OGÓLNE POJECIE ANATOMICZNE

1. Postawa anatomiczna, części ciała (głowa (caput), szyja (collum), tułów (truncus), kończyna górna (membrum superius) i dolna (membrum inferius)), przykładowe okolice ciała - okolica czołowa (regio frontalis), (o. szyjna właściwa - r.colli), okolica mostkowa (r. sternalis), Okolice grzbietu (regiones dorsi),

2. Orientacja ciała ludzkiego w przestrzenie: osie (pionowe (axes verticales), poziome (axes transversales) i strzałkowe (axes sagittales)), kierunki (górny-dolny (superior-inferior) , boczny-przyśrodkowy (lateralis-medialis), przedni-tylny (anterior-posterior)), płaszczyzny (poziome (plane horizontale), strzałkowe (plane sagitalia), pośrodkowa (plane mediana , czołowe (plane frontalna)).

UKŁAD SZKILETOWY

1. Formy morfologiczne kości (powiązanie kształtu z funkcją, przykłady): kości długie(Ossa longa), krótkie(Ossa brevia), płaskie (Ossa plana), różnokształtne (Ossa multiformia) i pneumatyczne (Ossa pneumatica).

2. Architektura kości: budowa tkanki kostnej (rodzaje komórek, skład i właściwości substancji międzykomórkowej), kość gąbczasta i zbita, budowa i rodzaje tkanki chrzęstnej.

3. Szkielet osiowy - budowa i funkcja:

- kręgosłup(columne vertebralis): kształt i położenie, krzywizny prawidłowe (klifoza i lordoza) i patologiczne (skolioza), liczba kręgów (7+12+5+5+4/5=33/34), podział na odcinki (vertebrae cerbicales (7), vertebrae thoracicae (12), vertebrae lumbales (5), vertebrae sacra les =os sacrum (5), os coccygis (4/5)), szczegółowa budowa kręgów z poszczególnych odcinków (z topografią i funkcją poszczególnych elementów):

a) kręg szczytowy (atlas) - łuki kręgowe (arcus vertebrae), bruzda tętnicy kręgowej (sulcus arteriae vertebralis), guzek przedni i tylni (tuberculum anterius et posterius - tylny to szczątkowy wyrostek kolczysty), dołek zębowy (fovea dentis), otwór kręgowy (foramen vertebrae), część boczna (Massa lateralis), wyrostek poprzeczny (proce sus transversus), otwór wyrostka poprzecznego (foramen proces sus transversi -otwór kręgowo tętniczy), dołek stawowy górny i dolny (fovea articularis superior et interior) ;

b) kręg obrotowy (axis) - trzon (Corpus vertebrae), ząb (dens - wyrostek na powierzchni górnej trzonu), wierzchołek zęba (apex- miejsce przyczepu więzadła wierzchołka zęba), powierzchnie stawowe zęba (facies articularis anterior et posterior), otwór kręgowy (foramen vertebrae), łuk kręgu (arcus vertebrae), wyrostek poprzeczny z otworem (processus transversus, foramen proces sus transvesi), powierzchnia stawowa górna (facies articularis superior), wyrostek stawowy dolny (processus articularis interior), wyrostek kolczysty (processus spinosus);

c) kręgi szyjne III-VII - trzon (Corpus vertebrae), otwór kręgowy (foramen vertebrae), łuk kręgu (arcus vertebrae), wyrostki poprzeczne z otworami (processus transvesus, foramen processus transversi), wyrostki stawowe górne i dolne (processus articularis superior et interior) z powierzchniami stawowymi (facies articularis superior et interior), wyrostek kolczysty (processus spinosus); różnice w budowie kręgu wystającego (C VII);

d) kręg piersiowy - porównanie z kręgami szyjnymi; kształt trzonu (corpus vertebrae) i otworu kręgowego (foramen vertebrae), dołki żebrowe górne i dolne (fovea costalis superior et interior), wyrostki poprzeczne(processus transversus) z dołkami żebrowymi (fovea costalis), wyrostki stawowe górne i dolne (processus articularis superior et interior) z powierzchniami stawowymi (facies articularis), wyrostek kolczysty (processus spinosus);

e) kręg lędźwiowy - porównanie z kręgami szyjnymi i piersiowymi; kształt trzonu(Corpus vertebrae) i otworu kręgowego (foramen vertebrae), dołki żebrowe dolne i górne (fovea costalis superior et interior), wyrostki stawowe górne i dolne (processus articularis superior et interior) z powierzchniami stawowymi (facies articularis), wyrostek kolczysty (processus spinosus); wyrostki suteczkowate (processus mamillaris) i dodatkowe(processus accesorius-szczątkowy wyrostek poprzeczny);

f) kość krzyżowa (os sacrum) - podstawa kości (Bassas ossi sacri)(wzgórek (promotorium), skrzydło (Ala sacralis), wyrostek stawowy górny (processus articularis superior)), część boczna(pars lateralis - powstaje ze zrośnięcia wyrostków poprzecznych i żeber szczątkowych) (powierzchnia uchowata (facies auricularis) i guzowatość krzyżowa (tubersitas sacra lis)), powierzchnia miednicza(facies pelvina - powierzchnia przednia kości krzyżowej) (kresy poprzeczne (linae transversae), otwory międzykręgowe (foramina interverterbralia- utworzone przez pierwotne wcięcia kręgowe górne i dolne(incisura vertebralis superior et interior)przez które przechodzą nerwy rdzeniowe ) otwory krzyżowe miednicze(foramina sacralia pelvina-wychodzą przez nie gałęzie brzuszne nerwów krzyżowych)), powierzchnia grzbietowa(facies dorsalis) (grzebień krzyżowy pośrodkowy (crista sacralis mediana), pośredni (crista sacralis intermedia) i boczny (crista sacralis lateralis), otwory krzyżowe grzbietowe (foramina sacralia dorsalna), kanał krzyżowy (Canaris sacralis), rozwór krzyżowy (hiatus sacralis), rożek krzyżowy (cornu sacrale)) wierzchołek kości krzyżowej(apex ossi sacri);

g) kość guziczka (os coccygis) - rożek guziczny (cornu coccygeum);

h) połączenia w obrębie kręgosłupa (topografia i funkcja) -

staw szczytowo-potyliczny (articulatio atlantooccipitalis- staw górny głowy)

staw szczytowo-obrotowy (articulatio atlantoaxialis- staw dolny głowy) pośrodkowy (mediana) i boczny (lateralis)

stawy międzykręgowe (połaczenia międzykręgowe= juncturae zygapophysiales; stawy międzykręgowe= articulationes intervertebrales - łączą wyrostki stawowe górne i dolne tworząc 23 pary stawów międzykręgowych)

krążki międzykręgowe (disci intervertebrales- łącza trzony kręgów) (pierścień włóknisty (anulus fibro sus- położonego obwodowo w stosunku do jądra miażdżystego w postaci koncentrycznie ułożonych blaszek); jadro miażdżyste (nucleus pulposus- położone ekscentrycznie bliżej brzegu tylnego krążka)

więzadła żółte (ligamenta flava - łączą łuki kręgów)

więzadła międzypoprzeczne (ligamenta intertransversaria- łączą wyrostki poprzeczne)

więzadła międzykolcowe (ligamenta interspinalia- łączą wyrostki kolczyste)

więzadła nadkolcowe (ligamentum supraspinale- łączy wyrostki kolczyste kręgów po-cząwszy od C7 aż do grzebienia krzyżowego pośrodkowego)

więzadła podłużne przednie i tylne karkowe (ligamentum nuchae - przyczepia się do grzebienia potylicznego ze-wnętrznego, guzka tylnego kręgu szczytowego oraz wierzchołków wyrostków kolczystych kręgów C2 - C7)

4. Szkielet klatki piersiowej (compages thoracis): topografia, funkcja i budowa; otwór górny (apertura thoracis superior) i dolny (apertura thoracis interior), bruzda płucna (sulcus pulmonis - zagłębienie po obu stronach kręgosłupa po stronie wewnętrznej klatki piersiowej), łuk żebrowy (arcus costalis -utworzony przez chrząstki żeber od 7 do 10), przestrzeń międzyżebrowa (spatium intercostale), kąt podmostkowy (angulus infrasternalis- kat pomiędzy prawym a lewym łukiem żebrowym), liczba i rodzaje żeber (costae- 12)(prawdziwe (costae verte 1-7), rzekome (costae spuriae 8-10), wolne (costae fluitantes 11-12);

A. kość żebrowa (os costale - inaczej żebro kostne, dłuższy tylny odcinek żebra) - głowa (caput costae- połączenie stawowe z kręgosłupem)z grzebieniem (crista capitis costae- wyniosłość dzieląca powierzchnię stawową głowy żebra na dwie części), szyjka (collum costae- zwężona część żebra położona bocznie od głowy żebra), trzon (Corpus costae), guzek (tuberculum costae- wyniosłość miedzy szyjką a trzonem żebra), kąt (angulus costae); chrząstka żebrowa (cortilago costalis- żebro chrzęstne, przednia część żebra);

B. mostek (sternum) - rękojeść mostka (manubrium sterni)(wcięcie obojczykowe (incisura clavicularis), szyjne (incisura jugularis) i żebrowe (incisura costalis)), trzon mostka (corpus sterni) (wcięcia żebrowe (incisura costales)), wyrostek mieczykowaty (processus xiphoideus), chrząstkozrosty mostkowe (synchondroses Sternalem);

C. połączenia klatki piersiowej -

staw głowy żebra (Articulatio capitis costae- Powierzchnie stawowe : główkę w tym stawie stanowi powierzchnia stawowa głowy żebra; panewkę stanowi dołek żebrowy dolny kręgu leżącego wyżej, dołek żebrowy górny kręgu położonego bezpośrednio niżej oraz dołek żebrowy krążka międzykręgowego)

staw żebrowo-poprzeczny (Articulatio costotransversaria- Istnieją na 10 górnych żebrach. Powierzchnie stawowe : główkę w tym stawie stanowi powierzchnia stawowa guzka żebra; panewkę stanowi powierzchnia stawowa dołka żebrowego odpowiedniego kręgu.Torebka stawowa : przyczepia się do brzegów powierzchni stawowych)

stawy mostkowo-żebrowe (articulationes sternocostales- żebra II - VII łączą się z mostkiem za pomocą stawów mostkowo-żebrowych. Główkę w stawie stanowi powierzchnia stawowa końca mostkowego chrząstki żebra; panewką jest powierzchnia stawowa wcięcia żebrowego mostka (dla żebra II - wcięcie żebrowe leży na pograniczu rękojeści i trzonu mostka; dla żeber III - VI wcięcia żebrowe znajdują się na bocznym brzegu trzonu; natomiast dla żebra VII wcięcie żebrowe leży na pograniczu trzonu i wyrostka mieczykowatego). Torebka stawowa : przyczepia się wzdłuż brzegów powierzchni stawowych)

błony międzyżebrowe (articulationes interchondrales) (zewnętrzna i wewnętrzna);

Kręgosłup (columna vertebralis)

Stanowi ruchomą oś tułowia i szyi, biegnącą od podstawy czaszki po dolny odcinek tułowia.

Składa się z 33-34 kręgów ułożonych jeden na drugim w pięciu odcinkach:

• szyjnym - 7 kręgów,

• piersiowym - 12 kręgów,

• lędźwiowym - 5 kręgów,

• krzyżowym - 5 kręgów - zrastają się w kość krzyżową,

• guzicznym (ogonowym) - 4 lub 5 kręgów - zrastają się w kość guziczną.

Kręgi prawdziwe - ruchome, przedkrzyżowe - C, Th, L

Kręgi rzekome

Charakterystyka kręgu

Kręg składa się z:

• trzonu - dźwiga ciężar ciała,

• łuku kręgu - ochrania rdzeń kręgowy,

• otworu kręgowego - zawiera rdzeń kręgowy wraz z oponami,

• wyrostków (należą do łuku): jeden kolczysty, dwa stawowe dolne, dwa stawowe górne i dwa poprzeczne.

Łuk kręgu składa się z nasady i blaszek łuku.

Nasada ma wcięcia kręgowe: górne i dolne, które otaczają otwór międzykręgowy.

Kręgi szyjne

• niskie trzony, łuki cienkie i pochylone ku dołowi,

• wyrostek kolczysty rozdzielony

• wyrostki poprzeczne krótkie, składają się z dwóch listewek otaczających otwór

wyrostka poprzecznego - biegnie przez nie w odcinku C6->C2 tętnica kręgowa.

Kręg szczytowy (atlas) - C1

• brak trzonu

• łuk przedni (arcus anterior)

pośrodkowo od przodu guzek przedni (tuberculum anterius),

na tylnej powierzchni łuku powierzchnia dla połączenia stawowego z zębem obrotnika

zwana dołkiem zębowym (fovea dentis)

• masy boczne (massa laterales)

symetryczne od góry mają powierzchnię stawową dla połączenia z kłykciami kości

potylicznej tzw. dołki stawowe górne (foveae articulares superior), zaś na dolnej tzw.

dołki stawowe dolne (f. articulares inferior) dla połączenia z kręgiem obrotowym. Pomiędzy

przyśrodkowymi częściami mas bocznych przyczepia się więzadło poprzeczne kręgu

szczytowego (ligamentum transversum atlantis)

• łuk tylny (arcus posterior)

na górnej powierzchni ma guzek tylny (tuberculum posterius) oraz bruzdę tętnicy kręgowej

(sulcus arteriae vertebralis)

• wyrostki. poprzeczne kręgu szczytowego (processus transversus)

odchodzą od jego części bocznych

Kręg obrotowy (axis) - C2

• nadmiernie rozwinięty trzon, którego górna część zwana zębem kręgu obrotowego

(dens axis) układa się pomiędzy łukiem przednim atlasu a więzadłem poprzecznym kręgu

szczytowego. Na obu powierzchniach zęba są powierzchnie stawowe: przednia do

połączenia stawowego z łukiem przednim atlasu i tylna dla połączenia stawowego z

więzadłem poprzecznym kręgu szczytowego.

• bocznie od zęba obrotnika widoczne są powierzchnie stawowe dla połączenia z kręgiem

szczytowym tzw. powierzchnie stawowe górne (facies articulares superiores)

• dolne powierzchnie stawowe do połączenia z trzecim kręgiem szyjnym leżą już na

wyrostkach stawowych dolnych (processus articulares inferior).

• ponadto jak w każdym kręgu szyjnym blaszki łuku (laminae arcus), wyrostek kolczysty

(proc.spinosus) oraz wyrostki poprzeczne (procesus transversus).

Kręg wystający (vertebra prominens) - C7

• trzon duży jak w odcinku piersiowym, wyrostek kolczysty niepodzielny, długi

Kręgi piersiowe

• trzony większe, wzrastają na wielkość ku dołowi

• charakterystyczne dołki żebrowe na bocznych powierzchniach trzonów dla połączeń stawowych z żebrami.

• wyrostki poprzeczne mocne - dołki żebrowe wyr. poprzecznych

• wyrostki stawowe ustawione w płaszczyźnie czołowej

• wyrostki kolczyste długie skierowane ku dołowi.

Kręgi lędźwiowe

• duże zwłaszcza trzony

• wyrostki poprzeczne krótkie, grube

• wyrostki stawowe ustawione pionowo

• wyrostki kolczyste w kształcie płytek

• łuki kręgów mocne

Kość krzyżowa

podstawa - górna część, wierzchołek - dolna, wzgórek k. krzyżowej - promontorium,

powierzchnie: miedniczna - otwory miedniczne, grzbietowa - grzebienie krzyżowe,

części boczne - powierzchnie uchowate, kanał krzyżowy.

Kość guziczna: rożki guziczne

Połączenia trzonów kręgów:

Ścisłe:

Chrząstkozrosty:

• krążki międzykręgowe (chrząstka włóknista) - zmniejszają wstrząsy kręgosłupa

= pierścień włóknisty - silnie hamuje ruchy kręgosłupa

= jądro miażdżyste - kulista poduszka wodna, zabezpieczająca chwiejną równowagę

Więzozrosty:

• więzadło podłużne przednie

• więzadło podłużne tylne

Połączenia wyrostków i łuków kręgów:

Ścisłe (więzozrosty):

• więzadła żółte tzw. międzyłukowe

• więzadła międzypoprzeczne

• więzadła międzykolcowe

• więzadła nadkolcowe

• więzadło karkowe

Wolne:

- stawy międzykręgowe (23 pary stawów)

Połączenia kręgosłupa z czaszką

Ze względu na znaczną ruchomość głowy, a jednocześnie konieczność jej silnego związania z kręgosłupem dla zabezpieczenia połączeń mózgowia z rdzeniem kręgowym, istnieje mocny system stawów i więzadeł w obrębie dwóch górnych kręgów szyjnych.

Tworzą one stawy: szczytowo-potyliczny i szczytowo-obrotowy.

1.Staw szczytowo-potyliczny (articulatio atlanto-occipitalis) - górny staw głowy

• składa się z dwóch, symetrycznych, sprzężonych stawów, utworzonych przez

= kłykcie potyliczne (condyli occipitales)

= dołki stawowe górne kręgu szczytowego (foveae articulares superiores atlantis).

• w stawach tych odbywają się ruchy

= zginania i prostowania głowy oraz w niewielkim stopniu zgięcie boczne.

• w skład stawu wchodzą :

= torebki stawowe (capsule articulares)

= błona szczytowo-potyliczna przednia (mambrana atlantooccipitalis anterior)

= błona szczytowo-obrotowa tylna .

2.Staw szczytowo-obrotowy (articulatio atlanto-axialis) - dolny staw głowy

• połączenie to składa się z czterech stawów:

= stawów szczytowo-obrotowych pośrodkowych: przedniego i tylnego

(art. atlantoaxiales medianae anterior et posterior)

= dwóch symetrycznych stawów szczytowo-obrotowych bocznych

(art. atlantoaxiales laterales)

• powierzchnie stawowe :

= dla st. szczytowo-obrotowego pośrodkowego przedniego to dołek zęba (fovea dentis) na

tylnej powierzchni łuku przedniego atlasu oraz powierzchnia stawowa na przedniej

powierzchni zęba obrotnika (facies articularis anterior dentis)

= dla stawu szczytowo-obrotowego pośrodkowego tylnego to powierzchnia stawowa tylna

zęba (facies articularis posterior dentis) i powierzchnia stawowa więzadła poprzecznego

kręgu szczytowego.

= dla stawów szczytowo-obrotowych bocznych to dołki stawowe dolne atlasu i

powierzchnie stawowe górne kręgu obrotowego - (nie przylegają w pełni do siebie)

- torebki stawowe (wszystkie cztery maja niewielkie jamy stawowe)

- Więzadła i błony wzmacniające staw:

= więzadło krzyżowe kręgu szczytowego (ligamentum cruciforme atlantis) - część

poprzeczna to więzadło poprzeczne kręgu szczytowego, zaś pionowa to pęczki podłużne,

przyczepiające się do przedniej powierzchni otworu wielkiego oraz do tylnej

powierzchni trzonu obrotnika

= więzadło wierzchołka zęba (ligamentum apicis dentis) - łączy szczyt zęba z brzegiem

przednim otworu potylicznego wielkiego

= więzadło skrzydłowate (ligamentum alaria) biegnie obustronnie od bocznych

powierzchni zęba obrotnika do przyśrodkowych części kłykci potylicznych

= błona pokrywająca (membrana tectoria) - biegnie od wewnętrznej powierzchni części

podstawnej kości potylicznej ku dołowi i kończy się na tylnej powierzchni trzonu

obrotnika

• ruchy w stawie: ruch obrotowy względem osi długiej zęba z jednoczesnym niewielkim przemieszczeniem względem jego osi poprzecznej, czyli ruch śrubowy.

Kręgosłup :

• narząd ochrony rdzenia

• narząd podporowy ciała

• narząd ruchu: ruchy zgięcia i prostowania, ruchy boczne zgięcia, ruchy obrotowe,

ruchy obwodzenia

---