FINANSE PUBLICZNE - 19.11.2013
Dochodami odpłatnymi są dochody, które tworzą obowiązek państwa do wzajemnego świadczenia za wpłacony dochód. Charakter dochodów odpłatnych maja opłaty - uiszczając opłatę coś w zamian otrzymujemy.
Podatek nie zawiera wzajemnego ekwiwalentu, świadczenia ze strony państwa/organu państwowego. W podatkach nie ma mowy o żadnej odpłatności!
Opłaty.
W Polsce system opłat jest bardzo rozległy i zróżnicowany. Wśród opłat wyliczymy opłaty pobierane za czynności urzędowe organów władzy i administracji publicznej oraz opłaty za usługi. Do tych pierwszych zaliczymy opłaty administracyjne, sądowe i parasądowe oraz konsularne, zaś do drugich opłaty gospodarcze, socjalne i kulturalne. Najszerszy zakres w Polsce posiada opłata skarbowa, pobierana od dokumentów czy od potwierdzenia pewnych czynności; płacimy jeśli chcemy uzyskać potwierdzenie pewnej umowy. Płaci się też za różne zezwolenia. Opłata skarbowa jest opłatą ogólną. Obok niej występują różne opłaty specjalne administracyjne tj. opłaty celne, probiercze, patentowe, legalizacyjne.
Wartość wzajemnego ekwiwalentu jest czasem trudna do obliczenia. Niektóre gminy z uwagi na swoje walory klimatyczne mogą pobierać specjalna opłatę administracyjną. Wyróżniamy także opłatę sądową - trudno jest wychwycić jakąkolwiek korzyść. Jest wiele opłat, które nie są karami - np. grzywna - rodzaj opłaty za nieprzestrzeganie przepisów prawa
Podatek.
Podatek jest świadczeniem zasadniczym, nieodpłatnym i bezzwrotnym o charakterze przymusowym w zasadzie pieniężnym, przekazywanym na rzecz państwa bądź samorządu.
Nieodpłatne - płacimy podatki za nic - tzn. podatnik nie ma prawa żądać czegokolwiek
Bezzwrotne - raz pobrany nie zostaje zwracany; występuje możliwość `'obowiązku zwrotu nadpłaty''
Płatnik - pracodawca; oblicza nam i potrąca od co miesięcznej pensji zaliczkę na podatek i czyni tak przez cały rok. Większość osób chce skorzystać z ulg, zatem otrzymujemy od niego zestawienie środków, które przekazał do Urzędu Skarbowego. Suma zapłaconych zaliczek może być większa niż obliczony przez nas podatek => wtedy następuje zwrot nadpłaty podatku. (więcej o tym później).
Przymusowe - świadczenie jednostronne; państwo nakłada obowiązek jego płacenia; korzysta z `'imperium władztwa'' nad obywatelem, określa wysokość i zasady jego uiszczania.
W konstrukcji każdego podatku występują pewne stałe elementy:
podmiot podatku,
przedmiot podatku
podstawa opodatkowania,
stawka i skala podatkowa oraz
tzw. warunki płatności podatku (tryb płatności, sposób zapłaty)
Ad. 1)
Wyróżniamy podmiot bierny i czynny podatku. Podmiotem czynnym jest państwo, bądź gmina tzn. organ samorządowy; ten kto ustanawia podatek i go pobiera. Podmiotem biernym jest natomiast podatnik, zobowiązany do uiszczania podatku. Od pojęcia podatnika należy wyróżnić 2 inne pojęcia: płatnik podatku i inkasent podatkowy.
Podatnik - osoba fizyczna lub prawna zobowiązana do uiszczana podatku
Płatnik - osoba na której ciążą 3 obowiązki:
Zobowiązana jest ustalić wysokość podatku dla podatnika
Pobrać całą kwotę ustalonego podatku w określonym terminie
Przekazać niezwłocznie tę pobraną kwotę na rzecz kasy właściwego urzędu skarbowego bądź urzędu gminy w podatkach niektórych lokali.
Płatnikiem jest najczęściej pracodawca w zakresie dochodu od osób fizycznych, a także notariusz w przypadku podatku od spadków i darowizn.
Podatek jest płacony zaliczkowo co miesiąc, aby zapewnić stałe dochody do budżetu.
Notariusz - darowizna rzeczy nieruchomej tj. plac itd.; formą przeniesienia własności nieruchomości ma być akt notarialny.
Obok płatnika występuje trzecia osoba tzw. inkasent podatkowy.
Najczęściej występuje w podatkach lokalnych, ma 2 obowiązki:
Pobranie we właściwym terminie przypadającego podatku
Wpłacenie kwoty pobranej od podatnika na rzecz urzędu gminy.
Nie jest podmiotem, który obowiązkowo musi występować przy poborze podatku leśnego czy rolnego. Rada gminy może w drodze uchwały powołać inkasenta; najczęściej jest nim sołtys.
Wśród podatników wyróżnia się podatników formalnych i rzeczywistych. Formalnym jest podatnik, na którego z mocy prawa przypada obowiązek podatkowy, ale ten podatnik formalny może przerzucić ciężar swojego obciążenia na inny podmiot.
Ad. 2)
Przedmiot opodatkowania określa od czego płacimy ten podatek, co podlega obciążeniu. Przedmiotem podatku może być osiągany dochód z różnych źródeł, obrót czyli utarg za różne towary i usługi, ale przedmiotem może tez być posiadany majątek.
Ad. 3)
Konsekwencją przedmiotu opodatkowania jest podstawa opodatkowania czyli konkretna wielkość dochodu.
Podstawa opodatkowania musi mieć szczegółowo określoną wielkość, stad też powstaje problem w jaki sposób można ustalić wymiary w niektórych podatkach. W tym celu stosowane są metody szacunkowego ustalania dochodu i metody ustalania dochodu rzeczywistego na podstawie prowadzonych ksiąg podatkowych/rachunkowych prowadzonych w sposób odpowiadający wymogom prawa.
Te księgi musza być prowadzone w sposób przejrzysty(„nie można robić kleksów”) i zgodny z rzeczywistością, muszą odzwierciedlać faktyczną wysokość poniesionych kosztów i osiągniętych przychodów oraz prowadzone w sposób zgodny z ustawą o rachunkowości i księgowości.
Tzw. uproszczone formy opodatkowania; w polskich warunkach takim rodzajem podatku przy którym nie ustala się wysokości dochodu jest karta podatkowa.
Ad. 4)
Stawki i skala podatkowa.
Stawka różni się od skali. To nie jest pojecie równoznaczne. Szersze pojecie to skala podatkowa, stawka natomiast obrazuje relację (stosunek) wysokości podatku do podstawy opodatkowania. 2000 zł podatku od dochodu 20000zł; Stawka => 10%.
Stawki mogą być bardzo różne, kwotowe, najczęściej procentowe; nie występują również stawki ułamkowe. W Polsce była stawka 1/3 w podatku dochodu od przedsiębiorstw spółdzielczych
Skala podatkowa jest to odpowiedni zbiór stawek w danym podatku i ich wzajemne zachowanie się; taki zbiór określający układ/relacje wysokości stawek do zmieniającej się podstawy opodatkowania. Wśród skal wyróżniamy:
Progresywna
Proporcjonalna
Regresywna
Ad. 1) Charakteryzuje się tym, że w miarę wzrostu podstawy opodatkowania stawki rosną. Jeżeli zmienia się podstawa opodatkowania to wraz ze wzrostem dochodów zmienia się wysokość stawki i dużo szybciej rośnie podatek;
Ad. 2) stawka stała, niezmienna; (taka stawka w podatku dochodowym od osób prawnych)
Ad. 3) odwrotność progresji; jeżeli stawki w podatku maleją w miarę wzrostu podstawy opodatkowania.
W systemie podatkowym przeważa zdecydowanie skala proporcjonalna. Tylko w dwóch przypadkach obowiązuje skala progresywna. W podatku dochodowym od osób fizycznych oraz w podatkach od spadku i darowizn.
Progresja globalna i szczeblowana.
Skala progresji globalnej - polega na tym, że do danej podstawa opodatkowania stosuje się jedną wynikająca z wysokości stawek progresji jedną stawkę.
Progresja szczeblowana - podstawę opodatkowania dzieli się na szczeble i od każdego z nich pobiera się inną stawkę wynikającą z tych stawek progresywnych, dodaje się te cząstkowe podatki. Progresja szczeblowana występuje w podatku dochodowym od osób fizycznych.
Ad. 5)
Przez warunki płatności podatku rozumiemy tryb płatności, termin płatności i sposób zapłaty podatku.
Tryb płatności: podatek może być płacony jednorazowo lub periodycznie (okresowo).; może być jednorazowy tryb płatności podatku, podatek od spadek i darowizn, bardzo dużo podatków płacimy w trybie periodycznym (okresowym); trzeba tu odróżnić tryb zaliczkowy płatności podatku od trybu ratalnej płatności podatku. Przy trybie zaliczkowym płatności na podatek wysokość podatku jeszcze nie jest znana, my płacimy już zaliczki na poczet przyszłego wymiaru podatku. Jest bardzo wygodny i korzystny dla państwa ponieważ w ciągu roku jest stały dopływ środków finansowych. Zaliczki płaci się też przy karcie podatkowej. Ratalny sposób płatności, konkretna wysokość podatku jest już znana, a tylko dla ułatwienia jego spłaty, państwo pozwala na uiszczenie spłaty w 4 ratach bądź więcej. Przykłady 2 podatków w Polsce, które mogą tak być płacone, podatek od nieruchomości i podatek rolny.
Terminy płatności są bardzo różne. Nie ma zasad, które by je określały; przy podatkach dochodowych terminem zapłaty musi być jakiś dzień następnego roku; po zakończeniu roku podatkowego można żądać od podatnika aby ustalił swój dochód i ostateczne rozliczenie jest najczęściej w I kwartale danego roku bądź półroczu; termin 14 dni na zapłacenie podatków, które powstają z chwilą doręczenia nakazu płatniczego
Sposób zapłaty: bezpośredni przez podatnika bądź przez inkasenta lub płatnika; bezpośredni, kiedy sam podatnik obowiązany jest podatek uiścić albo w sposób pośredni poprzez płatnika, inkasenta który go wyręcza w tej czynności
Środek płatności - podatki płaci się w danej walucie mającej obieg w danym kraju.
Zasady podatkowe:
Od XVII w. począwszy do dziś w doktrynie prawa finansowego i podatkowego wysnuwane są różne zasady podatkowe, a wiec pewne postulaty, którym powinien odpowiadać prawidłowo skonstruowany system podatkowy.
Adam Smith - XVIII w. sformułował 4 zasady podatkowe; pewne zasady na jakich powinien opierać się system podatkowy; skrótowo: RTPD
równości
taniości
pewności opodatkowania
dogodności opodatkowania
Jego postulaty odzwierciedlały nowe poglądy ekonomistów i prawników.
Ad. 1) w ujęciu Smitha zasada równości wymagała, aby podatki były powszechne i proporcjonalne do zdolności płatniczej podatników. Głosił potrzebę opodatkowania również majątków kościelnych, szlacheckich i feudalnych. Podatek powinien płacić każdy, nieważne od zajmowanej pozycji w hierarchii świeckiej lub duchownej.
Ad. 2) tani podatek to jest podatek przy wymiarze którego i poborze są jak najniższe koszty, dbał o wydajność fiskalną podatku.
Ad. 3) pewność podatku realizuje zasada praworządności podatku; podatnik musi mieć pewność, że podatek należy się od niego i w ciągu roku nie będzie mu zmieniony przez widzimisię poborcy podatkowego.
Ad. 4) podatek i tak jest zawsze obciążeniem fiskalnym dla podatnika, jednak państwo powinno uczynić wszystko, aby ten ciężar był jak najbardziej dogodny i najmniej szkodliwy dla podatnika.
Adolph Wagner - ekonomista, przełom XVIII/XIX w. reprezentował socjalizm państwowy (ex catedra), wokół niego zgromadziła się grupa profesorów wykładających na uniwersytetach niemieckich.
Wagner wymienił 4 grupy zasad podatkowych:
Zasady o charakterze fiskalnym
Zasady o charakterze ekonomiczno-społecznym
Zasady nawiązujące do pojęcia sprawiedliwości społecznej
Zasady techniki podatkowej
Ad. 1) Wagner postulował, że w państwach powinny funkcjonować tylko takie podatki, które są wydajnie fiskalnie. Przeciwstawiał się nadmiernej ilości podatków fiskalnych, których koszty poboru są wysokie, a ich wpływy przynoszą niewielkie efekty. Głosił też, że podatek powinien być elastycznym instrumentem polityki fiskalnej państwa. Państwo nie powinno się przyzwyczajać do wysokości podatku. Nie powinny też stanowić stałego źródła dochodów , jeśli państwo ma mniejsze zadania.
Ad. 2) Wagner podkreślał, że przy ustalaniu podatku trzeba wziąć pod uwagę bardzo istotny problem nienaruszalności własności prywatnej; państwo powinno ją chronić, żeby nie nakładać tak wysokich podatków, które zmusiłyby podatnika do sprzedaży domu czy pozbycia się jakiejś majętności. Był zwolennikiem umiarkowanego opodatkowania, nie drastycznego, które niszczyłoby społeczeństwo.
Socjalizm - szczęście; słownik etymologiczny.
Ad. 3) Podatki nie powinny wszystkich obciążać; jeżeli są osoby bardzo biedne to trzeba zwolnić te grupy osób, które maja niewielkie dochody, natomiast ciężej obciążyć tych, którzy uzyskują dochody niezapracowane - darowizny, spadki (mowa nawet o stawce 80%);
Ad. 4) Wagner powtórzył za Smithem: zasada taniości, pewności i dogodności podatku oraz dodał jeszcze swoja jedną, mianowicie mówił, że podatek powinien być prosty w konstrukcji.