PSYCHOLOGIA OSOBOWOŚCI - wykład, dn. 18.11.2010.
Teoria relacji z obiektem - MARGARET MAHLER
*Psycholog dziecięcy, psychoterapeuta. Amerykańska odnoga psychoanalizy.
*Główne odkrycie:
-Prawo rozwoju „separacja (oddzielenie) - indywiduacja (budowanie własnej tożsamości)”.
-Konflikt ten istnieje od zawsze, od momentu urodzenia, i trwa do śmierci.
*Zaproponowała następujący model rozwoju osobowości - najważniejsze dla naszego rozwoju są 4 pierwsze lata życia.
1. Wiek w miesiącach:
a) 0-1 miesiąc - autyzm
b) 2-5 miesiąc - symbioza
c) 6-9 miesiąc
d) 10-15 miesiąc
e) 16-23 miesiąc
f) 24-30 miesiąc
2. Stadia rozwoju:
a) 0-1 miesiąc
b) 2-5 miesiąc
c) 6-9 miesiąc - separacja - indywiduacja
d) 10-15 miesiąc - separacja - indywiduacja
e) 16-23 miesiąc - separacja - indywiduacja
f) 24-30 miesiąc - separacja - indywiduacja
3. Fazy rozwoju
*Okres od stadium symbiozy do początków kształtowania się tożsamości (czyli do 4 roku życia - zakończenia stadium separacji-indywiduacji):
-Szczególnie ważny dla rozwoju osobowości człowieka.
-Nazywany psychologicznymi narodzinami dziecka, ponieważ w tym stadium występuje popęd prowadzący do osiągnięcia poczucia odrębności od świata zewnętrznego, a jednocześnie poczucia związku z tym światem, zwłaszcza w odniesieniu do przeżyć związanych z własnym ciałem i do głównego reprezentanta tego świata, to jest pierwotnego obiektu miłości (matki). Ten proces trwa przez całe nasze życie, ponieważ jest procesem intrapsychicznym.
-Relacje z obiektem pierwotnym wpływają na nasze relacje w dorosłym życiu.
*Faza pierwsza - autystyczna:
-Nazywana jest również fazą pierwotnie niezróżnicowanego stadium rozwoju.
-Dziecko funkcjonuje w tej fazie jako względnie zamknięty system, jest skoncentrowane na własnych procesach fizjologicznych i nie wykazuje zainteresowania otoczeniem społecznym.
*Faza symbiotyczna:
-Jest fazą jedności z matką (pierwsza relacja dziecka).
-W tym okresie zaczyna kształtować się rdzeń „mnie” - self lub „poczucie mnie”, które tworzą odniesienia (doświadczenia) wewnętrznych wrażeń.
-Jest to okres fizjologicznej symbiozy (dziecko powinno się „kleić” fizycznie i emocjonalnie do rodziców).
-Dziecko uwrażliwia się na zewnętrzne pobudzenie.
-Symbioza oznacza stan niezróżnicowania (z punktu widzenia dziecka), czyli następuje zlanie się z matką, w którym Ja nie jest odróżnione od nie-Ja - zatem istotą symbiozy jest zlanie się z wszechmocną reprezentacją matki (dziecko do 3 r.ż. niespecjalnie odróżnia siebie od matki).
-Matka staje się partnerem więzi symbiotycznej poprzez proces przywiązania. Poza tym symbioza pojawia się wcześniej niż świadomość różnicowania Ja od obiektu.
-W tym okresie przywiązanie jest jeszcze chwiejne i niespecyficzne.
-Podczas tej fazy niemowlę zaczyna organizować swoje przeżycia, czemu sprzyja dojrzewanie podstawowych, autonomicznych funkcji ego, zwłaszcza pamięci.
-Z perspektywy związku z obiektem faza autystyczna jest bezobiektualna, zaś faza symbiotyczna jest fazą preobiektualną.
-Jeżeli dziecko jest dobrze doopiekowane przez matkę, uzyskuje wówczas poczucie siły i wewnętrzną atmosferę wiary w obiekt, która stanowi niezbędną bazę dla przyszłej fazy separacji. Natomiast jeśli dziecko cały czas musi się starać, żeby być zauważone, starać się o miłość rodziców, to będzie mu w przyszłości o wiele trudniej.
-Pozytywne doświadczenie jest warunkiem dalszego prawidłowego rozwoju relacji i osobowości dziecka.
-Matka jest pomocniczym ego niemowlęcia. Prowadzi dziecko w bezpieczną rzeczywistość, na której to opierając się w przyszłości dziecko może zbudować trwałe poczucie jaźni i innego świata obiektów.
*Faza separacji-indywiduacji:
-Zaczyna się od 6 miesiąca życia dziecka.
-Dodatkowo podzielona jest na 4 subfazy (różnicowania, praktykowania, ponownego zbliżenia, konsolidacji).
-Zaczyna się proces odkrywania odrębności istnienia od matki. Tworzy się wówczas napięcie pomiędzy stanem separacji, a koniecznością odrębnego istnienia, czyli indywiduacji.
-Indywiduacja jest niezbędna dla prawidłowego przebiegu procesów adaptacji i aktualizowania własnego rozwoju i rozpoczyna się dzięki zdobywaniu przez dziecko umiejętności eksploracji rzeczywistości (świata).
-Dziecko zaczyna czuć konieczność separacji (od matki), dzięki czemu będzie mogło osiągnąć własną tożsamość. To wywołuje u niego niepokój (dziecko obawia się możliwości bycia wchłoniętym przez obiekt znaczący i nie umie zrezygnować z pragnienia osiągnięcia własnej indywidualności). Mamy do czynienia z problemem, gdy ten konflikt nie zostanie rozwiązany. Rozwiązanie go gwarantuje prawidłowa relacja z matką, czyli proces separacji z zachowaniem poczucia emocjonalnej więzi i znajdowania przy tym radości z samodzielnego doświadczania świata. Dzięki temu dziecko odważa się na odkrywanie własnej indywidualności. Stopniowo doświadcza poczucia odrębności przez rozwój umiejętności lokomocyjnych, a potem poprzez wchodzenie w relacje z innymi osobami, co prowadzi do wewnątrzpsychicznych reprezentacji siebie samego jako kogoś oddzielnego od reprezentacji świata zewnętrznego.
*Subfazy okresu separacji-indywiduacji:
1) Faza zróżnicowania:
Inaczej nazywana fazą dyferencjacji.
Jest to okres stopniowego różnicowania Ja dziecka od obiektu.
Podczas różnicowania zaczyna ono kierować uwagę poza symbiotyczny układ matka-dziecko.
Przeniesienie uwagi jest bardziej płynne, jeśli symbioza dawała poczucie bezpieczeństwa, umożliwiając dziecku ekspansję poza tą symbiotyczną relację.
Wyobrażenie Ja (obraz siebie) nadal zlewa się z wyobrażeniem obiektu, ale niemowlę uczy się różnicować specyficzną tożsamość drugiej części związku symbiotycznego i właśnie to różnicowanie jest nieodłącznym zalążkiem separacji i wychodzenia z fazy symbiozy.
2) Faza praktykowania:
Dziecko zaczyna różnicować siebie od matki w pełnym tego słowa znaczeniu.
Wzrastają zdolności motoryczne dziecka, zaczyna ono oddalać się od matki (przejawia się to m.in. poprzez rozpoczęcie raczkowania).
Ta faza nasila się ok. 12 miesiąca życia, ponieważ zwiększa się w tym czasie motoryczność.
Pojawia się wówczas nasilona potrzeba opuszczenia symbiotycznej orbity, a to stymuluje do stawania się własną niezależna osobą (przez chodzenie, przez mówienie i przez „badanie” - dziecko poznaje świat organoleptycznie).
Gdy potrzeba ta jest blokowana, dziecko uczy się, że musi stawiać sobie w tym zakresie ograniczenia i rozwija się w ten sposób kompromisowe, fałszywe Ja.
Prowadzi to do tego, że tożsamość jednostki (budowana na związku z drugą osobą) budowana jest kosztem prawdziwej tożsamości (która powinna być budowana poprzez ćwiczenia autonomicznych funkcji rozwojowych).
Ta faza jest szczególnie ważna dla rozwoju wewnętrznej autonomii, ponieważ wiąże się z ryzykiem inicjatywy oraz z rozwojem poczucia działania i własnej sprawności.
Zaczynająca się kształtować mowa jest kolejnym elementem, który ma duże znaczenie w tej fazie. Dzięki mowie dochodzi do zróżnicowania samodzielnego Ja na poziomie symbolicznym, samodzielna aktywność dziecka przyczynia się do wzrostu świadomości odrębności od matki.
Faza ta przebiega prawidłowo, jeżeli matka akceptuje samodzielność dziecka, zezwala na eksplorację otoczenia i jednocześnie nie wycofuje się z opieki nad nim, ze swojej akceptacji i miłości.
3) Faza powtórnego zbliżenia
Dalszy rozwój dziecka: ruchowy, intelektualny, rozwój mowy.
Wszystkie te umiejętności prowadzą do gwałtownego wzrostu świadomości swojej odrębności.
Dziecko zaczyna odczuwać i uświadamiać sobie, że rodzice są odrębnymi osobami ze swoimi osobistymi potrzebami.
Reagują na to (na tą swoją świadomość odrębności) zwiększoną potrzebą kontaktu z matką, oczekiwaniem od niej udziału w każdej nowo nabytej przez siebie formie aktywności.
Wraz z tą zmianą przychodzi większa świadomość odrębności od innych w świecie i większe zainteresowanie interakcjami społecznymi.
Dziecko staje się bardziej podatne na zranienie emocjonalne.
Wykazuje większą skłonność do reagowania lękiem na możliwość separacji.
Kiedy zaczyna doświadczać frustracji życiowych, uświadamia sobie, że nie jest wszechmocne i zrośnięte z matką.
W ciągu dalszego czasu trwania tej fazy, dziecko zaczyna przeżywać konflikt związany z rodzącym się poczuciem odrębności („ja sam”). Pragnie podkreślić swoją samodzielność, ale również chce być blisko matki.
Dziecko doświadcza coraz mocniej, że jego wola nie jest tożsama z wolą matki, rozpoczyna wtedy „walkę” z obiektem miłości o autonomię.
Prowadzi to do głębokiego konfliktu między uczuciem zależności i niezależności - istotny element rozwoju tej fazy.
Wyłania się u dziecka świadomość sprzecznych dążeń, postaw.
Aby rozwój dziecka przebiegał w tej fazie prawidłowo, musi ono uzyskać zgodę na wyrażanie swojego sprzeciwu, ale nie odbierającą mu opieki, miłości i aprobaty ze strony rodziców.
Natomiast niepomyślny przebieg tej fazy doprowadza do deficytów poczucia własnej wartości i własnej odrębności, silnej potrzeby bliskiego kontaktu z ludźmi, a jednocześnie obawy przed tymi kontaktami (dzieci te funkcjonują potem, jako osoby dorosłe, na zasadzie „chciałbym, ale boję się”).
4) Faza stałości obiektu:
Osiągane jest w miarę pełne poczucie granic Ja dzięki rozwojowi stałości obiektu.
Dziecko uzyskuje realistyczne i spójne wewnętrznie wyobrażenie obiektu miłości, który staje się dostępny wewnętrznie, czyli zinternalizowany.
Dziecko osiąga trwałe wyobrażenia, zaczyna zachowywać w swojej pamięci uczucia przywiązania i miłości, nawet jeśli obiekt jest niesatysfakcjonujący i zaczyna cenić zawartości obiektu odmienne od jego funkcji zaspokajania potrzeb.
Uważa się, że stałość obiektu zapewnia podstawę dla rzeczywistej miłości między ludźmi, ponieważ drugi człowiek nie jest ceniony wówczas tylko jako źródło „narcystycznych zasobów”, ale może być postrzegany jako niepowtarzalna, samostanowiąca o sobie jednostka, wobec której można żywić uczucia empatycznej troski.
W miarę pełen poczucie granic Ja osiągane jest dzięki rozwojowi stałości obiektu.
Dziecko staje się zdolne do wyobrażania sobie obiektu uczuć, który jest aktualnie nieobecny i do psychicznego obcowania z nim.
Kształtuje się odrębne, stabilne, zintegrowane Ja.
W rezultacie pozytywnego przejścia przez tą fazę reprezentacja obiektu jest także odrębna.
*Charakterystyka funkcjonowania osoby symbiotycznej:
-Funkcjonowanie osoby symbiotycznej można opisać w sferze:
Behawioralnej - poczucie niezależności, autonomii, czy też związania z jakimiś innymi czynnościami jest odbierane jako niebezpieczne, egoistyczne i wówczas osoba symbiotyczna rani innych. Przeżywa swoje doświadczenia tylko w relacji z innymi i może mieć dużą trudność w podejmowaniu samodzielnego działania, jeżeli nie towarzyszy jej druga osoba. Potrzeby innych aktywizują tą osobę do działania (cudze potrzeby są jej potrzebami), a reakcje otoczenia są potrzebne, aby tą aktywność podtrzymać (ta osoba nie jest w stanie sama nic zainicjować, cały czas potrzebuje wsparcia zewnętrznego i zachęcania w stylu „dobrze to robisz”, „oby tak dalej”). Z problemem symbiotycznym wiąże się nieustanna troska o granice Ja.
Afektywnej - taką osobę wyróżnia zakłócony stosunek do własnej agresji. Chodzi o to, że będzie ona zaprzeczać własnej agresji, będzie wyrażać ją pośrednio i bardzo często kierować przeciw sobie (ponieważ w dzieciństwie zabrakło akceptacji dla jej prób oddzielenia się od matki, nie wiedząc jak się zachować dostosowywała się do wymagań rodzica, które były sprzeczne z jej potrzebami). Ma w sobie dużo lęku, który uruchamia obronę przed własną agresją w postaci dystansu do innych. Tej osobie wydaje się, że dystans zabezpieczy ją przed innymi (ale to wszystko dzieje się tylko w jej głowie). Często pojawia się bardzo silny lęk przed opuszczeniem oraz potrzeba przebywania w związku, w którym ma się duże poczucie bezpieczeństwa. Taka osoba postrzegana jest jako smutna, mająca poczucie bezsensu.
Poznawczej - głównym problem jest nieumiejętność rozróżnienia granic Ja-inni. Doświadczenie fuzji z innymi. Może być świadome lub zaprzeczone i wyparte. Osoba doświadcza braku realnego wglądu w patogenny charakter identyfikacji i relacji łączącej ją z rodzicami (najczęściej z matką, a w wieku dorosłym z partnerem lub partnerką). Brak wglądu we własne, realne Ja i mało realistyczna percepcja otoczenia społecznego, własnej odpowiedzialności, rozszczepienie w postrzeganiu siebie i innych, częste zachowania manipulacyjne (które mają służyć do utrzymania symbiotycznego związku z innymi) oraz szukanie odpowiedzialności poza własną osobą doprowadzają do wystąpieniu wielu różnych zaburzeń osobowości. Charakteryzują się one zakłóceniami w zakresie różnicowania Ja od nie-Ja (zaburzenia poczucia własnej tożsamości). Pojawia się duża słabość ego - słaba kontrola Ja i stosowanie specyficznych mechanizmów obronnych, jak i wchodzenie w specyficzne związki z obiektem (chodzi o symbiotyczną relację z partnerem - partner sam musi być zaburzony osobowościowo, by móc wytrzymać z osobowością symbiotyczną).
*Mechanizmy obronne stosowane przez osoby symbiotyczne:
-Neutralizowanie agresji
-Sublimowanie popędu
-Tłumienie impulsów i wypieranie ich do nieświadomości
-Silne tendencje do rozszczepiania obiektów („albo dobre albo złe”).
-Rozszczepienie własnego Ja na dobre i złe („jestem albo najlepszy albo najgorszy”).
-Idealizacja.
-Projekcja.
-Identyfikacja projekcyjna.
-Zaprzeczenie rzeczywistości lub istnienia własnych potrzeb.
-Fuzja z obiektem przez introjekcję lub projekcję (ma ona chronić przed utratą tego obiektu i zapewnić nad nim kontrolę).
-Przeniesienie symbolicznej relacji z obiektem na relacje z partnerem.
a) 0-1 miesiąc
b) 2-5 miesiąc) 6-9 miesiąc - faza różnicowania
d) 10-15 miesiąc - faza praktyki (ćwiczenia)
e) 16-23 miesiąc - faza ponownego zbliżenia
f) 24-30 miesiąc - faza konsolidacji (stałości przedmiotowej)
separacja
-
indywiduacja
Wyszukiwarka