Wykład z 4 zjazdu

Mastitis - zapalenie gruczołu mlekowego jest reakcją obronną organizmu na szkodliwy czynnik, który wtargnął do tego narządu. Reakcja ta może przebiegać gwałtownie (postać nadostra i ostra) lub łagodnie (postać przewlekła i podkliniczna). Charakter i przebieg zapalenia ma związek z czynnikiem etiologicznym oraz cechami i sprawnością układu obronnego zwierzęcia. Likwidacja drobnoustrojów w czasie trwania reakcji zapalnej jest zjawiskiem rzadkim. Najczęściej dochodzi do przerostów w tkance łącznej oraz zaników tkanki wydzielniczej.

• Komórki somatyczne w mleku - są to obumarłe komórki tkanki gruczołowej wymienia (ok. 10-20%) oraz leukocyty (ok. 80 - 90%, głównie są to granulocyty obojętnochłonne), które dostały się do wymienia z krwi.

Liczbę komórek somatycznych można określić pośrednio wykonując (w oborze) test TOK (Terenowy Odczyn Komórkowy) używając odczynnika Mastirapid lub bezpośrednio licząc je pod mikroskopem (met. Prescott-Breeda) lub w aparacie elektronicznym FOSSOMATIC (w laboratorium).

• Mastirapid - nie jest lekiem lecz odczynnikiem diagnostycznym, w którego skład wchodzi laurylosiarczan sodu i czerwień bromokrezolowa; laurylosiarczan sodu reaguje wyłącznie z DNA jąder komórek somatycznych, nie wchodzi w reakcję z bakteriami w związku z tym nie trzeba dezynfekować strzyków przy wykonywaniu tej próby.

Czynniki predysponujące do schorzeń wymienia:

• Nieodpowiednie żywienie

• Brak higieny utrzymania zwierząt:

• nieodpowiednia: temperatura, wilgotność, ściółka (np. kalecząca wymię), oświetlenie w pomieszczeniach, rodzaj stanowiska (za długie lub za krótkie)

• zbyt duże zagęszczenie zwierząt

• brudne (niebielone) ściany

• brak higieny wymienia

• Niewłaściwy sposób pozyskiwania mleka:

- brudny, zanieczyszczony sprzęt do doju ręcznego

• brak higieny doju mechanicznego (niemyte i niedezynfekowane kubki udojowe oraz gumy)

• nie wymieniane na czas gumy w kubkach udojowych

• wadliwie działające dojarki mechaniczne (np. nieprawidłowa pulsacja, zbyt duże lub zbyt małe podciśnienie)

• pustodój

• nieodpowiedni sposób doju ręcznego

• niewykonywanie przeddoju

• dojenie krów z zapaleniami przed krowami ze zdrowym gr. mlekowym

• brak dezynfekcji strzyków po doju

• Nieprawidłowa budowa wymienia i strzyków

• Wrażliwość genetyczna (podatność) na zapalenia wymienia

• Ponadfizjologiczna produkcja mleka

• Faza laktacji (najczęściej zapalenia pojawiają się tuż po porodzie potem w szczycie laktacji i pod jej koniec)

- Mastitis u krów wywoływane może być przez około 140 gatunków drobnoustrojów, w tym również patogennych dla człowieka.

Czynnikami etiologicznymi są:

• bakterie (paciorkowce, gronkowce, E. coli i inne pałeczki G-, Actinomyces spp., beztlenowce),

• grzyby (w naszej strefie klimatycznej wyłącznie drożdżaki),

• mykoplazmy,

• wirusy

Stany zapalne wymienia krów mają zróżnicowaną patogenezę, przebieg kliniczny i objawy w różnym stopniu, trwale lub czasowo uszkadzają funkcje narządu.

Wyróżnia się dwie główne postacie mastitis: kliniczną i podkliniczną.

M A S T I T I S
CLINICA (KLINICZNE, OBJAWOWE)		SUBCLINICA (PODKLINICZNE, SUBKLINICZNE, BEZOBJAWOWE)
OSTRE	PRZEWLEKŁE	SEPTYCZNE (INFEKCYJNE)	ASEPTYCZNE

1. mastitis clinica (kliniczne lub objawowe) - dzieli się na ostre i przewlekłe. Szczególnie uciążliwe do leczenia są zap. przewlekłe, z uwagi na stan gruczołu, niewrażliwość na antybiotyki i złą penetrację tkanek wymienia przez lek. Przewlekłe zapalenia są wynikiem nie leczonych zapaleń ostrych, przejścia formy klinicznej ostrej w przewlekłą wskutek niewrażliwości na pewne antybiotyki (nie oznaczanie antybiotykooporności), zbyt małych dawek leków, nie wykonywania poleceń lek. wet. przez właścicieli zwierząt, nie zdajania wydzieliny zapalnej (!!!) lub zbyt późnego rozpoczęcia leczenia. Podanie leku (wg wskazań lekarza weterynarii) do ćwiartki z zapaleniem ostrym (przed pobraniem próby do laboratorium) przez zootechnika przeszkolonego przez lek . wet. i w porozumieniu z nim powoduje bardzo korzystne efekty (wyleczenie, niedopuszczenie do przejścia w stan przewlekły, małe koszty). Przy braku skuteczności izolacja patogenu z próby mleka i wykonanie antybiogramu daje szansę ponownego, już ukierunkowanego leczenia.

Cechy zapaleń klinicznych

I. WYMIĘ:

• bolesność (tkliwość)

• podwyższona temperatura

• obrzęk

• zaczerwienienie skóry wymienia

• przy procesach dłużej trwających pojawiają się:

zwłóknienia

guzy

zgrubienia kanału strzykowego

ropnie

krwiaki

atrofie (zaniki tkanki gruczołowej wymienia)

Zmiany w wymieniu określamy przez oglądanie i omacywanie.

II. MLEKO

• wodniste (lekko lub silnie)

• mleczno-surowicze

• surowicze

• surowiczo-ropne

• posokowate (przy zapaleniu wywołanym przez beztlenowce)

• kłaczki lub strzępki (włóknika)

Wygląd zmian w mleku określamy przez oglądanie wydzieliny.

2. mastitis subclinica (podkliniczne lub bezobjawowe) - w praktyce występują najczęściej. Dzieli się je obecnie na aseptyczne (nieinfekcyjne) i septyczne (infekcyjne) Ze względu na swój czasami wielomiesięczny przebieg przynoszą największe ilościowe straty mleka //9-23,6% przy niewielkim wzroście SCC (somatic cell count - liczba komórek somatycznych) do 54% potencjalnych możliwości ćwiartek objętych procesem zapalnym przy wzroście powyżej 2,5 mln/ ml komórek somat.//. Do tego należy dodać straty mleka w mleczarstwie spowodowane obniżoną wartością i obecnością bakterii patogennych dla człowieka. Zapalenie podkliniczne może stwierdzić tylko lekarz weterynarii w oparciu o wynik próby TOK bądź policzenia komórek na Fossomaticu i wyniku badań bakteriologicznych. W stanach podklinicznych stwierdza się głównie gronkowce i paciorkowce.

Podstawową przyczyną zapaleń podklinicznych są: brak czystości stanowisk i higieny pozyskiwania mleka.

Podkliniczny proces zapalny nie tylko ogranicza wydzielniczość i wpływa na pogorszenie jakości mleka ale doprowadza również do zwłóknienia i atrofii gruczołu mlekowego. Zagraża też rozprzestrzenianiem się infekcji na zdrowe ćwiartki.

Występowanie zapaleń wymienia może ulec wydatnemu zmniejszeniu dzięki rygorystycznemu przestrzeganiu zasad szeroko pojętej higieny przez samych hodowców.

Podstawowe zasady, którymi kierować powinien się producent by nie dopuścić do wystąpienia zapaleń u krów:

1. Zapewnić zwierzętom odpowiednie żywienie

2. Utrzymywać w optymalnych warunkach zoohigienicznych

3. Krowy należy doić zawsze o tej samej porze

4. Przed przystąpieniem do doju należy pierwsze strugi mleka zdoić do przedzdajacza. Usuwa to pierwsze, zanieczyszczone bakteriami partie mleka i pozwala ocenić jego wygląd i konsystencję

5. Odzież i ręce dojarza muszą być czyste, sprzęt dojarski umyty i wydezynfekowany.

6. Wymię należy wymyć (jest to jednocześnie masaż przeddojowy) środkami dezynfekcyjno-myjącymi i osuszyć (jednorazowymi, papierowymi ręcznikami)

7. Najpierw doić krowy zdrowe, a na końcu krowy z wymieniem chorym.

8. Utrzymywać w dobrym stanie technicznym i higienicznym dojarki mechaniczne i sprzęt do doju

9. Przy doju ręcznym stosować dojenie przez tzw. piąstkowanie (nie wskazane jest osmykiwanie)

10. Po zakończonym doju należy zastosować kąpiel strzyków w odpowiednim środku dezynfekcyjnym. Zabieg ten usuwa ostatnie krople mleka z końca strzyka i doprowadza do zamknięcia przez roztwór dezynfekcyjny światło kanału strzykowego, zamykając tym samym bramę wejścia zarazkom.

11. Przy zauważeniu pierwszych objawów zapalenia wezwać lekarza. wet. i stosować się do jego zaleceń

12. Należy pamiętać o usuwaniu wydzieliny zapalnej z gruczołu mlekowego, szczególnie przed dowymieniowym podaniem leku.

13. Wydzielinę zapalną należy bezwzględnie zdajać do osobnego naczynia (w żadnym wypadku na ściółkę!!!) i niszczyć ja poza oborą, gdyż stanowi ona główne źródło zakażenia dla zdrowych krów.

14. Wskazane jest okresowe badanie wymion krów przez lekarza wet. celem m.in. wykrycia podklinicznych stanów zapalnych

OCENA STANU ZDROWOTNEGO GRUCZOŁU MLEKOWEGO

W ZALEŻNOŚCI OD WYNIKÓW BADANIA KLINICZNEGO

I LABORATORYJNEGO

ZMIANY					Ocena ćwiartki
OBJAWY KLINICZNE		Wygląd wydzieliny	Wzrost liczby komórek TOK (+,++,+++)	Obecność drobnoustrojów
ogólne	miejscowe
-	-	-	-	-	Zdrowa
-	-	-	-	+	Utajone zakażenie
-	-	-	+	-	Zapalenie podkliniczne nieinfekcyjne
-	-	-	+	+	Zapalenie podkliniczne infekcyjne
+/-	+	+	+	+	Zapalenie podostre lub przewlekłe (kliniczne)
+	+	+	+	+	Zapalenie ostre (kliniczne)
++	+	+	+	+	Zapalenie nadostre (kliniczne)
-	+	-	-	-	Zmiany pozapalne

M A S T I T I S
CLINICA (KLINICZNE, OBJAWOWE)		SUBCLINICA (PODKLINICZNE, SUBKLINICZNE, BEZOBJAWOWE)
OSTRE	PRZEWLEKŁE	SEPTYCZNE (INFEKCYJNE)	ASEPTYCZNE

---