KOMPUTER JAKO ZAGROŻENIE
DLA ROZWOJU DZIECI KLAS I-III
Problem czasu wolnego jest jednym z głównych zagadnień naszego wieku. Sensowne jego wykorzystanie bywa trudne dla dorosłych a jeszcze trudniejsze może być dla dzieci.
W czasie wolnym dziecko może oddawać się zajęciom twórczym, których możliwość wyboru odpowiada jego własnym potrzebom i zainteresowaniom. Wtedy właśnie rozwija się jego osobowość. Ożywienie psychiczne powstałe w czasie wolnym jest połączone z bardzo dużym zaangażowaniem emocjonalnym, mogącym wpływać na charakter i temperament jednostki.. Rozwijający się organizm musi otrzymywać także odpowiednie dawki odpoczynku, odprężenia, aby praca intelektualna mogła przynieść właściwe rezultaty. Właściwie rozumiany oraz zorganizowany czas wolny powinien zapewnić dziecku regenerację sił oraz umożliwić prawidłowy rozwój psychiczny, fizyczny, moralny, emocjonalny i społeczny oraz intelektualny.
Coraz więcej dzieci, ze względu na tempo życia i brak czasu rodziców, zmuszonych jest samodzielnie organizować sobie czas wolny. W wielu domach pojawił się komputer i dzieci domagają się możliwości korzystania z niego często nie wiedząc jakie stanowi on zagrożenie dla ich wszechstronnego rozwoju.
Może więc warto zastanowić się nad efektywnym korzystaniem z komputera i potencjalnymi problemami związanymi ze zbyt długim i częstym spędzaniem czasu przed ekranem monitora1.
Wpływ komputera na rozwój fizyczny dziecka
Jak podają najnowsze amerykańskie statystyki ok. 30 % użytkowników komputerów ( w tym dzieci w wieku 7-10 lat ) cierpi na różnego rodzaju fizyczne dolegliwości nabyte w związku z nadmiernym korzystaniem z komputera. Powodem może być akceleracja rozwoju. Pedagodzy przypominają, iż w rozwoju fizycznym dziecka nie da się ominąć koniecznych faz rozwojowych. Próby przyspieszania tego procesu za pomocą elektronicznych urządzeń, takich jak komputery czy gry video, w ostatecznym rezultacie opóźniają i zakłócają naturalny rozwój dziecka.
Najbardziej narażoną na zmiany, związaną z nadmiernym użytkowaniem komputera jest postawa dziecka. Można wyróżnić następujące zagrożenia z nią związane:
Nadwyrężenie mięśni nadgarstka. Jest to następstwo nieprawidłowego ułożenia rąk podczas korzystania z klawiatury ( przeguby uniesione ku górze).
Syndrom RSI. Jest to zespół urazów wywołanych jednostronnym przeciążeniem kończyn górnych na odcinku dłoń-bark. Objawami mogą być bezwład lub dotkliwy, piekący ból przedramienia.
Dolegliwości kręgosłupa i pleców. Wykrzywianie kręgosłupa nadwyręża naturalne wiązadła kręgów.
Usztywnienie mięśni. Jest skutkiem przyjmowania nieprawidłowej pozycji podczas pracy przy komputerze oraz złym ustawieniem monitora.
Z rozwojem fizycznym ściśle związany jest narząd wzroku, dzięki któremu możemy poruszać się w przestrzeni i wykonywać właściwe ruchy.
Wzrok jest najważniejszym źródłem orientacji człowieka w otoczeniu.
Kontakt z otaczającym światem opiera się prawie wyłącznie na doznaniach wzrokowych uzyskiwanych przez oczy.
Zaburzenia zmysłu wzroku mogą być spowodowane różnymi urazami. Mogą wystąpić jako następstwo przebytych chorób oraz mogą wynikać z nieumiejętnego korzystania z komputera. W wyniku wielogodzinnego, długotrwałego wpatrywania się w monitor komputera mogą wystąpić następujące zaburzenia:
Podrażnienia błony śluzowej oczu, nosa i krtani. Najprawdopodobniej są to reakcje na duże stężenie ozonu w powietrzu, wywołane przez m.in. drukarki laserowe.
Zaburzenia widzenia. Objawami są zmęczenie i zaczerwienienie oczu, pieczenie oraz kłucie w oczach, widzenie podwójne lub za mgłą. Przemęczenia oczu wywołane jest częstymi zmianami ogniskowej.
Syndrom Sicca. Objawia się wysychaniem i zmętnieniem rogówki oka oraz stopniową utratą wzroku.
Zawroty głowy. Spowodowane są przeciążeniem oczu, częstym korzystaniem z okularów VR i stresem wzmaganym przez promieniowanie elektromagnetyczne.
Bóle głowy. Jest to skutek promieniowania elektromagnetycznego, przemęczenia oczu i przyjmowania nieprawidłowej pozycji podczas siedzenia.
Dzieci i młodzież będąc w okresie intensywnego rozwoju fizycznego są szczególnie narażeni na problemy zdrowotne związane z nieumiejętnym korzystaniem z komputera. Może to mieć wpływ na dalsze ich życie.
Należy więc, dbać o higienę pracy przy komputerze, zapewnić bezpieczne warunki pracy, właściwy sprzęt, oświetlenie, uczyć prawidłowej postawy podczas pracy, uczyć relaksu i zmuszać do ćwiczeń rekreacyjnych podczas korzystania z komputera.
Wpływ komputera na rozwój psychiczny dziecka
Młodszy wiek szkolny , w który wkroczyło dziecko 7-letnie, charakteryzuje doskonalenie się struktury całej osobowości oraz znaczny rozwój procesów poznawczych, a w szczególności oparte na nich i ściśle z nimi związane myślenie.
Prawidłowo stosowany komputer może ułatwić naukę czytania i pisania. Edukacja poprzez zabawę stanowi jeden z najważniejszych argumentów dla zastosowania komputera w pracy z małym dzieckiem. Wiele programów realizuje zasadę "bawiąc- uczyć". Dzieci zaabsorbowane zabawą nie uświadamiają sobie nawet procesu uczenia się. Jedne z programów umożliwiają dzieciom kształtowanie konkretnych umiejętności, związanych np. z rozpoznawaniem liter, czytaniem czy liczeniem. Inne są ogólniejsze i bardziej otwarte, wspomagają ogólny rozwój psychiczny dziecka.
Kiedy dziecko rozwinęło już umiejętności myślowe i analityczne w dostatecznym stopniu, rozsądnie użyty komputer może wzmocnić w nim poczucie własnej wartości.
Najważniejsze jest to, by komputery wspomagały doświadczenia edukacyjne, a nie były jedynym ich źródłem.
Obserwowane obecnie zainteresowanie komputerami przez małe dzieci może pozbawić je zdolności porozumiewania się i działania bez zachęty ze strony komputera. Samotna zabawa z maszyną pogłębia poczucie osamotnienia. Dziecko staje się uzależnione od komputera. Nie szuka, wówczas, związków z innymi ludźmi, nie potrafi się z nimi komunikować. Zamierają wtedy dziecięce przyjaźnie, a komputer zaczyna wystarczać za całe życie. Dziecko traci z innymi wszelkie związki emocjonalne.
Równie ważne jest zdawanie sobie sprawy z tego , iż dziecko, które spędza dużo czasu przy grach komputerowych, w których wirtualna rzeczywistość oderwana jest od życia, przestaje orientować się w realiach otaczającego go świata. Zatraca poczucie wartości takich jak dobro czy zło, miłość czy nienawiść.
Biorąc, pod uwagę istniejące już u dzieci zaburzenia rozwoju ( skrócony czas skupienia uwagi, pogorszenie werbalizacji, trudności z nauką pisania ) związane z audiowizualnymi środkami przekazu warto zastanowić się nad izolacją albo metodami skutecznego nadzoru używania komputerów przez dzieci w okresie nauki w szkole.
Bardzo ważną rolę odgrywają w tym przypadku nauczyciele, którzy powinni uświadomić rodzicom wagę zagrożeń psychicznych ze strony komputera.
Zarówno nauczyciele, jak i rodzice powinni dbać, aby dzieci interesowały się grami rozwijającymi ich osobowość, aby nie były pozostawione same sobie i aby miały wokół siebie osoby im bardzo życzliwe.
Wpływ komputera na rozwój moralny dziecka
Znaczna większość dzieci w młodszym wieku szkolnym znajduje się w heteronomicznym stadium rozwoju moralnego. Jednak, niektóre dzieci w wieku 9-10 lat cechują już przejawy autonomii moralnej, polegającej na szacunku dla reguł wynikających ze wzajemnego porozumienia2.
Silne poczucie więzi z grupą i odczuwanie swojej od niej zależności, może dla niektórych z nich rodzić w poszczególnych wypadkach sytuacje konfliktowe, w których dziecko ulega naciskowi grupy, walcząc z poprzednio utrwalonymi postawami np. zdarza się tak, że charakterystyczne dla tego wieku silne pragnienie obcowania z rówieśnikami i towarzyszące temu emocje, jeśli napotykają na przeszkodę, niwelują czasem autorytet nauczyciela czy rodzica, i dla zaspokojenia swoich dążeń dziecko świadomie przekracza obowiązujące dotąd reguły.
Zbuntowane, ucieka w inny świat, w którym panuje niczym nie skrępowana wolność słowa. Jest to łatwy i niekontrolowany dostęp do informacji czyli Internet. Dzieci mogą znaleźć tutaj treści, które wielu z rodziców uznałoby za nieodpowiednie np. seks, przemoc, wulgaryzm. Mogą wejść w posiadanie wiadomości, których znaczenia nie będą potrafiły prawidłowo rozpoznać i zrozumieć.
Internet może być także w życiu dziecka siłą pozytywną. Umożliwia wymianę poglądów, dostęp do informacji naukowych, zdobywanie wiedzy. Dzięki poczcie elektronicznej możliwy jest kontakt i wymiana informacji między różnymi osobami czy grupami szkolnymi. Uczniowie mogą również włączać się do ogólnokrajowych grup dyskusyjnych. Mają łatwy dostęp do ogromnych zasobów wiedzy i informacji zgromadzonych w największych bibliotekach świata. Witryny WWW zawierają grafikę i łącza do materiałów przechowywanych w rożnych miejscach w Internecie.
Brak ograniczeń i cenzury w Internecie stało się problemem w wychowaniu młodych pokoleń, ale niestety z tym problemem muszą poradzić sobie sami rodzice.
Muszą oni starannie nadzorować posługiwanie się Internetem przez dzieci. Powinni interesować się tym co one robią, aby we właściwym momencie móc zainterweniować.
Wpływ komputera na rozwój społeczny dziecka
Rozwój społeczny to szereg zmian, jakie dokonują się w osobowości jednostki, powodując, że jednostka ta staje się zdolna do uczestnictwa w życiu i działalności społeczeństwa. W młodszym wieku szkolnym dla rozwoju społecznego ważne jest uczestnictwo w życiu rodziny, w szkole i miejsce w klasie jako społeczności uczniowskiej.
To, w jakim środowisku społecznym dziecko przebywa, ma swoje odzwierciedlenie w zainteresowaniach, które otoczone należytą opieką rozwijają się szybciej i mają szansę utrwalenia się. Pozytywnie oddziałującym środkiem na rozwój zainteresowań jest komputer. Rozwija samodzielność, dostarcza rozrywki i relaksuje. Pomaga w odnajdywaniu informacji na interesujące dzieci tematy. Należy pamiętać, że nasze dzieci są obdarzone różnymi talentami. Wobec tego, zrozumienie jak pracuje komputer czy umiejętność pracy z różnymi programami to także talent. Dziecko może wówczas wykazać się w tej dziedzinie. Dzięki temu łatwiej sobie poradzi z pokonywaniem trudności w innych dziedzinach.
Praca z komputerem ma swoje aspekty pozytywne, ale i negatywne. Mimo, iż większość uczniów integruje się ze swoją klasą to wielu z nich przedkłada komputery nad swoich przyjaciół. Teoretycznie, w sieci, dziecko ma więcej znajomych, ale tak naprawdę następuje wyłączenie jednostki z grupy rówieśniczej. W przypadku niepowodzeń, podczas konwersacji z innymi, dziecko wyłącza komputer i nie musi szukać kompromisu. Takie postępowanie sprzyja skrajnym poglądom. Można zaobserwować więc fakt, że komputery izolują dzieci od siebie nawzajem. Niepokojące jest to, że anonimowość i brak hamulców przy komputerze i w sieci często powodują zachowania nieetyczne.
Dużą rolę w wychowaniu młodego człowieka odgrywają nauczyciele i rodzice.
To oni właśnie powinni rozmawiać z dziećmi, czasem nawet zawstydzać i uświadamiać, że kultura osobista i dobre wychowanie jest wartością samą w sobie, nawet wobec anonimowego rozmówcy.
Wpływ komputera na rozwój intelektualny dziecka
Rola pamięci w życiu i działaniu człowieka jest olbrzymia. Dzięki niej dziecko zdobywa wiedzę i różne nawyki, uczy się słów i ich znaczeń, uczy się mówić i myśleć. Pamięć przede wszystkim umożliwia rozwój intelektualny człowieka. Szczególnie wielka jest rola pamięci w uczeniu się. Dzieci w klasach I-III mają bardzo chłonny umysł, dlatego też motywuje się je do efektywnej pracy, do jak największej aktywności w celu zapamiętania wielu wiadomości.
Doskonałym środkiem dydaktycznym umożliwiającym rozwój intelektualny dziecka jest komputer. Umożliwia on dostęp do ogromnych zasobów informacji. Początkowo małe dzieci mogą korzystać ze specjalnie dla nich przygotowanych encyklopedii czy gier edukacyjnych, ułatwiających opanowanie sztuki czytania i pisania oraz prostych pojęć matematycznych. Komputerowe gry, łamigłówki czy rebusy stymulują u dzieci większość procesów myślowych. Komputer stanowi nieocenioną pomoc, szczególnie dla dzieci niesprawnych fizycznie czy nie nadążających w rozwoju intelektualnym za rówieśnikami. Przy pomocy różnych programów można prowadzić trening logopedyczny, pomóc w nauce czytania i pisania. Komputer może być wykorzystany jako cierpliwy nauczyciel, który wielokrotnie powtarza te same czynności i zadania. Wobec tego, dzieciom wydaje się, że komputer jest dobry na wszystko i wszystko może. Dzieci bezkrytycznie ufają możliwościom komputera . Przypisują mu niekiedy cechy, których on nie posiada np. zdolności do poprawiania pomyłek człowieka, czynienia życia szczęśliwszym. Zafascynowane nową techniką, nie zwracają uwagi na zagrożenia jakie ona ze sobą niesie.
Prawdopodobnie największym niebezpieczeństwem związanym z komputerami, oprócz bezkrytycznego zaufania do możliwości maszyny, jest zmniejszenie osobistego wpływu nauczyciela. Nie istnieje przecież żadna technika dydaktyczna, która mogłaby całkowicie zastąpić osobę nauczyciela, reprezentującego określoną koncepcję nauczania, osobowość i system wartości. Wymiana uczuć i myśli między nauczycielami a uczniami zawsze będzie znacznie bogatsza niż interakcja dziecka z programem komputerowym. Innym zagrożeniem ze strony komputera dla dzieci jest " szok informacyjny". Występuje wtedy, gdy napływ informacji jest zbyt szybki, wówczas mózg, siłą rzeczy traci zdolność racjonalnej selekcji wiadomości na sensowne i nic nie warte. Dziecko traci orientację, które wiadomości powinno zapamiętać, a które odrzucić. Zaczyna zachowywać w pamięci wiadomości przypadkowe. Ubóstwo informacji potrzebnych do życia, tworzy źle przystosowanego odludka, który jest niezdolny do formułowania własnych sądów czy koncepcji.
Jakże ważna wydaje się pozycja nauczyciela, który musi tak umiejętnie pokierować procesem intelektualnym, aby być dla dziecka wzorem i przewodnikiem w świecie informacji komputerowej.
Postęp techniczny, komputeryzacja i informatyzacja rzeczywistości to jeden z głównych czynników leżących u podstaw przyspieszenia rozwoju naszych dzieci. Przyspieszenie to obok niewątpliwie dobrych stron może pociągnąć za sobą pewne nie do końca zbadane niebezpieczeństwa. W związku z tym postanowiłam przeprowadzić ankietę wśród uczniów klas I-III, w której zawarłam pytania poruszające zagadnienia związane z nauką i czasem wolnym dzieci, mające wpływ na ich prawidłowy rozwój.
Po analizie badań wyciągnęłam następujące wnioski:
Badania wykazują, że zdecydowana większość dzieci spędza czas wolny bawiąc się w domu lub na powietrzu. Szczególnie korzystny wpływ na harmonijny rozwój dziecka, jego sprawność fizyczną mają zabawy ruchowe. Nie można pominąć jednak faktu, że coraz więcej dzieci ogląda programy telewizyjne lub korzysta z komputera. Należałoby się zastanowić, dlaczego dzieci tak bardzo lubią to sztuczne towarzystwo?
Może dlatego, że w telewizji pokazuje się często wspólnie działanie rodziców i dzieci, w których wszyscy interesują się sobą nawzajem. Może dlatego, że gry elektroniczne stanowią namiastkę radosnych kontaktów z przyjaciółmi. Może dlatego, że dzieci są zagubione i uciekają od rzeczywistości. A może dlatego, że grając czują w sobie siłę i moc sprawowania nad czymś kontroli...
Jak wynika z przeprowadzonych badań najwięcej dzieci korzysta z komputerów domowych swoich lub kolegów. Fakt ten, umożliwia rodzicom kontrolę użytkowania komputera. Koniecznym jednak jest poświęcenie ich czasu i zainteresowania się tematyką gier, wykorzystywanych programów i odwiedzanych przez dzieci witryn. Niestety nie do końca znajduje to potwierdzenie w rzeczywistości, z której wynika, że tylko trzecia cześć rodziców spędza wspólnie z dzieckiem czas przy komputerze.
Badania wykazują, że ponad połowa ankietowanych dzieci w wieku młodszoszkolnym jest narażona na nieprawidłowy rozwój fizyczny. Nieodpowiednio dobrane siedziska oraz długi czas wpatrywania się w szklany ekran monitora mogą wpłynąć na wady sylwetki oraz nieprawidłowy rozwój aparatu wzrokowego. Wychowanie człowieka fizycznie zdrowego wymaga zapewnieniu dziecku równowagi pomiędzy aktywnością umysłową a fizyczną. Wobec znacznego obciążenia nauką , jedynym rozwiązaniem jest spędzenie dużej części czasu wolnego w ruchu a nie przed komputerem...
Po analizie ankiet okazało się, że dzieci mając do dyspozycji komputer preferują różnorodne gry. Największą popularnością wśród dzieci cieszą się wyścigi, gry sportowe, zręcznościowe i przygodowe. Być może na taki wynik wpłynęło środowisko, w którym zostały przeprowadzone badania. Ankietowani to uczniowie Szkoły Sportowej, mający często do czynienia z rywalizacją i różnymi formami aktywności. Mogło to też mieć związek z mniejszym zainteresowaniem grami edukacyjnymi. Można też zauważyć wprost proporcjonalny stosunek preferowanych gier do poświęcanego im czasu.
Pocieszającym jest fakt, że proces dehumanizacji i technicyzacji życia i zachowań ludzkich w wydaniu dzieci w wieku 7-10 lat nie jest jeszcze głęboki i sprawia wrażenie odwracalnego. Okazuje się, że szklany monitor komputera w porównaniu z istotą ludzką, pełną uczuć i ciepła, przegrywa.
Myślę, że doskonałym podsumowaniem pracy będą słowa poety Waltera de la Mare:
"Dzieciństwo jest tak krótkie, a przy tym tak otwarte i pouczające. Doświadczenia z dzieciństwa przenosimy do dorosłego życia. Nie wierzę, że dzieci, które poznały najlepszą literaturę, zadowolą się kiedykolwiek mierzwą i tandetą. Dlatego należy im się wszystko, co najlepsze- w trosce o ich przyszłość."
_____________________________
1. http://www.chip.pl/offline/1997-03 (powrót do tekstu)
2. M. Żebrowska, Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, PWN, Warszawa, 1982, s.655 (powrót do tekstu)