Opracowali ________________________________________________________________________________________________________________________________

MYŚL POLITYCZNA OD DEMOKRYTA DO JEAN'A BODIN'A

MYŚLICIELE	Państwo	Społeczeństwo	Prawo	Władza świecka a kościół
Demokryt	- sprawy państwowe najważniejsze - państwo musi być dobrze rządzone - istotny jest ustrój państwa	- nie należy mieć dzieci	- nie wolno występować przeciw słuszności, naruszać dobra powszechnego - obowiązek wobec państwa należy stawiać na pierwszym miejscu
Heraklit (ociec etyki)	- rządzący winni kierować się dobrem ogółu - rządzący muszą znać swoją rolę - wojna zagrożeniem powszechnym	- występują sprzeczności społeczne, boskie i ludzkie - głupota najbardziej szkodliwą cechą - zdrowy rozsądek pozwala poznać świat - lud musi walczyć o swoje prawa - podział na bogów, ludzi wolnych i niewolnych	- zmienność wszystkiego, a zatem także instytucji ustrojowo - prawnych - myśl rządzi wszystkim; rozumny porządek kosmosu - prawo boskie, któremu prawa ludzkie winny się podporządkować
Sofiści	- brak jednoznacznej odpowiedzi, który ustrój jest dobry, a który zły - laicyzacja podstawowych pojęć politycznych; odrzucenie dociekań na temat boga - państwo powstało z woli ludzi, a jego zadania są doczesne - idea umowy społecznej - u Protagorasa teoria demokratyczna, a u Trazymaha antydemokratyczna	- relatywizm społeczny - obywatel jedyną miarą instytucji społecznych - wartości społeczne są wspólnym dobrem ludzi - porozumienie wśród ludzi, a nie natura decydują o biegu wydarzeń	- relatywizm prawa (zachowanie zależne od okoliczności) - prawo natury przeniesione na grunt społeczny; człowiek podlega prawu naturalnemu i państwowemu - prawa państwowe kruche, zmienne - prawo natury stałe, niezmienne - dualizm prawa - prawo natury wymusza równość ludzi
Sokrates	- wyróżnia 4 formy ustrojowe --- monarchia (rządy króla) --- tyrania (rządy despoty) --- arystokracja (rządy grupy uprzywilejowanej) --- demokracja - rządy ogółu - poparcie dla władzy elity (jednostki lub grupy) pod warunkiem kompetencji władzy - krytyka demokracji jako formy anarchicznej, chaosu	- jednostka należy do zbiorowości (polis) dobrowolnie - praca dla każdego (nowum w epoce niewolnictwa) - użyteczność dla polis - społeczeństwo podzielone na wolnych i niewolnych - cnota umiarkowana wymaga powściągliwego korzystania z bogactw	- dualizm prawa bożego i naturalnego
Platon	- wyróżnienie dwóch światów: --- idei - rzeczywistego i godnego poznania --- materialny - odbicie świata idei - model państwa idealnego rządzonego przez mędrca (wykluczenie destrukcji ustroju) - Platon dzieli ustroje na: --- timokrację (rządy autorytetów) --- oligarchię (rządy magnatów) --- demokrację (rządy mas) --- tyranię (rządy despotów) - stopień degradacji sprawiedliwości jest proporcjonalny do degradacji ustroju - w wizji idealnej polis rządzi dobro i rozum	- podział na wyraźne grupy- wolnych i niewolnych, rządzących, rządzonych - stosownie do trzech składników duszy mamy filozofów (rozumnych), wojowników (charakteryzujących się odwagą) oraz lud (zaspokajający potrzeby społeczeństwa)	- prawo do życia osobistego nieistotne w obliczu dobra powszechnego - obowiązujące prawa mają normalizować całokształt życia społecznego - w dziele „Prawa” postulat państwa, w którym nie będzie dużego zróżnicowania majątkowego	- Bóg stworzył świat w oparciu o poznanie kosmicznej harmonii. Taki właśnie był początek świata. Stopniowo zaczynał się proces degeneracji
Arystoteles	- państwo to twór naturalny, odpowiadający potrzebom człowieka - celem jest organizacja dobrego życia mieszkańców w sferze bezpieczeństwa, dostatku materialnego oraz warunków rozwoju duchowego - państwo może osiągnąć samowystarczalność ekonomiczną i kulturową - 3 czynniki podstawowe państwa: - obradujący, rządzący, sądzący	- obrona systemu niewolniczego - ludzi wolnych dzieli Arystoteles na znakomitych i stan średni - człowiek z natury istotą państwową - podstawową organizacją społeczną rodzina - 3 rodzaje związków międzyludzkich - pana i niewolnika, męża i żony, ojca i dzieci - gospodarstwo kolejnym rodzajem związku, w którym panują osoby wchodzące w skład rodziny	- prawa naturalne wynikające z samej natury człowieka najistotniejsze - źródeł prawa poszukuje w osobowości człowieka dającej się poznać poprzez obserwację jego wymogów w rozsądnym i umiarkowanym życiu
Cyceron	- państwo produktem naturalnego instynktu społecznego - państwo idealne mieszanka trzech podstaw (ustrój mieszany) plus zgoda klas - w sytuacji kryzysowej ocalenie państwa może zależeć od jednostki lub grupy	- lud jest wspólnotą praw i interesów - krytyka zrównania dóbr należących do jednostek	- Prawo naturalne na 1 miejscu - złe prawa ludzi nie są prawem - państwo rządzone wedle złych praw nie jest państwem;
Cyrenajcy	- kompromis z każdym ustrojem, jeśli można w jego ramach rozwijać własne przyjemnościowe doznania - rozsądek nakazuje nie wiązanie się z żadnym ustrojem, państwem - mędrzec pozostawia politykę na uboczu - umiarkowany krytycyzm - mędrzec rozważa zalety i wady każdej formy politycznej - dystans do spraw politycznych
Cynicy	- niechęć wobec państw rzeczywistych, które utrudniają życie zgodne z naturą - cynicy bezpaństwowcami - obywatele świata; pogarda dla więzów państwowych - konwencje społeczne krępują działania a instytucje państwa są złudzeniem stworzonym przez ludzi - świat bez organizacji państwowej to ucieczka od krzywd politycznych i cywilizacyjnych	- koncepcja skrajnego egalitaryzmu - równość wszystkich ludzi - idea obywatelstwa świata - hierarchiczność sztuczną barierą stworzoną przez człowieka - wszyscy ludzie są równi, więc powinni wykonywać wszystkie prace	- prawa pisane przeciwieństwem praw natury - według praw natury wszyscy ludzie są równi i wolni, mają prawo do zaspokojenia naturalnych potrzeb ; takie prawa nie są uzależnione od ustroju; demokracja nie zawsze im sprzyja - na skutek demagogów ludzie mogą porzucić rozsądek - prawa pisane rodzajem złudzeń narzucanych przez ludzi
Stoicy	- grecka polis to przeżytek - najlepsza forma mieszana - demokracja i arystokracja - każdy ustrój dobry, gdy prawa odpowiadają prawom natury - idealne państwo to wspólnota ponadnarodowa, która kieruje się równością, współpracą i dobrocią	- Hierarchia oparta na stopniach doskonałości świata roślin, zwierząt - kosmos wspólnym światem ludzi i bogów; rozum ich łączy przy założeniu, że bogowie mają rozum doskonały - wszyscy ludzie równi na mocy praw natury; ideały kosmopolityzmu - społeczeństwo organizmem; każdy człowiek należąc do struktur węższych i szerszych działa na jego rzecz -niewolników należy traktować po ludzku	- najważniejsze prawo natury; jest wyprowadzane z prawa boskich wyższego rzędu - prawa natury - równe dla wszystkich; rządzą kosmosem - kto narusza prawa natury traci harmonię wewnętrzną - mędrzec przestrzega praw natury bez nakazów państwa - nakazem natury wzajemna miłość i solidarność - prawa państwowe to prawa II rzędu
Epikurejczycy	-genez państwa rozumna umowa społeczna - państwo jest pożyteczne, jednak należy się trzymać z daleka od polityki, gdyż jest to potrzeba nienaturalna i niekonieczna - państwo ma gwarantować zewnętrzny spokój, zapobiegać złym uczynkom poprzez odpowiednie ustawy, stwarzać wewnętrzne warunki do pielęgnacji duchowej wolności		- prawo powstało by odejść od wyrządzania sobie nawzajem krzywd - prawo rezultatem umowy określającej zachowanie naganne i pożądane - tworzenie zasad sprawiedliwości - należy przestrzegać podstawowych zasad - nie zasmucisz bliźniego, nie utracisz środków do życia to żyjesz według prawa
Sceptycy	- wobec państwa zalecany dystans, spokój, a nawet obojętność - koncentracja tylko i wyłącznie na osiąganiu rozwoju i harmonii	- istotne zwyczaje, prawa przekazywane z pokolenia na pokolenie jako odpowiadające naturalnym potrzebom - owe zwyczaje dają wyraz doświadczeniu życiowemu i praktycznemu rozsądkowi	- należy wstrzymać się od sądów kategorycznych, jednoznacznych - trudno ustalić uniwersalne wartości dobra i zła - można wyrażać tylko sądy prawdopodobne (pluralizm sceptyków)
Marek Aureliusz	- nawiązanie do stoickiej idei powszechności pracy - praca jest wkładem w budowę wspólnego dobra - sympatyk demokracji i monarchii - wszechświatowe obywatelstwo = podwójny patriotyzm w stosunku do konkretnego państwa i świata - poszanowanie do prawa natury przybliża jednostkę do idei obywatela świata, dla prawa obywatelskiego - do obywatelstwa konkretnego państwa	- wszechświatowe obywatelstwo w sensie wspólnoty filozoficznej - wszechcnota rozumna - jednoczy gatunek ludzki, solidaryzując go w formach sprawiedliwości, równości i wolności opartej na rozsądnym traktowaniu potrzeb i dążeń.	zasadą natury jest dokonywanie ciągłych zmian, stąd i rola rozsądnego działania sprowadzać powinna się do zgłębiania prawidłowości poznawanych umysłem, by następnie określać przekształcenia społeczne, państwowe, a w ślad za tym i prawne	- odwołanie się do Opatrzności jako praźródła wszystkiego - Opatrzność stworzyła wielką harmonię natury, a człowiek jest jedynie cząstką tego świata, stąd i kryteria jego postępowania powinny opierać się na utrzymaniu harmonii ze wszystkim, w szczególności zaś z innymi ludźmi.
Paweł z Tarsu	- obowiązek posłuszeństwa wobec władzy świeckiej - władza narzędziem w rękach Boga		- dualizm prawa bożego i państwowego
Św. Augustyn	- rozróżnienie funkcji cesarskich i kościelnych oraz odpowiadające im powinności obywatelskie - państwo zapewnia wewnętrzny porządek i bezpieczeństwo - greckie polis ma 3 znaczenia: --- zespół obywateli stanowiących organizację polityczną --- organizacja samej wspólnoty --- partycypacja we wspólnocie społecznej i politycznej, tj. posiadanie obywatelstwa określonego państwa	- idea równości prowadzi do uznania powszechności pracy - potępienie niewolnictwa - podstawą społeczeństwa jest połączona silnymi więzami emocjonalnymi rodzina - jego nauka społeczna opiera się na założeniu poszanowania godności człowieka, stanowiących fundamentalne wartości w organizacji państwa	- konieczność posiadania przez państwo instrumentów umożliwiających osiąganie jego zadań - prawo boskie ukazuje wzorzec doskonałości - prawo natury zajmuje drugie miejsce w hierarchii źródeł praw, gdyż zostało spisane przez opatrzność w duszę ludzką	- państwo reprezentuje siłę fizyczną i militarna, a kościół wartości materialne - państwo interesuje się zewnętrznymi przejawami postępowania człowieka, a kościół jego sumieniem - stabilność kościoła kontrastuje z chwiejnością państwa zmieniającego ustroje, motywacje polityczne - kościół jest pomocny w kształtowaniu katalogu wartości etycznych
Św. Tomasz	- najlepsza monarchia - hierarchia między rządzącymi i rządzonymi - poszanowanie praw jednostki w państwie - idea władzy pochodzącej od Boga - monarcha symbolem ładu, sprawiedliwości i porządku - najlepszą organizację wewnętrzną państwa cechuje: --- idea porządku --- idea pokoju --- idea sprawiedliwości	- hierarchia według porządku genetycznego - rodzina, wieś, miasto, społeczność państwowa - ludzie zjednoczeniu w celu wspólnego, rozumnego i celowego działania - wyróżnia 3 grupy społeczne --- optymaci - świeccy, duchowni i feudałowie najbogatsi --- ludzie honoru - posiadacze średnich ilości majątku --- ludzie biedni - nie posiadają majątku, pracujący u przedstawicieli klas wyższych	- najwyższe jest prawo boskie, na którym opiera się prawo natury; następne jest prawo ustanowione przez ludzi w stosunkach społecznych i państwowych, potem występuje prawo kanoniczne, cywilne i narodowe - prawo boskie jako jedyne jest niezmienne - skłonności natury ludzkiej można odczytać z zarysu prawa naturalnego --- dążenie do podtrzymania swego życia i najbliższych --- przedłużenie gatunku --- współdziałanie ze społeczeństwem - prawo cywilne i narodowe powstały w celu stworzenia norm panujących wewnątrz społeczeństwa	- moralna i doktrynalna przewaga kościoła nad władzami świeckimi - rozdział między kościołem a władzą świecką jest pozorny - papież autorytetem nie tylko w sprawach kościelnych, ale również politycznych - pozorna niezależność kościoła od państwa
Marsyliusz z Padwy	- społeczna natura człowieka skłania go do życia w zbiorowości państwowej - państwo ma być w stanie opanować ułomności ludzkiej natury, zagwarantować bezpieczeństwo i pokojowy rozwój zbiorowości - suwerenny lud winien być prawodawcą - to zapewni stabilność prawa	Ze względu na zdolności oraz wykonywany zawód dzieli społeczeństwo na 6 grup: sprawujących władzę, rolników, rzemieślników, finansistów, wojskowych i kapłanów - każda grupa ma swój udział w życiu społecznym, wyróżnia się grupa rządzących, którzy muszą być odpowiedzialni - armii nie można używać do represji ludu	- silne zabarwienie pozytywistyczne - hierarchizacja źródeł prawa --- prawo boże --- prawo natury --- prawo pisane - dwie pierwsze kategorie są wskazówkami dla prawa pisanego. Jednak najbardziej liczy się właśnie ono - usankcjonowane, ustanowione przez ustawodawcę	- konieczność utrzymania przewagi rządu nad kościołem - rząd winien decydować o sprawach organizacji kościelnej - nie można nikogo zmusić do określonego wyznania - prawa kościelne nie mają mocy wiążącej - każde państwo winno mieć swój własny kościół - zapowiedź reformacji
Nicollo Machiawelli	- republika gwarancją sprawowania władzy stabilnej i praworządnej - republika gwarantuje wolność, równość i możliwość bogacenia się - najważniejsze interesy ludu - zepchnięcie arystokracji z piedestału - książę (nie arystokrata) to dobry władca mający prawo odwołania się do dyktatorskich form rządów celem pokonania zła - zdrowy ustrój można ustanowić używając siły i przemocy	- zmiana w drabinie hierarchicznej poprzez uznanie ludu za prawie najwyższą grupę społeczną - arystokracja i szlachta są wyeliminowane z rządów	- jednostka winna mieść zagwarantowane prawa podstawowe - racjonalizm sposobem dociekania czystych prawidłowości - odrzucenie dogmatów i prawd wiary - wyzwolenie człowieka oznacza wyzwolenie społeczeństwa - komunistyczna wizja świata - dualistyczny pogląd na państwo
Erazm z Rotterdamu	- najlepszym ustrojem republika - wizerunek władcy - humanisty rozsądnego i sprawiedliwego - władca nie powinien uciekać się do wojny, chyba że obronnej przy zgodzie reprezentantów „miast i całej rodziny”	- krytyka feudalizmu społeczeństwo na równi z władzą - szeroko pojęta współpraca między władzą a ludem		- rozłam spowodowany reformacją - wolność wyznaniowa
Tomasz More	- nawiązanie do filozofii Erazma, Platona - ustrój społeczno-gospodarczy należy budować odrzucając dogmaty, kierując się wiedzą - podział na urzędy bez wydzielonej grupy urzędniczej	- pogląd utopijny (komunista) - stosunki rzemieślniczo - rolnicze zaspakajające wszystkich - powszechna zamożność - warstwy najbogatsze balastem społeczeństwa, powodem bezrobocia - bez dominacji ludzi względem siebie	- idea podziału prawa na naturalne i rozumowe	- wpływ reformacji - brak powiązania władzy świeckiej z kościołem
Andrzej Frycz Modrzewski	- państwo dobrem całego społeczeństwa - program reorganizacji państwa i reform obyczajowości --- idea powszechnego, równego obywatelstwa --- cnoty obywatelskie - pożytki z działalności obywatelskiej --- podkreślenie roli kupca, rolnika krytykując stan szlachecki - wzmocnienie władzy królewskiej - ograniczenie władzy parlamentu	- krytyka stanu szlacheckiego i feudalizmu - podział na stany ograniczenie wpływów szlachty - wzmocnienie króla, kupców i rolników	- prawo boskie wyprowadzone z Biblii - konstrukcje prawno-ustrojowe i prawno-naturalistyczne w wersji chrześcijańskiej i stoickiej - rozważania prawno-polityczne - obalenie nierówności między ludźmi - prawo ma być oparte na równości i wolności obywateli - wzorem prawo rzymskie - stanowione przez wszystkich ludzi mądrych, doświadczonych	- wpływ reformacji - krytyka duchowieństwa
Jean Bodin	- stworzył podwaliny teorii monarchii absolutnej - suwerenność państwa, rozumiana jako absolutna, nieograniczona i niepodzielna jego władza, wyraża się najlepiej we władzy króla	Sprzeciw wobec zasady lennej obowiązującej w feudalizmie; w zamian za to podporządkowanie obywateli władzy jednego króla	- Król sprawuje władzę kierując się jedynie prawem boskim i naturalnym; jeśli nawet je przekroczy, to poddani nie mają prawa wypowiadać mu posłuszeństwa

1

---