrotestosteronu, estrogenu
- stymuluje układ immunologiczny
- poprawia nastrój i funkcje poznawcze
- zmniejsza wytwarzanie wolnych rodników
- hamuje syntezę DNA
Progeria - przedwczesna starość:
- w typowych przypadkach skóra jest atroficzna, pomarszczona, stwardniała lib poikilodermiczna
-podskórna tkanka tłuszczowa jest skąpa, włosy siwieją przedwcześnie, widoczne są zaopatrujące skórę naczynia krwionośne
Zespół Hutchinsona-Gilforda - zespół chorobowy charakteryzujący się przyspieszonym procesem starzenia
- mały wzrost
- niska masa ciała
- niedojrzałość płciowa
- duża głowa w stosunku do twarzy
- niedorozwój żuchwy
- przepełnienie żył skóry głowy
Zespół Wernera (przedwczesne starzenie się dorosłych):
- wygląd oskubanego ptaka
- gruszkowata klatka piersiowa
- koślawe biodra
- cienkie kończyny
- cienka, sucha skóra z brązowym plamkami i zmarszczkami
- rzeźbiony, ptasi koniec nosa
- dystroficzne paznokcie
- wysokobrzmiący głos
Mechanizmy starzenia się skóry:
- mechanizm wrodzonego lub wewnątrzpochodnego starzenia
- mechanizmy zewnątrzpochodne lub fotozależne
Starzenie się chronologiczne dotyczy skór w sposób porównywalny do innych narządów:
- wewnątrzpochodne p- procesy zanikowe (atroficzne)
- zewnątrzpochodne - procesy przerostowe
Starzenie chronologiczne:
- cienki naskórek (warstwa rogowa zachowana, zanik warstwy ziarnistej i kolczystej, ścieczenie warstwy podstawnej, spłaszczenie granicy skórno-naskórkowej)
Objawy: odwodnienie, suchość, złuszczanie naskórka wskutek zaburzenia wytwarzania naturalnych czynników nawilżenia (zmniejszona ilośc lipidów naskórka - steroli i ceramidów), osłabienia zdolności do redukowania przeznaskórkowej utraty wody, zmiany w układnie naturalnego czynnika nawilżającego i zwiększonej wrażliwości, zmniejszenie w macierzy zewnątrzkomórkowej skóry właściwości proteoglikanów i glikozaminoglikanów
- skóra odwodniona - całkowity brak w naskórku kwasy hialuronowego
- zaburzenia termoregulacyjna - redukcja liczby gruczołów potowych i ich wydzielania
- wysuszenie naskórka - gruczoły łojowe nie zmieniają się, zmniejsza się tylko sekrecja łoju
- naskórek wiotki i cienki
- skóra aroficzna, mało elastyczna, niesprężysta, blada, degeneracja włókien kolagenowych i elastycznych
- zmniejszenie liczny naczyń włosowatych
- zaburzenia funkcji odpornościowych, zmniejszona liczba komórek langerchansa
- plamy barwnikowe, niekiedy dużych rozmiarów, zmniejszenie liczby melanocytów i gromadzenie się ich w większe skupiska
- dochodzi po przerzedzenia włosów i ich siwienia
- zmarszczki
Od około 40 roku życia stwierdza się:
- zmniejszenie gęstości kolagenu
- spadek zawartości kolagenu o 1% z każdym rokiem życia (kolagen 70% suchej masy młodej skóry człowieka)
- zmiana proporcji pomiędzy kolagenem I i III
- zmniejszenie frakcji kolagenu rozpuszczalnego typu III
- liczba włókien fibryny nie zmienia się co prowadzi do zaburzeń usieciowania tkanki elastycznej
Fotostarzenie się skóry indukowane przez UV:
- wytwarzanie Wit D
- wytwarzanei pigmentu
- redukcja rumieniotwórcza wywołująca całą kaskadę procesów związanych z zapaleniem
- indukcja białek stresu oksydacyjnego i szoku termicznego
- zmiany w budowanie DNA komórkowego
- immunosupresja lokalna i ogólnoustrojowa
- uaktywnie nie proliferacji komórek
- redukcja fitotoksyczna lub fotoalergiczne
Posłoneczne uszkodzenia skóry - skala glogau
Starzenie dosłoneczne:
- rogowacenie słoneczne (starcze) skóry: naskórek pogrubiały, suchy, złuszczający się, chropowaty, warstwa rogowa naskórka pogrubiała, tworzenie się mikroszczelin i złogów komórkowych częściowo oderwanych wskutek degradacji chromosomów, raki podstawnokomórkowe i kolczystokomórkowe (uszkodzenie DNA korneocytów warstwy podstawnej, apoptoza, dysplazja, neoplazja), przebarwienia - lentigo solaris, zaburzone wytwarzanie melaniny (malasma-ostuda, piegi, przebarwienia, plami soczewicowate-lentigo solaris, przebarwione ogniska rogowacenia słonecznego
Przebarwienia powierzchowne:
- ograniczone przebarwienia twarzy i szyi - erythromelanosis follicularis - forma uszkodzenia skóry pod wpływem promieni słonecznych - liczne zlewające się teleangiektazje są przyczyną powstawania rumienia, przerywanego bladymi obszarami wokół mieszków włosowych, może wystąpić nietrzymanie barwnika
- zanik pstry siateczkowaty barwnikowy skóry twarzy i szyi (Poikilodermia Civatte'a) siateczkowata pigmentacja skóry, najczęściej na bocznych powierzchniach twarzy i szyi
+ zmiany ostro odgraniczone, okolice nei narażone na działanie słońca wolne od zmian
- plama soczewicowate melanocytowa - to niezłośliwa forma proliferacji melanocytów
+ plama soczewicowate złośliwa (plama Hutchinsona) jest duża, brązowa i wystepuje na ogół na zniszczonym słońcem policzku
+ pod względem histologicznym plama soczewicowate złośliwa jest czerniakiem In situ
- piegi małe, niezłośliwe plamy barwnikowe, zlokalizowane w miejscach narażonych na promieniowanie UV, melanocyty w piegach są większe, bardziej aktywne
Blizny rzekome - na grzbietach rąk, dekolcie i przedramionach pojawiają się białawe plami o nieregularnym brzegu i gwieździstym kształcie
Poikilodermia - zanik pstry i naczyniasty skóry
- teleangiektazje
- zaniki
- odbarwienia i przebarwienia skóry
- skóra staje się pstra wskutek nieregularnej plamkowatej pigmentacji spowodowanej wzrostem liczby aktywnych DOPA melanocytów
- przerost gruczołów łojowych - żółtawe guzki, szorstkie zgrubienia skóry, rozszerzone ujścia z wydobywającą się łojową wydzieliną
- naskórkowe inkluzyjne cysty - prosaki dosłoneczne
- mieszkowa hiperkeratoza - zaskórniki słoneczne
Zespół Faure- Racouchota:
- jeden z najpoważniejszych objawów starzenia się skóry pod wpływem słońca
- najczęściej w okolicy oczu
- obecność zaskórników, torbieli, pobruzdowań i żółtego zabarwienia skóry
- gruczoły łojowe ulegają przerostowi
- skóra romboidalna karku - występuje na tylnej szyi robotników pracujących na dworze, skóra szorstka, twarda i zaczerwieniona, ulega pobruzdowaniu
-plamica dosłoneczna - przedramiona u osób w starszym wieku, kruchość ścian naczyń włośniczkowatych, wynikające z degeneracji tkanki łącznej i podporowej, urazy powodują wystąpienie wylewów krwawych, czasami nieproporcjonalnie rozległych, pogrubienie i obwisłość skóry
- zmarszczki, bruzdy, fałdy, rowki są wynikiem zmniejszenia ilości kolagenu w skórze właściwej( zmniejszenie wytwarzania i wzmożony rozkład)
- zmarszczki - kliniczny wykładnik elastory
Typy zmarszczek:
- siateczkowate - chronologiczne starzenie
- senne
- grawitacyjne - fałdy i bruzdy znacznych rozmiarów, najczęściej fałdy nosowo-wargowe oraz w dolnie łez
- kliniczne: kurze łapki, poziome zmarszczki na czole, pionowe zmarszczki okolicy gładzizny, zmarszczki wokół ust, zmarszczki śmiechowe, linie marionetki
Starzenie się skóry jest naturalnym procesem polegającym na zmniejszeniu biologicznej aktywności komórek organizmu, spowolnieniu procesów regeneracyjnych i utracie zdolności adaptacyjnych ustroju.
Decydująca rolę odgrywają tu czynniki genetyczne oraz współdziałające z nimi czynniki zewnętrzne, takie jak: promieniowanie UV, skażenie środowiska, palenie papierosów, niewłaściwa pielęgnacja i czynniki wewnętrzne, związane z zaburzeniami regulacji hormonalnej, nieprawidłowym odżywianiem i niedoborami witaminowymi.
Jednym z pierwszych objawów starzenia się skóry jest jej suchość, spowodowana utratą zdolności do wiązania wody i zatrzymywania jej w naskórku.
Starzenie się skóry nie jest więc tylko wynikiem bezpośredniego upływu czasu, ale jest wynikiem działania czynników zewnętrznych i wewnętrznych. Takie czynniki jak : promieniowanie jonizujące (np. komputery), działanie promieni ultrafioletowych, nadmiar ozonu, zanieczyszczenia w powietrzu czy bakterie, dym z papierosów i, oczywiście, spaliny samochodowe, sprawia, że nasza skóra starzeje się szybciej niż zaprogramowała to matka natura. Dlatego też nie tylko wiek decyduje o wyglądzie i kondycji naszej skóry, ale wiedza i umiejętność dbania o nią.
Procesy starzenia się skóry:
Suchość skóry - utrata dotychczasowej elastyczności, następuje odwodnienie, silniej zaznaczają się zmarszczki mimiczne.
Pojawiają się drobne zmarszczki wokół kącików oczu i ust.
Naskórek staje się cieńszy i szorstki, keratynocyty pomnażają się w zwolnionym tempie.
Wydzielanie melaniny następuje w sposób niejednolity, czego wynikiem są liczne brązowe plamy w miejscach odkrytych - pojawiają się plamy pigmentacyjne.
Fibroblasty staja się coraz mniej aktywne. Pogarsza się aktywność włókien kolagenowych i elastynowych a ich struktura zmniejsza się.
Krążenie we włośniczkach ulega zmianie, czego wynikiem jest duża kruchość naczyń włosowatych.
Aby przeciwdziałać procesowi starzenia się skóry należy wpływać na w/wym. procesy poprzez stosowanie produktów z aktywnymi biologicznie substancjami (kosmeceutyki).
Część z tych zmian można wyeliminować, części zapobiegać, ale niestety wraz z upływem czasu pojawiają się charakterystyczne odznaki starzenia. Zmiany obserwowane na twarzy w kolejnych dekadach życia to:
1. 30-lat: nadmiar skóry powiek górnych ( opadanie powiek górnych), ' kurze łapki' w bocznych kątach oka
2. 40 - lat: wyraźnie zaznaczone fałdy nosowo - wargowe ( bruzdy od skrzydełka nosa do kącika ust); poprzeczne zmarszczki czoła i zmarszczki marsowe ( pionowe międzybrwiowe)
3. 50-lat: opadanie końca nosa; mniej wyraźnie zaznaczona linia żuchwy; zmarszczki szyi; widoczne poziome pasma mięśnia szerokiego szyi; opadanie bocznych części policzków ( tzw. chomiki)
4. 60-lat, 70-lat, 80-lat: ścieńczenie skóry oraz zanik tkanki podskórnej, przyczyniający się do wyraźnych zmarszczek i wiotkości skóry.
Spowolnienie tych procesów uzyskamy dzięki odpowiedniej diecie, ćwiczeniom, prawidłowemu programowi dbania o skórę oraz radzeniu sobie ze stresem dnia codziennego. Kosmetologia wykreowała nowy typ kosmetyków dla kobiet - nazywane się kosmeceutyki (kremy-leki). Przeciwdziałają starzeniu się skóry poprzez jej ochronę przed niszczącym działaniem promieniowania ultrafioletowego i zanieczyszczeniami środowiska. W obydwa wypadkach czynnikami atakującymi naszą skórę są wolne rodniki.
Wolne rodniki, które powstają w naszej skórze pod wpływem niekorzystnych czynników zewnętrznych wyrządzają wiele złego, powodują destrukcję lipidów, co powoduje naruszenie naskórka. Lipidy są bardzo ważne ponieważ w naskórku tworzą barierę przed inwazją różnego rodzaju szkodliwych czynników z zewnątrz.
Wolne rodniki atakują proteiny, czyli białko w błonie komórkowej. Komórka przestaje prawidłowo funkcjonować. Następnie niszczą enzymy. W efekcie, gdy enzym przestaje pracować w naszej skórze, ulegają uszkodzeniu kolagen i elastyna. Następuje rozerwanie wiązania peptydowego i uszkodzenie struktury tego białka.
Konsekwencją tego jest znacznie wcześniejsze starzenie się skóry niż jest to przewidziane przez czynniki genetyczne.
Dla utrzymania skóry w dobrej kondycji potrzebna jest jej systematyczna pielęgnacja uzupełniana odpowiednio dobranymi zabiegami oraz stosowanie aktywnych biologicznie składników, które w stężeniach terapeutycznych docierają do głębszych warstw naskórka działając regeneracyjnie, odżywczo i ochronnie. Dzięki temu skóra jest nawilżona, sprężysta i pozbawiona przebarwień.
Aby wybrać odpowiednie kosmetyki/kosmeceutyki, trzeba zrozumieć mechanizmy ich działania i przyjrzeć się procesom starzenia się skóry. Bez tej wiedzy kupowanie kosmetyków pełni rodzaj drogiego hobby i nie przynosi zamierzonych rezultatów. Np. retinol aby mógł skutecznie zadziałać musi uaktywnić się dopiero w naskórku inaczej ulega on rozkładowi pod wpływem światła i powietrza. A takie zastosowanie składnika w kremach wymaga zastosowania zaawansowanych technologii.
Do substancji, które skutecznie przeciwdziałają procesowi starzenia się skóry zaliczamy:
Witamina A, retinol i jego pochodne - są w organizmie zamieniane w kwas witaminy A, który pobudza odbudowę komórek.
Filtry ochronne UVA i UVB - ochrona przed fotostarzeniem (starzenie skóry wywołane światłem).
- Promieniowanie UVB - penetruje skórę jedynie w naskórku, powoduje rumień i opalenizne.
- Promieniowanie UVA - penetruje skórę głębiej, powodując trwałe zmiany w skórze właściwej. Czynnikiem przyspieszającym starzenie się skóry jest nie tylko opalenizna, ale również codzienna epskozycja, nawet na niewielkie dawki promieniowania UV, np. podczas drogi do pracy, podczas jazdy samochodem (promieniowanie UVA przenika przez szyby).
Hydroksykwasy (w szczególności kwas glikolowy z uwagi na jego najmniejszą cząsteczkę) - wspierają odnowę i mechanizmy regeneracyjne.
Przeciwutleniacze (antyoksydanty) - wspierają mechanizmy ochronne i regeneracyjne. Należą do nich m.in. Witamina C, która jak wykazały badania, ochrania skórę, zapobiega jej fotostarzeniu się oraz stymuluje produkcję kolagenu. Aby jednak witamina C zadziałała jej stężenie w preparatach musi wynosić co najmniej 10%.
Substancje poprawiające strukturę i funkcję naskórka
Substancje hormonopodobne, np. soja - spowalnia tworzenie się zmarszczek
Kwas hialuronowy - jest substancją silnie wiążącą wodę w tkance łącznej. Wypełnia przestrzenie między włóknami kolagenowymi i utrzymuje elastyczność skóry.
Substancje chroniące skórę które odpowiadają za stan skóry, jej gładkość, sprężystość i napięcie odpowiadają przede wszystkim trzy substancje:
Kwas hialuronowy i jego sole - bardzo ważne składniki wewnątrzkomórkowej substancji spajającej.
Mukopolisacharydy - składniki proteinowe, jeden z podstawowych składników skóry. Mają działanie ochronne, wspierające i wygładzające, utrzymują prawidłowe napięcie skóry
Siarczan chondroityny - substancja warunkująca nawilżenie skóry, wiążąca wodę. Oprócz skóry wystepuje także w chrząstkach.
Nieinwazyjne (niechirurgiczne) programy odmładzające:
Powierzchniowe peelingi chemiczne
- alfa-hydroksykwasy i/ lub hydrochinony
- beta-hydroksykwasy
- retinoidy
-Botox
-Mikrodermabrazja
Laser nieablacyjny/IPL
światło żółte
- laser CuBr (578 nm)
- pulsacyjny laser barwnikowy (585-600nm)
- laser N-lite (585 nm)
światło o szerokim paśmie
- IPL (500-1100 nm)
podczerwień
- Nd:YAG (1064 nm)
- Cool Touch (1320 nm)
Zabiegi odmładzające plastyczne : Zlikwidowanie zmarszczek twarzy możemy osiągnąć kilkoma sposobami, w zależności od ich umiejscowienia, głębokości, napięcia skóry, wieku i oczekiwań pacjenta.
Dostępne metody obejmują:
1. wstrzykiwanie tzw. wypełniaczy w zmarszczki,
2. podawanie środków osłabiających mięśnie,
3. peelingi
4. lifting twarzy i szyi. ( z ang. lift - unosić).
Wypełnianie zmarszczek twarzy za pomocą implantów:
Wypełniacze to preparaty pochodzenia biologicznego lub sztucznego, podawane w formie zastrzyków podskórnych lub śródskórnych w celu modelowania konturów twarzy, wypełnienia zmarszczek lub powiększania ust. Preparaty biologiczne to - własna tkanka tłuszczowa pacjenta, kwas hialuronowy, kolagen.
Preparaty kolagenowe zastosowano po raz pierwszy do wygładzania zmarszczek w latach 80. Kolagen jest obcogatunkowym białkiem pochodzenia zwierzęcego, stąd możliwość wystąpienia reakcji alergicznej u około 10 % pacjentów. Obecnie preparaty kolagenowe wypierane są przez substancje syntetyczne nie powodujące uczuleń.
Autogenny przeszczep tłuszczu pobierany jest w znieczuleniu miejscowym z brzucha, bioder lub pośladków specjalną sondą, rozdzielany, a następnie czyste komórki tłuszczowe są wstrzykiwane w pożądane miejsce ( fałdy nosowo - wargowe, wargi, zmarszczki marsowe, etc ). Zabieg trzeba powtórzyć po 4 tygodniach do 3 miesięcy, gdyż część tłuszczu ulega wchłonięciu.
Kwas hialuronowy jest polisacharydem mającym taki sam skład we wszystkich żywych organizmach, stad jego zastosowanie nie wymaga testów skórnych. Najczęściej w medycynie estetycznej stosuje się stabilizowany kwas hialuronowy pochodzenia niezwierzęcego. Jest to preparat w formie żelu, ulegający naturalnej biodegradacji. Nie wywołuje odczynów alergicznych. Zabieg polega na wprowadzeniu preparatu cienką igłą podskórnie lub śródskórnie w celu wypełnienia powierzchownych lub głębokich zmarszczek skóry. Efekt jego działania utrzymuje się od 6 do 12 miesięcy.
Substancje sztuczne to m.in. Gore - Tex, poliakrylamid ( Aquamid firmy Contura). Aquamid ma postać żelu, składa się z 97,5% wody oraz 2,5% poliakrylamidu. Jest on biokompatybilny, nie powoduje reakcji alergicznych. Efekt uzyskany po wstrzyknięciu jest ostateczny - preparat nie wchłania się, nie ulega przemieszczeniu. Zabieg przeprowadzony bez lub w znieczuleniu miejscowym, polega na wprowadzeniu cienką igłą żelu w warstwę podskórną. Nie jest on przeznaczony do korekcji drobnych zmarszczek. Podawanie wypełniaczy może powodować przejściowy obrzęk, zaczerwienienie, pobolewanie miejsca iniekcji.
Toksyna botulinowa ( jad kiełbasiany)
Jest to najsilniejsza znana toksyna biologiczna, która wytwarzana jest przez beztlenową pałeczkę Clostridium botulinum. Po raz pierwszy wykorzystywana została w medycynie w roku 1973. Wtedy to Scott opublikował prace o osłabieniu mięśni zewnętrzgałkowych w leczeniu zeza. Zastrzyki z toksyny były również stosowane w spastycznym nawykowym skurczu powiek, połowiczym porażeniu twarzy, dystoniach, kręczu karku. Do medycyny estetycznej toksyna została wprowadzona w 1992 roku. Poznano siedem serotypów antygenowych ( A do G), z czego w medycynie wykorzystywana jest neurotoksyna typu A. Dawka śmiertelna dla człowieka po podaniu doustnym nie jest znana, ale według badań Scotta powinna wynosić około 3000 jednostek dla człowieka o wadze 70 kg. W medycynie estetycznej stosuje się dawki do 200 jednostek podczas zabiegu. Działanie toksyny polega na blokowaniu przewodzenia impulsów nerwowych do komórek mięśniowych. To powoduje czasowe porażenie wiotkie mięśnia, rozluźnienie znajdującej się nad nim skóry, a w rezultacie wygładzenie zmarszczek. Wskazania w medycynie estetycznej to: zmarszczki międzybrwiowe (marsowe), poziome zmarszczki czoła, kurze łapki, nosowo - wargowe, poprzeczne szyi.
Zabieg wykonuje się ambulatoryjnie, bez znieczulenia. Do wstrzyknięć stosuje się strzykawki do insuliny 1ml lub 2,5 ml z igłą, 30G. Wykonuje się iniekcje podskórne lub domięśniowe. Efekt działania widoczny jest po dwóch - trzech dniach od zabiegu, efekt końcowy uzyskuje się po 10 - 14 dniach i utrzymuje się on przez 6 - 8 miesięcy. Zastrzyki botulinowe można wykonywać tylko 2- 3 razy w roku. Objawy uboczne po zabiegu są niewielkie i krótkotrwałe - małe krwiaki, zaczerwienienie, obrzęk.
Dodatkowym zastosowaniem toksyny botulinowej w medycynie estetycznej jest bardzo uciążliwa dla pacjentów dolegliwość, a mianowicie nadmierna potliwość dłoni, pach, stóp. Średni czas działania toksyny w przypadku wstrzyknięć w dłonie i stopy to 25 tygodni, w okolice pach - 28 tygodni.
Oprócz zastosowania w medycynie estetycznej, toksyna botulinowa używana jest w połowiczym kurczu twarzy, kurczu powiek, kręczu szyi, szczelinie odbytu, dynamicznej stopie końskiej spowodowanej spastycznoscią u dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym. Przeciwwskazaniami do zastosowania toksyny są choroby płytki nerwowo - mięśniowej (miastenia gravis, zespół Lambert Eatona), stwardnienie zanikowe boczne, rdzeniowy zanik mięśni, alergia na albuminę ludzką i na toksynę botulinową typu A, ciąża i okres karmienia, stany zapalne skóry, przyjmowanie leków: przeciwkrzepliwych z grupy pochodnych kumaryny; kwasu acetylosalicylowego ( Aspiryna) w chorobie wieńcowej; leków blokujących płytkę motoryczną; antybiotyków aminoglikozydowych. Toksyny nie wolno stosować u osób starszych ( powyżej 60 roku życia), gdyż zmarszczki w tym wieku są zmarszczkami statystycznymi, a nie dynamicznymi stąd podanie botuliny nie przyniesie pożądanego efektu .