Co oznacza polityka społeczna?
Celowe oddziaływanie państwa, związków zawodowych i innych organizacji na istniejący układ stosunków społecznych zmierzający do poprawy warunków bytu i pracy szerokich warstw ludności, usuwanie nierówności społecznych oraz podnoszenie kultury. - Szubert
Jakie są cele i zadania polityki społecznej?
Cele polityki społecznej:
Podnoszenie kultury życia
Bezpieczeństwo socjalne
Inwestycje w człowieka
Spokój społeczny
Życie rodzinne
Wyrównywanie warunków życia i pracy
Tworzenie warunków równego dostępu w korzystaniu z praw obywatelskich
Kształtowanie stosunków społecznych
Usuwanie nierówności społecznych
Asekuracja przed ryzykami życiowymi
Zapewnienie wysokiego poziomu bezpieczeństwa socjalnego
Zwalczanie i zapobieganie patologii społecznej
Promowanie życia rodzinnego
Eliminacja ubóstwa i niedostatku
Dostęp do usług lekarskich, szpitalnych
3. Opisz początki praktycznej i teoretycznej polityki społecznej.
4. Wymień znane Ci modele polityki społecznej i scharakteryzuj je.
Model marginalny - rezydualny, opiera się na założeniu istnienia dwóch naturalnych kanałów zaspokajania potrzeb indywidualnych (rynek prywatny, rodzina) gdy te mechanizmy zawodzą może wkroczyć polityka społeczna i to tylko doraźnie.
Model motywacyjny - służebny, wydajnościowy. Programy socjalne traktuje się jako dodatek do gospodarki pełniąc wobec niej rolę służebną. Model ten zakłada priorytet zasług i wydajności pracy w procesie zaspokajania potrzeb.
Model instytucjonalno-redystrybucyjny - oparty na redystrybucji dochodu, polityka społeczna jest integralną instytucją gwarantującą powszechny dostęp doświadczeń i usług na podstawie kryterium potrzeb. Model ten uznaje politykę społeczną za integralną instytucję w ramach danego społeczeństwa. Zakłada się pełnienie przez politykę funkcji redystrybucji dochodów. Częściowo opiera się na zasadzie równości społecznej.
Model państwa pozytywnego - potrzebuje polityki społecznej do ochrony właścicieli kapitału przed ewentualnymi trudnościami związanymi z żywiołową grą sił rynkowych i przed potencjalnymi żądaniami redystrybucji dochodów. Środkiem do tego celu ma być rozwój ubezpieczeń społecznych wyrównujących dochody w ramach cyklu życiowego pracowników najemnych i przynoszących ryzyko bezrobocia z jednostki na całą populację. Koncepcja ta porównywalna jest z liberalną.
Model bezpieczeństwa socjalnego - ma na celu zagwarantowanie minimalnego dochodu wszystkim obywatelom a nie tylko wybranym grupom pracującym. Ustanowienie tego minimum służyć tworzeniu społeczeństwu równych szans.
Model państwa dobrobytu społecznego - w tym modelu nie poprzestaje się na zagwarantowaniu minimum socjalnego. Celem polityki społecznej w tym modelu jest obok zabezpieczenia równości szans, także wyrównywanie warunków życiowych.
Inny podział:
Model liberalny( decydująca rola wolnego rynku w procesie zaspokajania potrzeb.
Model konserwatywno - korporacyjny (programy socjalne powinny jak najmniej zakłócać mechanizmy gospodarki rynkowej i służyć rozwojowi gospodarczemu.)
Model socjal- demokratyczny ( państwo ma gwarantować równe prawo do wysokiego standardu życia. Oparty na zasadzie solidarności, kolektywizmu i uniwersalizmu.)
5. Na jakich zasadach opiera się polityka społeczna?
a. przezorności
b. samopomocy
c. solidarności społecznej
d. pomocniczości (subsydialności)
e. partycypacji (współuczestnictwa)
f. samorządności
g. dobra wspólnego
h. wielosektorowości
6. Wymień i scharakteryzuj podmioty polityki społecznej.
Podmioty:
Pozarządowe - stanowią uzupełnienie działań rządu na rzecz grup społecznych najsłabszych ekonomicznie.
Publiczne -
Podział ze względu na obszar działania:
Globalne np. ONZ, Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, agendy ONZ (UNESCO, FAO, UNICEF, WHO itp.)
Regionalne np. Europejska Karta Społeczna, Trybunał Sprawiedliwości, Rzecznik Praw Obywatelskich, Kodeks Zabezpieczenia Społecznego.
Krajowe (narodowe) np. sejm, senat, Prezydent, Prezes Rady Ministrów, Trybunał Konstytucyjny, stowarzyszenia i fundacje ( Caritas, Monar, Polski Czerwony Krzyż)
Lokalne (wieś, gmina, powiat) przykładem jest samorząd terytorialny
7. Jak potrzeby kształtują formy polityki społecznej?
8. Rodzaje i klasyfikacja potrzeb.
Klasyfikacja potrzeb człowieka:
Potrzeby : indywidualne i społeczne
Potrzeby : obiektywne i subiektywne
Potrzeby : materialne i niematerialne
Potrzeby : stałe i zmienne
Potrzeby wg. Kocowskiego:
Potrzeby egzystencji |
Potrzeby prokreacji i rozwoju |
Pokarmowe, ekologiczne, rekreacyjne, zdrowotne, bezpieczeństwa mieszkaniowe, odzieżowe. |
Reprodukcji, opieki, dydaktyczne, wychowawcze, rodzinne, samorealizacji. |
Potrzeby funkcjonalne |
Potrzeby społeczne |
Informacyjne, sprawnościowe, instrumentalne, lokomocyjne, swobody, innowacji, napędowe. |
Przynależności, łączności, organizacji, więzi emocjonalnej, konformizmu, uspołecznienia, społecznej użyteczności, społecznej gratyfikacji, akceptacji, współuczestnictwa, ochrony i autonomii. |
Potrzeby psychiczne |
|
Subiektywne potrzeby egzystencji, prokreacyjne, rozwoju, funkcjonalne, społeczne. |
Psychoorganizacji, erotyczne, recepcji kultury, estetyczne, aktywnej rekreacji. |
Potrzeby :
Wg. Szewczuka: biologiczne i społeczne
Wg. Obuchowskiego: powszechne i indywidualne
Wg. Szczepańskiego: biologiczne, psychiczne, społeczne, gospodarcze i kulturalne.
9. Wymień doktryny polityki społecznej i scharakteryzuj je.
10. Opisz ubóstwo jako kwestię społeczną.
Ubóstwo jest zjawiskiem złożonym, posiada zarówno aspekty ilościowe (np. wskaźnik dochodu uzyskiwanego przez gospodarstwa domowe) i jakościowe (posiadanie dóbr, wykształcenie, opieka lekarska itp.). W każdym społeczeństwie obok ludzi, którzy są w stanie zaspokoić wszystkie swoje potrzeby, istnieją także ci, których nie stać na zaspokojenie nawet najbardziej elementarnych potrzeb. Ubóstwo jest czymś realnym, nawet w wysoko rozwiniętych krajach. Przybiera różne oblicza: chodzi o bardzo niskie dochody i złe odżywianie, przeludniony i niski standard mieszkania, brak miejsca zamieszkania, brak opieki zdrowotnej itd. Ubóstwo jest jedną z przyczyn występowania innych patologii np. przestępczości czy prostytucji.
11. Wymień i scharakteryzuj rodzaje ubóstwa i jego przyczyny.
Rodzaje ubóstwa:
Ubóstwo losowe - spowodowane różnymi losowymi wydarzeniami w życiu człowieka, takimi jak wypadek, choroba, klęski żywiołowe.
Ubóstwo subiektywne - spowodowane małą zaradnością i aktywnością ludzi, niskimi kwalifikacjami i słabym wykształceniem, niechęcią do wykonywanej pracy, uzależnieniem od zasiłków i pomocy społecznej, różnymi patologiami społecznymi (alkoholizm, narkomania)
Ubóstwo strukturalne (nowa kategoria ubóstwa) - nie wynika ani z przyczyn losowych, ani z czynników subiektywnych, lecz z zewnętrznych przyczyn gospodarowania takich jak: bezrobocie, niskie wynagrodzenia, polaryzacja dochodów, wysokie ceny, likwidacja subsydiów do produktów i usług zaspokajających podstawowe potrzeby ludzi.
12. Co zawiera koszyk minimum socjalnego i egzystencji.
|
Minimum socjalne |
Minimum egzystencji |
Potrzeby socjalno-bytowe |
||
Wyżyw. |
Odpowiada polskim normom żywienia na poziomie dolnego przedziału „zalecanego poziomu spożycia” |
Odpowiada polskim normom żywienia na tzw. bezpiecznym poziomie spożycia |
Ubranie |
Zakup odzieży i obuwia; odnawianie zasobów z zakupów w najtańszych asortymentach po długim okresie użytkowania |
odzież i obuwie dostosowane tylko do warunków klimatycznych; odnawianie obuwia i bielizny z najtańszych asortymentów, a odzieży z darów |
Mieszk. |
Samodzielne mieszkanie komunalne, wszystkie opłaty eksploatacyjne według podstawowych składek |
Jak obok, liczone wobec znacznie mniejszej powierzchni mieszkania - np. dla dwuosobowego gospodarstwa - 15 m2 |
Higiena I zdro- Wie |
Korzystanie tylko z nieodpłatnych usług służby zdrowia, zakupy podstawowych środków higieny osobistej, z kosmetyków tylko krem do twarzy i rąk, usługi fryzjerskie 2-3 razy w roku |
Korzystanie tylko z nieodpłatnych usług służby zdrowia, sporadyczne zakupy leków, zakupy wyłącznie elementarnych środków higieny |
Transp. |
Korzystanie z transportu miejskiego |
Nie uwzględniono |
Potrzeby oświatowo-kulturalne |
||
Wych. |
Opłata za pobyt w przedszkolu |
Nie uwzględniono |
Kształc. |
Wydatki związane z realizacją obowiązku kształcenia, zakup używanych podręczników, opłaty na komitet rodzicielski i imprezy szkolne (5 razy w roku) |
Wydatki związane z realizacją obowiązku kształcenia, zakup używanych podręczników |
Kultura |
Zasoby: telewizor, radioodbiornik, długo użytkowana podręczna biblioteczka |
Nie uwzględniono |
Potrzeby rekreacyjno-wypoczynkowe |
||
Wypo- Czynek |
Wypoczynek letni na wsi („wczasy pod gruszą”) 30 dniowy dla dzieci i 25-10 dniowy dla dorosłych / rok |
Nie uwzględniono |
13. Wymień i opisz mierniki poziomu społecznego.
W obliczeniach syntetycznego wskaźnika HDI wykorzystywane są bezpośrednio cztery podstawowe mierniki:
• przeciętne dalsze trwanie życia,
• ogólny wskaźnik skolaryzacji brutto dla wszystkich poziomów nauczania - wprowadzony do wyznaczania HDI po raz pierwszy dla 1992 r. - w miejsce stosowanej wcześniej przeciętnej liczby lat nauki w szkole wśród osób dorosłych, będących w wieku 25 lat i więcej,
• wskaźnik umiejętności czytania ze zrozumieniem i pisania; przy czym dwa ostatnie wskaźniki sąprzekształcane w jedną miarę, obrazującą średni poziom osiągnięć edukacyjnych społeczeństwa,
•produkt krajowy brutto (PKB) w USD, przypadający na jednego mieszkańca, liczony według parytetu siły nabywczej waluty (PPP USD).
14. Scharakteryzuj wskaźnik rozwoju społecznego.
HDI jest miarą syntetyczną opartą na średniej wskaźników obejmujących trzy podstawowe
sfery życia. Jest to sfera zdrowia (oceniana poprzez wskaźnik przeciętnej długości życia), edukacji (wskaźnik alfabetyzmu, tj. umiejętności pisania i czytania ze zrozumieniem i wskaźnik skolaryzacji) oraz dochodu przypadającego na głowę mieszkańca (PKB per capita). Konstrukcja
wskaźnika określa skrajne, docelowe wartości w każdej z wymienionych sfer. Informacje zawarte w HDI nie obejmują całości elementów zawartych w koncepcji rozwoju ludzkiego, ponieważ nie wszystkie jakościowe cechy rozwoju można zmierzyć, a dla wielu z kolei brakuje danych, bo nie są zbierane dane źródłowe lub nie prowadzi się odpowiednich szacunków.
HDI uzupełniają trzy syntetyczne wskaźniki, skonstruowane w oparciu o podobne zasady.
Uwzględniają one dystrybucyjne efekty rozwoju wg płci (GDI - Gender-related Development Index) oraz udział kobiet w procesach decyzyjnych (GEM - Gender Empowerment Measure), a także poziom ubóstwa mierzony w kategoriach rozwoju ludzkiego (HPI - Human Poverty Index).
15. Opisz i scharakteryzuj metodę genewską.
16. Opisz i scharakteryzuj wskaźniki poziomu i jakości życia.
17. Wymień i scharakteryzuj modele rynku pracy.
18. Rodzaje bezrobocia i jego charakterystyka.
bezrobocie:
naturalne, obejmuje ono bezrobocie frykcyjne i strukturalne. Istnienie tego rodzaju bezrobocia oznacza, że chęć podjęcia pracy i zatrudnienia nie pokrywa się z ich realizacją, ponieważ występują różne niedopasowania o charakterze frykcyjnym lub strukturalnym.
klasyczne, często też zwanego płacowym jest wymuszenie przez silne związki zawodowe zbyt wysokiego poziomu płac realnych. Ten rodzaj bezrobocia pojawia się wtedy, gdy płaca jest rozmyślnie utrzymywana na poziomie wyższym od poziomu równowagi.
Koniunkturalne (przymusowe) - jest zjawiskiem niezależnym od pracownika. Tworzone jest poprzez ciągłe pogarszającą się sytuację na rynku pracy. Może być konsekwencją różnych problemów ekonomicznych, a szczególnie skutkiem złej sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw, co prowadzi do zwolnień pracowników a tym samym do wzrostu bezrobocia cyklicznego (przymusowego).
W zależności na formę występowania wyróżnia się:
bezrobocie krótkookresowe - do 3 miesięcy bez zatrudnienia,
bezrobocie średniookresowe - od 3 do 12 miesięcy bez zatrudnienia,
bezrobocie długookresowe - dotyczy osób pozostających bez pracy powyżej 12 miesięcy. Może przekształcić się w bezrobocie długotrwałe, ponieważ dłuższe pozostawanie bez pracy powoduje zmniejszenie szans na ponowne zatrudnienie.
Inne rodzaje bezrobocia
W gospodarce rynkowej zauważyć można też inne rodzaje bezrobocia. Do typów tych należą m.in. bezrobocie ukryte, chroniczne, technologiczne.
Bezrobocie ukryte (utajone) dotyczy osób pracujących w niepełnym wymiarze czasu, czyli zatrudnionych na część etatu. Występuje w sytuacji, gdy zmniejszenie liczby pracowników w przedsiębiorstwie nie powoduje zmniejszenia rozmiarów jego produkcji. Z bezrobociem utajonym spotkać możemy się przede wszystkim w rolnictwie.
Bezrobocie chroniczne dotyczy osób, które ze względu na podeszły wiek, zły stan zdrowia, czy też nawet przeszłość polityczną nie mogły znaleźć pracy. Jest to proces nieprzerwany (ciągły brak pracy), który prowadzi do patologii społecznej i zniechęca bezrobotnego do dalszego poszukiwania pracy.
Bezrobocie technologiczne spowodowane jest rozwojem techniki i technologii. Nowe urządzenia, maszyny i komputeryzacja zastępują pracę człowieka. Pracownik staje się w przedsiębiorstwie zbędny i trafia do grona osób bezrobotnych.
19. Pozytywne i negatywne skutki bezrobocia.
Skutki negatywne:
Bezrobocie nie tylko oznacza pogorszenie poziomu życia bezrobotnych, frustracje, wzrost niezadowolenia i rozwój szeregu niekorzystnych zjawisk społecznych, lecz również - patrząc z perspektywy znaczenia makroekonomicznego - niepełne wykorzystanie zasobów siły roboczej i w związku z tym produkcję faktycznie niższą od potencjalnej. Długotrwałe pozostawanie pracownika bez pracy powoduje degradację jego kwalifikacji i umiejętności zawodowych, obawę przed nowymi obowiązkami, złe warunki życia, biedę i izolację. W skrajnych przypadkach proces ten może prowadzić do deterioracji (utraty) zdrowia, zarówno psychicznego jak i fizycznego, do wyższego poziomu zachorowań na choroby serca, przypadków alkoholizmu, a nawet samobójstwa. Im dłużej ktoś pozostanie bez pracy, tym mniej staje się on interesujący dla potencjalnego pracodawcy, gdyż zanikają jego zdolności i umiejętności zawodowe. Z ekonomicznego punktu widzenia główną stratą dla społeczeństwa wynikającą z bezrobocia jest strata produktu narodowego brutto. Bezrobocie narusza interes ekonomiczny państwa i obywateli, bo konsumuje bezproduktywne środki, które powinny być przeznaczone na inne cele: zapewnienie godziwej starości bezpieczeństwa, rozwój nowoczesnego szkolnictwa i kultury. Bezrobocie poprzez system podatkowy opróżnia kieszenie wszystkich podatników.
20. Aktywnej i pasywne formy polityki rynku pracy.
Pasywna polityka państwa obejmuje różne formy pomocy finansowej dla bezrobotnych. Są to przede wszystkim zasiłki dla bezrobotnych, jednorazowe odszkodowania dla osób zwalnianych z pracy, a także dodatki związane z przejściem na emeryturę. Z wyżej wymienionych form pomocy socjalnej udzielonej ludziom pozbawionym pracy najważniejszą stanowią zasiłki dla bezrobotnych. W Polsce maksymalny okres pobierania tych zasiłków wynosi 12 miesięcy.
Aktywna polityka państwa na rynku pracy opiera się na wykorzystaniu wielu instrumentów ekonomicznych. Można w niej wyodrębnić politykę makroekonomiczną i mikroekonomiczną. Polityka makroekonomiczna ma na celu zredukowania bezrobocia. Wykorzystuje instrumenty fiskalne tzn. podatki i wydatki budżetowe oraz pieniężne (stopy procentowe). Polityka mikroekonomiczna natomiast obejmuje szereg instrumentów mających na celu poprawę funkcjonowania rynku pracy oraz redukcję bezrobocia w określonych grupach siły roboczej. Do najważniejszych instrumentów tej polityki zaliczyć możemy: "roboty publiczne", prace interwencyjne, szkolenia zawodowe, pożyczki dla pracodawców i pracowników, usługi pośrednictwa pracy.
21. Wskaźniki charakteryzujące rynek pracy.
Podział na podstawie podręcznika R. Milewskiego "Podstawy ekonomii". PWN. W-wa 1999 r., str.547