Tłuszcze, czyli lipidy, będące składnikami każdej żywej komórki, odgrywają istotną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu ludzkiego organizmu, w tym także skóry. Znajdujący się na jej powierzchni płaszcz lipidowy chroni skórę przed wieloma szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi: wiatrem, chłodem, promieniowaniem słonecznym i detergentami. Coraz częściej rolę tłuszczów w kosmetykach pełnią takie egzotyczne surowce, jak masło shea, olej cedrowy, czy łój borneo.
Ponieważ jednym z podstawowych warunków zachowania dobrej kondycji skóry jest zapewnienie jej odpowiedniego stopnia nawilżenia, nie dziwi fakt, że tłuszcze i ich pochodne stanowią podstawową grupę surowców stosowanych w preparatach kosmetycznych.
Współczesnym wyrobom kosmetycznym stawiane są coraz wyższe wymagania. Kosmetyk powinien być efektywny w działaniu, przyjazny dla skóry i otoczenia oraz bezpieczny. Ważną jego cechę stanowi także biozgodność, wiążąca się z wykorzystywaniem w recepturze naturalnych surowców, które w maksymalny sposób zbliżone są budową i funkcją do substancji zawartych w ludzkim naskórku i skórze.
Badania naukowe potwierdzają, że składniki naturalne faktycznie są lepiej tolerowane przez skórę niż związki syntetyczne. Z tego też powodu zainteresowanie wyrobami naturalnymi w Europie systematycznie rośnie. Przyjmuje się, że obecnie ponad 25 proc. użytkowników wybiera preparaty oparte na surowcach naturalnych. Wszystko to przekłada się na to, że przemysł kosmetyczny nieustannie poszukuje nowych źródeł ich pozyskiwania. Do coraz chętniej wykorzystywanych surowców preparatów kosmetycznych należą oleje roślinne. Ich oferta jest coraz szersza.
Masło z Afryki
Od dość dawna w produktach kosmetycznych stosuje się masło karite, znane również jako masło shea. Pozyskiwane jest ono w wyniku wielostopniowego procesu tłoczenia zawierających około 60 proc. tłuszczu nasion tzw. masłosza, drzewa rosnącego w suchych sawannach Afryki, głównie w Sudanie. Drzewo to pod koniec XVIII wieku odkrył i rozpropagował zalety jego owoców szkocki podróżnik Mungo Park. On też nadał mu nazwę she-butter tree, wywodzącą się najprawdopodobniej od słowa „si” oznaczającego w narzeczu plemienia Bambara - święty. Nazwa ta ściśle wiąże się z szerokimi możliwościami, jakie zapewnia ten olej. Od wieków znajdował on zastosowanie jako tłuszcz jadalny, używano go do oświetlania pomieszczeń, wytwarzano z niego mydło. Był on także nieodzowną substancją do pielęgnacji i ochrony skóry tubylców. Na cześć odkrywcy gatunek ten nazwano Butyrospermum Parkii. I choć w ostatnich latach jego nazwa botaniczna została zmieniona na Vittelaria Paradoxa, dla celów kosmetycznych zachowano pierwotną.
Masło shea wykazuje działanie kojące, regenerujące, uelastyczniające. Tłuszcz ten zaliczany jest do naturalnych filtrów promieniochronnych, dzięki czemu zabezpiecza skórę przed działaniem promieni UV, jak również opóźnia procesy jej starzenia się. Masło shea znalazło szerokie zastosowanie w pielęgnacji skóry suchej, starzejącej się, skłonnej do podrażnień.
Masło shea to stała, plastyczna, nieco ziarnista substancja, która w stanie surowym ma barwę od ciemnobrązowej do zielonej. Tłuszcz ten wykazuje działanie antybakteryjne, co umożliwia jego długotrwałe przechowywanie bez środków konserwujących. Jego cechą charakterystyczną jest duża, dochodząca do 15 proc. zawartość frakcji niezmydlającej się. W jej skład wchodzą witamina E, węglowodór kariten, alkohole triterpenowe: lupeol, ß-amaryna, basseol, parkeol i inne sterole. Tłuszcz ten ze względu na specyficzny skład trudno jest wymyć wodą czy też alkalicznymi mydłami, co powoduje, że długo pozostaje w warstwach skóry, nie powodując przy tym uczucia jej lepkości. Często można go także spotkać pośród składników preparatów słonecznych.
Olej jojoba i olej arganowy
Bardzo chętnie stosowany w recepturach preparatów kosmetycznych jest olej jojoba. Pomimo pojawiającej się nazwy tłuszcz, olej ten, ze względu na skład, to faktycznie ciekły wosk o zabarwieniu od złotożółtego do zielonego, który w niskiej temperaturze może krzepnąć. Pozyskuje się go z nasion, zawierających około 50 proc. tłuszczu, rośliny Simondsia Chinensis, lub Simmondsia Californica wywodzących się z pogranicza Meksyku i Arizony Południowej. Jest to tłuszcz o unikatowym składzie zbliżonym do olbrotu. Głównym składnikiem tego układu jest palmitynian cetylu o silnych właściwościach natłuszczających. Można w nim znaleźć także skwalen - węglowodór biogenny dla naszego organizmu, składnik płaszcza lipidowego skóry.
Zaliczany jest do niepolarnych emolietów, efektywnie obniżających współczynnik TEWL (Trans Epidermal Water Loss), czyli poprzez naskórkowy ubytek wody. Powoduje on wzrost sprężystości, spłycenie powierzchniowych bruzd i zmarszczek. Wykazuje działanie antyoksydacyjne w stosunku do lipidów skóry, zapobiega jej starzeniu się, skutecznie chroni przed działaniem czynników zewnętrznych, w tym także słońca. Po zastosowaniu preparatów zawierających go w składzie recepturalnym skóra staje się bardziej miękka, gładka, wygląda młodziej. Szczególnie polecany jest do cery wrażliwej. Stosuje się go również w przypadku egzem, poparzeń słonecznych, trądziku. Wykorzystywany jest także jako skuteczny środek natłuszczający w szamponach, odżywkach do włosów i paznokci.
Olej jojoba może być stosowany w preparatach praktycznie bez ograniczeń. Jest on doskonale wchłaniany przez skórę, wzmacnia warstwę cementu międzykomórkowego, co w efekcie zapobiega jej wysuszaniu.
Cennym tłuszczem, który coraz częściej można spotkać w recepturach preparatów kosmetycznych, jest także olej arganowy. Jego źródło stanowią owoce dziko rosnącego drzewa arganu (Argania spinosa), które można spotkać jedynie na niewielkim obszarze Maroka.
Od nazwy rejonu, w którym rośnie, czasami bywa ono określane drzewem Souss. Roślina ta, która pojawiła się 80 milionów lat temu, jako jedna z nielicznych przetrwała w tym kamienistym, suchym rejonie świata. Ze względu na korzyści, jakie zapewnia mieszkańcom, nosi nazwę drzewa życia. Jego drewno wykorzystywane jest jako cenny materiał budowlany, znajduje także zastosowanie jako opał. Liście i miąższ stanowią doskonałą paszę dla kóz i dromaderów.
Z owoców uzyskuje się natomiast jeden z najcenniejszych olejów znany jako „ardjan”. Do dnia dzisiejszego pozyskiwany jest tradycyjnie przez kobiety w procesie ręcznego tłoczenia. Jego cechą charakterystyczną jest delikatny, orzechowy zapach. Tłuszcz ten ceniony jest zarówno ze względu na walory smakowe, lecznicze jak i kosmetyczne.
Ze względu na łagodzenie objawów podrażnień i lekkich poparzeń skóry olej arganowy może być także wykorzystany w produktach po opalaniu. Stanowi on także cenny środek do bezpośredniego masażu skóry.
Skład glicerynowych estrów oleju arganowego zbliżony jest do składu ludzkiego łoju. Tłuszcz ten zawiera 80 proc. nienasyconych kwasów tłuszczowych, w tym około 37 proc. kwasu linolowego, zaliczanego do grupy NNKT, charakteryzującego się dużą aktywnością biologiczną. Olej ten jest również bogaty w witaminę E, której zawartość wynosi około 600 miligramów w jednym kilogramie tłuszczu. Ze względu na obecność tokoferoli, a także polifenoli o działaniu antyoksydacyjnym stymuluje on proces oddychania wewnątrzkomórkowego, neutralizuje wolne rodniki, chroni tkankę łączną. Tłuszcz ten jest bardzo dobrze wchłaniany. Chętnie wykorzystywany jest on w preparatach rzeznaczonych do skóry suchej, wrażliwej, skłonnej do podrażnień i uczuleń. Cennymi składnikami oleju arganowego są także sterole - schotenol i spinasterol, dzięki którym wykazuje on swoiste działanie bakteriostatyczne. Z tego też powodu bywa stosowany w przypadku trądziku młodzieńczego. Tłuszcz ten znajduje także zastosowanie w preparatach do opalania, gdyż skutecznie chroni skórę przed szkodliwym działaniem promieni słonecznych.
Oprócz kosmetyków przeznaczonych do jej pielęgnacji chętnie bywa wykorzystywany także w preparatach wzmacniających włosy i paznokcie.
Oleje z orzechów
Bardzo często pojawiającym się ostatnio w preparatach kosmetycznych tłuszczem jest olej makadamia. Otrzymywany jest on poprzez tłoczenie na zimno orzechów rośliny Macadamia Integrifolia pochodzącej z rejonów Australii i Nowej Zelandii. Jest to jasnożółty olej zawierający 57 proc. kwasu oleinowego, 25 proc. kwasu palmitynowego, bogaty w witaminy: A, B, E oraz składniki mineralne. Znalazł także swoje miejsce w preparatach przeznaczonych do wysuszonych, łamliwych, kruchych włosów.
Olej makadamia w produktach może być praktycznie stosowany bez żadnych ograniczeń. Dobrze się wmasowuje, szybko wchłania, poprawia wygląd skóry. Działa regenerująco, odżywczo, wygładzająco. Może być także stosowany do bezpośredniego masażu ciała. Szczególnie polecany jest w przypadku pielęgnacji skóry suchej, łuszczącej się, wrażliwej.
W kosmetyce wykorzystywane jest działanie wygładzające i oczyszczające skórę ekstraktu oleju cedrowego. Podobnie jak ekstrakt, olej cedrowy stosowany jest jako składnik produktów zarówno do skóry suchej, jak i tłustej, preparatów przeciwłupieżowych i ograniczających łojotok. Hamuje on wypadanie włosów, przyspiesza gojenie ran i ich prawidłowe zabliźnianie.
Nowością na rynku kosmetycznym jest olej cedrowy pozyskiwany z cedru syberyjskiego Pinus sibirica, którego największe zasoby można spotkać na Syberii. Terytoria lasów cedrowych skupione są głównie w rejonie Krasnojarska, Tuły, Okręgu Irkuckiego, Górnego Ałtaju. Pozyskiwany z orzeszków cedrowych tłuszcz ma jasnożółty lub złocistobursztynowy kolor i przyjemny, orzechowy aromat. W skład jego frakcji kwasowej wchodzi ponad 50 proc. kwasu linolowego. Zawiera ona także około 15 proc. kwasu pinolenowego. Masaż z użyciem oleju cedrowego poprawia krążenie krwi, ujędrnia skórę.
Olej z rokitnika i łój borneo
Z wschodnich rejonów pochodzi także kolejny, coraz częściej wykorzystywany w kosmetyce tłuszcz, jakim jest olej rokitnikowy. Pozyskiwany on jest z owoców rokitnika (Hippophaë rhamnoides L.) - popularnego krzewu rosnącego w Rosji. Surowiec ten stosowano już w medycynie starożytnej w przypadku chorób żołądka, wątroby, dróg oddechowych, jak również w stanach ropnych skóry. W starożytnej Grecji rokitnikiem karmiono także konie, aby miały błyszczącą sierść. Stąd zresztą wywodzi się jego łacińska nazwa Hippophaë stanowiąca zlepek dwóch słów hippos - koń, i phaos - błyszczący.
Tłuszcz ten charakteryzuje silne działanie regenerujące, antyoksydacyjne. Stosowany jest on głównie jako dodatek do kremów na dzień i balsamów do ciała. Zawarty w preparacie nadaje skórze ładny, brzoskwiniowy kolor, tuszuje bielactwo.
W skład oleju rokitnikowego oprócz nienasyconych kwasów tłuszczowych wchodzą także bardzo cenne dla kosmetyki fosfolipidy. Zawiera on ponadto garbniki, cukry, kwasy organiczne, między innymi cytrynowy, jabłkowy, nikotynowy. Pośród jego składników na uwagę zasługuje stosunkowo duża zawartość witaminy C. Na jej efektywniejsze niż w przypadku innych owoców wykorzystanie w znaczący sposób wpływa nieobecność w owocach rokitnika askorbinazy - specyficznego enzymu niszczącego ten związek. Fakt ten powoduje, że znajdujący się w owocach rokitnika kwas askorbinowy znacznie wolniej ulega rozkładowi podczas ich przechowywania czy przetwarzania. Spośród obecnych w surowcu innych związków aktywnych można wymienić witaminy z grupy B, witaminę E, K, P. Olej rokitnikowy zawiera też dużą ilości karotenów, które nadają mu intensywną pomarańczowo-czerwoną barwę.
Nie poleca się go jednak osobom mającym ciemne przebarwienia na skórze, gdyż preparaty na jego bazie mogą powodować ich natężenie.
Swoje miejsce w kosmetyce znalazł również łój borneo. Pozyskiwany jest on z zawierających od 40 do 70 procent tłuszczu owoców drzewa Shorea stenoptera rosnącego w lasach Indonezji i innych częściach południowo-wschodniej Azji. Tłuszcz ten ma konsystencję twardą i kruchą, przypominającą masło kakaowe. Ma on słaby tłuszczowy smak i przyjemny zapach. Głównymi składnikami frakcji kwasowej łoju są kwasy palmitynowy, stearynowy i oleinowy.
Kolejnym nowym tłuszczem jest masło cupuacu. Pozyskiwane jest ono z owoców drzewa Theobroma grandiflorum rosnącego w Peru i Brazylii. Tłuszcz ten może być traktowany jako substytut lanoliny. Wykazuje on szeroki zakres działania kosmetycznego. Masło to stosowane zewnętrznie absorbuje promienie UV. Redukuje ono ponadto zaczerwienienia, łagodzi podrażnienia, zmniejsza rumień słoneczny. Wszystko to powoduje, że bardzo często można je znaleźć pośród składników preparatów promieniochronnych i wyrobów po opalaniu.
W nowoczesnych kosmetykach łój borneo stosowany jest głównie do pielęgnacji skóry suchej, wymagającej specjalnej pielęgnacji.
Kolejnym układem, na który warto zwrócić uwagę, jest olej tamanu znany również jako kamani. Otrzymuje się go poprzez tłoczenie owoców drzewa Calophyllum inophyllum rosnącego w Indiach i Malezji. Jest to tłuszcz o charakterystycznym zielonym kolorze i ciężkim tłuszczowym zapachu. W skład frakcji tłuszczowej tego surowca wchodzą: kwas oleinowy (49 proc.), kwas linolowy (21 proc), kwas kalofillowy. Zawiera on ponadto kumaryny i sterole, których najważniejszym przedstawicielem jest stigmasterol. Ze względu na skład wykazuje działanie pobudzające regenerację tkanek, uelastycznia i odpręża skórę. Cechuje go także duża aktywność przeciwbakteryjna, przeciwgrzybicza i przeciwwirusowa, dzięki której zapobiega powstawaniu zaskórników. Stosuje się go we wszelkiego rodzaju preparatach pielęgnacyjnych.
Oprócz wymienionych składników coraz częściej w ofercie surowcowej można znaleźć jeszcze inne, określane mianem tłuszczów przyszłości, oleje. Pozyskiwane są one między innymi z nasion: marakui, granatu, lotosu, liczi, magnolii, arbuza. Układy te w znaczący sposób poszerzają ofertę tak poszukiwanych surowców naturalnych.