SAMORZĄD TERYTORIALNY W NIEMCZECH.

Współczesna RFN jest państwem federacyjnym o daleko posuniętej autonomii krajów (landów), wchodzących w skład państwa jako związku. System RFN oparty jest na 5 zasadniczych normach konstytucyjnych, zgodnie z którymi Niemcy są:

• Republiką,

• Państwem demokratycznym,

• Państwem federalnym,

• Państwem prawnym,

• Państwem socjalnym.

Początki samorządu w Niemczech:

• Początków należy szukać jeszcze w czasach średniowiecznych, kiedy to miasta cieszyły się wolnością,

• Faktyczny kształt j.s.t. w Niemczech, choć jeszcze niezupełnie demokratycznego państwa, datuje się na rok 1808, gdy na obszarze Prus wprowadzono ustawę o ustroju miast,

• W 1918 roku wprowadzono powszechne i równe lokalne prawo wyborcze,

• Natomiast prawdziwa demokratyzacja samorządu niemieckiego rozpoczęła się dopiero po 1945 roku.

Konstytucyjna pozycja samorządu.

Po zakończeniu II Wojny Światowej terytorium Niemiec podzielono na 4 strefy:

1. brytyjską,

2. amerykańską,

3. francuską,

4. radziecką.

W 1945 roku wydano tzw. dyrektywę wrześniową dla wszystkich stref.

W RFN funkcjonują następujące szczeble administracji:

• związek (federacje) - Bund,

• kraje (landy) - Lunder,

• powiaty (Kreise) i miasta wyłączone z powiatów ( miasta te powinny mieć nie mniej niż 100 tys. mieszkańców i nie więcej niż 500 tyś.),

• gminy - Gemeinde.

Jednostki te tworzą przestrzenny schemat administracji: są zorganizowane jako korporacje terytorialne, posiadają osobowość prawną i mają bezpośrednio wybieralne organy.

Niemiecki system sam. Terytorialnego należy do jednych z najbardziej skomplikowanych w Europie z uwagi na dużą swobodę niemieckich Landów w podejmowaniu decyzji (regionów kraju o dużej autonomii).

Landy (kraje związkowe) mogą decydować o typie ustroju sam. terytorialnego w ramach tego samego modelu ustrojowego, stąd też nie jest on już taki sam na identycznych szczeblach samorządu nawet w sąsiednich Landach.

Pierwszym szczeblem są gminy dalej powiaty, okręgi w Bawarii i miasta wyłączone z powiatów.

&&&&&&&&&&&&&

Gmina jako zasadnicza jednostka w strukturze sam. terytorialnego Niemiec.

Niemiecka Konstytucja w art. 20 ust. 1 stanowi, że „RFN jest demokratycznym i socjalnym państwem federalnym”.

Są to podstawowe jednostki samorządu terytorialnego (występują tam wyłącznie organy administracji samorządowej).

Gmina to jednostka, której ustrój zależy od dwóch czynników:

1. od tego, ilu mieszkańców liczy dana gmina;

2. od charakteru (statusu) danej gminy (gmina miejska lub wiejska).

Ustrój gmin niemieckich jest bardzo zróżnicowany (w zależności od ustroju samorządowego w danym landzie, gdyż w każdym landzie istnieje odrębne ustawodawstwo wewnętrzne).

Ustrojowa pozycja gminy:

• na rzecz gminy przemawia domniemanie kompetencji,

• konstytucja RFN w art. 28 ust. 1 wprowadza zasadę obligatoryjnego wyboru przez społeczeństwo lokalne ich przedstawicielstw,

• gminy posiadają osobowość publicznoprawną i cywilnoprawną,

• gminy wyposażone są w osobowość prawną,

• mają zdolność prawną,

• mają zdolność do czynności prawnych.

Gmina niemiecka jako korporacja terytorialna jej mieszkańców opiera swoją autonomię na:

• autonomii terytorialnej i administracyjnej, która przejawia się w możliwości sprawowania władzy na danym obszarze,

• władztwie organizacyjnym, które przejawia się w swobodzie organizowania „wnętrz” gminy,

• prawie stanowienia przepisów prawa miejscowego (statutów, budżetu, podatków lok.),

• autonomii w zakresie stosunków pracy z pracownikami samorządowymi przy zachowaniu prawa krajowego w tym względzie,

• autonomii finansowej,

• autonomii w dziedzinie planowania przestrzennego.

Typy gmin:

1. USTRÓJ MAGISTRACKI - zwany pruskim: Obecnie istnieje jako tzw. niewłaściwy model magistracki w Hesji i w Bremerhaven (tj. części Bremy).

Administrację sprawuje magistrat, który jest wybierany przez zgromadzenie deputowanych miejskich.

1. Magistrat składa się z Burmistrza i rajców miejskich (tzw. Zarządu). Magistrat kieruje kolegialnie pracą adm. gminnej,

2. organy gminy współpracują z mieszkańcami poprzez Komisje złożone w równych częściach z członków rady, magistratu i fachowo przygotowanych obywateli,

3. pozycja członków magistratu jest równa pozycji Burmistrza.

Właściwy (echte) model magistracki zakładał, iż zarówno burmistrz, jak i pozostali członkowie magistratu pochodzą z wyborów pośrednich dokonywanych przez radę. Obecnie jednak ustrój ten nigdzie nie występuje w swej czystej formie, ponieważ od roku 1993 burmistrz jest wybierany bezpośrednio przez mieszkańców gminy.

2. USTRÓJ BURMISTRZOWSKI - zwany reńskim albo francuskim. W tym systemie następuje podział zadań i kompetencji między Radą a Burmistrzem, to mieszkańcy gminy wybierają radę, która z kolei wybiera Burmistrza i burmistrzów dodatkowych:

1. burmistrz kieruje pracą rady wspólnie z administracją gminną,

2. w kraju Saary burmistrz nie jest traktowany w pełni jako radny, nie przysługuje mu prawo głosu.

Obecnie ustrój burmistrzowski nigdzie nie występuje w swej pierwotnej postaci, ponieważ od roku 1994 burmistrz jest wybierany na 8 lat w wyborach bezpośrednich. Na skutek reform przeprowadzonych w latach 90-tych ubiegłego wieku ustrój burmistrzowski ewoluował w kierunku modelu południowoniemieckiego, który obecnie stanowi podstawę organizacji gmin w Nadrenii-Palatynacie, Saarze, oraz - w zmodyfikowanej formie - w Szlezwiku - Holsztynie.

3. USTRÓJ PÓLNOCNONIEMIECKI - zwany angielskim lub dyrektorskim, obowiązywał w Północnej Nadrenii-Westfalii (do 1994 r.) oraz w Dolnej Saksonii (do 1996 r.). Według tego modelu głównym organem gminy jest rada, której przewodniczy burmistrz. Drugim organem jest dyrektor gminy, który kieruje jej administracją. Charakterystyczne jest tutaj rozdzielenie funkcji burmistrza kierującego radą od dyrektora gminy jako kierownika administracji (porównywanego z angielskim town clerk, podczas gdy burmistrza porównywano do mayora). W latach 90- tych ubiegłego wieku w obu landach ustrój północnoniemiecki przekształcono w zmodyfikowany ustrój południowoniemiecki. Obecnie burmistrz pochodzi z wyborów bezpośrednich i jest (lub może być) jednocześnie przewodniczącym rady gminy.

4. USTRÓJ POŁUDNIOWONIEMIECKI - jest obecnie modelem wiodącym sam. terytorialnego w Niemczech. Został on uznany za model optymalny i dlatego większość krajów związkowych przyjęło go z rożnymi modyfikacjami, rezygnując z wcześniejszych rozwiązań. Klasyczny ustrój południowoniemiecki (süddeutsche Ratsverfassung), zwany bawarskim, występuje w Bawarii, Badenii-Wirtembergii i Saksonii (od 1993 r.) oraz z modyfikacjami w Saksonii-Anhalt, Turyngii, Nadrenii-Palatynacie, Saarze (od 1994 r.), Nadrenii-Westfalii (od 1999 r.), Dolnej Saksonii (od 1996 r.), Szlezwiku-Holsztynie (od 1998 r.) i w Meklemburgii (od 1999 r.).

Jest to model dualistyczny, zakładający podział kompetencji pomiędzy dwa organy pochodzące z wyborów powszechnych: radę gminy i burmistrza. Pozycja burmistrza jest tu szczególnie silna dzięki jego bezpośredniemu wyborowi. Burmistrz jest przy tym przewodniczącym rady, który prowadzi jej obrady i wykonuje jej uchwały. Następuje tu zatem zrównoważenie pozycji organów przedstawicielskiego i wykonawczego, choć w praktyce to burmistrz jest najważniejszym organem gminy - zwierzchnikiem zarówno rady, jak i administracji gminnej. Ustrój ten określany jest jako dualistyczny model „rada-burmistrz” pod jednym zwierzchnictwem i pełni obecnie rolę wiodącą. W niektórych landach ustrój południowoniemiecki występuje w formie zmodyfikowanej, czego wyrazem jest rozdział funkcji burmistrza (organu wykonawczego) oraz przewodniczącego rady (przedstawicielstwa) gminy. Taki model określany jest mianem dualistycznego modelu „rada-burmistrz” pod dwoma zwierzchnictwami i występuje w Brandenburgii, Meklemburgii, Saksonii-Anhalt, Szlezwiku-Holsztynie oraz w Dolnej Saksonii (z możliwością wyboru burmistrza jako przewodniczącego rady). Na skutek wzmocnienia pozycji burmistrza pochodzącego z wyborów bezpośrednich ordynacje gminne tych landów oddzielają stanowisko przewodniczącego rady w celu zabezpieczenia funkcji kontrolnej organu uchwałodawczego.

*****************

Czynne prawo wyborcze (prawo wybierania) przysługuje każdemu obywatelowi który:

1. posiada obywatelstwo niemieckie,

2. ukończył 18 rok życia,

3. co najmniej od 3 m-cy mieszka na terenie gminy.

Bierne prawo (prawo do kandydowania, prawo bycia wybieranym) - posiadają wszyscy obywatele gminy, z wyjątkiem osób ubezwłasnowolnionych oraz sądownie pozbawionych praw wyborczych bądź praw do zajmowania urzędów publicznych.

Organem stanowiącym niemieckiej gminy jest RADA.

System wybierania radnych jest zróżnicowany:

• proporcjonalny (zwany czystym) - którego odmiana jest głosowanie na listy a nie na kandydatów,

• kumulowany - każdy z wyborców ma tyle głosów ile wybieranych jest radnych i może maxymalnie skumulować na jednym z kandydatów do 3 głosów,

• panaszerowany - polegający na możności przyznawania głosów kandydatom z różnych list, tworząc w ten sposób własną listę,

• mieszany (większościowo-proporcjonalny) - 50 % kandydatów pochodzi z wyborów proporcjonalnych a 50% z wyborów większościowych.

******************

KOMISJE.

Duża część uprawnień Rad realizowana jest przez Komisje, które mają charakter doraźny, opiniodawczy. W niektórych sytuacjach maja uprawnienia władcze, rozstrzygające. W skład Komisji Rady wchodzą bardzo często osoby spoza Rady.

******************

ORGAN WYKONAWCZY:

• jest to organ kolegialny, bądź monokratyczny - burmistrz - w zależności od landu. W większości landów organem gminy jest organ kolegialny. W miejskich Oberburger majster, a w mniejszych gminach (wiejskich) Bugermajster,

• wyjątkowo funkcję organu wykonawczego może pełnić Dyrektor Gminy.

Kompetencje organu wykonawczego:

1. kieruje administracją gminną,

2. przewodniczy radzie i komisjom,

3. przygotowuje uchwały rady,

4. jest odpowiedzialny za wykonanie tych uchwał,

5. wykonuje bieżące sprawy gminy,

6. wykonuje zadania niezastrzeżone do wyłącznej kompetencji Rady,

7. reprezentuje gminę na zewnątrz,

8. w większości landów burmistrz jest wybierany w wyborach pośrednich, czyli przez Radę.

Kadencja Burmistrzów jest różna:

• w Badenii - Writembergii: 8 lat,

• w Bawarii: 6 lat,

• w Hesji: 6 lat,

• w Dolnej Saksonii: 12 lat.

Zadania gminy:

1. Zadania samorządu są realizowane przez gminę samodzielnie pod nadzorem państwa (zadania własne):

• obowiązkowe - które gmina wykonuje samodzielnie, są jednak nałożone ustawowo:

1. opieka socjalna,

2. opieka nad młodzieżą,

3. szkolnictwo podstawowe,

4. budowę i utrzymanie dróg,

5. zaopatrzenie w wodę,

6. odbiór i oczyszczanie ścieków,

7. ochrona p/poż,

8. zakładanie i utrzymanie cmentarzy.

• dobrowolne - które gmina może wykonywać w ramach swojej kreatywności:

1. zakładanie i utrzymanie domów dziecka i starców, szpitali, kąpielisk, terenów rekreacyjnych, bibliotek.

2. Zadania powierzone przez państwo (zadania zlecone), które zasadniczo należą do związku lub kraju.

&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&

Samorząd Powiatowy w RFN.

Powiat (Kreis, Landkreis) jest jednostką samorządu terytorialnego na szczeblu ponadgminnym. Nie występuje w miastach-krajach: Berlin, Brema, Hamburg. Obecnie są 323 powiety.

Zadania powiatów:

1) Własne i obowiązkowe.

2) Przekazane (zlecone) przez organy państwa.

Modele powiatów:

• ustrój południowoniemiecki - zróżnicowana pozycja starosty (Landrat). Wybierany jest na 6,7 lub 8 letnia kadencję. Występuje przede wszystkim w Bawarii, Saksonii, Nadrenii-Palatynacie, Badenii-Wirtembergii.

Zakłada silną pozycję starosty jako organu wykonawczego - starosta jest wybierany przez mieszkańców powiatu i jest równocześnie przewodniczącym rady powiatu oraz powoływanej przez radę komisji (wyjątek: w Badenii-Wirtembergii starosta nie pochodzi z wyborów bezpośrednich, jednak nie ma tam komisji powiatowej, dlatego uznaje się, że pomimo to jest to model południowoniemiecki).

• ustrój komisji powiatowej - rola starosty jest bardzo ograniczona, wybierany jest on w wyborach bezpośrednich lub pośrednich.

• ustrój dyrektorski - tzn. z wyróżniająca się rolą dyrektora. Starosta pochodzi z wyborów bezpośrednich i społecznie pełni funkcję przewodniczącego rady, reprezentuje powiat na zewnątrz, wykonuje uchwały rady, posiada prawo głosu w radzie powiatu.

Organy Powiatu.

1. Rada Powiatu - (Kreistag) to organ stanowiący samorządu terytorialnego funkcjonujący we wszystkich powiatach. Stanowią one polityczne przedstawicielstwo mieszkańców powiatu. W większości landów kadencja rady powiatu wynosi 5 lat (wyjątki: np. Bawaria - 6 lat, Hesja - 4 lata).

Kompetencje:

• uchwalanie budżetu,

• stanowienie prawa miejscowego,

• decydowanie o tworzeniu, przekształcaniu bądź likwidacji przedsiębiorstw komunalnych

2. Komisje powiatowe - występują w niektórych landach niemieckich, obok organów powiatowych jakimi są rada i starosta. Pełnią one funkcję drugiego organu uchwałodawczego (przejmuje część kompetencji rady powiatu):

- to organy kolegialne i gremium uchwałodawcze,

- pełnią funkcję komisji głównej rady powiatu, której celem jest przygotowanie uchwał,

- składają się z członków zawodowych i honorowych, będąc organem adm. powiatu.

3) Starosta (Landrat). Będąc organem monokratycznym administracji nosi różne nazwy np.

naddyrektora lub naczelnika. Jest on wybierany na okres kadencji rady powiatu:

albo przez radę w wyborach pośrednich (np. w Brandenburgii, Badenii-Wirtembergii), albo

przez mieszkańców powiatu w wyborach bezpośrednich. Może być również mianowany

przez organy państwowe.

Kandydat na starostę musi mieć ukończone 21-30 lat (w zależności od danej ordynacji

powiatowej), a w niektórych powiatach nie może mieć więcej niż 57-65 lat.

OKRĘG (regencja): inaczej: okręg rządowy, okręg regencyjny (Regierungsbezirk) - jest trzecim szczeblem samorządu.

Co do zasady w regencjach nie występują organy samorządowe.

Wyjątek (wyłączny!) stanowią okręgi regencyjne w Bawarii. Na tym szczeblu podziału terytorialnego występuje tam zasada zespolenia administracji rządowej i samorządowej (dualizm administracji): organem administracji rządowej w okręgu jest prezydent, powoływany przez rząd landu w porozumieniu z radą okręgu, która z kolei jest organem samorządowym (rada pochodzi z bezpośrednich i powszechnych wyborów i jest wybierana na 5-letnią kadencję).

Trzeci organ administracji w okręgu stanowi stała komisja okręgu, która jest wybierana przez radę okręgu spośród radnych. Ponadto w działają tam komisje doradcze rady okręgu.

1

---